Gĩthaku kĩa hekarũ gĩakoragwo rĩingĩrĩro-inĩ rĩa Harĩa Hatheru. Rĩandĩko rĩa 2 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 3:4 riugĩte ũũ thĩinĩ wa caba cia Bibilia ya New World Translation cia mbere ya mwaka wa 2023: “Gĩthaku kĩrĩa kĩarĩ mwena wa mbere kĩarĩ na ũraihu wa mĩkono 20, ũiganaine na wariĩ wa nyũmba ĩyo, na ũraihu wakĩo wa na igũrũ warĩ 120.” O na Bibilia ingĩ ciugaga atĩ gĩthaku kĩu kĩarĩ na ũraihu wa na igũrũ wa “mĩkono 120,” na ũguo nĩ kuuga mita 53 (fiti 175).

O na kũrĩ ũguo, caba ya mwaka wa 2023 ya Bibilia ya New World Translation ya Gĩthũngũ yugaga ũũ igũrũ rĩgiĩ gĩthaku kĩa hekarũ ya Suleimani: “Ũraihu wakĩo wa na igũrũ warĩ mĩkono 20,” kana kĩndũ mita 9 (fiti 30). a Rekei tuone itũmi cigana ũna cia gwĩka ũgarũrũku ũcio.

Ũraihu wa na igũrũ wa gĩthaku kĩu ndũgwetetwo thĩinĩ wa 1 Athamaki 6:3. Mũhari-inĩ ũcio, Jeremia nĩ aagwetire ũraihu na wariĩ wa gĩthaku kĩu, no ndaagwetire ũraihu wa na igũrũ. Naguo mũrango-inĩ ũrĩa ũrũmĩrĩire, nĩ aataarĩirie na njĩra ndikĩru indo ingĩ cia hekarũ, ta Karia ga cuma ndwekie, tũkaari ikũmi, na itugĩ igĩrĩ cia gĩcango iria ciahandĩtwo hau nja hakuhĩ na gĩthaku. (1 Ath. 7:​15-37) Angĩkorũo gĩthaku kĩu kĩarĩ na ũraihu wa na igũrũ wa makĩria ma mita 50 na gĩgakĩra ũraihu wa mwako ũcio ũngĩ wa hekarũ-rĩ, nĩ kĩĩ gĩagĩtũmire Jeremia age kũgweta ũraihu wakĩo? O na mĩaka mĩingĩ thutha ũcio, andĩki a historĩ ya Kĩyahudi maandĩkire atĩ gĩthaku kĩu gĩtiarĩ kĩraihu gũkĩra mwako ũcio ũngĩ wa hekarũ ĩyo ya Suleimani.

Athomi a historĩ nĩ mekagĩrĩra nganja kana thingo cia hekarũ ĩyo nĩ ciarĩ na hinya wa kũnyitĩrĩra gĩthaku kĩ na ũraihu wa na igũrũ wa mĩkono 120. Mĩako mĩraihu ĩrĩa yaakagwo na mahiga na maturubarĩ mahinda-inĩ ma tene, ta ihingo cia hekarũ bũrũri-inĩ wa Misiri, yaakagwo ĩrĩ mĩariĩ na thĩ ĩkambatio ĩcekehete. No ũguo tiguo hekarũ ya Suleimani yaakĩtwo. Athomi a historĩ metĩkĩtie atĩ wariĩ wa thingo ciayo ndwakĩrĩtie mĩkono 6, kana mita 2.7 (fiti 9). Nĩkĩo mũthuthuria ũmwe wa mĩako ya tene wĩtagwo Theodor Busink aakinyĩrĩire itua rĩrĩ: “Kũringana na wariĩ wa thingo cia [rĩingĩrĩro rĩa hekarũ], gĩthaku kĩu gĩtingĩkorũo kĩarĩ na [ũraihu] wa mĩkono 120.”

No kũhoteke rĩandĩko rĩa 2 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 3:4 rĩakobirio ũrĩa gũtagĩrĩire. O na gũtuĩka maandĩko mamwe ma tene ma Bibilia magwetete “120” mũhari-inĩ ũcio, maandĩko mangĩ ma kwĩhokeka, ta Codex Alexandrinus ya karine ya gatano na Codex Ambrosianus ya karine ya gatandatũ, magwetete “mĩkono 20.” Hihi nĩ kĩĩ kĩngĩatũmire mwandĩki andĩke “120” kĩĩmahĩtia? Kiugo “igana” na “mĩkono” nĩ ithiĩte kũhaanana rũthiomi-inĩ rwa Kĩhibirania. Kwoguo no gũkorũo mwandĩki aandĩkire kiugo “igana” handũ ha “mĩkono.”

Ma nĩ atĩ, o na gũtuĩka nĩ twĩrutanagĩria gũtaũkĩrũo nĩ maũndũ mothe megiĩ hekarũ ya Suleimani na kũgeria kũmĩonania ũrĩa yatariĩ kũna, ũndũ ũrĩa twĩcũranagia makĩria nĩ kĩrĩa hekarũ ĩyo ĩrũgamĩrĩire—hekarũ nene ya kĩĩroho. Na githĩ tũtiguaga tũrĩ na ngatho nyingĩ nĩ gũkorũo atĩ Jehova nĩ anyitĩte ũgeni ndungata ciake ciothe imũthathaĩrie hekarũ-inĩ ĩyo?—Ahib. 9:​11-14; Kũg. 3:12; 7:​9-17.