NDACIARIRŨO ndĩ wa mũgwanja harĩ ciana inyanya nĩ aciari maarĩ kĩyo mũno itũũra-inĩ rĩa Karítsa bũrũri-ini wa Ngiriki. Kwarĩ mwaka wa 1926.

Mwaka-inĩ wa 1925 aciari akwa nĩ maacemanirie na John Papparizos, ũrĩa warĩ ũmwe wa Arutwo a Bibilia (nĩguo Aira a Jehova meetagwo hĩndĩ ĩyo) warĩ kĩyo mũno na warĩ mwaria. Nĩ maakenirio nĩ ũrĩa John aataaragĩria Maandĩko na makĩambĩrĩria gũthiĩ mĩcemanio ya Arutwo a Bibilia o kũu itũũra-inĩ ritũ. Mami aarĩ na wĩtĩkio mũrũmu biũ harĩ Jehova Ngai, na o na gũtuĩka ndaarĩ mũthomu, nĩ aaragia na andũ ũhoro wa wĩtĩkio wake hĩndĩ ciothe angĩagĩire na mweke. No baba nĩ aarorire mũno mahĩtia ma andũ arĩa angĩ na o kahora kahora agĩtiga gũthiaga mĩcemanio ya Gĩkristiano.

Tũrĩ na aarĩ na ariũ a maitũ nĩ twatĩĩte Bibilia, no tũgĩkũra nĩ twagucĩrĩirio nĩ ikeno cia andũ ethĩ. Mwaka-inĩ wa 1939 rĩrĩa Mbaara ya Kerĩ ya Thĩ yagũmĩire Rũraya, nĩ kwoimĩrire ũndũ watũmakirie itũũra-inĩ ritũ. Mwanake ũmwe wa baba mũkũrũ wetagwo Nicolas Psarras, wakoretwo abatithio arĩ Mũira wa Jehova, nĩ aandĩkithirio njeshi-inĩ ya Ngiriki. Aarĩ na mĩaka 20 na eerire anene a njeshi ũũ arĩ na ũmĩrĩru: “Niĩ ndingĩrũa tondũ ndĩ mũthigari wa Kristo.” Aacirithirio nĩ igooti rĩa njeshi na akĩohwo mĩaka ikũmi. Nĩ twamakire mũno!

Ũndũ mwega nĩ atĩ, kĩambĩrĩria-inĩ kĩa mwaka wa 1941, njeshi ĩrĩa yathondeketwo nĩ mabũrũri marĩa maathondekire ũrũmwe wa mabũrũri nĩ yaingĩrire bũrũri-inĩ witũ kwa ihinda inini, na Nicolas akĩrekererio. Nĩ aacokire Karítsa, na mũrũ wa maitũ Ilias akĩmũgũmĩra na ciũria nyingĩ ciĩgiĩ Bibilia. Nĩ ndamathikĩrĩirie ngĩenda kũmenya makĩria. Thutha ũcio tũrĩ na Ilias na Efmorfia, mwarĩ wa maitũ ũrĩa mũnini, tũkĩambĩrĩria kwĩruta Bibilia na gũthiĩ mĩcemanio ya Aira a Jehova tũtegũtĩra.  Mwaka ũrĩa warũmĩrĩire, tũrĩ atatũ nĩ tweyamũrĩire Jehova na tũkĩbatithio. Thutha ũcio, ciana ingĩ inya citũ o na cio igĩtuĩka Aira a Jehova ehokeku.

Mwaka-inĩ wa 1942, kĩũngano gĩa Karítsa kĩarĩ na aarĩ na ariũ a Ithe witũ kenda ethĩ, arĩa maarĩ na ũkũrũ wa gatagatĩ ka mĩaka 15 na 25. Ithuothe nĩ twamenyaga atĩ kwarĩ na magerio maritũ maarĩ mbere itũ. Nĩguo tũkorũo na hinya kĩĩroho, twacemanagia rĩrĩa rĩothe kwahotekaga, tũkeruta Bibilia, tũkaina nyĩmbo cia kĩĩroho, na tũkahoya. Nĩ ũndũ ũcio wĩtĩkio witũ nĩ wekĩrirũo hinya.

Mbaara ya Kerĩ ya Thĩ ĩgĩthira, arĩa maanyitaga mbaru maũndũ ma gĩkomunisti bũrũri-inĩ wa Ngiriki nĩ maareganire na thirikari ya bũrũri ũcio, ũndũ ũrĩa watũmire kũgĩe na mbaara nene. Andũ arĩa maarĩ gĩkundi-inĩ kĩu kĩa itungati cia gĩkomunisti maathiũrũrũkaga bũrũri-inĩ magĩtindĩkagĩrĩria andũ kĩa hinya manyitanĩre na itungati icio. Rĩrĩa mokire itũũra-inĩ ritũ, maanyitire mĩgwate Aira a Jehova atatũ ethĩ; niĩ, Antonio Tsoukaris, na Ilias. Twamathaithire tũkĩmeera atĩ tũrĩ Akristiano na tũtiĩingĩragia maũndũ-inĩ ma gĩũteti, ĩndĩ no maatũtindĩkĩrĩirie tũthiĩ tũthoithĩte nginya Kĩrĩma-inĩ kĩa Olympus, rũgendo rwa kĩndũ mathaa 12 kuuma itũũra-inĩ ritũ.

Ihinda inini thutha ũcio, mũthigari ũmwe mũkomunisti agĩtwatha tũnyitanĩre na itungati iria ciathiaga gũtaha indo matũũra-inĩ mangĩ. Rĩrĩa twamũtaarĩirie atĩ Akristiano a ma matikuuaga matharaita makarũe na andũ arĩa angĩ, aarakarire, agĩtũkururia agĩtũtwara kũrĩ mũnene wao. Rĩrĩa twerire mũnene ũhoro witũ, aatwathire agĩtwĩra, “Kĩoei bunda mũthiĩ mũkuue arĩa matihangĩirio mbaara-inĩ mũmatware thibitarĩ.”

Tũkĩmũũria, “Ĩ tũngĩnyitwo nĩ thigari cia thirikari? Githĩ citikuona ta tũrĩ itungati o na ithuĩ?” Nake agĩtwĩra, “Gĩtwarei mĩgate harĩ arĩa maratongoria mbaara.” Na ithuĩ tũkĩmũũria, “Ĩ mũthigari angĩtuona tũrĩ na bunda atwathe tũkuue matharaita tũtwarĩre arĩa maratongoria mbaara?” Mũnene ũcio agĩciria ihinda iraya, na thutha-inĩ akĩanĩrĩra akiuga: “O na no mũrĩithie ng’ondu! Ikarai kĩrĩma-inĩ mũrĩithie.”

Kwoguo o ũrĩa mbaara yathire na mbere gũcaca, tũrĩ atatũ tũkĩona atĩ thamiri citũ nĩ cingĩatwĩtĩkĩririe kũrĩithia ng’ondu. Mwaka ũmwe thutha ũcio, Ilias agĩtĩkĩrio acoke mũciĩ tondũ nĩwe warĩ mũkũrũ gwitũ, agatungate mami tondũ baba nĩ aakuĩte. Antonio nake akĩrũara na akĩrekererio acoke mũciĩ. No niĩ ndatigirũo ndĩ o mĩgwate.

Kahinda-inĩ o kau, njeshi ya bũrũri no yakuhagĩrĩria akomunisti. Gĩkundi kĩrĩa kĩanyitĩte mĩgwate gĩkĩũra kĩgereire irĩma-inĩ kĩerekeire bũrũri wa Albania ũrĩa warĩ hakuhĩ. Twakuhĩrĩria mũhaka wa bũrũri, tũgĩĩkora tũrigicĩirio nĩ njeshi ya bũrũri. Itungati icio ciamakire na ikĩũra. Ngĩĩhitha thutha wa mũtĩ wagũĩte, na nĩrĩo ndekorire thĩna-inĩ ũrĩa ngũtaarĩirie hau kĩambĩrĩria-inĩ.

Rĩrĩa nderire thigari icio atĩ nĩ kũnyitwo ndanyitĩtwo mĩgwate nĩ akomunisti, ikĩndwara ngathuthurio kambĩ-inĩ ya njeshi, ĩrĩa yarĩ hakuhĩ na Véroia, taũni ĩrĩa tene yetagwo Beroia Bibilia-inĩ. Ndathiĩ kũu ngĩathwo nyenjere thigari mĩtaro. Rĩrĩa ndaregire, mũthigari ũrĩa watongoragia agĩathana ndwarũo ithamĩrio gĩcigĩrĩra-inĩ gĩa  kũherithanĩria kĩa Makrónisos (Makronisi) kĩrĩa gĩetigĩrĩtwo mũno.

Makrónisos nĩ ihiga rĩmwe inene rĩtarĩ maĩ na nyeki na rĩaraga riũa inene, rĩkoragwo gĩcũa-inĩ kĩa Attica kĩrĩa gĩkoragwo kĩndũ kilomita 50 kuuma taũni ya Athens. Gĩcigĩrĩra kĩu nĩ kĩa ũraihu wa kilomita 13 tu na harĩa hariĩ mũno nĩ ha mita 500. O na kũrĩ ũguo, kuuma 1947 nginya 1958, gĩcigĩrĩra kĩu gĩaikaragwo nĩ ohwo makĩria ma 100,000. Amwe ao maarĩ Aira a Jehova ehokeku, akomunisti na andũ angĩ meciragĩrio atĩ nĩ akomunisti, na arĩa maageretie kũrũĩrĩra wĩyathi bũrũri-inĩ.

Rĩrĩa ndakinyire kũu kĩambĩrĩria-inĩ kĩa mwaka wa 1949, ohwo maagayanĩtio kambĩ-inĩ cigana ũna. Ndaigirũo kambĩ-inĩ ĩmwe ĩtaarĩ na thigari nyingĩ cia kũmĩrangĩra, tũrĩ na arũme angĩ magana maingĩ. Tũrĩ kĩndũ andũ 40 twakomaga thĩ hema-inĩ yarĩ ya gũkomwo nĩ andũ 10. Twanyuaga maĩ mataarĩ matheru na kaingĩ twarĩaga ndengũ na mbiriganya. Kwarĩ rũhuho rũnene na rũkũngũ rũingĩ rũrĩa rwatũmaga ũtũũro ũkorũo ũrĩ mũritũ mũno. No wega nĩ atĩ, ithuĩ tũtiaherithagio na njĩra ya kwĩrũo tũkuue mahiga tũgĩcokagia, ĩrĩa thigari ciakenagĩra kũherithania nayo, na yoinangaga mĩĩrĩ ya ohwo aingĩ na ĩkamathũkia meciria.

Mũthenya ũmwe ngĩthianga rũteere-inĩ rwa iria, nĩ ndacemanirie na Aira a Jehova maigana ũna kuuma kambĩ ingĩ. Nĩ twakenire mũno nĩ gũkorũo hamwe. Twacemanagia rĩrĩa rĩothe tũngĩahotire o tũkĩĩmenyagĩrĩra tũtikamenyeke. Ningĩ nĩ twahunjagĩria ohwo arĩa angĩ na njĩra ya ũũgĩ, na amwe ao thutha-inĩ magĩtuĩka Aira a Jehova. Gwĩka maũndũ macio na kũhoya kuuma ngoro nĩ gwatũteithirie mũno gũtũũra tũrĩ na hinya kĩĩroho.

Thutha wa kũherithio mĩeri ikũmi, thigari ikĩona atĩ ihinda nĩ rĩakinyĩte ndĩhumbe nguo cia njeshi. Rĩrĩa ndaregire, ikĩngururia ikĩndwara kũrĩ mũnene wa kambĩ ĩyo. Ndanengerire mũnene ũcio karatathi kandĩkĩtwo: “Ndĩrenda gũtuĩka o mũthigari wa Kristo tu.” Thutha wa kũgeria kũnjiguithia guoya, mũnene ũcio akĩndwara harĩ mũnini wake ũrĩa warĩ mũthikabu mũnene wa kanitha wa Orthodox wa Ngiriki, na eehumbĩte nguo cia ndini. Rĩrĩa ndamũcokeirie ciũria ciake na Maandĩko ndĩ na ũcamba, aagũthũkire ũũ arakarĩte: “Mweheriei haha. Nĩ akĩgĩtio nĩ ndini!”

Rũcinĩ rũrĩa rwarũmĩrĩire, thigari ikĩnjatha o rĩngĩ njĩkĩre nguo cia njeshi. Rĩrĩa ndaregire, ikĩhũũra na ngundi na mũtĩ. Ciacokire ikĩndwara thibitarĩ-inĩ ya kambĩ ĩyo nĩguo itigĩrĩre atĩ mahĩndĩ makwa matioinĩkangĩte, igĩcoka ikĩngururia ikĩnjokia hema-inĩ. Maũndũ macio maathire na mbere o mũthenya kwa ihinda rĩa mĩeri ĩĩrĩ.

Nĩ ũndũ wa kũrega gũkaana wĩtĩkio wakwa, thigari icio ciaiguire ũũru na igĩciria igerie njĩra ĩngĩ ya kũũherithia. Cianjohire moko na thutha, igĩcoka ikĩhũũra ũũru mũno makinya ikĩhũthĩra mĩkwa. O ngĩiguaga ruo rũnene, nĩ ndaririkanire ciugo ici cia Jesu: “Gũkena-rĩ, nĩ inyuĩ rĩrĩa andũ mekũmũnyũrũria na kũmũnyarira . . . Kenai na mũcanjamũke mũno, nĩ gũkorũo kĩheo kĩanyu nĩ kĩnene kũrĩa igũrũ, tondũ ũguo noguo maanyamaragia anabii arĩa maarĩ mbere yanyu.” (Mat. 5:11, 12) Ndacokire ngĩringĩka thutha wa ihinda.

Ndokĩra ndekorire ndĩ thero ĩtaarĩ maĩ, mũgate, kana o na mũrengeti. O na kũrĩ ũguo, ndaiguaga hooreire na njiganĩire. O ta ũrĩa Bibilia ĩranĩire, ‘thayũ wa Ngai ũrĩa ũkĩrĩte ũtaũku wothe nĩ wagitagĩra ngoro yakwa na meciria makwa.’ (Afil. 4:7) Mũthenya ũrĩa warũmĩrĩire, mũthigari ũmwe warĩ na tha akĩhe mũgate na maĩ na igoti. Mũthigari ũngĩ nake akĩhe irio ciake. Nĩ ndonire ũrĩa Jehova aanũmbũyagia na tha kũgerera njĩra ta icio na ingĩ nyingĩ.

Anene maanyonaga ndĩ mũregani ũtangĩgarũrũka na makĩndwara taũni-inĩ ya Athens ngacirithĩrio igooti-inĩ rĩa njeshi. Ndatuĩrĩirũo kuohwo mĩaka ĩtatũ njera-inĩ ya Yíaros (Gyaros), gĩcigĩrĩra kĩrĩa kĩarĩ kĩndũ kilomita 50 mwena wa irathĩro wa Makrónisos.

Njera ya Yíaros yarĩ nyũmba nene ndaya na igũrũ yaakĩtwo na maturubarĩ matune na yarĩ na ohwo makĩria ma 5,000 a maũndũ ma gĩũteti. Ningĩ njera-inĩ ĩyo nĩ kwarĩ na Aira a Jehova mũgwanja na othe mohetwo nĩ ũndũ wa kũrega kwĩingĩrania na maũndũ ma gĩũteti. Ithuothe tũrĩ mũgwanja nĩ twacemanagia na njĩra ya hitho nĩ getha twĩrute Bibilia o na gũtuĩka nĩ twakaanĩtio biũ gwĩkaga ũguo. Maita maingĩ o na nĩ  twamũkagĩra ngathĩti cia Mũrangĩri iria ciaingĩragio na njĩra ya hitho, na twacikobagia na moko nĩguo tũcihũthĩre hĩndĩ ya kwĩruta Bibilia.

Mũthenya ũmwe tũcemanĩtie na hitho tũkĩĩruta, mũthigari ũmwe wa njera nĩ aatũkorereire na akĩoya mabuku marĩa twarĩ namo. Twatũmanĩirũo tũthiĩ wabici ya mũnini wa mũnene wa thigari cia njera na tweciragia kĩoho gitũ nĩ gĩkuongererũo. Handũ ha ũguo, mũnini wa mũnene wa thigari cia njera aatwĩrire ũũ: “Nĩ tũĩ inyuĩ mũrĩ a, na nĩ tũtĩĩte mũrũgamo wanyu. Nĩ tũĩ atĩ no tũmwĩhoke. Cokai wĩra-inĩ wanyu.” O na nĩ aaheire amwe aitũ mawĩra mahũthahũthũ. Nĩ twacokirie ngatho mũno. Wĩkindĩru witũ wa Gĩkristiano no wagoocithagia Jehova o na tũrĩ njera.

Mũrũgamo witũ mwega nĩ warehire moimĩrĩro mangĩ mega. Thutha wa gũthuthuria mĩthiĩre itũ mĩega kwa ihinda, muohwo ũmwe warĩ profesa wa mathabu nĩ aatindĩkirũo kũũria ũhoro wĩgiĩ wĩtĩkio witũ. Rĩrĩa ithuĩ Aira a Jehova twarekereirio mwaka-inĩ wa 1951, o nake nĩ aarekereirio. Thutha ũcio akĩbatithio na agĩtuĩka mũhunjia wa mahinda mothe.

Twarekererio, niĩ ndacokire Karítsa kũrĩ famĩlĩ itũ. Thutha ũcio, tũrĩ na andũ angĩ kuuma bũrũri-inĩ witũ, tũgĩthamĩra Melbourne, bũrũri-inĩ wa Australia. Kũu nĩkuo ndakorire mwarĩ wa Ithe witũ mwega wĩtagwo Janette, tũkĩhikania nake na tũkĩgĩa airĩtu atatũ na mwanake ũmwe, arĩa twarerire na njĩra ya Gĩkristiano.

Ũmũthĩ ndĩ na makĩria ma mĩaka 90 na no ndungataga ndĩ mũthuri wa kĩũngano. Rĩmwe nĩ nduuragwo nĩ mwĩrĩ na magũrũ makĩria thutha wa gũthiĩ kũhunjia, nĩ ũndũ wa kũrĩa ndahũũrĩtwo. O na kũrĩ ũguo, nduĩte itua irũmu rĩa gũtũũra ndĩ “mũthigari . . . wa Kristo.”—2 Tim. 2:3.