Ningĩ ngirimiti ĩyo nĩ yambĩrĩirie kĩama kĩerũ kĩrĩa gĩetirũo Ngwatanĩro ya Mabũrũri. Muoroto wa ngwatanĩro ĩyo warĩ “gũtũma kũgĩe ũrũmwe, thayũ, na ũgitĩri gatagatĩ-inĩ ka mabũrũri.” Ndini nyingĩ cia Gĩkristiano nĩ cianyitire Ngwatanĩro ĩyo mbaru. Kĩama kĩa makanitha kĩrĩa kĩeĩtaga Federal Council of the Churches of Christ in America kĩagathĩrĩirie ngwatanĩro ĩyo gĩkiuga “ĩronania wathani wa Ũthamaki wa Ngai thĩinĩ wa thĩ.” Kĩama kĩu nĩ kĩonanirie atĩ nĩ kĩanyitaga Ngwatanĩro ĩyo mbaru na njĩra ya gũtũma andũ a gũkĩrũgamĩrĩra Kĩgomano-inĩ gĩa Thayũ gĩa Paris. Mũndũ ũmwe harĩ acio maatũmĩtwo ooigire atĩ kĩgomano kĩu “nĩ kĩarehire ũgarũrũku thĩinĩ wa historĩ ya thĩ.”

Ũhoro wa ma nĩ atĩ nĩ kũngĩagĩire na ũgarũrũku, no ũgarũrũku ũcio ndũngĩarehirũo nĩ andũ acio maarĩ kĩgomano-inĩ kĩu gĩa thayũ. Mwaka-inĩ wa 1919 nĩ kwagĩire na ũgarũrũku wĩra-inĩ wa kũhunjia rĩrĩa Jehova aaheire andũ ake hinya wa kũhunjia mũno gũkĩra hĩndĩ ĩngĩ o yothe. No mbere ya ũndũ ũcio wĩkĩke, nĩ harĩ ũndũ wabataraga gũcenjia na njĩra nene harĩ Arutwo a Bibilia.

Gĩthuurano kĩa o mwaka kĩa arĩa mangĩarũgamĩrĩire Watch Tower Bible and Tract Society gĩabangĩtwo gwĩkwo Njuuma Janũarĩ 4, 1919. Ihinda-inĩ rĩu, Joseph F. Rutherford ũrĩa watongoragia maũndũ gatagatĩ-inĩ ka andũ a Jehova nĩ oohetwo na njĩra ĩtarĩ ya kĩhooto Atlanta, Georgia, U.S.A., hamwe na ariũ a Ithe witũ angĩ mũgwanja. Kwoguo andũ nĩ meeyũragia kana ariũ a Ithe witũ acio moohetwo arĩa maatongoragia maũndũ nĩ maagĩrĩirũo gũthuurũo rĩngĩ, kana maagĩrĩirũo gũthuura angĩ.

Mũrũ wa Ithe witũ Rutherford arĩ njera nĩ aatangĩkaga nĩ ũndũ wa ithondeka. Nĩ aamenyaga atĩ ariũ a Ithe witũ amwe moonaga arĩ wega gũthuurũo mũndũ ũngĩ wa gũtongoria maũndũ ithondeka-inĩ. Nĩ ũndũ ũcio, nĩ aandĩkĩte marũa kũrĩ andũ arĩa mangĩacemanirie ma kuuga atĩ oonaga mũrũ wa Ithe witũ Evander J. Coward agĩrĩire gũtongoria maũndũ ithondeka-inĩ. Rutherford aataarĩirie Coward arĩ ta mũndũ “mũhooreri,” “mũũgĩ,” na “mwĩhokeku harĩ Mwathani.” O na kũrĩ ũguo, ariũ a Ithe witũ aingĩ maarĩ na rĩciria rĩngĩ, moonaga arĩ wega gũtĩria gĩthuurano kĩu kwa ihinda rĩa mĩeri  ĩtandatũ. Mawakiri arĩa maatetagĩra ariũ a Ithe witũ acio moohetwo nĩ meetĩkanirie na ũndũ ũcio. Mũcemanio ũcio ũgĩthiĩ na mbere ariũ a Ithe witũ amwe nĩ maarakarire.

Hĩndĩ o ĩyo, nĩ harĩ ũndũ wekĩkire ũrĩa mũrũ wa Ithe witũ Richard H. Barber aacokire kuuga atĩ nĩ wahooreririe maũndũ. Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe warĩ mũcemanio-inĩ ũcio aaririe akiuga ũũ: “Niĩ ndirĩ wakiri, no nĩ njũĩ mũndũ gũkorũo arĩ mwĩhokeku nĩ kuuga atĩa. Wĩhokeku nĩguo Ngai endaga. Ndirona ũndũ ũngĩ tũngĩonania naguo wĩhokeku witũ harĩ Ngai tiga gwĩka gĩthuurano na gũthuura Mũrũ wa Ithe witũ Rutherford o rĩngĩ.”—Thab. 18:25.

Mũrũ wa Ithe witũ A. H. Macmillan ũrĩa moohetwo hamwe na Mũrũ wa Ithe witũ Rutherford ooigire atĩ mũthenya ũrĩa warũmĩrĩire, Mũrũ wa Ithe witũ Rutherford aagũthagũthire rũthingo rwa njera ĩrĩa aarĩ akĩmwĩra ũũ: “Ta rehe guoko gwaku.” Mũrũ wa Ithe witũ Rutherford aacokire akĩmũnengera ndũmĩrĩri ya telegram. Macmillan nĩ oonire ndũmĩrĩri ĩyo na agĩtaũkĩrũo na ihenya nĩ ũrĩa yoigaga. Ndũmĩrĩri ĩyo yaandĩkĩtwo ũũ: “RUTHERFORD WISE VAN BARBER ANDERSON BULLY NA SPILL ARŨGAMĨRĨRI A MBERE ATATŨ ATONGORIA AMŨKĨRAI WENDO INYUOTHE.” Ũguo nĩ kuuga atĩ arũgamĩrĩri othe nĩ maathuurirũo o rĩngĩ, na Joseph Rutherford, na William Van Amburgh nĩ mangĩathiire na mbere gũkorũo marĩ atongoria. Ũguo nĩ kuonania atĩ Mũrũ wa Ithe witũ Rutherford no angĩathiire na mbere gũtongoria maũndũ ithondeka-inĩ.

Hĩndĩ ĩyo ariũ a Ithe witũ acio anana moohetwo, Arutwo a Bibilia maacaragia andũ a gwĩkĩra thaĩri cia kwĩra thirikari ĩrekererie ariũ a Ithe witũ acio. Aarĩ na ariũ a Ithe witũ acio maarĩ na ũmĩrĩru, nĩ maahotire kuona thaĩri makĩria ma 700,000. Mũthenya wa Njumatano, Machi 26, 1919, mbere ya ciira ũcoketio riiko, Mũrũ wa Ithe witũ Rutherford na ariũ a Ithe witũ acio angĩ nĩ maarekereirio.

Mũrũ wa Ithe witũ Rutherford akĩarĩria andũ arĩa maathiĩte kũmũtũnga ooigire ũũ: “Ndĩna ma atĩ ũndũ ũyũ tũgereire ithuothe nĩ wa gũtũhaarĩria nĩ ũndũ wa mahinda maritũ. . . . Mbaara yanyu ndĩrarĩ o ya kũruta ariũ a Ithe wanyu njera. Ũcio tiguo ũndũ ũrĩa ũrarĩ wa bata makĩria. . . . Muoroto wa mbaara ĩrĩa mũkoretwo mũkĩrũa nĩ kũhunjia ũhoro wa Ma na arĩa marũĩte mbaara ĩyo nĩ marathimĩtwo na njĩra nene.”

Maũndũ marĩa meekĩkire rĩrĩa ciira wa ariũ a Ithe witũ wathiaga na mbere no monanie atĩ Jehova nĩ aatongoragia maũndũ. Mĩĩ 14, 1919, Igooti rĩa gũcokia ciira riiko rĩoigire ũũ: “Andũ aya mathitangĩtwo ciira-inĩ ũyũ . . . matiathikĩrĩirio na njĩra ya kĩhooto ta ũrĩa maagĩrĩire gũthikĩrĩrio na kwoguo, ũndũ ũrĩa maatuĩrĩirũo nĩ wateanĩrio.” Ariũ a Ithe witũ acio maatuĩrĩirũo atĩ nĩ meekĩte mahĩtia maritũ, na mahĩtia macio no mangĩathiire na mbere gũkorũo rekondi-inĩ ciao korũo no kũrekererio maarekereirio kana makĩnyihanyihĩrio cioho ciao. Matiathitangĩirũo ũndũ ũngĩ. Nĩ ũndũ ũcio, Njanji Rutherford nĩ aathiire na mbere  gũkorũo na kĩhooto gĩake gĩa kĩĩwatho gĩa gũtetera andũ a Jehova mbere ya Igooti Rĩrĩa Inene rĩa Amerika, ũndũ ũrĩa eekire maita maingĩ thutha wa kũrekererio.

Mũrũ wa Ithe witũ Macmillan ooigire ũũ: “Tũtingĩaikarire o ũguo twĩnyitanĩirie twetereire Mwathani oke atuoe tũthiĩ igũrũ. Nĩ twamenyaga atĩ nĩ twagĩrĩirũo gwĩka ũndũ nĩguo tũmenye wendi wa Mwathani warĩ ũrĩkũ.”

No ariũ a Ithe witũ thĩinĩ wa wabici nene ya Aira a Jehova matingĩahotire gũcokerera o rĩo wĩra ũrĩa maakoretwo makĩruta kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ. Nĩkĩ? Tondũ hĩndĩ ĩyo ariũ a Ithe witũ moohetwo, macini ciothe iria ciahũthagĩrũo gũcaba mabuku nĩ ciathũkangĩtio. Ũndũ ũcio warĩ wa kũraga ngoro, na ariũ a Ithe witũ amwe nĩ maarigagwo kana wĩra wa kũhunjia no ũngĩathiire na mbere.

Hihi no kwarĩ na andũ maakenagio nĩ ndũmĩrĩri ya Ũthamaki ĩrĩa yahunjagio nĩ Arutwo a Bibilia? Nĩguo kuoneke macokio ma kĩũria kĩu, Mũrũ wa Ithe witũ Rutherford nĩ aatuire itua rĩa kũruta mĩario. Andũ othe maarĩ manyitwo ũgeni gũthikĩrĩria mĩario ĩyo. Mũrũ wa Ithe witũ Macmillan ooigire ũũ: “Kũngĩagire gũka mũndũ o na ũmwe mũcemanio-inĩ ũcio, nĩ tũngĩamenyire atĩ wĩra wa kũhunjia nĩ mũthiru.”

Nĩ ũndũ ũcio, kũrĩ mũthenya wa Kiumia, Mĩĩ 4, 1919, Mũrũ wa Ithe witũ Rutherford o na arĩ mũrwaru mũno nĩ aarutire mĩario yarĩ na kĩongo “Kĩĩrĩgĩrĩro Harĩ Andũ Arĩa Matangĩkaga,” thĩinĩ wa Los Angeles, California. Andũ ta 3,500 nĩ mookire gũthikĩrĩria mĩario ĩyo, na angĩ aingĩ matiathikĩrĩirie tondũ gũtiarĩ na handũ haiganu ha gũikara. Mũthenya ũrĩa warũmĩrĩire, andũ arĩa mookire maarĩ 1,500. Ariũ a Ithe witũ nĩ moonire macokio mao, atĩ andũ no maakenagio nĩ ũhoro mwega!

Ũrĩa ariũ a Ithe witũ acio maacokire gwĩka nĩ wahutirie ũrĩa wĩra wa kũhunjia wa Aira a Jehova ũrutagwo nginya ũmũthĩ.

The Watch Tower ya Agosti 1, 1919, nĩ yatangathire atĩ kĩambĩrĩria-inĩ gĩa Septemba nĩ kũngĩagĩire  na kĩgomano kĩnene Cedar Point, Ohio. Clarence B. Beaty ũrĩa warĩ Mũrutwo wa Bibilia mwĩthĩ hĩndĩ ĩyo ooigire ũũ: “Andũ othe moonaga atĩ nĩ maagĩrĩirũo gũthiĩ kĩgomano kĩu.” Aarĩ na ariũ a Ithe witũ makĩria ma 6,000 nĩ maathiire kĩgomano kĩu na maarĩ aingĩ gũkĩra ũrĩa kwerĩgagĩrĩrũo. Ũndũ ũrĩa watũmire kĩgomano kĩu kĩgĩe cama o na makĩria, nĩ atĩ andũ makĩria ma 200 nĩ maabatithĩirio iria-inĩ rĩa Erie rĩrĩa rĩrĩ o hau hakuhĩ.

Mũthenya wa gatano wa kĩgomano kĩu, ũrĩa warĩ Septemba 5, 1919, rĩrĩa Mũrũ wa Ithe witũ Rutherford aarutaga mĩario yarĩ na kĩongo “Ũhoro Kũrĩ Arutithania Wĩra,” nĩ aanĩrĩire atĩ nĩ kũngĩambĩrĩirie gũcabwo ngathĩti njerũ ĩrĩa ĩngĩetirũo The Golden Age. * Ngathĩti ĩyo “ĩngĩakorirũo na ũhoro wa bata, ĩkĩhũthagĩra Maandĩko gũtaarĩria kĩrĩa [gĩatũmaga] maũndũ manene ũguo mekĩke.”

Arutwo a Bibilia othe nĩ meekĩrirũo ngoro kũhunjia marĩ na ũcamba makĩhũthĩra ngathĩti ĩyo njerũ. Marũa mamwe magĩtaarĩria ũrĩa wĩra wa kũhunjia ũngĩabangirũo mooigire ũũ: “Reke mũndũ o wothe mũbatithie aririkanage atĩ nĩ gĩtĩo kĩa mwanya gũtungata, na kwamũkĩra mweke ũcio ihinda-inĩ rĩrĩ na gũkorũo na itemi wĩra-inĩ ũyũ mũnene wa kũruta ũira thĩinĩ wa thĩ.” Andũ aingĩ nĩ meetĩkĩrire rĩĩtana rĩu rĩa kũhunjia! Gũkinyĩria mweri wa Dicemba, ahunjia maarĩ kĩyo a Ũthamaki nĩ meerĩtwo nĩ andũ makĩria ma 50,000 atĩ nĩ mekwenda matwaragĩrũo ngathĩti ĩyo njerũ.

Gũkinyĩria mũthia-inĩ wa 1919, andũ a Jehova nĩ maagĩte na mũbango ũngĩ mwerũ na makagĩa na hinya makĩria. Makĩria ma ũguo, morathi maingĩ ma bata megiĩ matukũ ma kũrigĩrĩria nĩ maahingĩte. Ũrathi ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Malaki 3:1-4 wĩgiĩ kũgerio na gũtherio kwa andũ a Ngai nĩ wahingĩte. Andũ a Jehova nĩ maarekereirio kuuma kũrĩ “Babuloni Ũrĩa Mũnene,” na Jesu nĩ aamũrĩte “ngombo ĩrĩa njĩhokeku na njũgĩ.” * (Kũg. 18:2, 4; Mat. 24:45) Rĩu Arutwo a Bibilia nĩ meehaarĩirie kũruta wĩra ũrĩa Jehova eendaga marute.