1. Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũngĩĩruta kuuma kũrĩ Kohelethu 3:1, 7?

ANDŨ amwe nĩ mendete kwaria mũno, angĩ nao mendete o gwĩkirĩra. Ĩndĩ o ta ũrĩa rĩandĩko rĩa mũthingi rĩronania, nĩ kũrĩ ihinda rĩa kwaria na ihinda rĩa gũkira. (Thoma Kohelethu 3:1, 7.) O na kũrĩ ũguo, rĩmwe na rĩmwe no twende kuona aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa mataaragia mũno, makĩaria makĩria. Ningĩ no twende kuona arĩa maragia mũno, matekwaria mũno.

2. Nũũ wagĩrĩirũo gũtwĩra rĩrĩa twagĩrĩirũo kwaria na maũndũ marĩa twagĩrĩirũo kwaria?

² Ũhoti wa kwaria nĩ kĩheo kuuma kũrĩ Jehova. (Tham. 4:10, 11; Kũg. 4:11) Thĩinĩ wa Kiugo gĩake, nĩ atũteithagia kũmenya ũrĩa tũngĩhũthĩra kĩheo kĩu wega. Thĩinĩ wa gĩcunjĩ gĩkĩ, tũkwarĩrĩria ngerekano kuuma Maandĩko-inĩ, iria ingĩtũteithia kũmenya hĩndĩ ya kwaria na hĩndĩ ya gũkira. Ningĩ nĩ tũkuona ũrĩa Jehova aiguaga igũrũ rĩgiĩ maũndũ marĩa twĩraga andũ arĩa angĩ. Rekei twambe tuone nĩ hĩndĩ ĩrĩkũ twagĩrĩirũo kwaria.

3. Twagĩrĩirũo kwaria hĩndĩ ĩrĩkũ kũringana na Aroma 10:14?

³ Hingo ciothe nĩ twagĩrĩirũo gũkorũo twĩhaarĩirie kwaria ũhoro wĩgiĩ Jehova na Ũthamaki wake. (Mat. 24:14; thoma Aroma 10:14.) Rĩrĩa tũreka ũguo tũkoragwo tũkĩĩgerekania na Jesu. Gĩtũmi kĩmwe kĩnene kĩrĩa gĩatũmire Jesu oke gũkũ thĩ kĩarĩ kwĩra andũ arĩa angĩ ũhoro wa ma wĩgiĩ Ithe. (Joh. 18:37) No ningĩ nĩ twagĩrĩirũo kũririkana atĩ, njĩra ĩrĩa tũraria nayo, o nayo nĩ ya bata. Kwoguo hĩndĩ ĩrĩa tũraria na andũ arĩa angĩ ũhoro wĩgiĩ Jehova, twagĩrĩirũo gwĩka ũguo ‘tũhooreire na tũrĩ na gĩtĩo kĩnene,’ na tũkonania atĩ nĩ tũreciria ũrĩa andũ arĩa angĩ maraigua na ũrĩa metĩkĩtie. (1 Pet. 3:15) Tweka ũguo, to kwaria tũrĩaragĩria andũ no nĩ tũrĩmarutaga na hihi tũkamahutia ngoro.

4. Maũndũ marĩa twaragia mangĩteithia andũ arĩa angĩ atĩa o ta ũrĩa Thimo 9:9 yonanĩtie?

 ⁴ Athuri a kĩũngano matiagĩrĩirũo gũkira mangĩona atĩ mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ nĩ arabatara ũtaaro. Magĩka ũguo, magĩrĩirũo gũthuura ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire rĩa kwaria nĩgetha matigaconorithie mũndũ ũcio. Hihi no meterere nginya rĩrĩa marĩona mweke wa kwaria nake keheri-inĩ. Hingo ciothe athuri nĩ merutanagĩria kwaria na njĩra ĩtegũconorithia andũ arĩa mararĩria. O na kũrĩ ũguo, matiagaga kũhe andũ arĩa angĩ motaaro mangĩmateithia gũtua matua na njĩra ya ũũgĩ. (Thoma Thimo 9:9.) Nĩkĩ nĩ wega gũkorũo na ũmĩrĩru wa kwaria hĩndĩ ĩrĩa kũrabatarania? Rekei twĩcirie ũhoro wa ngerekano igĩrĩ ngũrani: Ya mbere nĩ ya mũthuri wabataraga kũrũnga ariũ ake, na ĩyo ĩngĩ nĩ ya mũtumia wabataraga kũrũnga mũndũ ũngĩatuĩkire mũthamaki ihinda rĩũkĩte.

5. Nĩ ihinda-inĩ rĩrĩkũ Eli, Mũthĩnjĩri-Ngai Ũrĩa Mũnene aagĩrĩirũo kwaria no akĩaga gwĩka ũguo?

⁵ Eli, ũrĩa warĩ Mũthĩnjĩri-Ngai Ũrĩa Mũnene, aarĩ na ariũ erĩ na nĩ aamendete mũno. O na kũrĩ ũguo, ariũ acio ake matiatĩĩte Jehova. Nĩ meehokeirũo maũndũ ma bata tondũ maatungataga marĩ athĩnjĩri-Ngai thĩinĩ wa gĩikaro kĩrĩa kĩamũre. O na kũrĩ ũguo, nĩ maahũthagĩra ũnene wao ũũru makaaga gũtĩa magongona marĩa maarutagĩrũo Jehova, na makeingĩria ngomanio-inĩ itaagĩrĩire na rũtũrĩko. (1 Sam. 2:12-17, 22) Kũringana na Watho wa Musa, ariũ acio a Eli maagĩrĩire kũũragwo, no Eli aamarũngaga ahooreire na akareka mathiĩ na mbere gũtungata gĩikaro-inĩ kĩrĩa kĩamũre. (Gũcok. 21:18-21) Jehova aaiguire atĩa ona ũrĩa Eli eekire? Ooririe Eli ũũ: “Nĩ kĩĩ kĩratũma ũtĩe ariũ aku kũngĩra?” Jehova aacokire agĩtua itua rĩa kũũraga ariũ acio eerĩ maarĩ aremi.—1 Sam. 2:29, 34.

6. Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũreruta kuumana na ngerekano ya Eli?

⁶ Ngerekano ya Eli no ĩtũrute ũndũ wa bata. Tũngĩmenya atĩ mũrata kana mũndũ wa famĩlĩ nĩ oinĩte watho wa Ngai, nĩ twagĩrĩirũo kũmwarĩria, tũmũririkanie ithimi cia Jehova. Ningĩ nĩ twagĩrĩirũo gũtigĩrĩra atĩ nĩ ona ũteithio ũrĩa arabatara kuuma kũrĩ arĩa mamũrĩtwo nĩ Jehova. (Jak. 5:14) Tũtingĩenda kũhaana ta Eli na njĩra ya gũtĩa mũrata kana mũndũ wa famĩlĩ gũkĩra ũrĩa tũtĩĩte Jehova. Ũmĩrĩru nĩ ũbataranagia nĩguo mũndũ ahote kwaria na mũndũ ũhĩtĩtie, no gwĩka ũguo no gũkorũo na moimĩrĩro mega. Rekei tuone ngũrani gatagatĩ ka Eli na mũtumia Mũisiraeli wetagwo Abigaili.

7. Nĩ kĩĩ gĩatũmire Abigaili aarĩrie Daudi?

⁷ Abigaili aarĩ mũtumia wa mũndũ mũtongu wetagwo Nabali. Rĩrĩa Daudi na arũme ake  mooragĩra Mũthamaki Saulu, nĩ maaikarire kwa ihinda rĩna na arĩithi a Nabali na makĩgitĩra ndũũru cia Nabali kuuma kũrĩ atunyani. Hihi Nabali nĩ aacokirie ngatho nĩ ũndũ wa ũteithio ũcio? Aca. Rĩrĩa Daudi aamwĩrire amũhe irio na maĩ marĩ na arũme ake, Nabali aarakarire na akĩmaruma. (1 Sam. 25:5-8, 10-12, 14) Ũndũ ũcio watũmire Daudi atue itua rĩa kũũraga arũme othe a nyũmba ya Nabali. (1 Sam. 25:13, 22) Ũndũ ta ũcio mũũru ũngĩagirĩrĩirio atĩa? Abigaili nĩ aamenyire atĩ rĩu rĩarĩ ihinda rĩa kwaria, na kwoguo arĩ na ũmĩrĩru agĩthiĩ gũtũnga arũme acio 400 arĩa maarĩ ahũtu, arakaru na maarĩ na matharaita na akĩaria na Daudi.

8. Tũreruta ũndũ ũrĩkũ kuumana na kĩonereria kĩa Abigaili?

⁸ Rĩrĩa Abigaili aacemanirie na Daudi, aamwarĩirie arĩ na ũmĩrĩru, arĩ na gĩtĩo, na akĩmũiguithia. O na gũtuĩka Abigaili tiwe warĩ na mahĩtia, nĩ aacũngire Daudi mũhera. Abigaili eerire Daudi atĩ nĩ oĩ aarĩ mũndũ mwega na akĩĩhoka Jehova nĩguo amũteithie. (1 Sam. 25:24, 26, 28, 33, 34) O ta Abigaili, nĩ twagĩrĩirũo gũkorũo na ũmĩrĩru wa kwaria tũngĩona mũndũ agĩka ũndũ ũngĩmũingĩria ũgwati-inĩ. (Thab. 141:5) O na gũtuĩka nĩ twagĩrĩirũo gũkorũo na gĩtĩo, ũmĩrĩru nĩ ũrabatarania. Tũngĩhe mũndũ ũtaaro ũrĩa ũrabatarania, nĩ tuonanagia atĩ tũrĩ arata a ma.—Thim. 27:17.

9-10. Nĩ ũndũ ũrĩkũ athuri a kĩũngano magĩrĩirũo kũririkana hĩndĩ ĩrĩa marahe andũ arĩa angĩ ũtaaro?

⁹ Nĩ ũndũ wa bata o na makĩria harĩ athuri a kĩũngano gũkorũo na ũmĩrĩru wa kwarĩria andũ arĩa mangĩona magĩthiĩra njĩra ĩtagĩrĩire thĩinĩ wa kĩũngano. (Gal. 6:1) Nĩ ũndũ wa wĩnyihia, athuri a kĩũngano o nao nĩ maririkanaga atĩ ti akinyanĩru na atĩ no mabatare kũheo ũtaaro. No athuri matirekaga ũndũ ũcio ũmagirĩrĩrie kũrũnga andũ arĩa marabatara kũrũngwo. (2 Tim. 4:2; Tit. 1:9) Hĩndĩ ĩrĩa athuri marahe mũndũ ũtaaro, nĩ mageragia kũhũthĩra ũhoti wao wa kwaria kũruta mũndũ  ũcio na njĩra ya ũũgĩ na marĩ na wetereri. Wendo wa athuri kwerekera ariũ a Ithe witũ, nĩguo ũmatindĩkaga makenda kũmateithia. (Thim. 13:24) No ũndũ ũrĩa ũkoragwo ũrĩ wa bata mũno harĩ o nĩ gũtĩithia Jehova na njĩra ya kũiga ithimi ciake, na kũgitĩra kĩũngano gĩtigathũkio.—Atũm. 20:28.

¹⁰ Gũkinyĩria hau, nĩ tuona nĩ hĩndĩ ĩrĩkũ twagĩrĩirũo kwaria. O na kũrĩ ũguo, rĩmwe nĩ hakoragwo harĩ ũndũ wa ũũgĩ kwaga kwaria. Nĩ moritũ marĩkũ tũngĩcemania namo hĩndĩ ta ĩyo?

11. Jakubu aahũthĩrire ngerekano ĩrĩkũ, na nĩkĩ ngerekano ĩyo nĩ yagĩrĩire?

¹¹ Ti ũndũ mũhũthũ kũgirĩrĩria rũrĩmĩ rwitũ. Jakubu nĩ aahũthĩrire ngerekano njega, akĩonania ũrĩa ũndũ ũcio ũrĩ mũritũ. Ooigire ũũ: “Angĩkorũo mũndũ ndahĩngĩkaga akĩaria, ũcio nĩ mũkinyanĩru, nĩ ahotaga kũgirĩrĩria mwĩrĩ wake wothe o naguo.” (Jak. 3:2, 3) Kiugo kũgirĩrĩria kĩrĩa kĩhũthĩkĩte mũhari-inĩ ũcio kĩhũthĩrĩtwo kũrũgamĩrĩra matamu. Matamu nĩ mĩkwa ĩrĩa yohagĩrĩrũo mũtwe-inĩ na kanua-inĩ ka mbarathi. Mũndũ ũrĩa ũratwarithia mbarathi aagucia mĩkwa ĩyo, nĩ ahotaga gũtongoria mbarathi ũrĩa arenda kana akamĩrũgamia. Mũndũ ũrĩa ũratwarithia mbarathi angĩaga kũnyita mĩkwa ĩyo wega, mbarathi no ĩtũhatũhe na ĩmũgere ngero kana ĩingĩre ũgwati-inĩ. Na njĩra o ta ĩyo, tũngĩaga kũgirĩrĩria rũrĩmĩ rwitũ, no rũrehe mathĩna maingĩ. Rekei twarĩrĩrie mahinda mamwe tũngĩbatara kũgirĩrĩria rũrĩmĩ rwitũ na njĩra ya kwaga kwaria.

12. Nĩ hĩndĩ ta ĩrĩkũ twagĩrĩirũo kũgirĩrĩria rũrĩmĩ rwitũ na njĩra ya kwaga kwaria?

¹² Wĩkaga atĩa ũngĩmenya atĩ mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ arĩ na ũhoro ũbatiĩ kũigwo ũrĩ hitho? Kwa ngerekano-rĩ, ũngĩcemania na mũndũ ũikaraga bũrũri wĩra witũ ũhũũrĩtwo marubuku-rĩ, hihi nĩ ũiguaga ũkĩenda kũmwĩra akwĩre njĩra iria irahũthĩrũo kũruta wĩra witũ bũrũri-inĩ ũcio? Hatarĩ nganja, ndũrĩ  na muoroto mũũru ũkĩũria ũguo. Nĩ twendete ariũ a Ithe witũ na nĩ twendaga kũmenya ũrĩa marathiĩ na mbere. Ningĩ nĩ twendaga kũmenya maũndũ ma ĩmwe kwa ĩmwe marĩa tũngĩgweta rĩrĩa tũramahoera. O na kũrĩ ũguo, hĩndĩ ta ĩyo twagĩrĩirũo kũgirĩrĩria rũrĩmĩ rwitũ na njĩra ya kwaga kwaria. Tũngĩtindĩkĩrĩria mũndũ atwĩre ũhoro atabatiĩ gũtwĩra, tũtingĩkorũo tũkĩonia mũndũ ũcio wendo na tũtingĩkorũo tũkĩonia wendo aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa marerĩgĩrĩra mũndũ ũcio aige ũhoro wĩgiĩ wĩra witũ ũrĩ hitho. Hatarĩ nganja, hatirĩ mũndũ o na ũmwe witũ ũngĩenda kũritũhia maũndũ makĩria harĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa maikaraga mabũrũri-inĩ marĩa wĩra witũ ũhũũrĩtwo marubuku. Ningĩ, aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa maikaraga mabũrũri-inĩ ta macio, matingĩenda kũheana ũhoro wĩgiĩ ũrĩa Aira a Jehova arĩa maikaraga kũu mekaga maũndũ matiganĩte megiĩ ũtungata wao.

13. O ta ũrĩa Thimo 11:13 yonanĩtie-rĩ, athuri a kĩũngano magĩrĩirũo gwĩka atĩa, na magĩrĩirũo gwĩka ũguo nĩkĩ?

¹³ Nĩ ũndũ wa bata makĩria harĩ athuri a kĩũngano kũhũthĩra ũtaaro wa Bibilia ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Thimo 11:13 na njĩra ya kũiga hitho. (Thoma.) Ũndũ ũcio no ũkorũo ũrĩ mũritũ, makĩria angĩkorũo mũthuri wa kĩũngano nĩ ahikanĩtie. Andũ arĩa marĩ thĩinĩ wa kĩhiko nĩ mendaga gwĩkĩra kĩhiko kĩao hinya na njĩra ya kwaranĩria kaingĩ na gũitũrũra meciria mao, ũrĩa maraigua, na kĩrĩa kĩramatanga. O na kũrĩ ũguo, mũthuri wa kĩũngano nĩ aririkanaga atĩ ndagĩrĩirũo kũguũria ndeto cia hitho ciĩgiĩ andũ thĩinĩ wa kĩũngano. Angĩka ũguo, aarĩ na ariũ a Ithe witũ no mage kũmwĩhoka na athũkie rĩĩtwa rĩake. Andũ arĩa mehokeirũo maũndũ matiganĩte thĩinĩ wa kĩũngano matiagĩrĩirũo kwaria “mĩario ya ũhinga” kana mĩario ya kũheenania. (1 Tim. 3:8; kohoro ka magũrũ-inĩ) Ũguo nĩ kuuga atĩ matiagĩrĩirũo kwaria ndeto cia maheeni kana makorũo mendete kwaria ndeto cia andũ arĩa angĩ. Mũthuri wa kĩũngano wendete mũtumia wake, ndangĩmũhe ũhoro atagĩrĩirũo kũmenya.

14. Mũtumia wa mũthuri wa kĩũngano angĩmũteithia atĩa gũtũũria rĩĩtwa rĩega?

¹⁴ Mwarĩ wa Ithe witũ no ateithie mũthuri wake gũtũũria rĩĩtwa rĩega na njĩra ya kwaga kũmũtindĩkĩrĩria amwĩre maũndũ marĩa abatiĩ kũiga marĩ hitho. Rĩrĩa mwarĩ wa Ithe witũ ahũthĩra ũtaaro ũcio, to gũkorũo akoragwo akĩnyita mũthuri wake mbaru, no nĩ onanagia atĩ nĩ atĩĩte nginya arĩa merĩte mũthuri wake maũndũ ma hitho. Ningĩ ũndũ ũrĩa wa bata makĩria nĩ atĩ akoragwo agĩtũma Jehova akene tondũ akoragwo agĩteithia kĩũngano kũgĩa na thayũ na ũrũmwe.—Rom. 14:19.

15. Jehova aaiguire atĩa nĩ ũndũ wa arũme atatũ arĩa maathiire gũceerera Ayubu, na aaiguire ũguo nĩkĩ?

¹⁵ No twĩrute maũndũ maingĩ kuuma ibuku-inĩ rĩa Ayubu megiĩ ũrĩa twagĩrĩirũo kwaria, na rĩrĩa twagĩrĩirũo kwaria. Thutha wa Ayubu kũgerera moritũ marũmanĩrĩire, harĩ arũme ana mookire kũmũũmĩrĩria na kũmũhe ũtaaro. Arũme acio nĩ maaikarire ihinda iraihu mũno makirĩte. Arũme atatũ harĩ acio maarĩ Elifazu, Bilidadi, na Zofaru, na maũndũ marĩa maacokire kwaria nĩ monanagia atĩ ihinda rĩu maakirĩte, matiakirĩte magĩciria ũrĩa mangĩteithia Ayubu. Handũ ha ũguo, meeciragia ũrĩa mangĩonania atĩ Ayubu nĩ ekĩte ũndũ mũna mũũru. O na gũtuĩka nĩ maaririe maũndũ mamwe ma ma, maũndũ maingĩ marĩa maaririe megiĩ Ayubu na megiĩ Jehova, matiarĩ mega na maarĩ ma maheeni. Mooigire atĩ Ayubu aarĩ mũndũ mũũru. (Ayub. 32:1-3) Hihi Jehova eekire atĩa? Nĩ aarakaririo mũno nĩ arume acio atatũ. Aameerire atĩ meekire maũndũ na ũrimũ na akĩmeera meere Ayubu amahoere.—Ayub. 42:7-9.

16. Nĩ maũndũ marĩkũ tũngĩĩruta kuumana na kĩonereria kĩũru kĩa Elifazu, Bilidadi, na Zofaru?

¹⁶ No twĩrute maũndũ maigana ũna kuumana  na kĩonereria kĩũru kĩa Elifazu, Bilidadi, na Zofaru. Wa mbere, tũtiagĩrĩirũo gũtuĩra aarĩ na ariũ a Ithe witũ. (Mat. 7:1-5) Handũ ha ũguo, twagĩrĩirũo kwamba kũmathikĩrĩria na kinyi tũtanaria. Tũngĩka ũguo norĩo tu tũngĩtaũkĩrũo nĩ ũndũ ũrĩa maragerera. (1 Pet. 3:8) Wa kerĩ, hĩndĩ ĩrĩa tũraria twagĩrĩirũo gũtigĩrĩra atĩ ciugo citũ nĩ cia wendo na nĩ cia ma. (Ef. 4:25) Na wa gatatũ, Jehova nĩ arũmbũyagia mũno maũndũ marĩa twĩraga andũ arĩa angĩ.

17. Tũreruta atĩa kuumana na kĩonereria kĩa Elihu?

¹⁷ Mũndũ wa kana ũrĩa waceereire Ayubu eetagwo Elihu, na aarĩ wa famĩlĩ cia Iburahimu. Hĩndĩ ĩrĩa Ayubu na arũme acio angĩ atatũ maaragia, we nĩ gũthikĩrĩria aathikagĩrĩria. No mũhaka akorũo nĩ aathikĩrĩirie na kinyi ũrĩa mooigaga tondũ nĩ aahotire kũheana ũtaaro wa ĩmwe kwa ĩmwe ĩndĩ arĩ na tha, na agĩteithia Ayubu kũrũnga mwĩcirĩrie wake. (Ayub. 33:1, 6, 17) Ũndũ ũrĩa warĩ wa bata makĩria harĩ Elihu warĩ gũtũũgĩria Jehova, no ti gwĩtũũgĩria we mwene kana gũtũũgĩria mũndũ ũngĩ. (Ayub. 32:21, 22; 37:23, 24) Kĩonereria kĩa Elihu kĩratũruta atĩ nĩ kũrĩ hĩndĩ ya gũkira nĩguo ũthikĩrĩrie. (Jak. 1:19) Ningĩ nĩ tũreruta atĩ hĩndĩ ĩrĩa tũraheana ũtaaro, muoroto witũ mũnene wagĩrĩirũo gũkorũo arĩ gũtĩithia Jehova no ti gwĩtũũgĩria.

18. Tũngĩonania na njĩra ĩrĩkũ atĩ nĩ tũtĩĩte kĩheo gĩa kwaria?

¹⁸ No tuonanie atĩ nĩ tũtĩĩte kĩheo gĩa kwaria na njĩra ya kũrũmĩrĩra ũtaaro wa Bibilia wĩgiĩ rĩrĩa twagĩrĩirũo kwaria na ũrĩa twagĩrĩirũo kwaria. Suleimani ũrĩa warĩ Mũthamaki mũũgĩ aandĩkire ũũ: “O ta matunda ma thahabu marĩ mbakũri-inĩ cia betha no taguo kiugo kĩrĩa kĩarĩtio hĩndĩ ĩrĩa yagĩrĩire gĩtariĩ.” (Thim. 25:11) Tũngĩthikagĩrĩria arĩa angĩ na kinyi na tũgeciria mbere ya twarĩtie, ciugo citũ irĩkoragwo irĩ cia bata na irĩ thaka o ta matunda macio ma thahabu. Tweka ũguo, gũtekũmakania kana twaragia mũno kana tũtiaragia mũno, ciugo citũ irĩkoragwo irĩ cia gwaka andũ arĩa angĩ na igatũma Jehova akene. (Thim. 23:15; Ef. 4:29) Na githĩ ĩyo ti njĩra njega mũno ya kuonania ngatho citũ nĩ ũndũ wa kĩheo kĩu kuuma kũrĩ Ngai?