1. Nĩ ndũmĩrĩri ĩrĩkũ ĩheanagwo nĩ mũraika, na ũndũ ũcio ũratũhutia atĩa?

 MŨRAIKA angĩkwarĩria-rĩ, hihi no ũmũthikĩrĩrie? Ũmũthĩ kũrĩ mũraika ũrarĩria “ndũrĩrĩ ciothe na mĩhĩrĩga na thiomi na ikundi cia andũ.” Arameera ũũ: “Mwĩtigĩrei Ngai na mũmũgooce . . . Thathaiyai Ũrĩa wombire igũrũ na thĩ.” (Kũg. 14:​6, 7) Jehova nĩwe Ngai ũrĩa wa ma na nĩwe wagĩrĩire gũthathaiyo nĩ andũ othe. Na githĩ tũticokagia ngatho tondũ nĩ atũheete mweke wa mwanya wa kũmũthathaiya hekarũ-inĩ yake nene ya kĩĩroho!

2. Hekarũ ya Jehova ya kĩĩroho nĩ kĩĩ? (Ningĩ rora gathandũkũ karĩ na kĩongo “ Hekarũ ya Kĩĩroho Ti Kĩĩ?”)

² No hihi hekarũ ya kĩĩroho nĩ kĩĩ, na nĩ kũ tũngĩruta ũhoro ũngĩtũteithia gũtaũkĩrũo nĩyo? Hekarũ ya kĩĩroho ti mwako wa biũ ũroneka na maitho. Nĩ mũbango wa Jehova wa kũmũhe ũthathaiya ũretĩkĩrĩka wĩhocetie harĩ igongona rĩa Jesu rĩa ũkũũri. Mũtũmwo Paulo nĩ aataarĩirie mũbango ũcio marũa-inĩ marĩa aandĩkĩire Akristiano Ahibirania a karine ya mbere arĩa maaikaraga Judea. b

3-4. Nĩ maũndũ marĩkũ Paulo aatangĩkagĩra megiĩ Akristiano Ahibirania arĩa maaikaraga Judea, na aamateithirie atĩa?

³ Nĩ kĩĩ gĩatũmire Paulo andĩkĩre Akristiano Ahibirania arĩa maaikaraga Judea? No kũhoteke nĩ ũndũ wa itũmi igĩrĩ nene. Kĩa mbere, nĩ kũmekĩra ngoro. Aingĩ ao maarereirũo ndini-inĩ ya Kĩyahudi. No gũkorũo atongoria a ndini ĩyo nĩ maamanyũrũragia nĩ ũndũ wa gũtuĩka Akristiano. Nĩkĩ? Tondũ Akristiano  matiarĩ na hekarũ ya gũthathaĩria, matiarĩ na kĩgongona gĩa kũrutĩra Ngai magongona, na matiarĩ na athĩnjĩri-Ngai a kũmatungatĩra. Ũndũ ũcio nĩ ũngĩoragire arutwo a Kristo ngoro na ũtũme wĩtĩkio wao ũnyihe. (Ahib. 2:1; 3:​12, 14) Amwe hihi o na nĩ mangĩeciririe gũcoka ndini-inĩ ya Kĩyahudi.

⁴ Gĩtũmi gĩa kerĩ, Paulo nĩ aagwetire atĩ Akristiano acio Ahibirania matierutanagĩria gũtaũkĩrũo nĩ morutani merũ kana marikĩru, na nĩmo “irio nyũmũ” iria irĩ thĩinĩ wa Kiugo kĩa Ngai. (Ahib. 5:​11-14) Kwahoteka amwe ao no maanyitagĩrĩra Watho wa Musa. No Paulo aataarĩirie atĩ magongona marĩa maarutagwo rungu rwa Watho ũcio, matingĩeheririe mehia biũ. Na kwoguo nĩkĩo Watho ‘weeheretio.’ Paulo aacokire agĩtaarĩria morutani marikĩru. Aaririkanirie Akristiano acio ũhoro wĩgiĩ “kĩĩrĩgĩrĩro kĩngĩ kĩega” kĩehocetie harĩ igongona rĩa Jesu kĩrĩa kĩngĩamateithirie kũna ‘gũkuhĩrĩria Ngai.’—Ahib. 7:​18, 19.

5. Tũrabatara gũtaũkĩrũo nĩ ũndũ ũrĩkũ kuumana na ibuku rĩa Ahibirania, na nĩkĩ?

⁵ Paulo nĩ aataarĩirie Akristiano Ahibirania kĩrĩa gĩatũmaga ũthathaiya wa Gĩkristiano ũkorũo ũrĩ mwega makĩria gũkĩra ũthathaiya ũrĩa maarĩ naguo hau kabere. Njĩra ya Ayahudi ya ũthathaiya yarĩ o “kĩĩruru kĩa maũndũ marĩa magooka, no ũũma nĩ wa Kristo.” (Kol. 2:17) Kĩĩruru gĩkoragwo kĩrĩ o mũhaano wa kĩndũ gĩa biũ kĩrĩa kĩraruta kĩĩruru kĩu. O ũndũ ũmwe na ũcio, njĩra ya Ayahudi ya ũthathaiya yarĩ o kĩĩruru kĩa njĩra ĩngĩ njega makĩria ĩrĩa ĩngĩahũthĩkire thutha-inĩ. Nĩ tũrabatara gũtaũkĩrũo nĩ mũbango ũrĩa Jehova atũthondekeire wa gũtuohera mehia nĩguo tũkamũthathaiya na njĩra ĩretĩkĩrĩka. Rekei tũringithanie “kĩĩruru,” na nĩkĩo njĩra ya Ayahudi ya ũthathaiya, na “ũũma,” na nĩguo njĩra ya Akristiano ya ũthathaiya, o ta ũrĩa ibuku rĩa Ahibirania rĩtaarĩirie. Tweka ũguo nĩ tũgũtaũkĩrũo wega makĩria nĩ hekarũ ya kĩĩroho na ũrĩa ĩtũhutagia.

6. Gĩikaro kĩrĩa kĩamũre kĩahũthagĩrũo atĩa?

⁶ Njĩra ya Ayahudi ya ũthathaiya. Paulo aahocirie ndeereti yake harĩ gĩikaro kĩrĩa kĩamũre kĩrĩa gĩathondekirũo nĩ Musa mwaka-inĩ wa 1512 M.M.M. (Rora mũcoro wa “Njĩra ya Ayahudi ya ũthathaiya—Njĩra ya Akristiano ya ũthathaiya.”) Gĩikaro kĩrĩa kĩamũre gĩathondeketwo ta hema, na kĩambĩrĩria-inĩ  Aisiraeli maagĩkuuaga magĩthama kuuma handũ hamwe gũthiĩ harĩa hangĩ. Maakĩhũthĩrire hakuhĩ mĩaka 500 nginya rĩrĩa hekarũ yaakirũo thĩinĩ wa Jerusalemu. (Tham. 25:​8, 9; Ndar. 9:22) ‘Hema-inĩ ĩyo ya gũtũnganwo’ nĩho Aisiraeli maacemanagia nĩguo mathathaiye Ngai na mamũrutĩre magongona. (Tham. 29:​43-46) O na kũrĩ ũguo, gĩikaro kĩu kĩamũre ningĩ nĩ kĩarũgamagĩrĩra ũndũ ũngĩ mwega makĩria ũrĩa ũngĩokire nĩ ũndũ wa Akristiano.

7. Hekarũ ya kĩĩroho yaambĩrĩirie gũkorũo kuo rĩ?

⁷ Njĩra ya Akristiano ya ũthathaiya. Gĩikaro kĩrĩa kĩamũre kĩarĩ “kĩĩruru kĩa maũndũ ma igũrũ,” na kĩarũgamagĩrĩra hekarũ nene ya Jehova ya kĩĩroho. Paulo aaugire atĩ “hema ĩyo [kana, gĩikaro kĩamũre] nĩ ngerekano ya mahinda maya.” (Ahib. 8:5; 9:9) Kwoguo gũkinyĩria ihinda rĩrĩa Paulo aandĩkĩire Ahibirania marũa, hekarũ ya kĩĩroho nĩ yaambĩtie kũruta wĩra. Hekarũ ĩyo yaambĩrĩirie gũkorũo kuo mwaka-inĩ wa 29 M.M. Mwaka ũcio nĩrĩo Jesu aabatithirio, agĩitĩrĩrio maguta kũgerera roho mũtheru, na akĩambĩrĩria gũtungata arĩ “mũthĩnjĩri-Ngai mũnene makĩria” wa Jehova hekarũ-inĩ ya kĩĩroho. c—Ahib. 4:14; Atũm. 10:​37, 38.

8-9. Kũringana na Ahibirania 7:23-27, ngũrani ĩrĩa nene gatagatĩ-inĩ ka athĩnjĩri-Ngai anene a Isiraeli na Mũthĩnjĩri-Ngai Ũrĩa Mũnene makĩria Jesu Kristo nĩ ĩrĩkũ?

⁸ Njĩra ya Ayahudi ya ũthathaiya. Mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene nĩwe warũgamagĩrĩra andũ mbere ya Ngai. Haruni, mũthĩnjĩri-Ngai mũnene wa mbere thĩinĩ wa Isiraeli, aamũrirũo nĩ Jehova rĩrĩa gĩikaro kĩrĩa kĩamũre kĩarugũragio. O na kũrĩ ũguo, Paulo aataarĩirie atĩ “aingĩ nĩ maatuĩkaga athĩnjĩri-Ngai ũmwe thutha wa ũrĩa ũngĩ tondũ gĩkuũ nĩ kĩamagiragia gũthiĩ na mbere gũtungata marĩ athĩnjĩri-Ngai.” d (Thoma Ahibirania 7:​23-27.) Ningĩ tondũ athĩnjĩri-Ngai acio anene matiarĩ akinyanĩru, nĩ maabataraga kũruta magongona nĩ ũndũ wa mehia mao ene. Ũndũ ũcio ũronania ngũrani nene gatagatĩ-inĩ ka athĩnjĩri-Ngai anene a Isiraeli na Mũthĩnjĩri-Ngai Ũrĩa Mũnene makĩria Jesu Kristo.

⁹ Njĩra ya Akristiano ya ũthathaiya. Jesu Kristo arĩ we Mũthĩnjĩri-Ngai Ũrĩa Mũnene, nĩ “ndungata ya . . . hema ĩrĩa ya ma, ĩrĩa yaakirũo nĩ Jehova, no ti mũndũ.” (Ahib. 8:​1, 2) Paulo aataarĩirie atĩ “tondũ [Jesu] athiaga na mbere gũtũũra muoyo tene na tene, ũthĩnjĩri-Ngai wake ndũngĩtigĩrũo andũ angĩ.” Paulo aacokire akiuga atĩ Jesu ‘ndarĩ thahu, na nĩ amũranĩtio na ehia,’ na atĩ ngũrani na athĩnjĩri-Ngai anene a Isiraeli, “we ndabataraga kũruta magongona o mũthenya” nĩ ũndũ wa mehia make mwene. Rekei rĩu twarĩrĩrie ngũrani ya kĩgongona na magongona ma ũthathaiya wa Ayahudi na ma ũthathaiya wa Akristiano.

10. Magongona marĩa maarutagĩrũo kĩgongona-inĩ gĩa gĩcango maarĩ kĩĩruru gĩa kĩĩ?

¹⁰ Njĩra ya Ayahudi ya ũthathaiya. Nja ya mũromo wa gĩikaro kĩrĩa kĩamũre nĩ haarĩ na kĩgongona gĩa gĩcango harĩa Jehova aarutagĩrũo magongona ma nyamũ. (Tham. 27:​1, 2; 40:29) O na kũrĩ ũguo, magongona macio matingĩahotithirie andũ kuoherũo mehia mao biũ. (Ahib. 10:​1-4) Magongona macio ma nyamũ marĩa maarutagwo o hĩndĩ gĩikaro-inĩ  kĩrĩa kĩamũre, maarĩ kĩĩruru kĩa igongona rĩmwe rĩrĩa rĩngĩakũũrire andũ biũ kuuma mehia-inĩ.

11. Jesu aarutire muoyo wake kĩgongona-inĩ kĩrĩkũ? (Ahibirania 10:5-7, 10)

¹¹ Njĩra ya Akristiano ya ũthathaiya. Jesu nĩ aamenyaga atĩ Jehova aamũtũmĩte gũkũ thĩ nĩguo arute muoyo wake ũrĩ igongona rĩa gũkũũra andũ. (Mat. 20:28) Nĩ ũndũ ũcio, rĩrĩa Jesu aabatithirio nĩ kwĩneana eeneanire nĩguo eke wendi wa Jehova. (Joh. 6:38; Gal. 1:4) Jesu eeneanire kĩgongona-inĩ kĩa mũhaano kĩrĩa kĩarũgamagĩrĩra “wendi” wa Ngai wĩgiĩ Jesu kũruta igongona rĩa muoyo wake mũkinyanĩru. Muoyo wa Jesu warutirũo “riita rĩmwe rĩa kũigana” nĩguo ũhumbĩre biũ mehia ma mũndũ wothe wonanagia wĩtĩkio harĩ Kristo. (Thoma Ahibirania 10:​5-7, 10.) Rekei rĩu twarĩrĩrie kĩrĩa kĩrũgamĩrĩirũo nĩ ũrĩa gĩikaro kĩrĩa kĩamũre gĩatariĩ thĩinĩ.

12. Nĩa meetĩkĩrĩtio kũingĩra rumu cia gĩikaro kĩrĩa kĩamũre?

¹² Njĩra ya Ayahudi ya ũthathaiya. Gĩikaro kĩrĩa kĩamũre na hekarũ iria ciacokire gwakwo Jerusalemu nĩ ciahaanaine thĩinĩ. Ciarĩ na rumu igĩrĩ—“Harĩa Hatheru” na “Harĩa Hatheru Mũno”—na rumu icio ciahakanĩtio na gĩtaama. (Ahib. 9:​2-5; Tham. 26:​31-33) Rumu ya Harĩa Hatheru yakoragwo na mũtĩ wa kũigĩrĩrũo matawa wa thahabu, kĩgongona gĩa gũcinĩra ũbumba, na metha ya mĩgate ya magongona. “Athĩnjĩri-Ngai aitĩrĩrie maguta” no o meetĩkĩrĩtio kũingĩra harĩa  hatheru nĩguo mahingie mawĩra matheru marĩa meehokeirũo. (Ndar. 3:​3, 7, 10) Rumu ya Harĩa Hatheru Mũno yakoragwo na ithandũkũ rĩa kĩrĩkanĩro rĩa thahabu rĩrĩa rĩoonanagia atĩ Jehova aarĩ gĩikaro-inĩ kĩu. (Tham. 25:​21, 22) Mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene nowe wetĩkĩrĩtio kũhĩtũka gĩtaama aingĩre Harĩa Hatheru Mũno riita rĩmwe o mwaka Mũthenya wa Kũhumbĩra Mehia. (Alaw. 16:​2, 17) O mwaka o mwaka aaingĩraga ho na thakame ya nyamũ nĩguo ahumbĩre mehia make mwene na ma rũrĩrĩ ruothe. Mũthia-inĩ, Jehova kũgerera roho wake mũtheru, nĩ aamenyithanirie kĩrĩa kĩarũgamĩrĩirũo nĩ rumu icio cia gĩikaro kĩrĩa kĩamũre.—Ahib. 9:​6-8.

13. Harĩa Hatheru na Harĩa Hatheru Mũno gĩikaro-inĩ kĩrĩa kĩamũre harũgamĩrĩire kĩĩ ũthathaiya-inĩ wa Gĩkristiano?

¹³ Njĩra ya Akristiano ya ũthathaiya. Mũigana mũnini wa arutwo a Kristo nĩ makoragwo marĩ aitĩrĩrie maguta kũgerera roho mũtheru na magakorũo na ũrata wa mwanya hamwe na Jehova. Arutwo acio 144,000 magaatungata marĩ athĩnjĩri-Ngai kũrĩa igũrũ hamwe na Jesu. (Kũg. 1:6; 14:1) Harĩa Hatheru gĩikaro-inĩ kĩrĩa kĩamũre, harũgamĩrĩire gũkorũo marĩ ariũ a Ngai a kĩĩroho marĩ o gũkũ thĩ. (Rom. 8:​15-17) Harĩa Hatheru Mũno gĩikaro-inĩ kĩrĩa kĩamũre, harũgamĩrĩire kũrĩa igũrũ kũrĩa Jehova aikaraga. “Gĩtaama” kĩrĩa kĩahakanĩtie Harĩa Hatheru na Harĩa Hatheru Mũno, kĩrũgamĩrĩire mwĩrĩ wa Jesu wa nyama na thakame ũrĩa ũngĩamũgirĩrĩirie gũtonya igũrũ arĩ Mũthĩnjĩri-Ngai Ũrĩa Mũnene makĩria wa hekarũ ya kĩĩroho. Rĩrĩa Jesu aarutire mwĩrĩ wake ũrĩ igongona rĩa gũkũũra andũ, nĩ aahingũrĩire Akristiano othe aitĩrĩrie maguta njĩra ya kũgĩa na muoyo kũrĩa igũrũ. Ningĩ no mũhaka makorũo mehaarĩirie gũtiga mĩĩrĩ yao ya nyama na thakame nĩguo mamũkĩre ngerenwa yao kũrĩa igũrũ. (Ahib. 10:​19, 20; 1 Kor. 15:50) Thutha wa Jesu kũriũkio, nĩ aatonyire Harĩa Hatheru Mũno ha hekarũ ya kĩĩroho, kũrĩa mũthia-inĩ arĩa othe aitĩrĩrie maguta magaakorũo hamwe nake.

14. Kũringana na Ahibirania 9:​12, 24-26, nĩ kĩĩ gĩtũmaga mũbango wa gũthathaĩria Jehova hekarũ-inĩ yake ya kĩĩroho ũkorũo ũrĩ mwega makĩria?

¹⁴ Nĩ tũrona wega ũrĩa mũbango wa gũthathaiya Jehova ũrĩa wĩhocetie harĩ igongona rĩa ũkũũri na ũthĩnjĩri-Ngai wa Jesu Kristo ũrĩ mwega makĩria. Mũthĩnjĩri-Ngai mũnene wa Isiraeli aatonyaga Harĩa Hatheru Mũno hathondeketwo na moko ma andũ arĩ na thakame ya magongona ma nyamũ, no Jesu aatonyire “igũrũ kuo kwene” kũrĩa gũtheru gũkĩra kũndũ kũngĩ o guothe, nĩguo oneke mbere ya Jehova. Arĩ kũu, aaneanire thogora wa muoyo wake mũkinyanĩru nĩ ũndũ witũ “nĩguo eherie mehia kũgerera kwĩruta igongona we mwene.” (Thoma Ahibirania 9:​12, 24-26.) Igongona rĩa Jesu nĩrĩo rĩeheragia mehia kaimana. O ta ũrĩa tũkuona, ithuothe no tũthathaiye Jehova hekarũ-inĩ ya kĩĩroho, akorũo twĩ na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũgaathiĩ igũrũ kana gũtũũra gũkũ thĩ.

15. Nĩa maatungataga nja-inĩ ya gĩikaro kĩrĩa kĩamũre?

¹⁵ Njĩra ya Ayahudi ya ũthathaiya. Gĩikaro kĩrĩa kĩamũre kĩarĩ na nja ĩmwe njariĩ na njirigĩre, harĩa athĩnjĩri-Ngai maarutagĩra mawĩra mao. Hau nĩho kĩgongona gĩa gĩcango gĩa kũrutĩra igongona rĩa njino gĩakoragwo, o hamwe na kĩraĩ gĩa gĩcango kĩa maĩ harĩa athĩnjĩri-Ngai meethambagĩra matanahingia ũtungata wao mũtheru. (Tham. 30:​17-20; 40:​6-8) No hekarũ iria ciacokire gwakwo thutha-inĩ, nĩ ciarĩ na nja ĩngĩ nene harĩa andũ arĩa mataarĩ athĩnjĩri-Ngai mangĩarũgamire mathathaiye Ngai.

16. Nĩa matungataga nja-inĩ ĩrĩa nini na nĩa matungataga nja-inĩ ĩrĩa nene hekarũ-inĩ ya kĩĩroho?

 ¹⁶ Njĩra ya Akristiano ya ũthathaiya. Akristiano aitĩrĩrie maguta matanathiĩ gũtungata marĩ athĩnjĩri-Ngai hamwe na Jesu kũrĩa igũrũ, matungataga marĩ na wĩhokeku gũkũ thĩ nja-inĩ ĩrĩa nini ya hekarũ ya kĩĩroho. Kĩraĩ kĩa maĩ kĩrĩa kĩaigagwo gĩikaro-inĩ kĩrĩa kĩamũre na hekarũ-inĩ, nĩ kĩririkania kĩa bata harĩ o na Akristiano othe, atĩ mabatiĩ gũkorũo marĩ atheru kĩĩroho na kĩĩmĩtugo. Gũkĩrĩ ũguo-rĩ, “andũ kĩrĩndĩ kĩnene” arĩa manyitaga mbaru ariũ a Ithe na Kristo marĩ na wĩhokeku mathathayagĩria Jehova kũ? Mũtũmwo Johana aamonire “marũgamĩte mbere ya gĩtĩ kĩrĩa kĩa ũnene,” harĩa hangĩringithanio na nja ĩrĩa nene gũkũ thĩ, na nĩho “[marutagĩra Ngai] ũtungata mũtheru mũthenya na ũtukũ thĩinĩ wa hekarũ yake.” (Kũg. 7:​9, 13-15) Na githĩ tũtikenagĩra mweke wa gũthathaiya Jehova hekarũ-inĩ yake nene ya kĩĩroho!

17. Tũrĩ na mweke wa kũrutĩra Jehova magongona marĩkũ?

¹⁷ Akristiano othe ũmũthĩ marĩ na mweke wa kũrutĩra Jehova magongona na njĩra ya kũhũthĩra mahinda mao, hinya wao, na indo ciao gũtwarithia maũndũ ma Ũthamaki na mbere. O ta ũrĩa Paulo eerire Akristiano Ahibirania, “hingo ciothe [no] tũrutagĩre Ngai igongona rĩa kũgooca, ũguo nĩ kuuga, maciaro ma mĩromo itũ ĩrĩa yumbũraga rĩĩtwa rĩake mbere ya andũ.” (Ahib. 13:15) No tuonanie ngatho citũ nĩ ũndũ wa mweke wa gũthathaiya Jehova na njĩra ya kũmũrutagĩra magongona marĩa mega biũ.

18. Kũringana na Ahibirania 10:22-25, nĩ maũndũ marĩkũ tũtabatiĩ gũtiganĩria, na nĩ atĩa tũtabatiĩ kũriganĩrũo?

¹⁸ Thoma Ahibirania 10:​22-25. Mũtũmwo Paulo akĩrĩkĩrĩria marũa make kũrĩ Ahibirania, nĩ aagwetire maũndũ marĩa tũtabatiĩ gũtiganĩria megiĩ ũthathaiya witũ. Maũndũ macio nĩ hamwe na kũhoya Jehova, kũhunjĩria andũ ũhoro wĩgiĩ kĩĩrĩgĩrĩro gitũ, gũcemanagia hamwe kĩũngano-inĩ, na gwĩkĩrana ngoro ‘o ũrĩa tũrona mũthenya wa Jehova ũgĩkuhĩrĩria.’ Mũthia-inĩ wa ibuku rĩa Kũguũrĩrio, mũraika wa Jehova nĩ aagwetire ciugo ici maita merĩ nĩguo atĩtĩrithie: “Thathaiya Ngai!” (Kũg. 19:10; 22:9) Rekei tũtikanariganĩrũo nĩ ũrutani ũcio mũrikĩru wĩgiĩ hekarũ nene ya Jehova ya kĩĩroho na mweke wa mwanya ũrĩa twĩ naguo wa gũthathaiya Ngai witũ mũnene!