GĨCUNJĨ KĨA WĨRUTI KĨA 27
“Wĩrĩgagĩrĩre Jehova”
“Wĩrĩgagĩrĩre Jehova; gĩa na ũmĩrĩru na ngoro yaku ĩkorũo na hinya.”—THAB. 27:14.
RWĨMBO NA. 128 Gũkirĩrĩria Nginya Mũthia
GĨCUNJĨ-INĨ GĨKĨ a
1. (a) Nĩ kĩĩrĩgĩrĩro kĩrĩkũ Jehova atũheete? (b) ‘Kwĩrĩgĩrĩra Jehova’ nĩ kuuga atĩa? (Rora kohoro ga “Gũtaarĩria Kiugo.”)
JEHOVA nĩ aheete arĩa othe mamwendete kĩĩrĩgĩrĩro kĩega mũno. Ica ikuhĩ nĩ arĩniina mĩrimũ, kĩeha, o na gĩkuũ. (Kũg. 21:3, 4) Nĩ agaateithia arĩa “ahooreri” na mamwĩrĩgagĩrĩra magarũre thĩ ĩtuĩke paradiso. (Thab. 37:9-11) Na nĩ akaahotithia o ũmwe witũ kũgĩa na ũrata mwega na wa hakuhĩ hamwe nake, gũkĩra ũrĩa tũkoragwo naguo ihinda-inĩ rĩrĩ. Na githĩ kĩu ti kĩĩrĩgĩrĩro kĩa magegania? No hihi tũrĩ na gĩtũmi gĩa gwĩtĩkia atĩ ciĩranĩro cia Ngai nĩ ikaahinga? Jehova ndarĩ hĩndĩ angĩaga kũhingia kĩĩranĩro gĩake. Kwoguo tũrĩ na gĩtũmi kĩega gĩa ‘kwĩrĩgĩrĩra Jehova.’ b (Thab. 27:14) Tuonanagia nĩ twĩrĩgagĩrĩra Jehova na njĩra ya gweterera tũkenete hĩndĩ ĩrĩa Ngai witũ akaahingia ciĩranĩro ciake.—Isa. 55:10, 11.
2. Nĩ ũndũ ũrĩkũ Jehova ekĩte?
2 Jehova nĩ onanĩtie atĩ nĩ ahingagia ciĩranĩro ciake. Reke tuone ngerekano ĩmwe. Thĩinĩ wa ibuku rĩa Kũguũrĩrio, Jehova nĩ eranĩire atĩ mahinda-inĩ maitũ nĩ angĩgaacokanĩrĩria andũ kuuma ndũrĩrĩ-inĩ ciothe na mĩhĩrĩga na thiomi, manyitanĩre ũthathaiya-inĩ mũtheru. Mahinda-inĩ maya, gĩkundi kĩu kĩa andũ gĩtagwo “kĩrĩndĩ kĩnene.” (Kũg. 7:9, 10) O na gũtuĩka gĩkundi kĩu gĩkoragwo na andũ a mĩthemba yothe, arũme, atumia, na ciana, kuuma kũndũ guothe thĩinĩ wa thĩ, othe makoragwo marĩ famĩlĩ ĩmwe ĩrĩ na ũrũmwe. (Thab. 133:1; Joh. 10:16) Ningĩ andũ a kĩrĩndĩ kĩu kĩnene makoragwo marĩ ahunjia marĩ kĩyo. Hĩndĩ ciothe makoragwo mehaarĩirie kwĩra andũ arĩa angĩ ũhoro wĩgiĩ kĩĩrĩgĩrĩro gĩa thĩ njerũ. (Mat. 28:19, 20; Kũg. 14:6, 7; 22:17) Angĩkorũo ũrĩ ũmwe wa kĩrĩndĩ kĩu kĩnene, hatarĩ nganja nĩ wonaga kĩĩrĩgĩrĩro kĩu kĩa maũndũ mega kĩrĩ kĩa bata mũno harĩ we.
3. Muoroto wa Shaitani nĩ ũrĩkũ?
3 Shaitani ndendaga tũkorũo na kĩĩrĩgĩrĩro kĩa ihinda rĩũkĩte. Endaga twĩtĩkie atĩ Jehova ndatũrũmbũyagia na atĩ ndakaahingia ciĩranĩro ciake. Angĩtũma twĩtĩkie ũguo, no twage ũmĩrĩru, o na nginya tũtige gũtungatĩra Jehova. O ta ũrĩa tũkuona, Shaitani nĩ eendaga gũthũkia kĩĩrĩgĩrĩro kĩrĩa Ayubu aarĩ nakĩo na atũme atige gũtungatĩra Jehova.
4. Tũkwarĩrĩria maũndũ marĩkũ gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ? (Ayubu 1:9-12)
4 Gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ, nĩ tũkwarĩrĩria njĩra iria Shaitani aahũthĩrire akĩgeria gũtũma Ayubu athũkie wĩkindĩru wake. (Thoma Ayubu 1:9-12.) Ningĩ nĩ tũkuona ũrĩa tũngĩĩruta kuumana na kĩonereria kĩa Ayubu, na nĩkĩ nĩ twagĩrĩirũo kũririkanaga atĩ Ngai nĩ atwendete na nĩ akaahingia ciĩranĩro ciake.
SHAITANI AAGERIRIE ATĨA GŨTHŨKIA KĨĨRĨGĨRĨRO KĨA AYUBU?
5-6. Nĩ maũndũ marĩkũ maakorire Ayubu ihinda-inĩ o rĩmwe?
5 Ayubu aarĩ na ũtũũro mwega mũno. Aarĩ na ũrata wa hakuhĩ hamwe na Jehova. Aarĩ na famĩlĩ nene ĩrĩ na gĩkeno, na aarĩ na ũtonga mũingĩ. (Ayub. 1:1-5) No mũthenya ũmwe, nĩ oorirũo nĩ indo ciake hakuhĩ ciothe. Aambire akĩũrũo nĩ ũtonga wake. (Ayub. 1:13-17) Ciana ciake ciothe igĩcoka igĩkua. Ta geria gwĩciria ũrĩa aaiguire. Mũciari nĩ aaiguaga ruo rũnene akuĩrĩirũo nĩ mwana ũmwe. Rĩu ta hũũra mbica kĩmako, kĩeha, na ruo rũrĩa Ayubu na mũtumia wake maaiguire rĩrĩa maamenyire atĩ ciana ciao ciothe ikũmi nĩ ciakuĩte. Nĩkĩo Ayubu aatembũrangire nguo yake na akĩgwa thĩ agĩcakaya.—Ayub. 1:18-20, The Bible in Gikũyũ.
6 Shaitani aacokire akĩrehera Ayubu mũrimũ mũũru mũno warĩ na ruo na wa gĩconoko. (Ayub. 2:6-8; 7:5) Mbere ĩyo, Ayubu nĩ aatĩĩtwo mũno nĩ andũ itũũra-inĩ. Andũ maathiaga kũrĩ we gũcaria ũtaaro. (Ayub. 31:18) No rĩu nĩ maambĩrĩirie kũmwĩthema. Nĩ aatiganĩirio nĩ ariũ a nyina, arata a hakuhĩ, o na nginya ndungata ciake.—Ayub. 19:13, 14, 16.
7. (a) Ayubu eeciragia nĩ kĩĩ gĩatũmaga athĩnĩke, no nĩ atĩa aaregire gwĩka? (b) Nĩ ũndũ ũrĩkũ Mũkristiano angĩcemania naguo ũhaanaine na ũrĩa wonanĩtio mbica-inĩ?
7 Shaitani eendaga Ayubu etĩkie atĩ aathĩnĩkaga tondũ nĩ aarakarĩtie Jehova. Kwa ngerekano, Shaitani aahũthĩrire rũhuho rũnene kũgũithia nyũmba ĩrĩa ciana ciothe ikũmi cia Ayubu ciarĩ ikĩrĩanĩra. (Ayub. 1:18, 19) Ningĩ nĩ aatũmire mwaki kuuma igũrũ ũniine mahiũ mothe ma Ayubu o hamwe na ndungata iria ciarũmbũyagia mahiũ macio. (Ayub. 1:16) Tondũ rũhuho na mwaki ciaumanire na igũrũ, Ayubu eeciragia atĩ ciaumĩte kũrĩ Jehova Ngai. Na nĩ ũndũ ũcio Ayubu eeciragia atĩ nĩ aarakarĩtie Jehova. O na kũrĩ ũguo, Ayubu nĩ aaregire kũruma Ngai. Ayubu nĩ eeyoneire ũrĩa Ngai aamwĩkĩire maũndũ maingĩ mega ihinda-inĩ rĩa mĩaka mĩingĩ. Kwoguo eeciragia atĩ angĩkorũo nĩ aakeneire kwamũkĩra maũndũ macio mega nĩ aagĩrĩirũo kwamũkĩra o na macio moru. Nĩkĩo aaugire ũũ: “Rĩĩtwa rĩa Jehova rĩrothiĩ na mbere kũgoocwo.” (Ayub. 1:20, 21; 2:10) Gũkinyĩria hĩndĩ ĩyo, Ayubu nĩ aahotete gũtũũria wĩkindĩru wake o na thutha wa kũũrũo nĩ ũtonga wake, ciana ciake, o na ũgima wake wa mwĩrĩ. No Shaitani ndaatiganĩte nake.
8. Nĩ njĩra ĩrĩkũ ĩngĩ Shaitani aahũthĩrire kũgeria gũthũkia wĩkindĩru wa Ayubu?
8 Shaitani aacokire akĩgeria gũthũkia wĩkindĩru wa Ayubu na njĩra ya kũhũthĩra arata ake atatũ a maheeni gũtũma Ayubu eigue ta atarĩ kĩene. Arata acio maaugire atĩ Ayubu aathĩnĩkaga tondũ nĩ eekĩte maũndũ maingĩ moru. (Ayub. 22:5-9) Ningĩ maageragia kũmũiguithia atĩ o na angĩkorũo ndeekĩte maũndũ moru, kĩyo gĩake gĩa gũkenia Ngai kĩarĩ gĩa tũhũ. (Ayub. 4:18; 22:2, 3; 25:4) Na njĩra ĩyo, maageragia gũtũma Ayubu ekĩrĩre nganja kana Ngai nĩ aamwendete, kana nĩ angĩamũrũmbũirie, na kana nĩ haarĩ bata kũmũtungatĩra. Ciugo ciao nĩ cingĩatũmire Ayubu aigue ta atarĩ na kĩĩrĩgĩrĩro.
9. Nĩ kĩĩ gĩateithirie Ayubu gũkorũo na ũmĩrĩru na gũkorũo na hinya?
9 Ta hũũra mbica Ayubu aikarĩte thĩ mũhu-inĩ arĩ na ruo rũingĩ. (Ayub. 2:8) Arata ake maaikaraga makĩmwĩraga ũrĩa arĩ mũũru na atĩ gũtirĩ ũndũ o na ũmwe wa bata arĩ eka. Aaiguaga aritũhĩirũo nĩ magerio marĩa aageragĩra na akaiyũrũo nĩ kĩeha nĩ ũndũ wa kũũrũo nĩ ciana ciake. Ayubu ndambire kũmacokeria ũndũ. (Ayub. 2:13–3:1) Angĩkorũo arata acio a Ayubu meeciragia atĩ aakirĩte tondũ nĩ eendaga gũtiganĩria Jehova, nĩ maahĩtĩtie mũno. Nĩ haakinyire handũ Ayubu akĩaria, hihi ainamũrĩte mũtwe na akarora arata acio ake a maheeni, na akiuga: “O nginya rĩrĩa ngaakua, gũtirĩ hĩndĩ ngaatiganĩria wĩkindĩru wakwa!” (Ayub. 27:5) Nĩ kĩĩ gĩateithirie Ayubu gũkorũo na ũmĩrĩru ũguo na gũkorũo na hinya o na akĩhĩtũkagĩra moritũ macio mothe? Nĩ tondũ o na hĩndĩ ĩyo aakuĩte ngoro ũguo, ndaateire mwĩhoko atĩ mũthenya ũmwe Ngai nĩ akaamũrehera kĩhonia tondũ nĩ amwendete. Nĩ aamenyaga atĩ o na angĩakuire, Jehova nĩ angĩkaamũriũkia.—Ayub. 14:13-15.
TŨNGĨĨGEREKANIA ATĨA NA AYUBU?
10. Nĩ maũndũ marĩkũ tũngĩĩruta kuumana na rũgano rwa Ayubu?
10 Rũgano rwĩgiĩ Ayubu rũtũrutaga atĩ Shaitani ndangĩtũtindĩkĩrĩria tũtiganĩrie Jehova, na atĩ Jehova nĩ amenyaga maũndũ mothe marĩa tũragerera. Ningĩ rũgano rũu rwa Ayubu nĩ rũtũteithagia gũtaũkĩrũo wega nĩ maũndũ marĩa mahutanĩtie na magerio marĩa aagereire. Rekei tuone maũndũ mamwe tũngĩĩruta kuumana na Ayubu.
11. Tũngĩthiĩ na mbere kwĩhoka Jehova-rĩ, nĩ ũũma ũrĩkũ tũngĩkorũo naguo? (Jakubu 4:7)
11 Ayubu nĩ oonanirie atĩ tũngĩthiĩ na mbere kwĩhoka Jehova, no tũhote gũkirĩrĩria igerio o rĩothe na tũhote kũregana na Shaitani. Tũngĩka ũguo maumĩrĩro mangĩkorũo marĩ marĩkũ? Maandĩko matũheaga ũũma atĩ Mũcukani nĩ egũtũũrĩra.—Thoma Jakubu 4:7.
12. Kĩĩrĩgĩrĩro gĩa kũriũkio gĩekĩrire Ayubu hinya atĩa?
12 Nĩ tũrabatara gũkorũo na wĩtĩkio mũrũmu harĩ kĩĩrĩgĩrĩro gĩa kũriũkio. O ta ũrĩa tũronire gĩcunjĩ-inĩ kĩu kĩngĩ, Shaitani no ahũthĩre guoya witũ kwerekera gĩkuũ agerie gũtũma tũtiganĩrie wĩkindĩru witũ. Ũhoro-inĩ wĩgiĩ Ayubu, Shaitani aaugĩte atĩ Ayubu nĩ aangĩekire ũndũ o wothe, nginya atiganĩrie wĩkindĩru wake, atĩ nĩguo ahonokie muoyo wake. No ũguo tiguo gwathiire. Ayubu ndaatiganĩirie wĩkindĩru wake o na rĩrĩa oonete ta arorete gũkua. Gũkorũo na ma atĩ Jehova nĩ mwega na gũkorũo na mwĩhoko mũrũmu atĩ Jehova nĩ angĩathondekire maũndũ, nĩ kwamũteithirie gũkirĩrĩria. Ayubu aarĩ na wĩtĩkio atĩ o na Jehova angĩagire gũthondeka maũndũ arĩ o muoyo, nĩ angĩkaamũriũkia ihinda rĩũkĩte. Aarĩ na wĩtĩkio mũrũmu harĩ kĩĩrĩgĩrĩro gĩa kũriũkio. Angĩkorũo o na ithuĩ tũrĩ na ma biũ na kĩĩrĩgĩrĩro kĩu, o na tũngĩĩhĩtĩrũo kũũragwo tũtingĩtiganĩria wĩkindĩru witũ.
13. Twagĩrĩirũo gwĩciria ũhoro wĩgiĩ njĩra iria Shaitani aahũthĩrire akĩgeria Ayubu nĩkĩ?
13 Nĩ twagĩrĩirũo gwĩciria ũhoro wa njĩra iria Shaitani aahũthĩrire akĩgeria Ayubu tondũ nocio ahũthagĩra nginya ũmũthĩ. Shaitani aaugire ũũ: “Mũndũ [na to Ayubu tu] no aneane kĩrĩa gĩothe arĩ nakĩo nĩguo ahonokie muoyo wake.” (Ayub. 2:4, 5) Na njĩra ĩyo, Shaitani eendaga kuonania atĩ tũtiendete Jehova kuuma ngoro, na atĩ no tũtiganĩrie Jehova angĩkorũo gwĩka ũguo no kũhonokie muoyo witũ. Ningĩ Shaitani oonanirie atĩ Ngai ndatwendete na atĩ ndatindanagĩra na maũndũ marĩa twĩkaga atĩ nĩguo tũmũkenie. Tondũ nĩ tũũĩ muoroto ũrĩa Shaitani akoragwo naguo, tũtiĩtĩkagia maheeni make.
14. Magerio mangĩguũria ũndũ ũrĩkũ ũtwĩgiĩ? Heana ngerekano.
14 Twagĩrĩirũo kuona magerio marĩ mweke wa kwĩmenya wega. Magerio marĩa Ayubu aacemanirie namo, nĩ maamũteithirie kũmenya mawathe marĩa aarĩ namo na kũmarũnga. Ũndũ ũmwe aamenyire nĩ atĩ nĩ aabataraga gũkũria wĩnyihia na gĩkĩro kĩnene makĩria. (Ayub. 42:3) O na ithuĩ no tũmenye maũndũ maingĩ matwĩgiĩ rĩrĩa tũrahĩtũkĩra igerio. Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Nikolay, c ũrĩa waikirio njera o na arĩ na mathĩna manene ma mwĩrĩ, aaugire ũũ: “Njera nĩ ta mbica ya X-ray, na no ĩteithie Mũkristiano kũmenya ngumo ciake cia thĩinĩ biũ.” Thutha wa kũmenya mawathe maitũ no tũhote kũmarutĩra wĩra.
15. Nũũ twagĩrĩirũo gũthikĩrĩria, na nĩkĩ?
15 Twagĩrĩirũo gũthikĩrĩria Jehova no ti thũ citũ. Ayubu nĩ aathikĩrĩirie rĩrĩa Jehova aamwaragĩria. Ngai nĩ ooririe Ayubu ciũria nĩguo amũteithie kuona ũrĩa aamũrũmbũyagia, ciũria ironania ũrĩa arĩ hinya mũnene wa ũũmbi, ũrĩa aamenyaga maũndũ marĩa mothe Ayubu aageragĩra, na ũrĩa atangĩaremirũo nĩ kũmũrũmbũiya. Ayubu arĩ na wĩnyihia na arĩ na ngatho nyingĩ harĩ wega wa Jehova aaugire ũũ: “Matũ makwa nĩ maiguĩte ũhoro waku, no rĩu nĩ nguonete na maitho makwa.” (Ayub. 42:5) No kũhoteke Ayubu akiuga ciugo icio aaikarĩte thĩ o mũhu-inĩ, aiyũire ironda mwĩrĩ, na ciana ciake irĩ mbĩrĩra-inĩ. O na kũrĩ ũguo, Jehova nĩ aatĩtĩrithirie wendo wake harĩ Ayubu na akĩmuonia atĩ no aamwĩtĩkĩrĩte.—Ayub. 42:7, 8.
16. O ta ũrĩa Isaia 49:15, 16 yonanĩtie-rĩ, twagĩrĩirũo kũririkanaga atĩa rĩrĩa tũracemania na magerio?
16 O na ũmũthĩ andũ no matũrume na matwĩke maũndũ maronania ta tũtarĩ kĩene. No magerie gũtũthũkĩria rĩĩtwa tũrĩ mũndũ ũmwe ũmwe, kana tũrĩ ithondeka rĩa Jehova, na “[matũigĩrĩre] igenyo cia mĩthemba yothe mĩũru.” (Mat. 5:11) Rũgano rwa Ayubu nĩ rũtũrutaga atĩ Jehova nĩ akoragwo na ma atĩ no tũtũũrie wĩhokeku witũ o na rĩrĩa tũrahĩtũkĩra magerio. Jehova nĩ atwendete na ndarĩ hĩndĩ agaatiganĩria arĩa mamwĩhokaga. (Thoma Isaia 49:15, 16.) Ndũgathikagĩrĩrie ndeto njũru iria ciaragio nĩ thũ cia Ngai. Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo James kuuma Turkey ũrĩa wahĩtũkĩire magerio maritũ hamwe na famĩlĩ yake aaugire ũũ: “Nĩ twamenyire atĩ gũthikĩrĩria maheeni megiĩ andũ a Ngai nĩ kũngĩatũũragire ngoro. Kwoguo twaigire meciria maitũ harĩ kĩĩrĩgĩrĩro kĩa Ũthamaki, na tũgĩthiĩ na mbere gũkorũo na kĩyo ũtungata-inĩ wa Jehova. Gwĩka ũguo nĩ gwatũteithirie gũtũũria gĩkeno.” O ta Ayubu, tũthikagĩrĩria Jehova. Kwoguo maheeni marĩa maragio nĩ thũ citũ matingĩtũma kĩĩrĩgĩrĩro gitũ gĩthire.
KĨĨRĨGĨRĨRO GĨAKU NĨ KĨRĨGŨTIIRAGĨRĨRA
17. Tũngĩĩruta atĩa kuumana na kĩonereria kĩa arũme na atumia ehokeku arĩa magwetetwo thĩinĩ wa Ahibirania mũrango wa 11?
17 Makĩria ma Ayubu, nĩ kũrĩ ndungata ingĩ cia Jehova ciahotire gũkirĩrĩria magerio manene irĩ na ũmĩrĩru na irĩ na hinya. Mũtũmwo Paulo nĩ aagwetire amwe ao thĩinĩ wa marũa marĩa aandĩkĩire Ahibirania, na akĩmeta “itu inene . . . rĩa aira.” (Ahib. 12:1) Othe nĩ maagereire magerio maritũ, no nĩ maahotire gũikara marĩ ehokeku harĩ Jehova ũtũũro wao wothe. (Ahib. 11:36-40) Hihi kĩyo kĩao na ũkirĩrĩria wao ciarĩ cia tũhũ? Aca! O na gũtuĩka ũtũũro-inĩ wao matioonire ciĩranĩro ciothe cia Jehova ikĩhinga, nĩ maathiire na mbere kwĩrĩgĩrĩra Jehova. Na tondũ nĩ meetĩkĩtie atĩ nĩ meetĩkĩrĩkĩte harĩ Jehova, maarĩ na ma atĩ nĩ makoona ciĩranĩro icio ikĩhinga. (Ahib. 11:4, 5) Kĩonereria kĩao no gĩkĩre hinya itua ritũ rĩa gũthiĩ na mbere kwĩrĩgagĩrĩra Jehova.
18. Ũtuĩte itua rĩa gwĩka atĩa? (Ahibirania 11:6)
18 Ũmũthĩ maũndũ thĩinĩ wa thĩ marathiĩ o magĩkĩragĩrĩria kũũruha. (2 Tim. 3:13) Shaitani no egũthiĩ na mbere kũgeria andũ a Ngai. Gũtekũmakania moritũ marĩa marĩ mbere, rekei tũtue itua rĩa gũthiĩ na mbere gũtungatĩra Jehova na kĩyo, tũrĩ na ma atĩ “tũigĩte kĩĩrĩgĩrĩro gitũ harĩ Ngai ũrĩa ũtũũraga muoyo.” (1 Tim. 4:10) Ũndũ ũrĩa Ngai eekire marigĩrĩrio-inĩ harĩ Ayubu wonanagia “atĩ Jehova arĩ wendo muororo mũno na nĩ mũigua tha.” (Jak. 5:11) Rekei o na ithuĩ tũthiĩ na mbere gũtũũra tũrĩ ehokeku harĩ Jehova, tũrĩ na ma atĩ “nĩ aheaga arĩa mamũcaragia na kĩyo ngerenwa.”—Thoma Ahibirania 11:6.
RWĨMBO NA. 150 Caria Ngai Nĩguo Ũhonokio
a Rĩrĩa tweciria ũhoro wa mũndũ wanakirĩrĩria magerio maritũ, kaingĩ twĩciragia ũhoro wa Ayubu. Tũngĩĩruta atĩa kuumana na maũndũ marĩa Ayubu aagereire? No twĩrute atĩ Shaitani ndangĩtũtindĩkĩrĩria tũtige Jehova. Ningĩ no twĩrute atĩ Jehova nĩ onaga maũndũ mothe marĩa tũrahiũrania namo. Na o ta ũrĩa Jehova aaniinĩire Ayubu moritũ marĩa aageragĩra, o na ithuĩ mũthenya ũmwe nĩ agaatũniinĩra mĩnyamaro itũ yothe. Tũngĩonania kũgerera ciĩko citũ atĩ tũrĩ na ma na maũndũ macio, tũrĩkoragwo tũrĩ amwe a arĩa ‘merĩgagĩrĩra Jehova.’
b GŨTAARĨRIA KIUGO: Kiugo gĩa Kĩhibirania kĩrĩa gĩtaũrĩtwo ‘kwĩrĩgĩrĩra’ kiugĩte “gweterera” kĩndũ ũkĩhĩahĩaga. Ningĩ no kiuge kwĩhoka mũndũ.—Thab. 25:2, 3; 62:5.
c Marĩĩtwa mamwe nĩ macenjetio.