1-2. Mwandĩki ũmwe ooigire atĩa? Tũkwarĩrĩria maũndũ marĩkũ gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

ANDŨ aingĩ ũmũthĩ moigaga atĩ nĩ metĩkĩtie Jesu, no matiĩtĩkagĩra maũndũ marĩa aarutanire. (2 Tim. 4:3, 4) Mwandĩki ũmwe hĩndĩ ĩmwe ooririe ũũ: “Kũngĩkorũo na Jesu ũngĩ gatagatĩ-inĩ gaitũ, na oige maũndũ o ta marĩa Jesu ooigire-rĩ . . . , hihi no tũmũrege o ta ũrĩa andũ maaregire Jesu mĩaka ngiri igĩrĩ mĩhĩtũku? . . . Macokio ma kĩũria kĩu nĩ: Ĩĩ, no tũmũrege.”

² Andũ aingĩ karine-inĩ ya mbere nĩ maaiguire Jesu akĩrutana na makĩona akĩringa ciama, no nĩ maaregire kũmwĩtĩkia. Nĩkĩ? Thĩinĩ wa gĩcunjĩ kĩrĩa kĩhĩtũku, nĩ tuoonire maũndũ mana maatũmire andũ mahĩngĩke nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa Jesu ooigaga na ageka. Rekei rĩu tuone maũndũ mangĩ mana. Ningĩ nĩ tũkuona kĩrĩa gĩtũmaga andũ ũmũthĩ marege arũmĩrĩri a Jesu, na ũrĩa tũngĩka nĩguo tũtikahĩngĩke.

3. Nĩ maũndũ marĩkũ Jesu eekaga magatũma andũ amwe mahĩngĩke?

³ Rĩrĩa Jesu aarĩ gũkũ thĩ, aahũthagĩra mahinda na andũ a mĩthemba yothe. Nĩ aarĩanagĩra na andũ atongu na marĩ na igweta, no ningĩ nĩ aahũthagĩra mahinda maingĩ na andũ athĩni na arĩa maahinyĩrĩirio. Makĩria ma ũguo, nĩ oonagia andũ arĩa moonagwo marĩ ehia ũcayanĩri. Andũ amwe arĩa meeyonaga marĩ athingu, nĩ maahĩngĩkaga nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa Jesu eekaga. Mooririe arutwo ake ũũ: “Mũrĩanagĩra na etia a mbeca cia igooti na ehia nĩkĩ?” Nake Jesu akĩmacokeria akĩmeera: “Andũ arĩa marĩ na ũgima mwega wa mwĩrĩ matibataraga  ndagĩtarĩ, no arĩa arwaru nĩo mamũbataraga. Ndiũkĩte gwĩta arĩa athingu, no njũkĩte gwĩta ehia nĩguo merire.”—Luk. 5:29-32.

4. O ta ũrĩa mũnabii Isaia aarathĩte-rĩ, Ayahudi maabatiĩ kwĩrĩgĩrĩra ũndũ ũrĩkũ wĩgiĩ Mesia?

⁴ Maandĩko moigaga atĩa? Ihinda iraihu mbere ya Mesia gũka thĩinĩ wa thĩ, mũnabii Isaia nĩ ooigĩte atĩ nĩ angĩkaregwo nĩ thĩ. Aarathĩte ũũ: “Nĩ aanyararĩtwo na nĩ eethemagwo nĩ andũ . . . Nĩ ta ũthiũ wake wahithĩtwo tũtikae kũwona. Nĩ aanyararĩtwo, na ithuĩ tũkĩmuona ta atarĩ kĩene.” (Isa. 53:3) Mesia nĩ angĩethemirũo “nĩ andũ,” na kwoguo Ayahudi acio a karine ya mbere nĩ mangĩerĩgagĩrĩra atĩ Jesu nĩ angĩaregirũo nĩ andũ.

5. Andũ aingĩ ũmũthĩ monaga atĩa arũmĩrĩri a Jesu?

⁵ Hihi mahinda maya nĩ twĩyonagĩra ũndũ ta ũcio? Ĩĩ nĩ tuonaga. Atongoria aingĩ a ndini nĩ makenaga rĩrĩa andũ marĩ igweta, andũ atongu, na andũ arĩa monagwo marĩ ogĩ thĩinĩ wa thĩ manyitanĩra na ndini ciao. Atongoria acio nĩ metĩkagĩria andũ ta acio ndini-inĩ ciao, o na angĩkorũo mĩtugo na mĩtũũrĩre yao ndĩratwarana na ithimi cia Ngai. No atongoria acio a ndini nĩ manyararaga andũ a Jehova arĩa makoragwo na kĩyo na mĩthiĩre mĩega, atĩ tondũ mationekaga marĩ a bata kũringana na ithimi cia thĩ. Paulo ooigire atĩ Ngai aathuurire andũ arĩa ‘monagwo matarĩ a bata.’ (1 Kor. 1:26-29) O na kũrĩ ũguo, Jehova onaga ndungata ciake ciothe irĩ cia bata.

6. Tũngĩĩgerekania atĩa na mwerekera wa Jesu o ta ũrĩa Mathayo 11:25, 26 yonanĩtie?

⁶ Tũngĩka atĩa nĩguo tũtikahĩngĩke? (Thoma Mathayo 11:25, 26.) Wĩtheme gũkorũo na muonere ta wa andũ a thĩ kwerekera andũ a Ngai. Ririkanaga atĩ Jehova ahũthagĩra o andũ arĩa enyihia kũhingia wendi wake. (Thab. 138:6) Ningĩ wĩcirie maũndũ marĩa arahingia akĩhũthĩra andũ arĩa monagwo matarĩ ogĩ nĩ thĩ ĩno.

7. Nĩ kĩĩ gĩatũmire Jesu ete Afarisai hinga, na ũndũ ũcio watũmire meke atĩa?

⁷ Jesu arĩ na ũmĩrĩru nĩ ooimbũranagia atongoria a ndini arĩa maarutanaga morutani mahĩtanu matukũ-inĩ make. Kwa ngerekano, nĩ aaguũririe ũhinga wa Afarisai arĩa meekagĩrĩra mũno ũhoro wĩgiĩ gwĩthamba moko gũkĩra ũrĩa maarũmbũyagia aciari ao. (Mat. 15:1-11) No kũhoteke arutwo a Jesu nĩ maamakirio nĩ ciugo ciake. Maamũririe ũũ: “Nĩ ũĩ Afarisai nĩ mahĩngĩkire maigua ũrĩa uugire?” Nake Jesu akĩmeera: “Mũmera o wothe ũtahandĩtwo nĩ Awa ũrĩa ũrĩ igũrũ nĩ ũkaamunywo. Tiganai nao. Nĩ atongoria atumumu. Na mũtumumu angĩtongoria mũtumumu ũngĩ, eerĩ no kũgwa mangĩgwa irima.” (Mat. 15:12-14) O na akorũo atongoria a ndini nĩ maarakarire nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa ooigire, Jesu ndaarekire ũndũ ũcio ũmũgirie gũthiĩ na mbere kwaria ũhoro wa ma.

8. Jesu oonanirie atĩa atĩ ti mawĩtĩkio mothe ma ndini metĩkĩrĩku harĩ Ngai?

⁸ Jesu ningĩ nĩ ooimbũranirie morutani ma maheeni ma ndini. Ndoigire atĩ mawĩtĩkio mothe ma ndini nĩ metĩkĩrĩku harĩ Ngai. Handũ ha ũguo, ooigire atĩ andũ aingĩ mangĩkaagera njĩra njariĩ ĩrĩa ĩkinyagia andũ harĩ kũniinwo, no arĩa mangĩkaagera njĩra ngunderu ya muoyo mangĩgakorũo marĩ anini. (Mat. 7:13, 14) Ooigire wega atĩ andũ amwe mangĩkoneka ta arĩ Ngai maratungatĩra, no ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ tiwe mangĩgakorũo magĩtungatĩra. Ooigire ũũ: “Mwĩhũgagei anabii a maheeni arĩa mokaga kũrĩ inyuĩ mehumbĩte rũũa rwa ng’ondu, no thĩinĩ nĩ njũi ndĩani. Nĩ mũrĩmamenyaga kũgerera maciaro mao.”—Mat. 7:15-20.

9. Nĩ morutani marĩkũ mamwe ma maheeni Jesu ooimbũranirie?

⁹ Maandĩko moigaga atĩa? Ũrathi wa Bibilia  woonanĩtie atĩ Mesia nĩ angĩgaakorũo na kĩyo kĩingĩ nĩ ũndũ wa nyũmba ya Jehova. (Thab. 69:9; Joh. 2:14-17) Kĩyo kĩu nĩ gĩatũmire Jesu aguũrie mĩtugo na morutani ma maheeni ma ndini. Kwa ngerekano, Afarisai meetĩkĩtie atĩ muoyo ndũkuaga, no Jesu aarutanire atĩ arĩa makuĩte nĩ gũkoma makomete. (Joh. 11:11) Asadukai matietĩkĩtie ũrutani wa kũriũka, no Jesu nĩ aariũkirie mũrata wake Lazaro. (Joh. 11:43, 44; Atũm. 23:8) Afarisai meetĩkĩtie atĩ maũndũ mothe ma mũndũ makoragwo marĩ mabange, no Jesu aarutanire atĩ andũ no mathuure gũtungatĩra Ngai kana kwaga kũmũtungatĩra.—Mat. 11:28.

10. Nĩ kĩĩ gĩtũmaga andũ aingĩ mahĩngĩke nĩ ũndũ wa morutani maitũ?

¹⁰ Hihi mahinda maya nĩ twĩyonagĩra ũndũ ta ũcio? Ĩĩ nĩ tuonaga. Andũ aingĩ nĩ mahĩngĩkaga tondũ morutani maitũ ma Bibilia, nĩ maguũragia morutani ma maheeni ma ndini. Atongoria a ndini marutaga arũmĩrĩri ao atĩ Ngai nĩ aherithagia andũ arĩa aganu icua-inĩ rĩa mwaki. Marutanaga ũrutani ũcio wa maheeni nĩguo andũ mathiĩ na mbere kũmarũmĩrĩra. No ithuĩ andũ a Jehova arĩa tũthathayagia Ngai ũrĩ wendo, nĩ tuonanagia atĩ ũrutani ũcio nĩ wa maheeni. Ningĩ atongoria a ndini marutanaga atĩ muoyo ndũkuaga. Korũo ũrutani ũcio nĩ wa ma, gũtingĩkoragwo na bata wa andũ kũriũkio. Nĩ tuonanagia atĩ ũrutani ũcio ndumanĩte na Bibilia. Ningĩ, o na gũtuĩka ndini nyingĩ irutanaga atĩ maũndũ mothe marĩa twĩkaga makoragwo mabangĩtwo kabere nĩ Ngai, ithuĩ tũrutanaga atĩ andũ nĩ makoragwo na wĩyathi wa gwĩthuurĩra, na no mathuure gũtungatĩra Ngai. Ũndũ ũcio ũtũmaga atongoria a ndini meke atĩa? Kaingĩ nĩ marakaraga mũno.

11. Kũringana na ciugo cia Jesu thĩinĩ wa Johana 8:45-47, Ngai endaga andũ ake meke atĩa?

¹¹ Tũngĩka atĩa nĩguo tũtikahĩngĩke? Angĩkorũo nĩ twendete ũhoro wa ma, no mũhaka tũrũmĩrĩre morutani ma Ngai. (Thoma Johana 8:45-47.) Ngũrani na Shaitani ũrĩa Mũcukani, ithuĩ tũthiaga na mbere kũrũmia ũhoro ũrĩa wa ma. Tũtiĩkaga ũndũ o wothe ũtaringaine na maũndũ marĩa twĩtĩkĩtie. (Joh. 8:44) Ngai endaga andũ ake ‘mathũũrage ũndũ ũrĩa mũũru’  na ‘marũmagie ũndũ ũrĩa mwega’ o ta ũrĩa Jesu eekire.—Rom. 12:9; Ahib. 1:9.

12. Nĩ kĩĩ gĩatũmire Ayahudi aingĩ mahĩngĩke nĩ ũndũ wa Jesu kũũragĩrũo mũtĩ-inĩ?

¹² Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩ wahĩngire Ayahudi matukũ-inĩ ma Jesu? Paulo ooigire ũũ: “Ithuĩ tũhunjagia ũhoro wa Kristo kũũragĩrũo mũtĩ-inĩ, na ũndũ ũcio ũkahĩnga Ayahudi.” (1 Kor. 1:23) Nĩ kĩĩ gĩatũmire Ayahudi aingĩ mahĩngĩke nĩ ũndũ wa Jesu kũũragĩrũo mũtĩ-inĩ? Kũũragĩrũo mũtĩ-inĩ gwatũmaga mone Jesu ta aarĩ mwĩki-naĩ kana mwĩhia no ti Mesia.—Gũcok. 21:22, 23.

13. Nĩ ũndũ ũrĩkũ andũ arĩa maahĩngĩkire nĩ ũndũ wa Jesu mataataũkĩirũo?

¹³ Ayahudi arĩa maahĩngĩkire nĩ ũndũ wa gĩkuũ kĩa Jesu, matiataũkĩirũo atĩ ndaarĩ na mahĩtia na atĩ aaigĩrĩirũo thitango cia maheeni na agĩkwo maũndũ matarĩ ma kĩhooto. Andũ arĩa maaciirithirie Jesu matiahũthĩrire kĩhooto. Aciirithania a igooti rĩrĩa inene rĩa Kĩyahudi maacemanirie ihenya ihenya, na mĩtaratara ya gũciirithania ndĩarũmĩrĩirũo. (Luk. 22:54; Joh. 18:24) Handũ ha gũthikĩrĩria ũira ũrĩa waheanagwo wĩgiĩ Jesu matarĩ na mũthutũkanio, o “maacaragia ũira wa maheeni kwerekera Jesu nĩguo mamũũrage.” Rĩrĩa ũndũ ũcio waringire ihiga, mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene nĩ aageririe gũtũma Jesu arie nĩguo mone ũndũ wa kũmũthitangĩra naguo. Ũndũ ũcio warĩ mũgarũ mũno na Watho. (Mat. 26:59; Mar. 14:55-64) Na thutha wa Jesu kũriũkio kuuma kũrĩ arĩa akuũ, aciirithania acio mataarĩ kĩhooto nĩ maarĩhire thigari cia Roma iria ciarangagĩra mbĩrĩra yake “icunjĩ nyingĩ cia betha,” nĩguo matheremie ndeto cia maheeni ciĩgiĩ kũriũka kwa Jesu.—Mat. 28:11-15.

14. Maandĩko maarathĩte ũndũ ũrĩkũ wĩgiĩ gĩkuũ kĩa Mesia?

¹⁴ Maandĩko moigaga atĩa? Ayahudi aingĩ matukũ-inĩ ma Jesu matierĩgagĩrĩra atĩ Mesia nĩ aangĩakuire. O na kũrĩ ũguo, Maandĩko maarathĩte ũũ: “Nĩ aarutire muoyo wake nginya agĩkua na agĩtaranĩrio hamwe na ehia; agĩkuua mehia ma andũ aingĩ, na agĩthaithanĩrĩra andũ arĩa ehia.” (Isa. 53:12) Kwoguo  Ayahudi matiabatiĩ kũhĩngĩka rĩrĩa Jesu aatuĩrĩirũo nĩ mwĩhia na akĩũragwo.

15. Nĩ maũndũ marĩkũ Aira a Jehova mathitangagĩrũo matũmaga andũ amwe mahĩngĩke?

¹⁵ Hihi mahinda maya nĩ twĩyonagĩra ũndũ ta ũcio? Ĩĩ nĩ tuonaga. Jesu aathitangirũo na agĩtuĩrũo na njĩra ĩtarĩ ya kĩhooto, na ũndũ ta ũcio nĩ wĩkĩkaga harĩ Aira a Jehova mahinda-inĩ maya. Kwa ngerekano, gatagatĩ ka mwaka wa 1930 nginya 1950 bũrũri-inĩ wa Amerika (US) nĩ gwaciirirũo maciira maingĩ magooti-inĩ ma gũtetera wĩyathi witũ wa ũthathaiya. Atuanĩri ciira amwe maatuaga matua monanagia wega biũ atĩ nĩ matũthũire. Thĩinĩ wa Quebec, Canada, ndini o hamwe na thirikari nĩ cianyitanĩire gũũkĩrĩra wĩra witũ. Ahunjia aingĩ nĩ moohirũo njera nĩ ũndũ tu wa kwaria na andũ ũhoro wĩgiĩ Ũthamaki wa Ngai. Thĩinĩ wa Njĩrĩmani, thirikari ya Nazi nĩ yoragithirie ariũ a Ithe witũ aingĩ ethĩ. Mĩaka-inĩ ya ica ikuhĩ, ariũ a Ithe witũ nĩ matuĩrĩirũo na makohwo njera bũrũri-inĩ wa Russia nĩ ũndũ wa kũruta wĩra wa kũhunjia, wĩra ũrĩa thirikari ya kũu yugaga atĩ nĩ “ũgwati harĩ mũingĩ.” O na Bibilia ya New World Translation of the Holy Scriptures ya rũthiomi rwa Russia nĩ yahũũrirũo marubuku, na thirikari ĩkiuga atĩ ũhoro ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wayo nĩ “ũgwati harĩ mũingĩ” atĩ tondũ nĩ ĩhũthĩrĩte rĩĩtwa Jehova.

16. O ta ũrĩa 1 Johana 4:1 yugĩte-rĩ, nĩkĩ tũtiagĩrĩirũo kũreka ndeto cia maheeni ciĩgiĩ Aira a Jehova itũme tũhĩngĩke?

¹⁶ Tũngĩka atĩa nĩguo tũtikahĩngĩke? Nĩ twagĩrĩirũo gũthuthuria nĩguo tũmenye ũhoro wa ma. Thĩinĩ wa mahunjio ma Jesu ma kĩrĩma-inĩ, eerire athikĩrĩria ake atĩ andũ amwe nĩ mangĩkamaigĩrĩra “igenyo cia mĩthemba yothe mĩũru.” (Mat. 5:11) Maheeni macio mangĩkoimana na Shaitani. Ahũthagĩra thũ cia Jehova gũtheremia ndeto njũru ciĩgiĩ andũ arĩa mendete ũhoro wa ma. (Kũg. 12:9, 10) Tũtiagĩrĩirũo gwĩtĩkia maheeni macio maragio nĩ thũ citũ. Tũtiagĩrĩirũo kũreka maheeni mao matũme tũtige gũtungatĩra Jehova kana matũme tũnyihie wĩtĩkio witũ.—Thoma 1 Johana 4:1.

17. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ maũndũ marĩa meekĩkire mbere ya Jesu gũkua mangĩatũmire andũ amwe mahĩngĩke?

¹⁷ Kahinda kanini Jesu atanakua, nĩ aakunyanĩirũo nĩ mũtũmwo ũmwe wake. Harĩ mũtũmwo ũngĩ wake wamũkaanire maita matatũ, na atũmwo ake othe makĩmũtiganĩria ũtukũ wa mũico mbere ya gĩkuũ gĩake. (Mat. 26:14-16, 47, 56, 75) Jesu ndamakire nĩ ũndũ ũcio. Mbere ĩyo nĩ ooigĩte atĩ ũndũ ũcio nĩ ũngĩgekĩka. (Joh. 6:64; 13:21, 26, 38; 16:32) Thutha wa kuona ũndũ ũcio ũgĩkĩka, no kũhoteke andũ amwe nĩ mahĩngĩkire na makĩĩra ũũ: ‘Angĩkorũo ũguo nĩguo atũmwo a Jesu meka-rĩ, niĩ ndingĩenda gũtuĩka mũrũmĩrĩri wa Jesu!’

18. Nĩ morathi marĩkũ maahingire Jesu arĩ hakuhĩ gũkua?

¹⁸ Maandĩko moigaga atĩa? Mĩaka magana maingĩ mbere ĩyo, Jehova nĩ aaguũrĩtie thĩinĩ wa Kiugo gĩake atĩ Mesia nĩ angĩakunyanĩirũo na icunjĩ 30 cia betha. (Zek. 11:12, 13) Mũndũ ũrĩa ũngĩakunyanĩire Jesu angĩarĩ mũrata wake wa hakuhĩ. (Thab. 41:9) Ningĩ mũnabii Zekaria aandĩkĩte ũũ: “Ringa mũrĩithi, ũreke rũũru rũhurunjũke.” (Zek. 13:7) Handũ ha kũhĩngĩka nĩ maũndũ marĩa meekĩkire, wĩtĩkio wa andũ arĩa maarĩ na ngoro njega waagĩrĩirũo kũgĩa hinya o na makĩria mona morathi macio makĩhinga ũhoro-inĩ wĩgiĩ Jesu.

19. Nĩ ũndũ ũrĩkũ andũ a ngoro njega mamenyaga?

¹⁹ Hihi mahinda maya nĩ twĩyonagĩra ũndũ ta ũcio? Ĩĩ nĩ tuonaga. Mahinda-inĩ maya, kũrĩ Aira a Jehova moĩkaine mũno manatiga ũhoro wa ma magatuĩka aregenyũki na nĩ mageragia  gũcogera andũ arĩa angĩ nĩguo matige ũhoro wa ma. Nĩ matheremagia ndeto njũru, ndeto itarĩ nginyanĩru, na cia maheeni ciĩgiĩ Aira a Jehova kũgerera nyũmba cia mohoro na kũgerera Intaneti. No andũ a ngoro njega matihĩngĩkaga. Ngũrani na ũguo, nĩ mamenyaga atĩ Bibilia nĩ yarathĩte atĩ maũndũ ta macio nĩ mangĩgeekĩka.—Mat. 24:24; 2 Pet. 2:18-22.

20. Tũngĩka atĩa nĩguo tũtikahĩngwo nĩ andũ arĩa matigĩte ũhoro wa ma? (2 Timotheo 4:4, 5)

²⁰ Tũngĩka atĩa nĩguo tũtikahĩngĩke? Nĩ tũrabatara gũtũũria wĩtĩkio witũ ũrĩ mũrũmu na njĩra ya kwĩrutaga tũtegũtĩrĩria, kũhoyaga hingo ciothe, na gũkorũo na kĩyo wĩra-inĩ ũrĩa Jehova atũheete. (Thoma 2 Timotheo 4:4, 5.) Tũngĩkorũo na wĩtĩkio, tũtingĩmaka tũngĩigua ndeto njũru ciĩgiĩ Aira a Jehova. (Isa. 28:16) Wendo witũ harĩ Jehova, Kiugo gĩake, na aarĩ na ariũ a Ithe witũ nĩ ũrĩtũteithagia kwaga kũhĩngwo nĩ andũ arĩa matigĩte ũhoro wa ma.

21. O na gũtuĩka andũ aingĩ ũmũthĩ nĩ maregaga ndũmĩrĩri itũ-rĩ, nĩ ũndũ ũrĩkũ tũrĩ na ma naguo?

²¹ Hĩndĩ ya karine ya mbere, andũ aingĩ nĩ maahĩngĩkire na makĩrega Jesu. O na kũrĩ ũguo, nĩ kwarĩ na andũ angĩ aingĩ maamwĩtĩkirie. Mũndũ ũmwe wa acio aarĩ wa kĩama kĩa Sanhedrini gĩa Kĩyahudi na angĩ maamwĩtĩkĩrire nĩ “kĩrĩndĩ kĩnene kĩa athĩnjĩri-Ngai.” (Atũm. 6:7; Mat. 27:57-60; Mar. 15:43) O na ũmũthĩ kũrĩ na andũ milioni nyingĩ matahĩngĩkĩte. Magĩte kũhĩngĩka tondũ nĩ moĩ ũhoro wa ma ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Maandĩko na nĩ mawendete. Kiugo kĩa Ngai kiugaga ũũ: “Andũ arĩa mendete watho waku makoragwo na thayũ mũingĩ; gũtirĩ ũndũ ũngĩtũma mahĩngwo.”—Thab. 119:165.