1. Tũbatiĩ kwĩruta kuumana na arĩa akũrũ nĩkĩ?

 ITHUOTHE nĩ tũbataraga ũtaaro nĩguo tũhote gũtua matua mega ũtũũro-inĩ. No twamũkĩre ũtaaro ta ũcio kuuma kũrĩ athuri a kĩũngano na Akristiano angĩ agimaru kĩĩroho. O na angĩkorũo me na mĩaka mĩingĩ gũtũkĩra, tũtibatiĩ gũteanĩria ũtaaro wao tũgĩciria atĩ nĩ mũhĩtũke nĩ mahinda. Jehova nĩ endaga twĩrute kuumana na andũ arĩa akũrũ. Ũũma nĩ atĩ makoretwo kuo ihinda iraihu gũtũkĩra, na kwoguo nĩ merutĩte maũndũ maingĩ na makagĩa na ũtaũku na ũũgĩ mũingĩ.—Ayub. 12:12.

2. Tũkwarĩrĩria maũndũ marĩkũ gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

² Mahinda-inĩ ma Bibilia, Jehova nĩ aahũthĩrire arũme ehokeku maaikangĩtie mĩaka gwĩkĩra andũ ake ngoro na kũmataara. Kwa ngerekano, ta wĩcirie ũhoro wa Musa, Daudi, na mũtũmwo Johana. Maatũũraga mahinda ngũrani, na o na ũtũũro wao ndwahaanaine. Marĩ hakuhĩ gũkua, nĩ maaheire andũ a matukũ mao ũtaaro. O ũmwe wao nĩ aatĩtĩrithirie bata wa gwathĩkĩra Ngai. Jehova nĩ aandĩkithirie ciugo ciao cia ũũgĩ nĩguo twĩrute kuumana nacio. Ithuothe gũtekũmakania kana tũrĩ ethĩ kana akũrũ, no tũgunĩke tũngĩthuthuria ũtaaro wao. (Rom. 15:4; 2 Tim. 3:16) Gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ, tũkwarĩrĩria ciugo cia mũico iria arũme acio atatũ maaugire, na tuone ũrĩa tũngĩĩruta kuumana nacio.

‘NĨ AGAATŨMA ŨTŨŨRE IHINDA IRAYA’

3. Musa eehokeirũo mawĩra marĩkũ?

³ Musa nĩ eeheanire biũ ũtungata-inĩ wa Jehova. Aatungatire arĩ mũnabii, mũtuanĩri ciira, mũtongoria, na mwandĩki.  Musa aarĩ na ũmenyeru mũnene. Nĩ aatongoririe Aisiraeli makiuma ũkombo-inĩ bũrũri wa Misiri, na akĩyonera Jehova akĩringa ciama nyingĩ. Jehova nĩ aamũhũthĩrire kwandĩka mabuku matano ma mbere ma Bibilia, Thaburi ya 90, na no kũhoteke nowe wandĩkire Thaburi ya 91 na ibuku rĩa Ayubu.

4. Nĩa Musa eekĩrire ngoro, na eekire ũguo nĩkĩ?

⁴ Ihinda inini Musa atanakua arĩ na ũkũrũ wa mĩaka 120, nĩ aacokanĩrĩirie Aisiraeli na akĩmaririkania maũndũ marĩa meeyoneire. Amwe ao marĩ ethĩ nĩ meeyoneire Jehova akĩringa ciama nyingĩ o hamwe na mahũũra marĩa aareheire Misiri. (Tham. 7:​3, 4) Nĩ maatuĩkanĩirie Iria-inĩ Itune rĩrĩa Jehova aagayũkanirie maĩ ma rĩo, na makĩyonera akĩniina mbũtũ ya Firauni. (Tham. 14:​29-31) Marĩ werũ-inĩ, nĩ meeyoneire ũrĩa Jehova aamagitĩrire na akĩmarũmbũiya. (Gũcok. 8:​3, 4) Na tondũ rĩu Aisiraeli acio maakiriĩ kũingĩra Bũrũri wa Kĩĩranĩro, Musa nĩ ooire mweke ũcio kũmekĩra ngoro. a

5. Ciugo cia mũico cia Musa iria irĩ thĩinĩ wa Gũcokerithia Maathani 30:​19, 20 ciaheire Aisiraeli ũũma ũrĩkũ?

⁵ Musa aaugire atĩa? (Thoma Gũcokerithia Maathani 30:​19, 20.) Jehova eerĩire Aisiraeli ũtũũro mwega na wa magegania. Nĩ angĩamarathimire matũũre ihinda iraya bũrũri-inĩ ũrĩa aameerĩire. Warĩ bũrũri mũthaka mũno na wĩ na maciaro maingĩ. Musa aameerire atĩ bũrũri ũcio warĩ na ‘matũũra manene na mega marĩa o mataakire, nyũmba ciyũire indo njega cia mĩthemba yothe iria o mataarutĩire wĩra, ithima cia kwenjwo iria o mateenjire, mĩgũnda ya mĩthabibũ na mĩtĩ ya mĩtamaiyũ ĩrĩa o mataahandire.’—Gũcok. 6:​10, 11.

6. Nĩ kĩĩ gĩatũmire Jehova etĩkĩrie Aisiraeli matoorio nĩ ndũrĩrĩ ingĩ?

⁶ Ningĩ Musa nĩ aaheire Aisiraeli mũkaana. Aameerire atĩ nĩgetha mathiĩ na mbere gũtũũra bũrũri-inĩ ũcio, no nginya mangĩathĩkĩire maathani ma Jehova. Musa aameerire ‘mathuure muoyo’ na njĩra ya gũthikĩrĩria Jehova na “kwĩgwatania nake.” No Aisiraeli matiathĩkĩire Jehova. Nĩ ũndũ ũcio, thutha wa ihinda Jehova nĩ eetĩkĩririe Aashuri na thutha ũcio Ababuloni matoorie Aisiraeli na mamatware ithamĩrio.—2 Ath. 17:​6-8, 13, 14; 2 Maũ. 36:​15-17, 20.

7. Tũreruta atĩa kuumana na ciugo cia Musa? (Ningĩ rora mbica.)

⁷ Tũreruta atĩa? Gwathĩka nĩ gũgaatũma tũtũũre tene na tene. O ta Aisiraeli arĩa maakiriĩ kũingĩra Bũrũri wa Kĩĩranĩro, o na ithuĩ tũkiriĩ kũingĩra thĩ njerũ, ĩrĩa ĩgaathiĩ ĩtuĩkĩte paradiso. (Isa. 35:1; Luk. 23:43) Shaitani na ndaimono ciake matigaakorũo kuo. (Kũg. 20:​2, 3) Ndini cia maheeni iria itũmĩte andũ maraihĩrĩrie Jehova itigakorũo kuo rĩngĩ. (Kũg. 17:16) O na Thirikari cia andũ iria ikoretwo ikĩhinyĩrĩria raia a cio itigaakorũo kuo. (Kũg. 19:​19, 20) Na thĩinĩ wa Paradiso gũtigaakorũo na andũ aremi. (Thab. 37:​10, 11) Andũ othe nĩ magaathĩkagĩra mawatho ma Jehova, marĩa magaatũteithia gũtũũria thayũ na ũrũmwe. Kwoguo ithuothe tũgakoragwo twendaine na twĩhokanĩte. (Isa. 11:9) Na githĩ kĩu ti kĩĩrĩgĩrĩro kĩa magegania? Makĩria ma ũguo, twathĩkĩra Jehova nĩ tũgathiĩ na mbere gũtũũra thĩinĩ wa paradiso gũkũ thĩ, to ihinda inini tu, ĩndĩ nĩ nginya tene na tene.—Thab. 37:29; Joh. 3:16.

8. Kĩĩranĩro kĩa muoyo wa tene na tene gĩateithirie atĩa mũmishonarĩ ũmwe? (Judasi 20, 21)

⁸ Tũngĩigaga meciria-inĩ kĩĩranĩro kĩu kĩa  muoyo wa tene na tene, nĩ tũrĩkoragwo tũtuĩte itua rĩa gũthiĩ na mbere kwĩgwatania na Jehova gũtekũmakania magerio marĩa tũngĩcemania namo. (Thoma Judasi 20, 21.) Ningĩ kĩĩranĩro kĩu nĩ kĩrĩtũheaga hinya wa kũrũa na mawathe maitũ. Mũmishonarĩ ũmwe ũtungatĩte kwa ihinda iraihu gĩcigo-inĩ kĩa Afrika nĩ aahiũranagia na wathe mũna wa kwaga gũkinyanĩra. Aaugire ũũ: “Kũmenya atĩ wathe wakwa no ũtũme njũrũo nĩ mweke wa gũgaatũũra tene na tene, nĩ gwatũmire ndĩhotore biũ kũrũa naguo na kũhoya Jehova itegũtigithĩria igũrũ rĩgiĩ thĩna ũcio, na akĩndeithia ngĩhota kũrũa naguo.”

“NĨ ŨRĨGAACAGĨRA”

9. Nĩ moritũ marĩkũ Daudi aacemanirie namo ũtũũro-inĩ wake?

⁹ Daudi aarĩ mũthamaki mwega. Ningĩ aarĩ mũini, mwandĩki wa marebeta, njamba ya ita, na mũnabii. No nĩ aacemanirie na moritũ maingĩ. Nĩ aaikarire rĩũrĩro-inĩ mĩaka ĩigana ũna akĩũrĩra Mũthamaki Saulu ũrĩa wamũiguagĩra ũiru. Thutha wa Daudi gũtuĩka mũthamaki, nĩ eetharire o rĩngĩ rĩrĩa mũrũwe Abisalomu eendaga kũmũtunya ũthamaki. O na gũtuĩka Daudi nĩ aacemanirie na moritũ maingĩ na o na agĩka mehia maritũ, nĩ oonanirie atĩ aarĩ mwĩhokeku harĩ Jehova ũtũũro-inĩ wake wothe. Jehova aaugire atĩ Daudi aarĩ “mũndũ wĩtĩkĩrĩkĩte ngoro-inĩ [yake].” Kwoguo nĩ ũndũ wa ũũgĩ gũthikĩrĩria ũtaaro wa Daudi.—Atũm. 13:22; 1 Ath. 15:5.

10. Nĩ kĩĩ gĩatũmire Daudi ahe mũrũwe Suleimani ũtaaro?

¹⁰ Kwa ngerekano, ta wĩcirie ũtaaro ũrĩa Daudi aaheire mũrũwe Suleimani, ũrĩa watuĩkire mũthamaki ithenya-inĩ rĩake. Suleimani nĩwe wathuurĩtwo nĩ Jehova amwakĩre hekarũ, na athiĩ na mbere gũteithia andũ kũrũmia ũthathaiya mũtheru. (1 Maũ. 22:5) No nĩ angĩacemanirie na moritũ. Hihi Daudi aamũheire ũtaaro ũrĩkũ? Reke tuone.

11. Kũringana na 1 Athamaki 2:​2, 3, nĩ ũũma ũrĩkũ Daudi aaheire Suleimani, na ciugo icio ciahingire atĩa? (Ningĩ rora mbica.)

¹¹ Daudi aaugire atĩa? (Thoma 1 Athamaki 2:​2, 3.) Daudi eerire mũrũwe atĩ angĩathĩkĩire Jehova, nĩ angĩagaacĩrire ũtũũro-inĩ. Na kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ, Suleimani nĩ aagaacĩrire na njĩra nyingĩ. (1 Maũ. 29:​23-25) Nĩ aakire hekarũ thaka mũno na akĩandĩka mabuku maigana ũna ma Bibilia, na o na ciugo ciake nĩ ihũthĩkĩte mabuku-inĩ mangĩ ma Bibilia. Ningĩ nĩ aagĩire ngumo mũno nĩ ũndũ wa ũũgĩ na ũtonga wake. (1 Ath. 4:34) Ĩndĩ o ta ũrĩa Daudi aaugĩte, Suleimani angĩagaacĩrire tu angĩathiire na mbere gwathĩkĩra Jehova Ngai. Ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ, thutha-inĩ Suleimani nĩ aambĩrĩirie gũthathaiya ngai ingĩ. Kwoguo agĩtiga gwĩtĩkĩrĩka harĩ Jehova, na  akĩũrũo nĩ ũũgĩ wa gwathana na njĩra ya kĩhooto na ũthingu.—1 Ath. 11:​9, 10; 12:4.

12. Tũreruta atĩa kuumana na ciugo cia Daudi?

¹² Tũreruta atĩa? Gwathĩka nĩ gũtũmaga tũgaacĩre. (Thab. 1:​1-3) Ma nĩ atĩ Jehova ndatwĩrĩire ũtonga na riri ta Suleimani. No twamwathĩkĩra, nĩ arĩtũheaga ũũgĩ wa gũtũteithia gũtua matua mega. (Thim. 2:​6, 7; Jak. 1:5) Motaaro make no matũteithie rĩrĩa tũratua matua megiĩ maũndũ ta wĩra, gĩthomo, mbeca, na maũndũ ma gwĩkenia. Kũrũmĩrĩra motaaro ma Jehova nĩ gũtũgitagĩra kuumana na ũndũ o wothe ũngĩtũrehera mwanangĩko wa gũtũũra. (Thim. 2:​10, 11) Ningĩ ũndũ ũcio nĩ ũtũmaga tũgĩe na arata ega, na famĩlĩ citũ igakorũo na gĩkeno.

13. Nĩ kĩĩ gĩateithirie Carmen kũgaacĩra ũtũũro-inĩ?

¹³ Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Carmen kuuma Mozambique, eeĩraga atĩ gũthingata gĩthomo kĩa igũrũ nĩ kũngĩatũmire agaacĩre ũtũũro-inĩ. Kwoguo agĩthiĩ yunivasĩtĩ gũthomera kothi ya ũcori wa mĩako. Aaugire ũũ: “Nĩ ndakenagĩra gũthomera kothi ĩyo, no nĩ yarĩaga mahinda makwa maingĩ na ngaigua nogete. Twaingĩraga kĩrathi thaa ĩmwe na nuthu cia rũcinĩ, tũkauma thinacara cia hwaĩ-inĩ. Nĩ ndaritũhagĩrũo mũno gũthiĩ mĩcemanio, na kwoguo ngĩcoka na thutha kĩĩroho. Ndethuthuria nĩ ndonire atĩ ndageragia gũtungatĩra athani erĩ.” (Mat. 6:24) Carmen nĩ aahoire igũrũ rĩgiĩ ũndũ ũcio na agĩka ũthuthuria mabuku-inĩ maitũ. Aaugire ũũ: “Thutha wa kũheo ũtaaro nĩ athuri a kĩũngano na mami, nĩ ndatuire itua rĩa gũtiga yunivasĩtĩ nĩguo ndungatĩre Jehova mahinda mothe. Ũndũ ũcio nĩ wandeithirie gũtua matua mega ũtũũro-inĩ, na ndiĩriraga o na hanini.”

14. Musa na Daudi maaheanire ũtaaro ũrĩkũ ũhaanaine?

¹⁴ Musa na Daudi nĩ meendete Jehova na nĩ moonaga ũrĩ ũndũ wa bata kũmwathĩkĩra. Ciugo-inĩ ciao cia mũthia, nĩ meekĩrire ngoro athikĩrĩria ao megerekanie na kĩonereria kĩao na njĩra ya gũthiĩ na mbere kwĩgwatania na Jehova Ngai wao. Ningĩ eerĩ nĩ maaheanire mũkaana makiuga atĩ andũ arĩa matigaga Jehova, nĩ matigaga gwĩtĩkĩrĩka nĩwe na makoorũo nĩ irathimo iria amerĩire. No tũgunĩke mũno kuumana na ũtaaro wao. Mĩaka mĩingĩ thutha ũcio, ndungata ĩngĩ ya Jehova nĩ  yoonanirie ũrĩa arĩ ũndũ wa bata gũkorũo tũrĩ ehokeku harĩ Jehova.

“NDIRĨ NA GĨKENO KĨNGĨ GĨKĨRĨTE GĨKĨ”

15. Nĩ maũndũ marĩkũ mũtũmwo Johana eeyoneire ũtũũro-inĩ wake?

¹⁵ Johana aarĩ mũtũmwo wendetwo mũno nĩ Jesu Kristo. (Mat. 10:2; Joh. 19:26) Nĩ aanyitanĩire na Jesu ũtungata-inĩ wake wothe, akĩona akĩringa ciama, na agĩtiirĩrĩra Jesu hĩndĩ ya moritũ. Aarĩ ho rĩrĩa Jesu ooragirũo, na akĩmuona thutha wa kũriũkio. Ningĩ Johana nĩ eeyoneire ũrĩa kĩũngano gĩa Gĩkristiano gĩathiire gĩkũrĩte, nginya ũhoro mwega “[ũkĩhunjio] kũrĩ ũũmbi wothe mũhuro wa riũa.”—Kol. 1:23.

16. Nĩa magunĩkĩte kuumana na marũa ma Johana?

¹⁶ Johana arĩ mũkũrũ, nĩ aagĩire na mweke wa kwandĩka mabuku ma Bibilia. Nĩ aandĩkire maũndũ ma gũcanjamũra megiĩ “ũguũrio wa Jesu Kristo.” (Kũg. 1:1) Ningĩ nĩ aandĩkire ibuku rĩmwe rĩa Injiri rĩrĩa rĩtanĩtio na rĩĩtwa rĩake, na akĩandĩka marũa matatũ. Marũa ma gatatũ aandĩkagĩra Mũkristiano wetagwo Gayo, ũrĩa Johana oonaga atariĩ ta mwana wake wa kĩĩroho. (3 Joh. 1) Gũkinyĩria hĩndĩ ĩyo, no nginya akorũo kwarĩ na Akristiano aingĩ arĩa Johana oonaga matariĩ ta ciana ciake cia kĩĩroho. Maũndũ marĩa mũtũmwo ũcio aandĩkire nĩ makoretwo magĩkĩra ngoro arũmĩrĩri othe a Jesu nginya mahinda-inĩ maya.

17. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũrehaga gĩkeno kĩnene kũringana na 3 Johana 4?

¹⁷ Johana aandĩkire atĩa? (Thoma 3 Johana 4.) Johana aandĩkire ũhoro wĩgiĩ gĩkeno kĩrĩa kiumanaga na gwathĩkĩra Ngai. Gũkinyĩria rĩrĩa Johana aandĩkire marũa ma gatatũ, andũ amwe nĩ maatheremagia morutani ma maheeni na magatũma kũgĩe ngayũkano kĩũngano-inĩ. Ĩndĩ kwarĩ na Akristiano maathiiaga o na mbere “kũrũmĩrĩra ũhoro ũrĩa wa ma.” Nĩ maathĩkagĩra Jehova na magathiĩ “kũringana na maathani make.” (2 Joh. 4, 6) Akristiano acio nĩ maatũmaga Johana akene, na magakenia Jehova.—Thim. 27:11.

18. Tũreruta atĩa kuumana na ciugo cia Johana?

¹⁸ Tũreruta atĩa? Wĩhokeku nĩ ũrehaga gĩkeno. (1 Joh. 5:3) Kwa ngerekano, nĩ tũkenaga nĩ kũmenya atĩ nĩ tũrakenia Jehova. Nĩ akenaga ona tũkĩregana na magerio ma thĩ ĩno na tũkĩrũmĩrĩra ũhoro wa ma. (Thim. 23:15) O na araika kũrĩa igũrũ nĩ makenaga. (Luk. 15:10) Ningĩ nĩ tũkenaga rĩrĩa tuona Akristiano arĩa angĩ magĩtũũria wĩhokeku o na rĩrĩa maracemania na moritũ na magerio. (2 Thes.  1:4) Na rĩrĩa mũtabarĩre ũyũ wa maũndũ ũkaaniinwo, nĩ tũgaakena kũmenya atĩ nĩ twatũũririe wĩhokeku witũ harĩ Jehova o na tũrĩ thĩinĩ wa thĩ ĩratongorio nĩ Shaitani.

19. Mwarĩ wa Ithe witũ Rachel aaugire atĩa ũhoro-inĩ wĩgiĩ kũruta andũ arĩa angĩ ũhoro wĩgiĩ Jehova? (Ningĩ rora mbica.)

¹⁹ Ningĩ nĩ tũgĩaga na gĩkeno kĩnene rĩrĩa twaruta andũ arĩa angĩ ũhoro wĩgiĩ Jehova. Rachel ũrĩa ũikaraga bũrũri-inĩ wa Dominican Republic, onaga kĩrĩ gĩtĩo kĩa mwanya kũruta andũ arĩa angĩ ũhoro wĩgiĩ Ngai witũ wa magegania. Aaugire ũũ ũhoro-inĩ wĩgiĩ ciana ciake cia kĩĩroho: “Ndingĩhota gũtaarĩria gĩkeno kĩrĩa ngĩaga nakĩo ndona arutwo akwa a Bibilia magĩkũria wendo harĩ Jehova, makĩmũtua mwĩhoko wao, na makĩgarũrĩra mĩtũũrĩre yao nĩguo mamũkenie. Gĩkeno kĩu gĩkĩrĩte ũndũ o wothe ngoragwo ndĩimĩte nĩguo ndĩmarute Bibilia.”

NO TŨGUNĨKE KUUMANA NA CIUGO CIA MŨICO CIA ARŨME EHOKEKU

20. Nĩ maũndũ marĩkũ tũhaanainie na Musa, Daudi, na Johana?

²⁰ Musa, Daudi, na Johana maatũũraga mahinda ngũrani na maitũ, na o na ũtũũro wao warĩ ngũrani na witũ. No kũrĩ na maũndũ maingĩ tũhaanainie nao. Maatungatagĩra Ngai ũrĩa wa ma o ta ithuĩ. Na o tao, nĩ tũhoyaga Jehova, tũkamwĩhoka, na tũgacaria ũtongoria harĩ we. Ningĩ o ta arũme acio a tene, tũrĩ na ma atĩ Jehova nĩ arathimaga na njĩra nene arĩa mamwathĩkagĩra.

21. Arĩa marũmagĩrĩra ũtaaro wa arũme ehokeku ta Musa, Daudi, na Johana magĩaga na irathimo irĩkũ?

²¹ Kwoguo rekei tũtue itua rĩa kũrũmĩrĩra ciugo cia mũico cia arũme acio na njĩra ya gwathĩkagĩra maathani ma Jehova. Tweka ũguo, nĩ tũrĩgaacagĩra ũndũ-inĩ o wothe tũrĩkaga. Ningĩ nĩ ‘tũgũtũũra ihinda iraya,’ na ũguo nĩ kuuga tene na tene. (Gũcok. 30:20) Makĩria ma ũguo, nĩ tũrĩgĩaga na gĩkeno nĩ kũmenya atĩ nĩ tũrakenia Ithe witũ wa igũrũ ũrĩ wendo, ũrĩa ũhingagia ciĩranĩro ciake ciothe na njĩra ya magegania gũkĩra ũrĩa tũngĩcirĩria.—Ef. 3:20.