Kĩambĩrĩria-inĩ kĩa mĩaka ya 1940, aciari akwa nĩ meerutaga Bibilia na Aira a Jehova. O na gũtuĩka nĩ maatigire kwĩruta, mami no aathiire na mbere kwamũkĩra ngathĩti cia Mũrangĩri na Arahũkai! Mwaka-inĩ wa 1950, nĩ kwagĩire na kĩgomano gĩa kĩĩmabũrũri taũni-inĩ ya New York, na famĩlĩ itũ nĩ yathiire.

Ihinda inini thutha ũcio, Mũrũ wa Ithe Witũ Lawrence Jeffries nĩ aambĩrĩirie gũtũceerera. Nĩ aageririe mũno kũndeithia kwĩruta ũhoro wa ma. Kĩambĩrĩria-inĩ nĩ ndareganire na mũrũgamo wa Aira a Jehova wa kwaga kwĩingĩrania na maũndũ ma gĩũteti na kũingĩra njeshi-inĩ. Ndamwĩrire atĩ andũ othe thĩinĩ wa Amerika mangĩrega kũingĩra mbaara-inĩ, thũ no itũtharĩkĩre na ciĩyoere bũrũri witũ. Mũrũ wa Ithe Witũ Jeffries nĩ aandeithirie gwĩcũrania akĩnjĩra: “Korũo andũ othe thĩinĩ wa Amerika matungatagĩra Jehova-rĩ, ũgwĩciria angĩka atĩa thũ ingĩũka kũmatharĩkĩra?” Macokio make megiĩ ũhoro ũcio na megiĩ maũndũ mangĩ, nĩ maandeithirie kuona atĩ maũndũ marĩa ndaugaga matiarĩ na mũthingi. Na ũndũ ũcio nĩ wandeithirie kwenda kwĩruta Bibilia makĩria.

Nĩ ndahũthagĩra mathaa maingĩ ngĩthoma ngathĩti cia tene cia Mũrangĩri na Arahũkai! iria mami aaigĩte. Thutha wa ihinda, nĩ ndamenyire atĩ ngathĩti icio ndathomaga ciarĩ na ũhoro ũrĩa wa ma, na kwoguo ngĩtĩkĩra kwĩruta Bibilia na Mũrũ wa Ithe Witũ Jeffries. Ningĩ nĩ ndambĩrĩirie gũthiaga mĩcemanio itegũtĩrĩria. Nĩ ndakenagio nĩ ũhoro ũcio nderutaga na kwoguo ngĩtuĩka mũhunjia wa ũhoro ũrĩa mwega. Mĩoroto yakwa yacenjirie rĩrĩa ndamenyire atĩ “mũthenya ũrĩa mũnene wa Jehova [warĩ] hakuhĩ.” (Zef. 1:14) Handũ ha kũiga meciria makwa harĩ gũthiĩ yunivasĩtĩ, rĩu ndendaga gũteithia andũ kwĩruta ma cia Bibilia.

Ndarĩkirie gĩthomo gĩa sekondarĩ Juni 13, 1956, na thikũ ithatũ thutha ũcio ngĩbatithio kĩgomano-inĩ  kĩa mũthiũrũrũko. Ndiamenyaga atĩ thutha ũcio nĩ ingĩamũkĩrire irathimo nyingĩ nĩ ũndũ wa kũhũthĩra ũtũũro wakwa kwĩruta ũhoro wĩgiĩ Jehova na kũruta arĩa angĩ ũhoro wake.

Mĩeri ĩtandatũ thutha wa kũbatithio, nĩ ndatuĩkire painia wa hĩndĩ ciothe. Kabuku ka Ũtungata wa Ũthamaki ka Dicemba 1956 kaarĩ na gĩcunjĩ kĩarĩ na kĩongo “Hihi no Ũtungate Kũndũ Kũrĩ na Bata Mũnene wa Ahunjia?” Ndarĩ ũmwe wa arĩa mooragio kĩũria kĩu. Nĩ ndendaga gũteithĩrĩria kũndũ kũrĩa gũtaarĩ na ahunjia aingĩ a ũhoro mwega.—Mat. 24:14.

Nĩ ndathamĩire Edgefield, South Carolina, na kĩũngano gĩa kũu kĩarĩ na ahunjia ana tu. Kwoguo ndathamĩra kuo tũkĩhinga atano. Twekagĩra mĩcemanio mũciĩ kwa mũrũ wa Ithe witũ ũmwe. O mweri ndahũthagĩra mathaa 100 ũtungata-inĩ. Ndarĩ na maũndũ maingĩ ma gwĩka, tondũ nĩ ndatongoragia wĩra-inĩ wa kũhunjia, na ngaruta icunjĩ mĩcemanio-inĩ. O ũrĩa ndakoragwo na maũndũ maingĩ ma gwĩka kĩũngano-inĩ, noguo nderutaga maũndũ maingĩ megiĩ Jehova.

Mũtumia ũmwe twerutaga nake Bibilia nĩ aarĩ na mocarĩ taũni-inĩ yarĩ hakuhĩ na kũrĩa twaikaraga ĩtagwo Johnston. Nĩ aaheire wĩra ndarutaga thikũ imwe na imwe, na agĩtwĩtĩkĩria kũhũthĩra kanyũmba aarĩ nako gwĩkagĩra mĩcemanio.

Mũrũ wa Ithe witũ Jolly Jeffries, mũriũ wa mũrũ wa Ithe witũ ũrĩa wandutire Bibilia, nĩ aathamire Brooklyn, New York, agĩũka na tũkĩambĩrĩria gũpainia hamwe nake. Twaikaraga kanyũmba-inĩ ga gũkururio nĩ ngaari, karĩa twaheetwo nĩ mũrũ wa Ithe witũ ũmwe.

Kũu mĩcara yarĩ mĩnini mũno. Twathũkũmaga dola igĩrĩ kana ithatũ wĩra-inĩ wa mũthenya ũmwe. Hĩndĩ ĩmwe, ndakoretwo ndaniina mbeca iria ciothe ndarĩ nacio ngĩgũra irio. Ndauma nja, mũndũ ũmwe agĩũka akĩnjũria: “Nĩ ũrenda wĩra? Ngũkũrĩha dola ĩmwe harĩ o ithaa.” Aaheire wĩra wa thikũ ithatũ wa gũtheria kũndũ kwarĩ na mwako. Ũndũ ũcio nĩ wanyonirie atĩ Jehova nĩ aandeithagia nĩguo hote gũikara Edgefield. O na itegũthũkũma mbeca nyingĩ, mwaka wa 1958 nĩ ndahotire gũthiĩ kĩgomano gĩa kĩĩmabũrũri kĩrĩa gĩekĩirũo New York City.

Mũthenya wa kerĩ wa kĩgomano kĩu, nĩ harĩ ũndũ wa mwanya wekĩkire. Nĩ ndacemanirie na Ruby Wadlington ũrĩa watungataga arĩ painia wa hĩndĩ ciothe gĩcigo-inĩ kĩa Gallatin, Tennessee. Tondũ ithuerĩ nĩ tweriragĩria gũtungata tũrĩ amishonarĩ, nĩ twathiire mũcemanio wa arĩa mangĩenda gũthiĩ cukuru ya Gileadi ũrĩa wekirũo kĩgomano-inĩ kĩu. Thutha ũcio nĩ twambĩrĩirie kwandĩkanĩra marũa. Ngĩcoka ngĩnyitwo ũgeni Gallatin thiĩ ngamarutĩre mĩario ya andũ othe. Nĩ ndahũthĩrire mweke ũcio kũria Ruby kana no tũhikanie. Ngĩcoka ngĩthamĩra kĩũngano kĩu Ruby aarĩ, na tũkĩhikania mwaka wa 1959.

Ndĩ na mĩaka 23, nĩ ndamũrirũo ngĩtuĩka ndungata ya kĩũngano (ũrĩa rĩu wĩtagwo mũtabarĩri wa kĩama gĩa athuri) kĩũngano-inĩ kĩa Gallatin. Kĩũngano gitũ nĩkĩo kĩarĩ kĩa mbere gũceererũo nĩ mũrũ wa  Ithe witũ Charles Thompson arĩ mũrori wa mũthiũrũrũko. O na gũtuĩka aarĩ na ũmenyeru mũnene, nĩ aanjũririe mawoni makwa megiĩ kĩrĩa aarĩ na ariũ a Ithe witũ maabataraga, na ũrĩa arori a mũthiũrũrũko arĩa maamaceeragĩra mbere ĩyo maarũmbũĩtie maũndũ macio. Nĩ nderutire kuuma kũrĩ we atĩ nĩ wega kũũragia ciũria, na kwamba kũmenya ũhoro wothe itanatua matua.

Mweri-inĩ wa Mĩĩ 1964, nĩ ndetirũo Cukuru ya Ũtungata wa Ũthamaki ĩrĩa yekĩirũo South Lansing, taũni-inĩ ya New York kwa ihinda rĩa mweri ũmwe. Ariũ a Ithe witũ arĩa maarutanaga cukuru ĩyo nĩ maandeithirie gũkũria wendi mũnene wa kwĩruta makĩria na gũkũra kĩĩroho.

Tũrĩ na Ruby nĩ twaheirũo wĩra wa gũceerera ciũngano, mweri-inĩ wa Janũarĩ 1965. Mũthiũrũrũko ũrĩa twaceeragĩra warĩ mũnene tondũ waumĩte Knoxville, Tennessee, o nginya hakuhĩ Richmond, Virginia. Wahutĩtie ciũngano iria irĩ North Carolina, Kentucky, na West Virginia. Ndaceeragĩra o ciũngano cia andũ airũ, tondũ hĩndĩ ĩyo gĩcigo-inĩ kĩa mwena wa mũhuro wa Amerika (US), andũ airũ na erũ matietĩkĩrĩtio kũgomana hamwe. Aarĩ na ariũ a Ithe witũ kũu maarĩ athĩni, na kwoguo nĩ twerutire kũgayanaga kĩrĩa tũrĩ nakĩo hamwe na arĩa marĩ na ũbataro. Mũrori ũmwe wa mũthiũrũrũko watungatĩte ihinda iraihu nĩ aandutire ũndũ ũyũ wa bata: “Waceerera ciũngano, tuĩka mũrũ wa Ithe wao, no ndũgetue mũnene wao. No ũhote kũmateithia angĩkorũo nĩ marĩkuonaga ũtariĩ ta mũrũ wa Ithe wao.”

Hĩndĩ ĩmwe tũceereire kĩũngano kĩmwe kĩnini, Ruby nĩ aambĩrĩirie kwĩruta Bibilia na mũtumia ũmwe mwĩthĩ warĩ na kairĩtu ka mwaka ũmwe. Kũngĩagire mũndũ thĩinĩ wa kĩũngano kĩu wa kwĩruta na mũtumia ũcio, Ruby eerutaga nake kũgerera marũa. Rĩrĩa twaceerire kĩũngano kĩu rĩngĩ, mũtumia ũcio nĩ ookire mĩcemanio yothe. Thutha-inĩ rĩrĩa gwatũmirũo aarĩ a Ithe witũ erĩ marĩ mapainia a mwanya, nĩ maathiire na mbere kwĩruta na mũtumia ũcio na thutha wa ihinda inini akĩbatithio. Mĩaka ta 30 thutha ũcio mwaka-inĩ wa 1995, tũrĩ Betheli ya Patterson, mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe mwĩthĩ nĩ ookire kũgeithia Ruby. Aarĩ mũirĩtu wa mũtumia ũcio werutaga na Ruby. Mũirĩtu ũcio na mũthuri wake mookĩte kĩrathi kĩa 100 gĩa Cukuru ya Gileadi.

Mũthiũrũrũko wa kerĩ ũrĩa twaheirũo warĩ gĩcigo-inĩ kĩa Florida. Ihinda-inĩ rĩu nĩ twabataraga ngaari, na kwoguo tũkĩgũra ĩmwe na thogora mwega. No kiumia-inĩ kĩa mbere, injini yayo nĩ yagĩire na thĩna. Tũtiarĩ na mbeca cia kũmĩthondekithia. Ngĩhũũrĩra mũrũ wa Ithe witũ ũmwe thimũ ũrĩa ndeciragia atĩ nĩ angĩatũteithirie. Mũrũ wa Ithe witũ ũcio nĩ eerire mũruti wake ũmwe wa wĩra atũthondekere ngaari, na ndeetĩkĩrire tũmũrĩhe. Aatwĩrire, “Mũtigethĩnie.” O na nĩ aatũheire mbeca irĩ kĩheo. Ũndũ ũcio nĩ watuonirie wega ũrĩa Jehova arũmbũyagia ndungata ciake. Na nĩ watũririkanirie kuonagia andũ arĩa angĩ ũtaana.

Rĩrĩa rĩothe twaceeragĩra ciũngano, twaikaraga mĩciĩ-inĩ ya aarĩ na ariũ a Ithe witũ. Ũndũ ũcio nĩ watũmire tũgĩe na arata aingĩ ega. Mũthenya ũmwe nĩ ndambĩrĩirie kwandĩka riboti ĩgiĩ kĩũngano kĩmwe, na ngĩmĩtiga macini-inĩ yakwa ya gũcaba itamĩrĩkĩtie. Ndacoka hwaĩ-inĩ ũcio, ndakorire kamwana ka mĩaka ĩtatũ ka famĩlĩ ĩyo twaikaraga nayo nĩ gathiire na mbere gũcaba maũndũ mangĩ riboti-inĩ ĩyo. Kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ nĩ ndamũthekagia ngĩmũririkania ũndũ ũcio.

Mwaka-inĩ wa 1971, nĩ ndamũkĩrire marũa manjĩraga atĩ rĩu nĩ ndamũrũo gũtungata ndĩ mũrori wa ngʼongo taũni-inĩ ya New York. Nĩ twamakire mũno. Hĩndĩ ĩyo twathamĩire kũu, ndarĩ o na mĩaka 34. Nĩ niĩ ndarĩ wa mbere gũkorũo ndĩ mũrori wa ngʼongo mũirũ gĩcigo-inĩ kĩu, na aarĩ na ariũ a Ithe witũ nĩ maatũnyitire ũgeni marĩ na wendo.

Nĩ ndakenagĩra kũrutana ũhoro wa Jehova o wikendi kĩgomano-inĩ kĩa mũthiũrũrũko ndĩ mũrori wa ngʼongo. Arori aingĩ a mũthiũrũrũko maarĩ na ũmenyeru mũingĩ kũngĩra. Ũmwe wao nĩwe warutire mĩario ya kũbatithio rĩrĩa ndabatithirio. Ũngĩ nake wetagwo Theodore Jaracz, nĩ aacokire agĩtuĩka wa Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia. Ningĩ nĩ kwarĩ na ariũ a Ithe witũ aingĩ maarĩ na ũmenyeru arĩa maatungataga Betheli ya Brooklyn. Nĩ ndaiguaga ngenete mũno tondũ arori acio a mũthiũrũrũko na ariũ a Ithe witũ acio maatungataga Betheli nĩ maatũmaga njigue njiganĩire. Nĩ ndeyoneire atĩ maarĩ arĩithi marĩ na wendo, arĩa meehokaga Kiugo kĩa Ngai na makanyita mbaru ithondeka rĩake marĩ na wĩhokeku. Wĩnyihia wao  nĩ watũmire ũkorũo ũrĩ ũndũ mũhũthũ harĩ niĩ gũtungata ndĩ mũrori wa ngʼongo.

Mwaka-inĩ wa 1974, Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia nĩ kĩaamũrire gĩkundi kĩngĩ kĩa arori a mũthiũrũrũko matuĩke arori a ngʼongo na kwoguo ngĩambĩrĩria gũtungata rĩngĩ ndĩ mũrori wa mũthiũrũrũko, ngĩtũmwo South Carolina. Ũndũ wa gũcanjamũra nĩ atĩ hĩndĩ ĩyo, ciũngano cia andũ airũ na erũ nĩ ingĩaturanĩirũo o hamwe na mĩthiũrũrũko, ũndũ ũrĩa wakenirie aarĩ na ariũ a Ithe witũ mũno.

Mũthia-inĩ wa 1976, nĩ twatũmirũo mũthiũrũrũko-inĩ ũmwe thĩinĩ wa Georgia, ũrĩa warĩ gatagatĩ ka Atlanta na Columbus. Nĩ ndirikanaga wega ngĩruta mĩario ya mathiko ma ciana ithano cia famĩlĩ yarĩ ya andũ airũ iria ciahĩire rĩrĩa nyũmba yao yacinirũo. Mami wao aarĩ thibitarĩ akĩrigitwo nguraro iria aarĩ nacio. Aira a Jehova aingĩ, airũ na erũ, nĩ maathiaga thibitarĩ nĩguo momĩrĩrie aciari acio. Nĩ ndeyoneire wendo mũnene wa aarĩ na ariũ a Ithe witũ. Ũcayanĩri ta ũcio no ũteithie ndungata cia Ngai kũhiũrania nginya na moritũ marĩa manene mũno.

Mwaka-inĩ wa 1977, nĩ tuoririo tũthiĩ Betheli ya Brooklyn kwa ihinda rĩa mĩeri ĩigana ũna nĩguo tũteithĩrĩrie wĩra-inĩ mũna. Wĩra ũcio ũrĩ hakuhĩ gũthira, athuri erĩ a Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia nĩ maanjũririe kana twĩ na Ruby no twende gũthiĩ na mbere gũtungata Betheli. Nĩ twetĩkĩrire mweke ũcio.

Ndatungatire Rũhonge-inĩ rwa Ũtungata mĩaka 24, na kaingĩ rũhonge-inĩ rũu ariũ a Ithe witũ nĩ macokagia ciũria nditũ iria ciũragio. Kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ, Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia nĩ gĩkoretwo gĩkĩheana ũtongoria ũratwarana na motaaro ma Bibilia. Ũtongoria ũcio nĩ ũteithagia Rũhonge rwa Ũtungata gũcokia ciũria na ũkahũthĩrũo kũmenyeria arori a mũthiũrũrũko, athuri a kĩũngano, na mapainia. Kũmenyerio kũu nĩ gũteithĩtie andũ aingĩ gũkũra kĩĩroho. Nĩ ũndũ ũcio, ithondeka rĩa Jehova nĩ rĩkĩrĩtwo hinya.

Kuuma mwaka wa 1995 nginya 2018 nĩ ndaceereire wabici itiganĩte cia honge ndũmĩtwo nĩ wabici nene ya Aira a Jehova. Nĩ ndagĩire na mweke wa kwaria na Kamĩtĩ cia Wabici cia Honge, arĩa matungataga Betheli, na amishonarĩ nĩguo ndĩmekĩre ngoro na ndĩmahe ũteithio ũrĩa maabataraga. Na nĩ twĩkĩragwo hinya nĩ maũndũ marĩa aarĩ na ariũ a Ithe witũ maatũtaaragĩria. Kwa ngerekano rĩrĩa twaceerire bũrũri wa Rwanda mwaka-inĩ wa 2000, nĩ twahutirio ngoro mũno rĩrĩa twaiguire ũrĩa aarĩ na ariũ a Ithe witũ na famĩlĩ ya Betheli maahonokire njũragano ĩrĩa yarĩ kuo mwaka wa 1994. Aingĩ ao nĩ maakuĩrĩirũo nĩ endwa ao. O na macemanĩtie na maũndũ macio maritũ, aarĩ na ariũ a Ithe witũ acio nĩ moonanirie atĩ maarĩ na wĩtĩkio, kĩĩrĩgĩrĩro, na gĩkeno.

Rĩu twĩ na makĩria ma mĩaka 80. Ndungatĩte kwa ihinda rĩa mĩaka 20 Kamĩtĩ-inĩ ya Wabici ya Rũhonge ya Amerika (US). O na gũtuĩka ndiagĩire na gĩthomo kĩa yunivasĩtĩ, nĩ ngĩte na gĩthomo kĩrĩa kĩega biũ kuuma kũrĩ Jehova na ithondeka rĩake. Gĩthomo kĩu nĩ kĩĩhotithĩtie kũruta andũ arĩa angĩ ma cia Bibilia iria ingĩmaguna tene na tene. (2 Kor. 3:5; 2 Tim. 2:2) Nĩ nyonete ũrĩa ndũmĩrĩri ya Bibilia ĩteithĩtie andũ kwagagĩria ũtũũro wao, na kũgĩa na ũrata wa hakuhĩ hamwe na Mũũmbi wao. (Jak. 4:8) Twĩ na Ruby nĩ twĩkaga ũrĩa wothe tũngĩhota gũthiĩ na mbere gwĩkĩra ngoro arĩa angĩ mone mweke wa kwĩruta ũhoro wĩgiĩ Jehova na kũruta arĩa angĩ ma cia Bibilia ũrĩ mweke wa bata. Ũcio nĩguo mweke wa bata mũno ũrĩa ndungata ya Jehova ĩngĩkorũo naguo!