1. Famĩlĩ ĩrĩa Jakubu aarereirũo yahaanaga atĩa?

 JAKUBU, mũrũ wa nyina na Jesu aarereirũo famĩlĩ-inĩ ĩrĩ na hinya kĩĩroho. Aciari ake Jusufu na Mariamu, nĩ meendete Jehova mũno na nĩ meerutanagĩria ũrĩa wothe mangĩhota kũmũtungatĩra. Jakubu aarĩ na kĩrathimo kĩngĩ tondũ mũrũ wa nyina ũrĩa mũkũrũ nĩwe ũngĩatuĩkire Mesia ũrĩa weranĩirũo. Kĩarĩ gĩtĩo kĩnene harĩ Jakubu gũkorũo arĩ wa famĩlĩ ĩyo.

2. Jakubu aarĩ na itũmi irĩkũ cia kwĩgerekania na mũrũ wa nyina ũrĩa mũkũrũ?

² Jakubu aarĩ na itũmi nyingĩ cia kwĩgerekania na mũrũ wa nyina ũrĩa mũkũrũ. (Mat. 13:55) Kwa ngerekano, Jesu arĩ na mĩaka 12 nĩ ooĩ Maandĩko wega ũũ atĩ nĩ aagegirie arutani arĩa maarĩ Jerusalemu. (Luk. 2:46, 47) No kũhoteke Jakubu nĩ maarutithanirie wĩra wa mbaũ na Jesu. Angĩkorũo nĩ maarutithanirie, ũndũ ũcio nĩ wamũteithirie kũmenya mũrũ wa nyina ũcio wega biũ. Nathan H. Knorr nĩ aaugaga ciugo ici maita maingĩ: “Rĩrĩa ũrarutithania wĩra na mũndũ nĩ ũmũmenyaga mũno.” b Ningĩ no gũkorũo Jakubu nĩ oonaga ũrĩa “Jesu [aathiaga] na mbere gũkũra, akĩgĩaga na ũũgĩ na agĩtĩkĩrĩkaga nĩ Ngai o na andũ.” (Luk. 2:52) Kwoguo no twĩrĩgĩrĩre atĩ Jakubu angĩarĩ gatagatĩ-inĩ ka andũ a mbere arĩa maatuĩkire arutwo a Jesu. No ũguo tiguo gwathiire.

3. Jakubu aamũkĩrire ũtungata wa Jesu atĩa rĩrĩa aarĩ gũkũ thĩ?

³ Hĩndĩ ya ũtungata wa Jesu gũkũ thĩ, Jakubu ndaatuĩkire mũrutwo wake. (Joh. 7:3-5) O na no kũhoteke Jakubu aarĩ ũmwe wa andũ a famĩlĩ arĩa moonaga Jesu ta “agũrũkĩte.”  (Mar. 3:21) Ningĩ gũtirĩ ũndũ wonanagia atĩ Jakubu aarĩ hamwe na nyina, Mariamu, rĩrĩa Jesu ooragagĩrũo mũtĩ-inĩ wa kũnyarirĩrũo.—Joh. 19:25-27.

4. Nĩ maũndũ marĩkũ tũkwĩruta?

⁴ Thutha ũcio Jakubu nĩ eetĩkirie Jesu na agĩtuĩka mũndũ waheetwo gĩtĩo kĩũngano-inĩ gĩa Gĩkristiano. Gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ, nĩ tũkwarĩrĩria maũndũ merĩ tũngĩĩruta kuuma kũrĩ Jakubu: (1) twagĩrĩirũo gũtũũra tũrĩ enyihia nĩkĩ, na (2) ũrĩa tũngĩkorũo tũrĩ arutani ega.

5. Jakubu eekire atĩa rĩrĩa Jesu aamumĩrĩire thutha wa kũriũkio?

⁵ Nĩ rĩ Jakubu aatuĩkire mũrũmĩrĩri wa Jesu? Thutha wa Jesu kũriũkio ‘nĩ aaumĩrĩire Jakubu, agĩcoka akiumĩrĩra atũmwo othe.’ (1 Kor. 15:7) Thutha wa kuumĩrĩrũo nĩ Jesu, Jakubu nĩ aatuĩkire mũrutwo wake. Aarĩ ho rĩrĩa atũmwo maarĩ nyũmba ya igũrũ thĩinĩ wa Jerusalemu metereire kwamũkĩra roho mũtheru ũrĩa weranĩirũo. (Atũm. 1:13, 14) Thutha ũcio, Jakubu nĩ aakeneire mweke wa gũtungata kĩama-inĩ kĩrĩa gĩatongoragia karine-inĩ ya mbere. (Atũm. 15:6, 13-22; Gal. 2:9) Na ihinda rĩna mbere ya mwaka wa 62 M.M. nĩ aatongoririo nĩ roho kwandĩka marũa kũrĩ Akristiano aitĩrĩrie maguta. Marũa macio nĩ ma bata harĩ ithuĩ ũmũthĩ, tũkorũo tũrĩ na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũgaatũũra kũrĩa igũrũ kana gũkũ thĩ. (Jak. 1:1) Kũringana na mwandĩki wa historĩ wa karine ya mbere wetagwo Josephus, Jakubu ooragirũo thutha wa watho kũrutwo nĩ Mũthĩnjĩri-Ngai Mũnene wa Kĩyahudi wetagwo Ananias ũrĩa Mũnini. Jakubu aatũũrire arĩ mwĩhokeku harĩ Jehova nginya rĩrĩa aarĩkirie ũtũũro wake gũkũ thĩ.

6. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ Jakubu aarĩ ngũrani na atongoria a ndini a mahinda make?

⁶ Jakubu aarĩ mwĩnyihia. Tũrauga ũguo nĩkĩ? Ta wĩcirie ngũrani ĩrĩa ĩrĩ ho gatagatĩ ka ũrĩa Jakubu mũthia-inĩ aamũkĩrire Jesu na ũrĩa atongoria aingĩ a ndini meekire. Rĩrĩa Jakubu oonire ũira ũtangĩkarario wa atĩ Jesu aarĩ Mũrũ wa Ngai, nĩ eenyihirie na agĩtĩkia ũndũ ũcio. No athĩnjĩri-Ngai thĩinĩ wa Jerusalemu matiekire ũguo. Kwa ngerekano, matingĩakaanire atĩ Jesu nĩ aariũkĩtie Lazaro. No handũ ha gwĩtĩkĩra atĩ Jesu aatũmĩtwo nĩ Jehova, maabangire ũrĩa mekũũraga Jesu na Lazaro. (Joh. 11:53; 12:9-11) Thutha-inĩ rĩrĩa Jesu aariũkirio, nĩ  maabangire ũrĩa mekũhithania ũndũ ũcio ndũkamenyeke nĩ andũ. (Mat. 28:11-15) Mwĩtĩo wa atongoria acio a ndini watũmire marege Mesia.

7. Twagĩrĩirũo gwĩthema mwerekera wa mwĩtĩo nĩkĩ?

⁷ Tũreruta atĩa?: Wĩtheme mwĩtĩo, na ũkorũo na wendi wa kũrutwo nĩ Jehova. O ta ũrĩa mũrimũ ũngĩtũma ngoro ĩritũhĩrũo kũhũũra thakame, no taguo mwĩtĩo ũngĩtũma ũkorũo ũrĩ ũndũ mũritũ gwathĩkĩra ũtongoria wa Jehova. Afarisai nĩ moomĩtie ngoro ciao mũno nginya makĩrega gwĩtĩkĩra ũira ũtangĩakararirio ũrĩa woonanagia atĩ Jesu aarĩ na roho wa Ngai na aarĩ Mũrũ wa Ngai. (Joh. 12:37-40) Mwĩtĩo wao warĩ mũũru tondũ nĩ watũmire morũo nĩ mweke wa gũkagĩa na muoyo wa tene na tene. (Mat. 23:13, 33) Nĩ ũndũ wa bata mũno tũthiĩ na mbere gwĩtĩkĩria Kiugo kĩa Ngai na roho wake itũteithie kũgarũrĩra ũmũndũ witũ na itongoragie meciria maitũ na ciĩko citũ. (Jak. 3:17) Jakubu nĩ eetĩkĩrire kũrutwo nĩ Jehova tondũ aarĩ mwĩnyihia. Ningĩ o ta ũrĩa tũkuona, wĩnyihia nĩ wamũteithirie gũtuĩka mũrutani mwega.

8. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia gũtuĩka arutani ega?

⁸ Jakubu ndaarĩ na gĩthomo kĩa igũrũ. No kũhoteke atongoria a ndini a hĩndĩ ĩyo maamuonaga atariĩ o ta Petero na Johana arĩa moonekaga marĩ “andũ matarĩ athomu na matarĩ igweta.” (Atũm. 4:13) No Jakubu nĩ eerutire gũtuĩka mũrutani mwega na ũndũ ũcio nĩ wonekaga wega ibuku-inĩ rĩrĩa aandĩkire Bibilia-inĩ. O na ithuĩ no tũkorũo tũtarĩ na gĩthomo kĩingĩ o ta Jakubu. O na kũrĩ ũguo, no tũtuĩke arutani ega tũgĩteithĩrĩrio nĩ roho wa Jehova na kũmenyerio nĩ ithondeka rĩake. Rekei tũthuthurie ũrĩa Jakubu aarutanaga na tuone maũndũ marĩa tũngĩĩruta.

9. Taarĩria ũrĩa Jakubu aarutanaga.

⁹ Jakubu ndaahũthagĩra ciugo nditũ kana agataarĩria maũndũ na njĩra nditũ. Ũndũ ũcio nĩ wateithagia athikĩrĩria ake gũtaũkĩrũo nĩ makinya marĩa maabataraga kuoya na ũrĩa mangĩoire makinya macio. Kwa ngerekano, ta wĩcirie ũrĩa Jakubu aahũthĩrire ciugo hũthũ kũruta Akristiano atĩ nĩ magĩrĩirũo  gũkorũo mehaarĩirie gũkirĩrĩria wagi wa kĩhooto matekũrakara. Aandĩkire ũũ: “Tuugaga gũkena nĩ andũ arĩa maakirĩrĩirie. Nĩ mũiguĩte ũhoro wa ũkirĩrĩria wa Ayubu na mũkona ũrĩa Jehova eekire marigĩrĩrio-inĩ, atĩ Jehova arĩ wendo muororo mũno na nĩ mũigua tha.” (Jak. 5:11) Ta rora wone atĩ Jakubu aahũthagĩra Maandĩko akĩrutana. Aahũthĩrire Kiugo kĩa Ngai gũteithia athikĩrĩria ake gũtaũkĩrũo atĩ Jehova nĩ akoragwo ehaarĩirie kũrathima arĩa makoragwo marĩ ehokeku harĩ we o ta Ayubu. Jakubu aarutanire ũndũ ũcio na njĩra ya kũhũthĩra ciugo hũthũ na kũruta ihooto. Kũgerera njĩra ĩyo, nĩ aateithagia andũ gwĩciria ũhoro wĩgiĩ Jehova handũ hake we mwene.

10. Tũngĩĩgerekania na Jakubu na njĩra ĩrĩkũ ĩmwe rĩrĩa tũrarutana?

¹⁰ Tũreruta atĩa?: Rutanaga na njĩra hũthũ na ũhũthagĩre Kiugo kĩa Ngai. Muoroto witũ wagĩrĩirũo gũkorũo ũrĩ kuonania ũrĩa Jehova oĩ maũndũ maingĩ na ũrĩa atũrũmbũyagia, no ti kwĩyonania ũrĩa ithuĩ tũũĩ maũndũ maingĩ. (Rom. 11:33) No tũkinyĩre muoroto ũcio tũngĩtigagĩrĩra atĩ maũndũ marĩa mothe tũrarutana marauma Maandĩko-inĩ. Kwa ngerekano, handũ ha kwĩra arutwo a Bibilia ũrĩa ithuĩ tũngĩka tũngĩkorũo ũndũ-inĩ ta wao, twagĩrĩirũo kũmateithia gwĩcũrania cionereria cia Bibilia iria ingĩmateithia kũmenya mwĩcirĩrie wa Jehova na ũrĩa onaga maũndũ. Ũndũ ũcio no ũmateithie kuoya makinya magĩtindĩkwo nĩ wendi wao wa gũkenia Jehova, no ti wa gũtũkenia ithuĩ.

11. Nĩ mathĩna marĩkũ Akristiano amwe maarĩ namo matukũ-inĩ ma Jakubu, na aamaheire ũtaaro ũrĩkũ? (Jakubu 5:13-15)

¹¹ Jakubu nĩ aataũkagĩrũo nĩ moritũ ma aarĩ na ariũ a Ithe witũ. Marũa marĩa Jakubu aandĩkire, nĩ monanagia wega atĩ nĩ aataũkagĩrũo nĩ moritũ marĩa Akristiano arĩa angĩ maacemanagia namo, na nĩ aamaheaga ũtaaro ũngĩmateithia kũhiũrania na moritũ macio. Kwa ngerekano, Akristiano amwe matiahũthagĩra ũtaaro ũrĩa maheo. (Jak. 1:22) Angĩ nĩ maakoragwo na kĩmenyano. (Jak. 2:1-3) Nao angĩ nĩ maaremagwo kũgirĩrĩria rũrĩmĩ rwao. (Jak. 3:8-10) Akristiano acio nĩ maabataraga gwĩka mogarũrũku manene, no Jakubu ndaatigire kũmateithia. Aaheanire ũtaaro na njĩra ya tha na ya ĩmwe kwa ĩmwe na agĩkĩra ngoro arĩa maarĩ arwaru kĩĩroho macarie ũteithio harĩ athuri a kĩũngano.—Thoma Jakubu 5:13-15.

12. Tũngĩhota atĩa gũkorũo na muonere mwega tũgĩteithia arutwo aitũ a Bibilia?

¹² Tũreruta atĩa?: Koragwo na muonere mwega wĩgiĩ andũ arĩa angĩ, na ũtaũkagĩrũo nĩo. Andũ aingĩ arĩa twĩrutaga Bibilia nao, no maritũhĩrũo kũrũmĩrĩra maũndũ marĩa mareruta. (Jak. 4:1-4) No moe ihinda mangĩgatiga mĩtugo mĩũru na makũrie ngumo cia Gĩkristiano. O ta Jakubu, no mũhaka tũkorũo na ũmĩrĩru wa kwĩra arutwo aitũ maũndũ marĩa marabatara kũrutĩra wĩra. Ningĩ nĩ tũrabatara gũkorũo na muonere ũrĩa wagĩrĩire tũrĩ na ma atĩ Jehova nĩ ekũgucĩrĩria andũ arĩa ahooreri harĩ we na amahe hinya wa gwĩka mogarũrũku ũtũũro-inĩ wao.—Jak. 4:10.

13. Kũringana na Jakubu 3:2 na kohoro ka magũrũ-inĩ, nĩ ũndũ ũrĩkũ Jakubu aamenyaga?

¹³ Jakubu ndeeyonaga arĩ wa bata gũkĩra andũ arĩa angĩ. Jakubu ndeeyonaga arĩ wa mwanya kana arĩ wa bata gũkĩra aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa angĩ nĩ ũndũ wa famĩlĩ ĩrĩa aaumĩte kana mĩeke ya ũtungata ĩrĩa aarĩ nayo. Eetaga Akristiano arĩa angĩ “ariũ a Ithe witũ nyendete.” (Jak. 1:16, 19;  2:5) Ndoonagia andũ arĩa angĩ ta we arĩ mũkinyanĩru. Handũ ha ũguo, nĩ eeĩkĩrire ho rĩrĩa aaugire ũũ: “Ithuothe nĩ tũhĩtagia maita maingĩ.”—Thoma Jakubu 3:2 na kohoro ka magũrũ-inĩ.

14. Twagĩrĩirũo gũkoragwo twĩhaarĩirie gwĩtĩkĩra mahĩtia maitũ nĩkĩ?

¹⁴ Tũreruta atĩa?: Ririkanaga atĩ ithuothe nĩ tũhĩtagia. Tũtiagĩrĩirũo gwĩciria atĩ tũrĩ a bata gũkĩra andũ arĩa twĩrutaga nao. Gwĩka ũguo no gũtũme mũrutwo ecirie tũtihĩtagia, na ũndũ ũcio ũtũme akue ngoro one ta atangĩhota gwathĩkĩra Ngai na gĩkĩro kĩrĩa kĩagĩrĩire. No tũngĩtĩkĩra atĩ ndũkoretwo ũrĩ ũndũ mũhũthũ o na harĩ ithuĩ kũrũmĩrĩra motaaro ma Bibilia na tũmũtaarĩrie ũrĩa Jehova atũteithĩtie gwĩka mogarũrũku ũtũũro-inĩ witũ, no tũteithie mũrutwo kuona atĩ o nake no ahote gũtungatĩra Jehova.

15. Jakubu aahũthagĩra ngerekano ihaana atĩa? (Jakubu 3:2-6, 10-12)

¹⁵ Jakubu aahũthagĩra ngerekano irahutia ngoro. Nĩ ma nĩ aateithirio nĩ roho mũtheru, ĩndĩ no kũhoteke nginya nĩ eerutĩte maũndũ maingĩ kuumana na gũthuthuria ngerekano iria Jesu, mũrũ wa nyina ũrĩa mũkũrũ aahũthĩrĩte akĩrutana. Ngerekano iria Jakubu aahũthĩrire marũa-inĩ make nĩ hũthũ, na ũrutani wa cio nĩ ũtaũkĩkaga wega.—Thoma Jakubu 3:2-6, 10-12.

16. Twagĩrĩirũo kũhũthĩra ngerekano njega nĩkĩ?

¹⁶ Tũreruta atĩa?: Hũthagĩra ngerekano irahutia ngoro. Rĩrĩa wahũthĩra ngerekano njega, andũ to kũigua maiguaga ngerekano ĩyo, ĩndĩ nĩ mahotaga nginya kũhũũra mbica ya maũndũ marĩa ũrarutana. Kũhũũra mbica ũguo nĩ gũteithagia athikĩrĩria kũririkana morutani ma bata ma Bibilia. Jesu nĩ aahotaga kũhũthĩra ngerekano njega, na mũrũ wa nyina Jakubu nĩ aarũmĩrĩire kĩonereria gĩake. Rekei tũthuthurie ngerekano ĩmwe Jakubu aahũthĩrire na tuone nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tuuge atĩ nĩ ĩkoragwo ĩrĩ njega.

17. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tuuge atĩ ngerekano ĩrĩa ĩrĩ thĩinĩ wa Jakubu 1:22-25 nĩ njega?

¹⁷ Thoma Jakubu 1:22-25. Ngerekano ĩrĩa Jakubu aahũthĩrire ya gĩcicio nĩ njega nĩ ũndũ wa itũmi cigana ũna. Aarĩ na ũndũ ũrĩa eendaga kũrutana wa atĩ makĩria ma gũthoma Kiugo kĩa Ngai, no mũhaka tũrũmĩrĩre maũndũ marĩa tũreruta nĩguo tũgunĩke kuumana nakĩo. Jakubu aahũthĩrire ngerekano athikĩrĩria ake mangĩataũkĩirũo na ihenya ya  mũndũ ũrerora gĩcicio-inĩ. Eendaga kũrutana atĩa? Ndũngĩkorũo ũrĩ ũndũ wa ũũgĩ harĩ mũndũ kwĩrora gĩcicio-inĩ, akona harĩ ũndũ arabatara kũrutĩra wĩra, no akaaga kuoya ikinya. Na njĩra o ta ĩyo, ndũngĩkorũo ũrĩ ũndũ wa ũũgĩ gũthoma Kiugo kĩa Ngai, ũkona kaũndũ ũrabatara kũrutĩra wĩra kegiĩ ũmũndũ waku, no ũkaaga gwĩka ũguo.

18. Nĩ maũndũ marĩkũ matatũ twagĩrĩirũo kũrũmĩrĩra rĩrĩa tũrahũthĩra ngerekano?

¹⁸ Rĩrĩa ũrahũthĩra ngerekano, no wĩgerekanie na Jakubu na njĩra ya kũrũmĩrĩra maũndũ maya matatũ: (1) Tigagĩrĩra atĩ ngerekano yaku nĩ ĩratwarana na ũndũ ũrĩa ũrenda kũrutana. (2) Hũthĩra ngerekano athikĩrĩria aku mangĩtaũkĩrũo nĩyo na njĩra hũthũ. (3) Taarĩria wega ũrĩa mangĩhũthĩra ũrutani wa ngerekano ĩyo. Angĩkorũo nĩ ũritũhagĩrũo kuona ngerekano njega, no ũrore ibuku rĩa Fahirisi. Ũngĩrora rungu rwa kĩongo “Mifano,” no wone ngerekano nyingĩ ũngĩhũthĩra. Ririkana atĩ o ta ũrĩa maikoroboni ĩtũmaga mũgambo ũiguĩke wega, no taguo ngerekano itũmaga ũndũ ũrĩa ũrarutana wĩyumĩrie wega. Kwoguo tigagĩrĩra atĩ ũrataarĩria o maũndũ marĩa manene ũrenda kũrutana. Muoroto witũ ũrĩa mũnene wa kwagĩria njĩra citũ cia kũrutana ti kwĩyonania, no nĩ gũteithia andũ aingĩ o ũrĩa kwahoteka moke famĩlĩ-inĩ ya Jehova ĩrĩ gĩkeno.

19. Tuonanagia atĩa atĩ nĩ twendete famĩlĩ itũ ya kĩĩroho?

¹⁹ Ithuĩ tũtigĩte na mweke wa kũreranĩrio hamwe na mũndũ mũkinyanĩru, no nĩ tũgĩte na gĩtĩo gĩa gũtungatĩra Jehova hamwe na famĩlĩ yake nene ya aarĩ na ariũ a Ithe witũ. Nĩ tũmonagia wendo rĩrĩa twanyitanĩra nao, tweruta kuumana nao, na twanyitanĩra nao wĩra-inĩ wa kũhunjia na kũrutana. Rĩrĩa twerutanĩria kwĩgerekania na Jakubu harĩ mwerekera witũ, mĩthiĩre itũ, na njĩra itũ ya kũrutana, nĩ tũgoocithagia Jehova na tũgateithia andũ arĩa marĩ na ngoro njega gũkuhĩrĩria Ithe witũ wa igũrũ ũtwendete.