Hihi Ũrĩ Wamenya?
Indo cia tene iria ithikũrĩtio cionanagia Belishazaru aarĩ na itemi rĩrĩkũ Babuloni?
KWA ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ, andũ arĩa methagĩra Bibilia mahĩtia mooigaga atĩ Mũthamaki Belishazaru ũrĩa ũgwetetwo thĩinĩ wa ibuku rĩa Danieli aarĩ wa gwĩcirĩrio. (Dan. 5:1) Meetĩkĩtie ũguo tondũ athuthuria a matigari ma indo cia tene matioonete ũira woonanagia atĩ anatũũra. No ũndũ ũcio nĩ wacenjirie mwaka-inĩ wa 1854. Na njĩra ĩrĩkũ?
Mwaka-inĩ ũcio, mũtongoria ũmwe Mũngeretha wetagwo J. G. Taylor nĩ eekire ũthuthuria wa matigari ma itũũra rĩa tene rĩa Uru, kũrĩa ũmũthĩ nĩ Iraq ya mũhuro. Itũũra-inĩ rĩu nĩkuo oonire icunjĩ cia rĩũmba thĩinĩ wa nyũmba ĩmwe ndaya na igũrũ. Icunjĩ icio cia rĩũmba ciarĩ na ũraihu wa inji inya (centimita 10), na ciaandĩkĩtwo na njĩra ya gũkururũo. Gĩcunjĩ kĩmwe harĩ icio kĩaandĩkĩtwo ihoya rĩa kũhoera Mũthamaki Nabonidus wa Babuloni, na mũrũ wake ũrĩa mũkũrũ Belishazaru matũũre kwa ihinda iraihu. O na akararia nĩ maaiguithanĩirie atĩ icunjĩ icio ciarĩ ũira atĩ Belishazaru anatũũra.
O na kũrĩ ũguo, Bibilia nĩ yonanagia atĩ Belishazaru aarĩ kuo, na aarĩ mũthamaki. No akararia no meekagĩrĩra nganja. Kwa ngerekano, karine-inĩ ya 19, mũthomi wa sayansi Mũngeretha wetagwo William Talbot aandĩkire atĩ andũ amwe moigaga atĩ “Bel-sar-ussur [Belishazaru] nĩ aathanire hamwe na ithe Nabonidus. No gũtirĩ na ũira o wothe wonanagia ũndũ ũcio.”
No nganja icio nĩ ciathirire hĩndĩ ĩrĩa icunjĩ ingĩ cia rĩũmba ciaguũririe atĩ Mũthamaki Nabonidus ithe wa Belishazaru kũrĩ hĩndĩ aarĩ nja wa itũũra rĩa Babuloni mĩaka ĩigana ũna. Nĩ ũndũ ũrĩkũ wahaanĩkire hĩndĩ ĩyo ataarĩ kuo? Ibuku rĩa Encyclopaedia Britannica riugaga atĩ “hĩndĩ ĩrĩa Nabonidus aathiire ithamĩrio, eehokeire Belishazaru gĩtĩ kĩa ũthamaki, o hamwe na gĩcunjĩ kĩnene kĩa mbũtũ yake.” Kwoguo ihinda-inĩ rĩu, Belishazaru aathanire arĩ ta mũthamaki wa Babuloni ihinda-inĩ rĩmwe na ithe. Nĩ ũndũ ũcio, Alan Millard, mũthuthuria wa indo cia tene na thiomi ooigire atĩ “Ibuku rĩa Danieli rĩtihĩtĩtie nĩ gwĩta Belishazaru ‘mũthamaki.’”
Harĩ ndungata cia Ngai, ũira mũiganu wa atĩ ibuku rĩa Danieli nĩ rĩa kwĩhokeka na rĩtongoretio nĩ Ngai, ũkoragwo thĩinĩ wa Bibilia yo nyene.—2 Tim. 3:16.
