1. Nĩkĩ tũtigegagio nĩ andũ kwaga kwĩhokana thĩinĩ wa thĩ?

 ANDŨ thĩinĩ wa thĩ ĩno ya Shaitani nĩ marigagwo nũũ mangĩĩhoka. Mĩtugo ya andũ a biacara, ateti, na atongoria a ndini, nĩ ĩtũmaga andũ maremwo nĩ kũmehoka. Kwaga kwĩhokana kũhutagia nginya arata, andũ a itũũra, na andũ a famĩlĩ. Ũndũ ũcio ndwagĩrĩirũo gũtũgegia. Bibilia yarathĩte ũũ: “Matukũ-inĩ ma kũrigĩrĩria . . . , andũ nĩ [magaakorũo] matarĩ ehokeku, . . . acambania, . . . akunyanĩri.” Ũguo nĩ kuuga atĩ andũ nĩ mangĩkaahanana na Shaitani, Ngai wa mũtabarĩre ũyũ wa maũndũ, ũrĩa ũtangĩĩhokeka.—2 Tim. 3:1-4; 2 Kor. 4:4.

2. (a) Nĩa tũngĩĩhoka biũ? (b) Nĩ ũndũ ũrĩkũ andũ amwe meyũragia?

² No tondũ tũrĩ Akristiano, nĩ tũĩ atĩ no twĩhoke Jehova biũ. (Jer. 17:7, 8) Tũrĩ na ma atĩ nĩ atwendete, na atĩ “gũtirĩ hĩndĩ [agaatiganĩria]” arata ake. (Thab. 9:10) Ningĩ no twĩhoke Jesu Kristo tondũ nĩ aarutire muoyo wake nĩ ũndũ witũ. (1 Pet. 3:18) Na nĩ twĩyoneire atĩ Bibilia nĩ ĩheanaga ũtaaro wa kwĩhokeka. (2 Tim. 3:16, 17) Tũrĩ na ma atĩ no twĩhoke Jehova, Jesu, na Bibilia. No andũ amwe no marigwo kana no mehokage aarĩ na ariũ a Ithe witũ kĩũngano-inĩ hĩndĩ ciothe. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tũmehoke?

3. Nĩ mweke ũrĩkũ wa mwanya tũkoragwo naguo? (Mariko 10:29, 30)

³ Jehova nĩ atũthuurĩte tũtuĩke a famĩlĩ yake ya athathaiya ya thĩ yothe. Ũcio nĩ mweke wa mwanya mũno na nĩ ũrĩ irathimo nyingĩ. (Thoma Mariko 10:29, 30.) Thĩinĩ wa thĩ yothe, nĩ tũkoragwo na aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa mendete Jehova o ta ithuĩ, na merutanagĩria ũrĩa wothe mangĩhota gũtũũra kũringana  na ithimi ciake. Rũthiomi rwitũ, ũndũire witũ, na mwĩhumbĩre witũ no ikorũo irĩ ngũrani, no tũiguaga tũmendete o na angĩkorũo nĩ hĩndĩ twacemania nao riita rĩa mbere. Nĩ tũkenagĩra mũno gũkorũo hamwe nao tũkĩgooca na tũgĩthathaiya Ithe witũ wa igũrũ ũtwendete.—Thab. 133:1.

4. Tũbataraga aarĩ na ariũ a Ithe witũ nĩkĩ?

⁴ Nĩ tũrabatara gũkorũo na ũrũmwe hamwe na aarĩ na ariũ a Ithe witũ rĩu, gũkĩra hĩndĩ ĩngĩ o yothe. Rĩmwe nĩ matũteithagia gũkuua mĩrigo itũ. (Rom. 15:1; Gal. 6:2) Ningĩ nĩ matwĩkĩraga ngoro gũthiĩ na mbere gũtungatĩra Jehova na gũikara tũrĩ na hinya kĩĩroho. (1 Thes. 5:11; Ahib. 10:23-25) Ta wĩcirie ũrĩa tũngĩigua korũo tũtirĩ na ũgitĩri wa kĩũngano ũrĩa ũtũteithagia gwĩtiiria thũ citũ, nĩcio Shaitani ũrĩa Mũcukani na thĩ yake njũru. Shaitani na arĩa atongoragia, nĩ marĩtharĩkĩra ndungata cia Ngai ica ikuhĩ. Na githĩ tũtigaakena mũno nĩ ũndũ wa gũkorũo na ũteithio wa aarĩ na ariũ a Ithe witũ!

5. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma andũ amwe maritũhĩrũo kwĩhoka aarĩ na ariũ a Ithe witũ?

⁵ O na kũrĩ ũguo, amwe no maritũhĩrũo kwĩhoka aarĩ na ariũ a Ithe witũ hihi tondũ manera Mũkristiano ũngĩ ũndũ wa hitho, no Mũkristiano ũcio akaga kũiga hitho ĩyo, kana akaga kũhingia ũndũ meeranĩire. Kana hihi mũndũ thĩinĩ wa kĩũngano nĩ aaugire kana agĩka ũndũ wamatuurithirie mũno. Maũndũ ta macio no matũme mũndũ aremwo kwĩhoka arĩa angĩ. Gũkĩrĩ ũguo-rĩ, nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia kwĩhoka aarĩ na ariũ a Ithe witũ?

6. Wendo ũngĩtũteithia atĩa kwĩhoka arĩa angĩ? (1 Akorintho 13:4-8)

⁶ Wendo nĩguo ũtũteithagia kwĩhoka arĩa angĩ. Akorintho wa mbere mũrango wa 13  nĩ ĩtaaragĩria maũndũ maingĩ megiĩ wendo, marĩa matũteithagia kwĩhoka arĩa angĩ kana kũmehoka rĩngĩ angĩkorũo nĩ tũtigĩte kũmehoka. (Thoma 1 Akorintho 13:4-8.) Kwa ngerekano, mũhari 4 uugaga atĩ “wendo nĩ ũrĩ wetereri [kana, ũkirĩrĩria] na ũtugi.” Jehova nĩ atũkiragĩrĩria o na rĩrĩa twamũhĩtĩria. Kwoguo o na ithuĩ no mũhaka tũkirĩrĩrie aarĩ na ariũ a Ithe witũ rĩrĩa moiga kana meka ũndũ ũngĩtũrakaria kana ũtũtuurithie. Naguo mũhari wa 5 uugaga: “[Wendo] ndũrakaraga na ihenya. Ndũtaraga maita marĩa ũhĩtĩirio.” Tũtingĩenda ‘gũtaraga maita marĩa tũhĩtĩirio’ na njĩra ya gũikara tũkĩririkanaga mahĩtia marĩa aarĩ na ariũ a Ithe witũ matwĩkĩte. Kohelethu 7:9 ĩtwĩraga “[tũtikahiũhage] kũrakara.” Ũkĩrĩ ũndũ mwega kũrũmĩrĩra ũtaaro ũyũ ũrĩ thĩinĩ wa Aefeso 4:26: “Mũtikarekage riũa rĩthũe mũrĩ o na marakara”!

7. Motaaro marĩa marĩ thĩinĩ wa Mathayo 7:1-5 mangĩtũteithia atĩa kwĩhoka arĩa angĩ?

⁷ Ũndũ ũngĩ ũngĩtũteithia kwĩhoka aarĩ na ariũ a Ithe witũ nĩ kũmona ta ũrĩa Jehova amonaga. Ngai nĩ amendete na ndataraga maita marĩa mamũhĩtagĩria. O na ithuĩ tũtiagĩrĩirũo gwĩka ũguo. (Thab. 130:3) Handũ ha kũroraga mahĩtia mao, twagĩrĩirũo kwĩrutanĩria kũroraga ngumo ciao njega na maũndũ mega marĩa mangĩhota gwĩka. (Thoma Mathayo 7:1-5.) Twĩtĩkagia atĩ mendaga gwĩka maũndũ mega na atĩ matitũhĩtagĩria makĩendaga, tondũ wendo “wĩtĩkagia maũndũ mothe.” (1 Kor. 13:7) No ũguo ti kuuga atĩ Jehova erĩgagĩrĩra twĩhoke arĩa angĩ hatarĩ na gĩtũmi kĩega, ĩndĩ erĩgagĩrĩra tũmehoke tondũ nĩ monanĩtie nĩ a kwĩhokeka. b

8. Ũngĩka atĩa nĩguo ũhote kwĩhoka aarĩ na ariũ a Ithe witũ?

⁸ No tũbatare ihinda nĩguo tũhote kwĩhoka aarĩ na ariũ a Ithe witũ. Ũngĩka atĩa nĩguo ũhote kũmehoka? Wĩrutanĩrie kũmamenya wega. Aragia nao mũrĩ mĩcemanio-inĩ ya kĩũngano. Hunjagia hamwe nao. Makiragĩrĩrie, na ũmaheage mweke wa kuonania atĩ no mehokeke. Kĩambĩrĩria-inĩ, no wage kũheana ũhoro waku wothe wa thĩinĩ, angĩkorũo nĩ hĩndĩ mwambĩrĩria kũmenyana na mũndũ. O ũrĩa ũrata wanyu ũrathiĩ ũkũrĩte, no ũigue ũrĩ na wĩyathi makĩria wa kwĩyaria. (Luk. 16:10) No hihi ũngĩka atĩa mũrũ wa Ithe witũ angĩka ũndũ ũngĩtũma ũtige kũmwĩhoka? Wĩhe ihinda, handũ ha kũhiũha kũniina ũrata wanyu nake. Na ndũkareke ciĩko cia andũ amwe itũme ũtige kwĩhoka aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa angĩ. Ũhoro-inĩ ũcio, nĩ tũkwarĩrĩria kĩonereria kĩrĩa tũigĩirũo nĩ ndungata cigana ũna cia Jehova, iria ciathiire na mbere kwĩhoka arĩa angĩ o na thutha wa gũtuurithio nĩ andũ amwe.

9. (a) Hana aathiire na mbere atĩa kwĩhoka mũbango wa Jehova o na arĩa maatongoragia maũndũ makĩhĩtagia? (b) Kĩonereria kĩa Hana kĩrakũruta atĩa igũrũ rĩgiĩ kwĩhoka mũbango wa Jehova? (Rora mbica.)

⁹ Hihi nĩ ũrĩ watuurithio nĩ gĩĩko kĩa mũrũ wa Ithe witũ wĩhokeirũo maũndũ kĩũngano-inĩ? Angĩkorũo wanatuurithio, no ũgunĩke ũngĩĩcũrania kĩonereria kĩa Hana. Eli, Mũthĩnjĩri-Ngai Ũrĩa Mũnene, nĩwe watongoragia maũndũ ũthathaiya-inĩ wa Jehova hĩndĩ ĩyo thĩinĩ wa Isiraeli. No famĩlĩ yake ndĩarĩ kĩonereria kĩega. Ariũ ake arĩa maarĩ athĩnjĩri-Ngai meekaga maũndũ ma thoni na ma waganu, na ithe wao ndaamarũngaga. Jehova ndaatigithirie Eli o rĩmwe gũtuĩka mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene. No Hana ndaatigire kwĩhoka mũbango wa Jehova na njĩra ya kuuga atĩ ndarĩthiaga  gũthathaĩria gĩikaro-inĩ kĩrĩa kĩamũre angĩkorũo Eli nowe ũratungata arĩ mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene. Rĩrĩa Eli oonire Hana akĩhoya arĩ na mĩtangĩko mĩingĩ, eecirĩirie atĩ nĩ kũrĩĩo arĩĩtwo. O na atambĩte gũtuĩria ũũma wa ũhoro, akĩambĩrĩria kũmenereria mũtumia ũcio warĩ na mĩtangĩko mĩingĩ. (1 Sam. 1:12-16) O na kũrĩ ũguo, Hana eehĩtire atĩ angĩkagĩa mwana wa kahĩĩ, angĩkamũtwara gĩikaro-inĩ kĩrĩa kĩamũre, kũrĩa angĩatungatire arĩ rungu rwa Eli. (1 Sam. 1:11) Hihi ũhoro wĩgiĩ mĩtugo ya ariũ a Eli nĩ wabataraga kũrũngwo? Ĩĩ, na Jehova nĩ ooire ikinya ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire. (1 Sam. 4:17) Ningĩ Jehova nĩ aarathimire Hana akĩmũhe mwana wa kahĩĩ, wetagwo Samueli.—1 Sam. 1:17-20.

10. Mũthamaki Daudi aathiire na mbere atĩa kwĩhoka arĩa angĩ o na gũtuĩka andũ amwe nĩ maamũkunyanĩire?

¹⁰ Hihi ũrĩ waigua ũkunyanĩirũo nĩ mũrata wa hakuhĩ? Angĩkorũo wanaigua ũguo, no wĩcũranie kĩonereria kĩa Mũthamaki Daudi. Aarĩ na mũrata ũmwe wetagwo Ahithofeli. No rĩrĩa Abisalomu mũrũ wa Daudi aageragia kũhagũra ũthamaki wa ithe, Ahithofeli nĩ aanyitanĩire na Abisalomu ũremi-inĩ ũcio. No mũhaka akorũo Daudi nĩ aatuurirũo mũno nĩ gũtiganĩrio nĩ mũrũwe, o hamwe na mũndũ ũrĩa eeciragia atĩ nĩ mũrata wake. O na kũrĩ ũguo, Daudi ndaarekire gũkunyanĩrũo kũu gũtũme atige kwĩhoka arĩa angĩ. Aathiire na mbere kwĩhoka mũrata wake ũngĩ warĩ mwĩhokeku wetagwo Hushai, ũrĩa waregire kũnyitanĩra na ũremi ũcio. Daudi aarĩ na itũmi njega cia kwĩhoka Hushai. Hushai thutha-inĩ nĩ oonanirie atĩ aarĩ mũrata mwega, nginya akĩingĩria muoyo wake ũgwati-inĩ nĩguo ateithie Daudi.—2 Sam. 17:1-16.

11. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ ndungata ĩmwe ya Nabali yonanirie atĩ nĩ yehokete Abigaili?

¹¹ Ningĩ ta wĩcirie kĩonereria kĩrĩa tũigĩirũo nĩ ndungata ĩmwe ya Nabali. Kũrĩ hĩndĩ Daudi na arũme ake maagitĩire ndungata cia Mũisiraeli ũmwe wetagwo Nabali. Thutha-inĩ, Daudi nĩ ooririe Nabali, ũrĩa warĩ mũtongu, ahe arũme ake irio, kĩrĩa gĩothe Nabali angĩendire kũmahe. Rĩrĩa Nabali aaregire ihoya rĩu rĩa Daudi, Daudi nĩ aarakarire mũno nginya agĩtua itua rĩa kũũraga arũme othe a nyũmba ya Nabali. Ndungata ĩmwe ya Nabali nĩ yerire Abigaili mũtumia wa Nabali ũrĩa gwathiĩte. Tondũ yarĩ  ya mũciĩ ũcio, nĩ yamenyaga atĩ muoyo wayo warĩ moko-inĩ ma Abigaili. Handũ ha kũũra, ndungata ĩyo yehokire atĩ Abigaili nĩ angĩarũngire maũndũ. Yarĩ na ma na ũndũ ũcio tondũ Abigaili nĩ ooĩkaine atĩ aarĩ mũtumia mũũgĩ. Ũndũ ũrĩa wekĩkire thutha ũcio nĩ wonanirie atĩ ndungata ĩyo yarĩ na itũmi njega cia kwĩhoka Abigaili. Abigaili nĩ oonanirie ũmĩrĩru rĩrĩa aaiguithirie Daudi atigane na mũbango ũcio aarĩ naguo. (1 Sam. 25:2-35) Nĩ eehokire atĩ Daudi nĩ angĩekire ũrĩa kwagĩrĩire.

12. Jesu oonanirie atĩa atĩ nĩ eehokaga arutwo ake o na akorũo nĩ maahĩtagia?

¹² Jesu nĩ eehokaga arutwo ake o na akorũo nĩ maahĩtagia. (Joh. 15:15, 16) Rĩrĩa Jakubu na Johana mooririe Jesu amahe gaturũa ka mwanya Ũthamaki-inĩ, Jesu ndeekĩrĩire nganja muoroto wao wa gũtungatĩra Jehova, o na kana akĩmatigithia gũtuĩka atũmwo. (Mar. 10:35-40) Thutha-inĩ, arutwo othe a Jesu nĩ maamũtiganĩirie ũtukũ ũrĩa aanyitirũo. (Mat. 26:56) No Jesu ndaatigire kũmehoka. Nĩ aamenyaga ũhoro wa mawathe mao, ĩndĩ “[aamendire] o nginya mũthia.” (Joh. 13:1) Thutha wa kũriũkio, Jesu o na nĩ aaheire atũmwo ake 11 ehokeku mweke wa bata wa gũtongoria wĩra wa kũhunjia na kũrũmbũiya ngʼondu ciake. (Mat. 28:19, 20; Joh. 21:15-17) Nĩ aarĩ na itũmi njega cia kwĩhoka arũme acio mataarĩ akinyanĩru. Othe maatungatire marĩ ehokeku nginya mũthia wa ũtũũro wao gũkũ thĩ. Hatarĩ nganja, Hana, Daudi, ndungata ya Nabali, Abigaili, na Jesu nĩ matũigĩire kĩonereria kĩega gĩa kwĩhoka andũ matarĩ akinyanĩru.

13. Nĩ ũndũ ta ũrĩkũ ũngĩtũma mũndũ atige kwĩhoka arĩa angĩ?

¹³ Hihi nĩ ũrĩ wera mũrũ wa Ithe witũ ũndũ wa hitho agacoka akera andũ angĩ ũndũ ũcio? Mũndũ nĩ aiguaga ũũru mũno. Hĩndĩ ĩmwe, mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe nĩ eerire mũthuri ũmwe wa kĩũngano ũndũ mũna atangĩendire andũ angĩ mamenye. Mũthenya ũrĩa warũmĩrĩire, mũtumia wa mũthuri ũcio wa kĩũngano akĩhũũrĩra mwarĩ wa Ithe witũ ũcio thimũ amwĩkĩre ngoro. Nĩ aamenyete ũndũ ũcio mũthuri wake eerĩtwo. Ũndũ ũcio watũmire mwarĩ wa Ithe witũ ũcio atige kwĩhoka mũthuri ũcio wa kĩũngano. No mwarĩ wa Ithe witũ ũcio nĩ eekire ũndũ mwega, akĩhoya ũteithio kũrĩ mũthuri ũngĩ wa kĩũngano na mũthuri ũcio akĩmũteithia kwĩhoka athuri a kĩũngano rĩngĩ.

14. Nĩ kĩĩ gĩateithirie mũrũ wa Ithe witũ ũmwe kwĩhoka rĩngĩ athuri a kĩũngano?

¹⁴ Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe nĩ aarakarĩtio nĩ athuri erĩ a kĩũngano nginya akaremwo nĩ kũmehoka kwa ihinda iraihu. No nĩ aambĩrĩirie gwĩciria ũhoro wa ciugo cia bata ciaugĩtwo nĩ mũrũ wa Ithe witũ ũmwe aheete gĩtĩo mũno. Ciugo icio nĩ: “Shaitani nĩwe thũ itũ, no ti aarĩ na ariũ a Ithe witũ.” Mũrũ wa Ithe witũ ũcio nĩ eecũranirie mũno ciugo icio, na thutha wa kũhoya ũteithio wa Jehova, nĩ aahotire gũcokia thayũ hamwe na athuri acio a kĩũngano.

15. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma kwĩhoka andũ arĩa angĩ rĩngĩ kuoe ihinda? Heana ngerekano.

¹⁵ Hihi nĩ ũrĩ worũo nĩ mweke kĩũngano-inĩ? Ũndũ ũcio no ũtuurithie mũndũ mũno. Mwarĩ wa Ithe witũ Grete na mami wao maarĩ Aira a Jehova ehokeku bũrũri-inĩ wa Njĩrĩmani hĩndĩ ya Nazi, mĩaka-inĩ ya 1930 rĩrĩa wĩra witũ wahũũrirũo marubuku. Grete aarĩ na mweke wa gũcabagĩra aarĩ na ariũ a Ithe witũ ngathĩti cia Mũrangĩri. No rĩrĩa ariũ a Ithe witũ maamenyire atĩ baba wao nĩ aakararagia ũhoro wa ma, nĩ maamwehereirie mweke ũcio, nĩ ũndũ wa gwĩtigĩra atĩ baba wao ahota gũkunyanĩra kĩũngano. Mathĩna ma Grete matiathirĩire hau. Ihinda  rĩothe rĩa Mbaara ya Kerĩ ya Thĩ, ariũ a Ithe witũ matingĩehokeire Grete na mami wao ngathĩti cia Mũrangĩri na o na matiamaragĩria macemania nao barabara-inĩ. Ũndũ ũcio nĩ watuurithirie Grete mũno ũũ atĩ nĩ ooire ihinda iraihu mũno agĩkohera ariũ a Ithe witũ acio na ahote kũmehoka rĩngĩ. No thutha wa ihinda, nĩ oonire atĩ no mũhaka akorũo Jehova nĩ ooheire ariũ a Ithe witũ acio, na kwoguo o nake nĩ aagĩrĩirũo kũmohera. c

16. Nĩkĩ nĩ twagĩrĩirũo kwĩrutanĩria kwĩhoka aarĩ na ariũ a Ithe witũ rĩngĩ?

¹⁶ Angĩkorũo wanacemania na ũndũ ta ũcio wa gũgũtuurithia, wĩrutanĩrie kwĩhoka aarĩ na ariũ a Ithe witũ rĩngĩ. No ũbatare ihinda, no kĩyo gĩaku gĩtigũkorũo kĩrĩ gĩa tũhũ. Kwa ngerekano, angĩkorũo wanarĩa irio igagũthũkĩra, nĩ wĩrutanagĩria mũno kũrora kĩrĩa ũrarĩa. O na kũrĩ ũguo, gũthũkĩrũo nĩ irio riita rĩmwe gũtingĩtũma uuge ndũkarĩa rĩngĩ. Na njĩra o ta ĩyo, tũtiagĩrĩirũo kũreka kwaga kwĩhokeka kwa mũndũ ũmwe gũtũme twage kwĩhoka aarĩ na ariũ a Ithe witũ othe, arĩa tũĩ ti akinyanĩru. Rĩrĩa twamehoka rĩngĩ, nĩ tũgĩaga na gĩkeno makĩria na tũkahota gwĩciria ũrĩa ithuĩ ene tũngĩteithĩrĩria harĩ kwĩhokana thĩinĩ wa kĩũngano.

17. Kwĩhokana nĩ kwa bata mũno nĩkĩ? Nĩ ũndũ ũrĩkũ warĩrĩirio gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire?

¹⁷ Ti ũndũ mũhũthũ kwĩhoka andũ thĩinĩ wa thĩ ĩno ya Shaitani, ĩndĩ no twĩhoke aarĩ na ariũ a Ithe witũ tondũ nĩ tũmendete, nao nĩ matwendete. Kwĩhokana nĩ gũtũteithagia gũkorũo na gĩkeno na ũrũmwe rĩu, na nĩ gũgaatũgitĩra ihinda-inĩ iritũ rĩrĩa rĩrĩ mbere. Ĩ angĩkorũo wanatuurithio nĩ mũndũ agĩtũma ũtige kũmwĩhoka? Geria kũrora maũndũ na muonere wa Jehova, ũrũmĩrĩre motaaro ma Bibilia, ũkũrie wendo mũnene harĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ, na wĩrute kuumana na cionereria iria irĩ Bibilia-inĩ. No tũhote kũhooreria ruo rũu rwa ngoro na twĩhoke arĩa angĩ rĩngĩ. Tweka ũguo, nĩ tũrĩkenagĩra kĩrathimo gĩa gũkorũo na arata aingĩ arĩa ‘manyitanaga na mũndũ gũkĩra mũrũ wa nyina.’ (Thim. 18:24) O na kũrĩ ũguo, makĩria ma kwĩhoka arĩa angĩ, o na ithuĩ nĩ twagĩrĩirũo kwĩhokeka. Gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire nĩ kĩarĩrĩirie ũrĩa tũngĩonia aarĩ na ariũ a Ithe witũ atĩ no matwĩhoke.