1, 2. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ Elifazu na Bilidadi moigire wĩgiĩ ũtungata witũ harĩ Ngai? (b) Jehova aamenyithanirie atĩa mawoni make?

‘MŨNDŨ-RĨ, akĩhota kũgĩa na ũndũ ũngĩguna Mũrungu? Mũndũ ũrĩa mũũgĩ, ũũgĩ wake nowe mwene ũgunaga. No anga Mwene-Hinya nĩangĩĩkenera nĩ ũndũ waku gũtuĩka mũthingu? Arĩ nyongeri angĩgwata nĩ ũndũ waku kwagĩria mĩthiĩre yaku nĩguo ĩtuĩke mĩkinyanĩru?’ (Ayub. 22:1-3) Hihi nĩ ũrĩ wecũrania ũhoro wĩgiĩ macokio ma ciũria ta icio? Rĩrĩa Elifazu ũrĩa Mũtemani oririe Ayubu ciũria icio rĩa mbere, hatarĩ nganja eeciragia atĩ macokio nĩ aca. Mũratawe Bilidadi ũrĩa Mũshuhi, o na nĩ oigire atĩ gũtirĩ mũndũ ũngĩhota gũkorũo na mũrũgamo mwega mbere ya Ngai.—Thoma Ayubu 25:4.

² Arata acio a maheeni moigire atĩ kĩyo gitũ gĩa gũtungatĩra Jehova tũrĩ ehokeku gĩtimũgunaga o na hanini na atĩ Ngai atuonaga tũrĩ o ta kĩĩhuruta, kĩgunyũ, kana mũnyongoro. (Ayub. 4:19; 25:6) No wone ta Elifazu na Bilidadi maarĩ na mwerekera wa wĩnyihia. (Ayub. 22:29) Na mũndũ no one ciugo icio maaririe ta irĩ cia ma tondũ mũndũ angĩkorũo handũ igũrũ mũno ta kĩrĩma-inĩ kana ndege-inĩ na arore thĩ, no age kuona wĩra ũrĩa andũ mararuta. No hihi ũguo nĩguo Jehova onaga kĩyo kĩrĩa twĩkĩraga maũndũ-inĩ  megiĩ Ũthamaki arora gũkũ thĩ arĩ matu-inĩ? Jehova nĩ aamenyithanirie mawoni make ũndũ-inĩ ũcio rĩrĩa aarũithirie Elifazu, Bilidadi, na Zofaru nĩ ũndũ wa kwaria maheeni, no nĩ aakenirio nĩ Ayubu na akĩmwĩta “ndungata yakwa.” (Ayub. 42:7, 8) Kwoguo, ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ mũndũ no ahote “kũgĩa na ũndũ ũngĩguna Mũrungu.”

3. Elihu oigire atĩa ũhoro-inĩ wĩgiĩ kĩyo gitũ gĩa gũtungatĩra Jehova, na eendaga kuonania atĩa?

³ Elihu ndaarũngirũo nĩ Jehova nĩ ũndũ wa kũũria ũũ: “Ongorũo wĩ mũthingu-rĩ, kĩrĩa ũkĩmũheete [Ngai] nĩ kĩ? kana nĩ kĩ ekũgwata guoko-inĩ gwaku?” (Ayub. 35:7) Hihi Elihu oigaga atĩ kĩyo gitũ gĩa gũtungatĩra Ngai nĩ gĩa tũhũ? Aca. Oigaga atĩ Jehova ndakoragwo ehocetie harĩ ũthathaiya witũ. Jehova akoragwo eiganĩtie. Gũtirĩ ũndũ tũngĩka atĩ nĩguo tũmũtongie makĩria kana tũmwĩkĩre hinya makĩria. Ngũrani na ũguo, wega o wothe, ũhoti, kana hinya ũrĩa tũkoragwo naguo nĩ Jehova ũtũheete, na nĩ onaga ũrĩa tũrahũthĩra iheo icio.

4. Jehova aringithanagia ũteithio ũrĩa tũheaga arĩa angĩ na kĩĩ?

⁴ Jehova onaga ciĩko cia wendo iria ndungata ciake ciĩkagwo ta arĩ we mwene ũrekĩrũo. Thimo 19:17 yugaga ũũ: “Mũiguĩri arĩa athĩni tha nĩ ngwatio aragwatia Jehova, na wega ũcio wake, we no akamũrĩha.” Hihi rĩandĩko rĩu rĩronania atĩ Jehova nĩ onaga gĩĩko o gĩothe kĩa ũtugi kĩrĩa kĩonagio arĩa matarĩ na hinya? Hihi no tuuge atĩ Mũũmbi wa thĩ na igũrũ eyonaga arĩ na thiirĩ kwerekera andũ arĩa monagia arĩa angĩ tha na atĩ onaga ciĩko icio irĩ thiirĩ arĩhaga na njĩra ya kũmetĩkĩra na kũmarathima? Ĩĩ, na Mũrũ wa Ngai nĩ onanirie atĩ ũguo nĩguo kũrĩ.—Thoma Luka 14:13, 14.

5. Nĩ ciũria irĩkũ tũkwarĩrĩria?

⁵ Jehova nĩ aaheire mũnabii Isaia wĩra wa kwaria handũ-inĩ hake, akĩonania atĩ nĩ akenaga rĩrĩa andũ ehokeku maranyita itemi harĩ kũhingia muoroto Wake. (Isa. 6:8-10) Isaia nĩ eetĩkĩrire wĩra ũcio eyendeire. O na ũmũthĩ, andũ ngiri nyingĩ nĩ maronania roho ũcio wa “Niĩ ũyũ haha; ta ndekia arĩ niĩ,” na njĩra ya gwĩtĩkĩra mawĩra ngũrani ma ũtungata wa Jehova o na magĩcemanagia na moritũ. No mũndũ no eyũrie ũũ: ‘Hihi kĩyo kĩrĩa niĩ njĩkĩraga nĩ kĩa bata? O na gũtuĩka nĩ ũtugi Jehova anyonetie nĩ ũndũ wa kũnjĩtĩkĩria kwĩrutĩra na gũkorũo na itemi wĩra-inĩ wake-rĩ, githĩ ndarĩheanaga kĩrĩa gĩothe kĩrabatarania nĩguo Uuge wake ũhinge, gũtekũmakania ndĩrahingia ũtungata wake na gĩkĩro kĩrĩkũ?’ Ta wĩcirie ũrĩa maũndũ marĩa meekĩkire matukũ-inĩ ma Debora na Baraka macokagia ciũria icio.

6. Nĩ ngũrani ĩrĩkũ yarĩ ho gatagatĩ ka aikari a Isiraeli na mbũtũ ya Jabini?

⁶ Aisiraeli nĩ ‘maahinyĩrĩirio’ mũno kwa ihinda rĩa mĩaka 20 nĩ Mũthamaki wa Akanaani wetagwo Jabini. Andũ arĩa maaikaraga kũu Isiraeli maarĩ na guoya mũno nginya wa kuuma nja. Kũringana na ũrĩa monekaga, matiehaarĩirie wega gũthiĩ mbaara-inĩ tondũ matiarĩ na indo njega cia kũrũa kana cia kwĩgitĩra mbaara-inĩ, o na gũtuĩka thũ ciao ciarĩ na ngari 900 cia igera.—Atiir. 4:1-3, 13; 5:6-8. *

7, 8. (a) Nĩ ũtongoria ũrĩkũ Jehova aaheire Baraka kĩambĩrĩria-inĩ? (b) Aisiraeli maatooririe atĩa mbũtũ ya Jabini? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

⁷ O na kũrĩ ũguo, Jehova aaheire Baraka ũtongoria ũyũ wa ĩmwe kwa ĩmwe kũgerera mũnabii Debora: ‘Thiĩ ũrorete kĩrĩma gĩa Taboru, na woe andũ ngiri ikũmi a ciana cia Nafitali  na cia Zebuluni mũthiĩ nao. Niĩ na niĩ nĩngũgucĩrĩria Sisera, mũnene wa athigari a Jabini, oke harĩ we o hau rũũĩ-inĩ rũa Kishoni e hamwe na ngari ciake cia ita o na kĩrĩndĩ kĩa andũ ake; na nĩngũmũrekereria ndĩmũneane moko-inĩ maku.’—Atiir. 4:4-7.

⁸ Ũhoro ũcio ũkĩhunja. Arĩa meerutĩire magĩcemania Kĩrĩma-inĩ gĩa Taboru. Baraka aarũmĩrĩire ũtongoria wa Jehova ategũte mahinda. (Thoma Atiirĩrĩri Bũrũri 4:14-16.) Rĩrĩa mbaara ĩyo yambĩrĩirie kũu Taanaka, mbura nene ya mbembe yoirire ĩgĩconjoria kũu guothe. Baraka aateng’eririe mbũtũ ya Sisera nginya Haroshethu kũrĩa kwarĩ kilomita 24 kuuma kũu. Sisera aakinyire handũ akĩũra, agĩtiganĩria ngari yake ya ita ĩrĩa yetigĩrĩtwo, no ĩrĩa rĩu ĩtangĩamũteithirie, na akĩũrĩra itũũra rĩa Zaananimu rĩrĩa hihi rĩarĩ hakuhĩ na Kedeshi. Aathire kwĩhitha hema-inĩ ya Jaeli, mũtumia wa Heberi ũrĩa Mũkeni, na akĩnyitwo ũgeni nĩ Jaeli. Nĩ ũndũ wa mĩnoga ya mbaara agĩkoma. Tondũ rĩu Sisera ndaarĩ na ũgitĩri, Jaeli nĩ aahotire kuoya ikinya rĩa ũcamba na akĩmũũraga. (Atiir. 4:17-21) Thũ cia Isiraeli nĩ ciahootirũo. *

9. Nĩ ũhoro ũrĩkũ ũheanĩtwo thĩinĩ wa Atiirĩrĩri Bũrũri 5:20, 21 ũkoniĩ kũhootwo gwa Sisera?

⁹ Nĩ wega gũthoma Atiirĩrĩri Bũrũri mũrango wa 4 na wa 5 hamwe tondũ o mũrango ũrĩ na ũhoro ũtagwetetwo mũrango-inĩ ũrĩa ũngĩ. Kwa ngerekano, Atiirĩrĩri Bũrũri 5:20, 21 yugaga: “O kũu igũrũ-rĩ, kwarĩ mbaara yahũranagwo nao, tondũ njata, ng’endo-inĩ ciacio, nĩciahũranire mbaara na Sisera, naruo rũũĩ rũa Kishoni rũkĩmatwara na kĩguũ.” Hihi mũhari ũcio ũrataarĩria ũteithio wa araika, kana ũrataarĩria ũhoro wa icunjĩ cia njata ciagũaga kuuma na igũrũ? Gĩcunjĩ kĩu gĩtitaarĩirie ũhoro makĩria. No rĩrĩ, mbura ta ĩyo ya mbembe ihinda-inĩ o rĩu, na itũũra-inĩ o rĩu, na ĩkahota kwagithia kĩene ngari 900 cia mbara ĩngĩkorũo yoimĩte kũ tiga akorirũo nĩ ũteithio wa Jehova? Rĩandĩko rĩa Atiirĩrĩri Bũrũri 4:14, 15 rĩgwetaga maita matatũ atĩ ũhootani woimanire na Jehova. Gũtirĩ o na ũmwe wa Aisiraeli arĩa 10,000 meerutĩire ũngĩeyatire atĩ nĩwe warehete ũhootani.

10, 11. Merozu yarĩ kĩĩ, na nĩ kĩĩ gĩatũmire ĩrumwo?

¹⁰ Ũndũ wa mwanya nĩ atĩ rĩrĩa Debora na Baraka maagoocaga Jehova nĩ ũndũ wa ũhootani ũcio kũgerera njĩra ya kĩama, maainire ũũ: “Atĩrĩrĩ, itũũra rĩa Merozu rĩrogwatwo nĩ kĩrumi; ũguo nĩguo mũraika wa Jehova oiga; O nao arĩa marĩtũũraga-rĩ, marogwatwo nĩ kĩrumi kĩrĩa kĩũru, nĩ gũkorũo matinoka gũteithia Jehova, o gũteithia Jehova akĩhũrana na andũ arĩa marĩ hinya.”—Atiir. 5:23.

¹¹ Kĩrumi kĩu kĩahutirie Merozu na njĩra nene ũũ atĩ ũmũthĩ ũyũ tũtingiuga wega biũ Merozu yarĩ kĩĩ. Hihi rĩarĩ itũũra rĩrĩa andũ a kuo maaregire kwĩrutĩra gũthiĩ mbaara? Hihi aikari a kuo nĩ kũrega maaregire kũnyita Sisera angĩkorũo aagerire kuo akĩũra? Kũngĩkorũo atĩa matiaiguire rĩrĩa Jehova eetaga andũ merutĩre? Andũ ngiri ikũmi kuuma icigo-inĩ iria ciamarigicĩirie nĩ maacemanĩtie gũthiĩ mbaara. Ta hũũra mbica andũ a Merozu meroreire Sisera, njorua ya mbaara, akĩũra arĩ wiki agereire barabara-inĩ ciao arigĩtwo nĩ wa gwĩka. Ũcio ũngĩakorirũo ũrĩ mweke mwega harĩ o gũtwarithia na mbere muoroto wa Jehova na kwoguo mamũkĩre irathimo ciake. No ihinda-inĩ ta rĩu rĩrĩa maahetwo mweke wa gũtua itua rĩa kana nĩ megwĩka ũrĩa kwagĩrĩire kana matigwĩka-rĩ, no gũkorũo matiatindanĩire? Ũndũ ũcio nĩ ngũrani biũ na ikinya rĩa ũcamba rĩrĩa rĩoirũo nĩ Jaeli,  ta ũrĩa rĩtaarĩirio mĩhari-inĩ ĩrĩa ĩrũmĩrĩire.—Atiir. 5:24-27.

12. Nĩ ngũrani ĩrĩkũ ya mĩerekera yonanĩtio thĩinĩ wa Atiirĩrĩri Bũrũri 5:9, 10, na ũndũ ũcio ũbatiĩ gũtũhutia atĩa ũmũthĩ?

¹² Thĩinĩ wa Atiirĩrĩri Bũrũri 5:9, 10 nĩ tuonaga mĩerekera ĩngĩ ngũrani harĩ arĩa maanyitanĩire na Baraka, na arĩa mataanyitanĩire nake. Debora na Baraka nĩ maagathĩrĩirie “aathani a Isiraeli, [arĩa] metwarire thĩinĩ wa andũ monganĩte na ũndũ wa kwĩendera na ngoro ciao.” Matiahaanaine na ‘arĩa maahaicĩte ndigiri njeru’ arĩa maaregire kũnyitanĩra nĩ ũndũ wa mwĩtĩo, na arĩa ‘maaikarĩire mĩgeka ĩrĩ riri’ tondũ nĩ mendete ikeno! Ngũrani na ‘arĩa maathiaga na njĩra’ tondũ meendete maũndũ mahũthũ, arĩa maathire na Baraka mbaara-inĩ nĩ meerutĩire kũgerera mĩikũrũko-inĩ yarĩ na mahiga ya Taboru na mĩkuri ya Rũĩ rwa Kishoni. Andũ acio meendete ikeno meekĩrirũo ngoro ‘mecũranie.’ (Holy Bible in Gĩkũyũ.) Maagĩrĩirũo gwĩcũrania ũhoro wa mweke ũcio wamahĩtũkĩte wa kũnyita mbaru muoroto wa Jehova. Na noguo o na arĩa ũmũthĩ maratithia gũtungatĩra Jehova na ngoro yothe magĩrĩirũo gwĩcũrania.

13. Mwerekera wa mĩhĩrĩga ya Reubeni, Dani, na Asheri warĩ ngũrani atĩa na wa mĩhĩrĩga ya Zebuluni na Nafitali?

¹³ Arĩa meerutĩire nĩ meeyoneire wega ũrĩa Jehova aagoocithagia ũnene wake. Nĩ maarĩ na ũhoro maangĩaririe makĩheana “ũhoro wa ciĩko cia Jehova.” (Atiir. 5:11) Ngũrani nao, mĩhĩrĩga ya Reubeni, Dani, na Asheri nĩ ĩgwetetwo na njĩra njũru thĩinĩ wa Atiirĩrĩri Bũrũri 5:15-17 nĩ ũndũ wa gwĩkĩrĩra mũno makĩria indo cia kĩĩmwĩrĩ ta ndũũru cia ũhiũ, marikabu, na gũikara hũgũrũrũ-inĩ cia iria handũ ha kũruta wĩra ũrĩa Jehova aaheanĩte. No mĩhĩrĩga ya Zebuluni na Nafitali “metwarĩrĩire ũgwati-inĩ wa gĩkuũ” nĩ getha manyite mbaru Debora na Baraka. (Atiir. 5:18) Mĩerekera ĩyo ngũrani ũhoro-inĩ wĩgiĩ kwĩrutĩra no ĩtũteithie kwĩruta ũndũ wa bata.

14. Tũngĩonania atĩa atĩ nĩ tũranyita mbaru ũnene wa Jehova ũmũthĩ?

¹⁴ Ũmũthĩ tũtiĩragwo tũkarũe mbaara, no nĩ tũheetwo gĩtĩo gĩa kuonania ũcamba rĩrĩa tũranyita mbaru wĩra wa kũhunjia tũrĩ na kĩyo.  Ihinda rĩrĩ kũrĩ na ũbataro mũnene wa erutĩri ithondeka-inĩ rĩa Jehova gũkĩra hĩndĩ ĩngĩ o yothe. Aarĩ na ariũ a Ithe witũ milioni nyingĩ nĩ marerutĩra meyendeire ũtungata-inĩ ngũrani wa mahinda mothe ta ũpainia, gũtungata Betheli, na gwaka Nyũmba cia Ũthamaki. Nao angĩ ethĩ na akũrũ makerutĩra gũteithĩrĩria mawĩra igomano-inĩ. Ningĩ ta wĩcirie ũhoro wa athuri a ciũngano arĩa mehokeirũo mawĩra maritũ thĩinĩ wa Kamĩtĩ cia Ũiguano na Thibitarĩ, na o na kũbanga igomano. Korũo na ma atĩ Jehova nĩ akenagio nĩ roho waku wa kwĩrutĩra na ndakariganĩrũo nĩguo.—Ahib. 6:10.

15. Tũngĩhota atĩa kũmenya kana hihi nĩ twambĩrĩirie kũhũthĩrĩria wĩra wa Jehova?

¹⁵ O ũmwe witũ nĩ wega eyũrie ũũ: ‘Hihi niĩ njiguaga njiganĩire rĩrĩa ndĩrerorera arĩa angĩ makĩruta wĩra ũrĩa mũingĩ? Hihi nĩ ndĩrareka kũrũmĩrĩra indo cia kĩĩmwĩrĩ gũthũkie roho wakwa wa kwĩrutĩra? Hihi ndĩ na wĩtĩkio na ũmĩrĩru wa kũhũthĩra kĩrĩa gĩothe ndĩ nakĩo kũhingia watho ũrĩa Jehova aheanĩte o ta Baraka, Debora, Jaeli, na Aisiraeli arĩa 10,000? Angĩkorũo nĩ ndĩreciria gũthamĩra taũni ĩngĩ kana bũrũri ũngĩ nĩ ũndũ wa kuona ta hihi gũgũkorũo kũrĩ kwega makĩria-rĩ, nĩ ndĩrecũrania na njĩra ya mahoya ũrĩa ũndũ ũcio ũkũhutia famĩlĩ yakwa o hamwe na kĩũngano?’ *

16. Nĩ kĩĩ tũngĩhe Jehova atarĩ nakĩo?

¹⁶ Jehova nĩ atuonetie gĩtĩo na njĩra ya gũtwĩtĩkĩria tũgĩe na mweke wa kũnyita mbaru ũnene wake. Mũcukani nĩ aaheenereirie andũ nĩ getha manyite mbaru ũnene wake, kwoguo rĩrĩa waregana nake na wanyita mbaru ũnene wa Jehova wonagia Shaitani ĩmwe kwa ĩmwe mwena ũrĩa ũrĩ. Wĩtĩkio na wĩkindĩru ũrĩa ũgũtindĩkaga kuonania roho wa kwĩrutĩra nĩ ũkenagia Jehova. (Thim. 23:15, 16) Ahũthagĩra ciĩko ciaku iria cionanagia nĩ ũramũnyita mbaru gũcokeria Shaitani ũrĩa ũmũnyũrũragia. (Thim. 27:11) Kwoguo, rĩrĩa wonania wathĩki mwĩhokeku, ũkoragwo ũkĩhe Jehova kĩndũ onaga kĩrĩ kĩa bata na nĩ akenaga nĩ ũndũ ũcio.

17. Rĩandĩko rĩa Atiirĩrĩri Bũrũri 5:31 rĩonanĩtie ũndũ ũrĩkũ wĩgiĩ ihinda rĩũkĩte?

¹⁷ Ica ikuhĩ thĩ ĩrĩkorũo ĩiyũrĩtwo nĩ andũ arĩa mendete ũnene wa Jehova gũkĩra ũnene ũngĩ o wothe. Nĩ twĩriragĩria mũno gũkona ihinda rĩu! Tũnyitanagĩra hamwe na Debora na Baraka kũina ũũ: “Thũ ciaku iroothira, Wee Jehova! No arĩa makwendete-rĩ, marotuĩka ta riũa rĩkĩratha rĩrĩ na hinya warĩo.” (Atiir. 5:31, Holy Bible in Gĩkũyũ) Ihoya rĩu nĩ rĩgacokio rĩrĩa Jehova akaniina thĩ ĩno njũru ya Shaitani. Rĩrĩa mbaara ya Hari–Magedoni ĩkambĩrĩria, gũtikabatarania andũ merutĩre gũthiĩ kũrũa na thũ. Rĩu rĩgakorũo rĩrĩ ihinda ritũ rĩa ‘kwĩhanda wega na twĩyonere ũrĩa Jehova egũtũhonokia.’ (2 Maũ. 20:17, Holy Bible in Gĩkũyũ) No ihinda-inĩ rĩrĩ tũrĩ na mĩeke mĩingĩ ya kũnyita mbaru ũnene wa Jehova tũrĩ na ũcamba na kĩyo.

18. Roho waku wa kwĩrutĩra ũgũkorũo na moimĩrĩro marĩkũ harĩ arĩa mekũgunĩka nĩguo?

¹⁸ ‘Gathai Jehova, nĩ ũndũ wa andũ o ene gwĩtwara na kwĩendera na ngoro ciao.’ Debora na Baraka maambĩrĩirie rwĩmbo rwao rwa ũhootani na njĩra ya kũgooca Ngai Ũrĩa-wĩ-Igũrũ-Mũno, no ti ciũmbe ingĩ. (Atiir. 5:1, 2) Ũndũ ũmwe na ũcio, reke roho waku wa kwĩrutĩra ũtindĩke arĩa othe mekũgunĩka kuumana naguo ‘magaathe Jehova!’