MŨYAHUDI ũmwe wetagwo Moridekai nĩ aanyitire itemi inene harĩ maũndũ marĩa magwetetwo thĩinĩ wa ibuku rĩa Bibilia rĩa Esiteri. Aarĩ Mũyahudi watwarĩtwo ithamĩrio na aarutaga wĩra nyũmba-inĩ ya mũthamaki wa Perisia. Kwarĩ kĩambĩrĩria-inĩ gĩa karine ya gatano Mbere ya Mahinda Maitũ (M.M.M.), “matukũ-inĩ ma [Mũthamaki] Ahasuerusu.” (Andũ aingĩ ũmũthĩ metĩkĩtie atĩ mũthamaki ũcio aarĩ Aritashashita wa Mbere.) Moridekai nĩ ooimbũranirie njama yabangĩtwo ya kũũraga mũthamaki ũcio. Mũthamaki ũcio nĩ aabangire Moridekai atũũgĩrio mbere ya andũ, nĩguo acokerie Moridekai ngatho. Thutha wa gĩkuũ kĩa Hamani, ũrĩa warĩ thũ ya Moridekai na Ayahudi acio angĩ, mũthamaki nĩ aaheire Moridekai gaturũa kanene thirikari-inĩ. Gaturũa kau nĩ kaahotithirie Moridekai kũruta watho ũrĩa wahonokirie Ayahudi arĩa maarĩ rungu rwa wathani wa Perisia matikooragwo.—Esit. 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Andĩki amwe a historĩ a karine ya 20, maaugaga atĩ ibuku rĩa Esiteri rĩarĩ rĩa gwĩtungĩra na gũtiarĩ mũndũ ta Moridekai. O na kũrĩ ũguo, mwaka-inĩ wa 1941, athuthuria a matigari ma indo cia tene nĩ moonire ũira ũranyita mbaru ũhoro ũrĩa Bibilia yugĩte wĩgiĩ Moridekai. Nĩ ũira ũrĩkũ moonire?

Athuthuria nĩ moonire maandĩko ma tene ma Kĩperisia maarĩ na rĩĩtwa rĩa mũndũ wetagwo Marduka (na nĩrĩo Moridekai na Gĩkũyũ). Aarĩ mũrũgamĩrĩri wa wĩra itũũra-inĩ rĩa Shushani, hihi arĩ karani. Rĩrĩa ũhoro ũcio woonekire, mwandĩki wa historĩ gĩcigo-inĩ kĩu wetagwo Arthur Ungnad aandĩkire atĩ rĩu nĩrĩo rĩarĩ riita rĩa mbere rĩĩtwa Moridekai kuoneka rĩandĩkĩtwo handũ hangĩ tiga Bibilia-inĩ.

Kuuma hĩndĩ ya riboti ya Ungnad, andĩki angĩ nĩ mataũrĩte maandĩko mangĩ ma Kĩperisia ngiri nyingĩ. Mamwe mamo nĩ marĩa maarĩ ihengereta-inĩ cia rĩũmba iria cioonekire matigari-inĩ ma itũũra rĩa Parisepoli. Cioonekire matigari-inĩ ma kũrĩa kwaigagwo kĩgĩna, hakuhĩ na thingo cia itũũra rĩu. Ihengereta icio ciarĩ cia hĩndĩ ya wathani wa Aritashashita wa Mbere. Ciandĩkĩtwo na rũthiomi rwa Kĩelami na irĩ na marĩĩtwa mamwe marĩ thĩinĩ wa ibuku rĩa Esiteri. a

Ihengereta imwe cia Parisepoli nĩ igwetete rĩĩtwa Marduka, ũrĩa watungataga arĩ karani nyũmba-inĩ ya mũthamaki thĩinĩ wa Shushani, hĩndĩ ya wathani wa Aritashashita wa Mbere. Kĩhengereta kĩmwe gĩtaaragĩria Marduka arĩ mũtaũri. Ũndũ ũcio nĩ ũratwarana na ũrĩa Bibilia ĩtaarĩirie wĩgiĩ Moridekai. Aatungatagĩra Mũthamaki Ahasuerusu (Aritashashita wa Mbere) na aaragia thiomi ta igĩrĩ ũguo. Kaingĩ Moridekai aaikaraga kĩhingo-inĩ kĩa mũthamaki, Shushani. (Esit. 2:19, 21; 3:3) Kĩhingo kĩu kĩarĩ nyũmba nene, kũrĩa aruti wĩra a mũthamaki maarutagĩra wĩra.

Marduka ũrĩa ũgwetetwo ihengereta-inĩ icio nĩ mahaanainie maũndũ maingĩ na Moridekai ũrĩa ũgwetetwo Bibilia-inĩ. Maatũũraga kũndũ kũmwe o ihinda-inĩ rĩmwe, na maatungatagĩra mũthamaki ũmwe tũturũa-inĩ tũhaanaine. Maũndũ macio mothe mahaanaine ma Marduka na Moridekai maronania atĩ aarĩ mũndũ ũmwe.