KUUMA mahinda-inĩ ma tene, Aisiraeli nĩ maarutaga mbeca cia gũteithĩrĩria ũthathaiya wa ma. No matukũ-inĩ ma Jesu, Ayahudi nĩ maabataraga kũruta magooti maingĩ na ũndũ ũcio nĩ wamaritũhagĩra mũno.

Nĩguo mateithĩrĩrie ũthathaiya wa ma gĩikaro-inĩ kĩrĩa gĩtheru, arũme othe Ayahudi nĩ maabataraga kũruta nuthu ya cekeri (drakma igĩrĩ). Hĩndĩ ya karine ya mbere, mbeca icio ciahũthagĩrũo harĩ magongona na harĩ kũramata hekarũ ĩrĩa Herode aakĩte. Ayahudi amwe nĩ mooririe Petero mawoni ma Jesu megiĩ kũruta igooti na Jesu ndaareganire na ũhoro ũcio. O na nĩ eerĩire Petero harĩa angĩarutire thendi ya kũrĩha igooti.—Mat. 17:24-27.

Ningĩ mahinda-inĩ macio, andũ a Ngai nĩ maarutaga gĩcunjĩ gĩa ikũmi kĩa maciaro ma mĩgũnda yao kana kĩa mũcara wao. (Alaw. 27:30-32; Ndar. 18:26-28) Atongoria a ndini maatĩtĩrithagia atĩ andũ nĩ maagĩrĩirũo gũtigĩrĩra nĩ marĩha gĩcunjĩ gĩa ikũmi kĩa maciaro mothe ma mũgũnda, o na gĩa “terere na kĩa bitharĩ na gĩa kumini.” Jesu ndaamenereirie kũruta gĩcunjĩ gĩa ikũmi, no nĩ aamenereirie ũhinga ũrĩa warĩ na andĩki-watho na Afarisai.—Mat. 23:23.

Makĩria ma ũguo, Ayahudi nĩ maabataraga kũrĩha magooti mangĩ kũrĩ Aroma tondũ nĩo maamathaga hĩndĩ ĩyo. Kwa ngerekano, arĩa maarĩ na mĩgũnda nĩ maabataraga kũrĩha igooti, na mbeca kana na indo ciao. Gwĩciragĩrio atĩ maarutaga igooti rĩa gĩcunjĩ kĩa 20 nginya 25 harĩ 100 kĩa indo iria mĩgũnda yao yarutaga. Ningĩ Mũyahudi o wothe nĩ aabataraga kũruta igooti rĩngĩ kũrĩ thirikari ya Roma. Igooti rĩu nĩrĩo rĩatũmire Afarisai morie Jesu kĩũria. Jesu nĩ oonanirie ũrĩa twagĩrĩirũo kuona ũhoro wĩgiĩ kũrĩha magooti rĩrĩa ooigire: “Nĩ ũndũ ũcio-rĩ, rĩhai Kaisari indo cia Kaisari, no indo cia Ngai mũrĩhe Ngai.”—Mat. 22:15-22.

Ningĩ nĩ gwakoragwo na igooti rĩarĩhagwo nĩ ũndũ wa mĩrigo ĩrĩa ĩroima kana ĩkaingĩra kuuma gĩcigo kĩmwe nginya kĩrĩa kĩngĩ. Igooti rĩu rĩarutagĩrũo icukĩro-inĩ cia meri, ndaraca-inĩ, magomano-inĩ ma njĩra, kana rĩingĩrĩro-inĩ rĩa taũni kana thoko.

Magooti marĩa andũ arĩa maarĩ rungu rwa wathani wa Roma maarĩhaga nĩ maamaritũhagĩra mũno. Mwandĩki wa historĩ Mũroma wetagwo Tacitus aandĩkire atĩ hĩndĩ ĩrĩa Jesu aarĩ gũkũ thĩ ihinda-inĩ rĩa wathani wa Mũthamaki Tiberio, “Siria na Judæa nĩ ciaritũhĩirũo mũno nĩ magooti macio, nginya igĩthaithana inyihanyihĩrio.”

Njĩra ĩrĩa yahũthagĩrũo kũngania magooti macio nĩ yatũmaga andũ maritũhĩrũo o na makĩria. Mũndũ ũrĩa waruta mbeca nyingĩ gũkĩra arĩa angĩ nĩwe waheagwo wĩra ũcio wa kũngania igooti. Ũcio waheo wĩra ũcio aacokaga akandĩka andũ angĩ a kũngania igooti, na rĩrĩa marongania nĩ meetagia mbeca makĩria ma iria ciaagĩrĩire kũrutwo. Kuonekaga ta Zakayo aarĩ ũmwe wa acio maandĩkanaga. (Luk. 19:1, 2) Andũ nĩ maarakaragio mũno nĩ ũndũ ũcio na nĩkĩo maathũire andũ arĩa moonganagia magooti.