1. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩkorũo wakũmakirie rĩrĩa wambĩrĩirie kwĩra andũ arĩa angĩ maũndũ marĩa werutaga Bibilia-inĩ?

HIHI nĩ ũraririkana hĩndĩ ĩrĩa wamenyire atĩ nĩ wonete ũhoro wa ma? Nĩ wahotaga gũtaũkĩrũo wega nĩ maũndũ mothe marĩa werutaga Bibilia-inĩ. Weciragia atĩ mũndũ o wothe no akenio nĩ maũndũ macio. Warĩ na ma biũ atĩ ndũmĩrĩri ya Bibilia no ĩtũme makorũo na ũtũũro ũrĩ na gĩkeno ihinda-inĩ rĩrĩ na kĩĩrĩgĩrĩro kĩega ihinda rĩrĩa rĩroka. (Thab. 119:105) Nĩ ũndũ ũcio, nĩ wahĩahĩaga kwĩra andũ a famĩlĩ na arata maũndũ marĩa weruta. No gwathiire atĩa? No kũhoteke nĩ wamakire thutha wa kuona andũ aingĩ makĩrega maũndũ marĩa wameeraga.

2-3. Hihi andũ aingĩ matukũ-inĩ ma Jesu nĩ maakenagio nĩwe na ndũmĩrĩri yake?

² Tũtiagĩrĩirũo kũmaka rĩrĩa arĩa angĩ marega ũhoro ũrĩa tũramahunjĩria. Andũ aingĩ matukũ-inĩ ma Jesu nĩ maamũregire o na gũtuĩka nĩ aaringaga ciama, iria cioonanagia nĩ eetĩkĩrĩkĩte nĩ Ngai. Kwa ngerekano, Jesu nĩ aariũkirie Lazaro, na andũ arĩa mamũkararagia matingĩakaanire kĩama kĩu. O na kũrĩ ũguo, atongoria a Kĩyahudi nĩ maaregire atĩ Jesu nĩwe warĩ Mesia. O na meendaga kũũraga Jesu na Lazaro.—Joh. 11:47, 48, 53; 12:9-11.

³ Jesu nĩ aamenyaga atĩ andũ aingĩ nĩ mangĩagire gwĩtĩkia atĩ we nĩwe Mesia. (Joh. 5:39-44) Eerire arutwo a Johana mũbatithania ũũ: “Gũkena nĩ ũrĩa ũtonaga ũndũ ũngĩmũhĩnga harĩ niĩ.” (Mat. 11:2, 3, 6) Nĩ kĩĩ gĩatũmire andũ aingĩ marege Jesu?

4. Tũkwarĩrĩria maũndũ marĩkũ gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

⁴ Thĩinĩ wa gĩcunjĩ gĩkĩ na kĩrĩa kĩrũmĩrĩire, nĩ tũkwarĩrĩria itũmi cigana ũna iria ciatũmire andũ aingĩ karine-inĩ ya mbere mage gwĩtĩkia Jesu. Ningĩ nĩ tũkwarĩrĩria kĩrĩa gĩtũmaga andũ aingĩ ũmũthĩ marege ndũmĩrĩri itũ. Makĩria ma ũguo, nĩ tũkwĩruta nĩkĩ nĩ harĩ bata gũkorũo na wĩtĩkio mũrũmu harĩ Jesu nĩgetha tũtikahĩngĩke.

5. Nĩ kĩĩ kĩngĩkorũo gĩatũmire andũ amwe moige atĩ Jesu tiwe Mesia ũrĩa weranĩirũo?

⁵ Andũ aingĩ nĩ maahĩngĩkaga nĩ ũndũ wa kũrĩa Jesu ooimĩte. Nĩ meetĩkagĩra atĩ Jesu aarĩ mwarimũ mwega na atĩ nĩ aaringaga ciama. Ĩndĩ maamuonaga tu arĩ mũriũ wa bundi wa mbaũ. Ningĩ ooimĩte Nazarethi, itũũra rĩrĩa andũ aingĩ moonaga rĩtarĩ ngumo. O na Nathanieli ũrĩa wacokire gũtuĩka mũrutwo wa Jesu, hĩndĩ ĩmwe ooririe: “Nĩ kũrĩ kĩndũ kĩega kĩngiuma Nazarethi?” (Joh. 1:46) No gũkorũo Nathanieli ndaakenagio nĩ itũũra rĩu Jesu ooimĩte. Ningĩ no kũhoteke nĩ aaririkanaga ũrathi ũrĩ thĩinĩ wa Mika 5:2, ũrĩa woonanĩtie atĩ Mesia angĩaciarĩirũo Bethilehemu no ti Nazarethi.

6. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩateithĩtie andũ matukũ-inĩ ma Jesu kũmenya atĩ we nĩwe Mesia?

⁶ Maandĩko moigaga atĩa? Mũnabii Isaia aarathĩte atĩ thũ cia Jesu itingĩarũmbũyanirie na “ũhoro wa rũciaro [rwa Mesia].” (Isa. 53:8) Nĩ kwarathĩtwo ũhoro mũingĩ wĩgiĩ Mesia. Korũo andũ acio nĩ maathuthurĩtie ũhoro wa ma, nĩ maangĩamenyire atĩ Jesu aaciarĩirũo Bethilehemu, na atĩ ooimanĩte na rũciaro rwa Mũthamaki Daudi. (Luk. 2:4-7) Jesu aaciarĩirũo Bethilehemu, o ta ũrĩa ũrathi ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Mika 5:2 wonanĩtie. No hihi thĩna warĩ ũrĩkũ? Andũ nĩ maahiũhire gũtua ciira. Matiambire gũtuĩria maũndũ mothe. Na ũndũ ũcio nĩguo watũmire mahĩngĩke.

7. Andũ aingĩ mahinda-inĩ maya maregaga ũhoro wa Aira a Jehova nĩkĩ?

⁷ Hihi mahinda maya nĩ twĩyonagĩra ũndũ ta ũcio? Ĩĩ nĩ tuonaga. Aira a Jehova aingĩ ti atongu na matiũĩkaine mũno, na kwoguo andũ mamonaga marĩ andũ “matarĩ athomu na matarĩ igweta.” (Atũm. 4:13) Andũ amwe monaga ta Aira a Jehova matagĩrĩirũo kũrutana ũhoro wa Bibilia tondũ matikoragwo mathiĩte cukuru cia kĩndini. Angĩ nao moigaga atĩ ndini ya Aira a Jehova nĩ ya Amerika, no ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, Aira a Jehova gĩcunjĩ ta gĩa 14 harĩ igana no o tu maikaraga bũrũri-inĩ wa Amerika. Angĩ nao makoragwo merĩtwo atĩ Aira a Jehova matiĩtĩkĩtie Jesu. Kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ, andũ makoretwo makiuga atĩ tũhoyaga Shaitani, ndini itũ nĩ ya athũngũ, na atĩ tũkoragwo na mawoni makĩrĩtie njano ma kĩndini. Andũ aingĩ arĩa meragwo maũndũ macio na matiũĩ ũhoro wa ma wĩgiĩ Aira a Jehova nĩ mahĩngĩkaga.

8. O ta ũrĩa Atũmwo 17:11 yonanĩtie-rĩ, mũndũ angĩka atĩa nĩguo amenye nĩa athathaiya a ma a Ngai ũmũthĩ?

⁸ Mũndũ angĩka atĩa nĩguo ndakahĩngĩke? Mũndũ no abatare gũthuthuria nĩguo amenye ũhoro wa ma. Luka mwandĩki wa Injiri nĩ aatuĩte itua rĩa gwĩka ũguo. Nĩ eerutanĩirie mũno gũtuĩria “maũndũ mothe na kinyi kuuma o kĩambĩrĩria.” Eendaga andũ arĩa mangĩgaathoma ũhoro ũrĩa aandĩkaga ‘mamenye wega ũũma wa maũndũ’ marĩa maaiguĩte megiĩ Jesu. (Luk. 1:1-4) Ayahudi a itũũra rĩa Beroia o nao maatariĩ ta Luka. Rĩrĩa maaiguire ũhoro mwega wĩgiĩ Jesu riita rĩa mbere, nĩ maathuthuririe Maandĩko ma Kĩhibirania nĩguo matigĩrĩre atĩ ũhoro ũcio meerĩtwo nĩ wa ma. (Thoma Atũmwo 17:11.) O na mahinda-inĩ maya, mũndũ no abatare gũthuthuria nĩguo amenye ũhoro wa ma. Nĩ arabatara kũringithania maũndũ marĩa ararutwo nĩ Aira a Jehova na ũrĩa Bibilia yugaga. Ningĩ nĩ arabatara gũthuthuria maũndũ marĩa Aira a Jehova mahingĩtie mahinda-inĩ maya. Angĩtaũkĩrũo wega nĩ ũhoro wĩgiĩ Aira a Jehova, ndangĩhĩngĩka nĩ ũndũ wa kũigua ndeto cia kũmenereria kana itarĩ nginyanĩru.

9. Gwathiire atĩa rĩrĩa Jesu aaregire kuonania kĩmenyithia kuuma igũrũ?

⁹ Andũ amwe matukũ-inĩ ma Jesu nĩ meendaga kuona ũndũ ũngĩ makĩria o na thutha wa kũigua morutani mega ma Jesu. Maamwĩraga amonie “kĩmenyithia kiumĩte igũrũ,” nĩguo metĩkie atĩ nĩwe Mesia. (Mat. 16:1) No gũkorũo meekaga ũguo nĩ ũndũ wa kwaga gũtaũkĩrũo wega nĩ Danieli 7:13, 14. O na kũrĩ ũguo, ihinda rĩa Jehova rĩa kũhingia ũrathi ũcio rĩtiarĩ ikinyu. Maũndũ marĩa Jesu aarutanaga maarĩ maiganu ma kũmateithia kũmenya atĩ nĩwe warĩ Mesia. No rĩrĩa aaregire kũmonia kĩmenyithia kĩrĩa meendaga kuona, makĩhĩngĩka.—Mat. 16:4.

10. Jesu aahingirie atĩa maũndũ marĩa Isaia aarathĩte megiĩ Mesia?

¹⁰ Maandĩko moigaga atĩa? Mũnabii Isaia aandĩkire ũũ igũrũ rĩgiĩ Mesia: “Ndungata yakwa, . . . ndĩkaanĩrĩra o na kana yambatĩrie mũgambo wayo, na ndĩkaareka mũgambo wayo ũiguĩke njĩra-inĩ.” (Isa. 42:1, 2) Jesu ndeegoocithirie hĩndĩ ya ũtungata wake gũkũ thĩ. Ndaakire mahekarũ manene, ningĩ ndeekĩraga nguo cia kĩĩndini cia kũmũtigithũkania na andũ arĩa angĩ, kana kwĩra andũ mamwĩtage marĩĩtwa ma gĩtĩo. Na rĩrĩa aaciirithagio, Jesu nĩ aaregire kũringa kĩama nĩguo akenie Mũthamaki Herode, o na akorũo muoyo wake warĩ ũgwati-inĩ. (Luk. 23:8-11) Nĩ kũrĩ hĩndĩ Jesu aaringaga ciama, no ũndũ ũrĩa eekagĩrĩra mũno nĩ kũhunjia ũhoro ũrĩa mwega. Akĩaria ũhoro wĩgiĩ wĩra wa kũhunjia, eerire arutwo ake ũũ: “Nĩkĩo gĩatũmire njũke.”—Mar. 1:38.

11. Andũ amwe makoragwo na muonere ũrĩkũ ũtagĩrĩire?

¹¹ Hihi mahinda maya nĩ twĩyonagĩra ũndũ ta ũcio? Ĩĩ nĩ tuonaga. Ũmũthĩ andũ aingĩ makenagio nĩ makanitha marĩ na mĩako mĩnene na magemetio na indo cia goro na atongoria a ndini arĩa metagwo marĩĩtwa menene na ikũngũĩro itiganĩte, iria andũ mariganagĩrũo atĩ itiumanĩte na Bibilia. No andũ arĩa mathiaga thĩinĩ wa ndini icio matiĩrutaga ũhoro wĩgiĩ Ngai na mĩoroto yake. Andũ arĩa mathiaga mĩcemanio-inĩ ya Aira a Jehova nĩ marutagwo  maũndũ marĩa eendaga twĩke, na ũrĩa mangĩka wendi wake. Nyũmba citũ cia Ũthamaki ikoragwo irĩ theru na itarĩ na maũndũ maingĩ, na itigemagio na njĩra ĩkĩrĩtie njano. Andũ arĩa matongoragia maũndũ matiĩkĩraga nguo cia kũmatigithũkania na andũ arĩa angĩ, na ningĩ matiĩtagwo marĩĩtwa ma mwanya ma gĩtĩo. Morutani na wĩtĩkio witũ ũkoragwo wĩhocetie Kiugo-inĩ kĩa Ngai. O na kũrĩ ũguo, andũ aingĩ ũmũthĩ nĩ mahĩngĩkaga tondũ monaga njĩra itũ ya ũthathaiya ĩtarĩ na maũndũ marĩa mangĩenda. Ningĩ maũndũ marĩa tũrutanaga nĩ mũgarũ na maũndũ marĩa mangĩenda kũigua.

12. O ta ũrĩa Ahibirania 11:1, 6 yonanĩtie-rĩ, wĩtĩkio witũ wagĩrĩirũo gũkorũo wĩhocetie harĩ kĩĩ?

¹² Tũngĩka atĩa nĩguo tũtikahĩngĩke? Mũtũmwo Paulo eerire Akristiano arĩa maaikaraga Roma ũũ: “Wĩtĩkio uumanaga na ũndũ ũrĩa ũiguĩtwo. Naguo ũndũ ũrĩa ũiguĩtwo uumanaga na kiugo kĩgiĩ Kristo.” (Rom. 10:17) Kwoguo twakaga wĩtĩkio witũ kũgerera kwĩruta Maandĩko, no ti na njĩra ya kũnyitanĩra ikũngũĩro-inĩ itoimanĩte na Maandĩko cia kĩndini o na angĩkorũo ciendetwo kana ikĩoneka irĩ na maũndũ ma kũgucĩrĩria. No mũhaka tũkorũo na wĩtĩkio mũrũmu wĩhocetie harĩ ũmenyo wa ma, tondũ “hatarĩ na wĩtĩkio gũtingĩhoteka gũkenia Ngai wega.” (Thoma Ahibirania 11:1, 6.) Kwoguo tũtirabatara kuona kĩmenyithia kĩa magegania kuuma igũrũ nĩgetha tũmenye atĩ nĩ tuonete ũhoro wa ma. Gũthuthuria morutani ma Bibilia na kinyi, nĩ kũiganu gũtũma twĩtĩkie atĩ tũrĩ thĩinĩ wa ũhoro wa ma na tweherie nganja o ciothe tũngĩkorũo nacio.

13. Andũ aingĩ mookagĩrĩra Jesu nĩkĩ?

¹³ Matukũ-inĩ ma Jesu, arutwo a Johana Mũbatithania nĩ maarigagwo nĩ kĩĩ gĩatũmaga arutwo a Jesu mage kwĩhinga. Jesu aatarĩirie atĩ hatiarĩ na gĩtũmi kĩao kwĩhinga arĩ o muoyo. (Mat. 9:14-17) O na kũrĩ ũguo, Afarisai na andũ angĩ maakararagia Jesu nĩ maamũkagĩrĩra tondũ ndarũmagĩrĩra mĩtugo na ũndũire wao. Nĩ maarakarire hĩndĩ ĩrĩa aahonirie andũ  arwaru Mũthenya wa Thabatũ. (Mar. 3:1-6; Joh. 9:16) O na gũtuĩka mooigaga atĩ nĩ matĩĩte Mũthenya wa Thabatũ, matioonaga arĩ ũũru kũhũũrĩra biacara hekarũ-inĩ. Nĩ maarakarire rĩrĩa Jesu aamarũngire ũndũ-inĩ ũcio. (Mat. 21:12, 13, 15) Ningĩ rĩrĩa Jesu aarutanaga thĩinĩ wa thunagogi ya Nazarethi, andũ arĩa maamũthikagĩrĩria nĩ maarakarire hĩndĩ ĩrĩa aamaheire ngerekano ya maũndũ meekĩkĩte Isiraeli-inĩ ya tene marĩa moonanagia atĩ maarĩ na mwĩyendo na matiarĩ na wĩtĩkio. (Luk. 4:16, 25-30) Andũ aingĩ nĩ maahĩngĩkire nĩ Jesu tondũ ndeekaga maũndũ marĩa meerĩgagĩrĩra eke.—Mat. 11:16-19.

14. Jesu aamenereirie ũndũire ũrĩa ũtaatwaranaga na Maandĩko nĩkĩ?

¹⁴ Maandĩko moigaga atĩa? Jehova ooigire ũũ kũgerera mũnabii Isaia: “Andũ aya mokaga kũrĩ niĩ na tũnua twao na maheaga gĩtĩo na mĩromo yao, no ngoro ciao irĩ kũraya na niĩ; na gwĩtigĩra kũrĩa manjĩtigĩrĩte nakuo kuumanaga na maathani ma andũ marĩa marutĩtwo.” (Isa. 29:13) Jesu ndaahĩtĩtie nĩ ũndũ wa kũmenereria ũndũire ũrĩa ũtaaringaine na Maandĩko. Andũ arĩa maatũgagĩria mawatho ma andũ na ũndũire gũkĩra Maandĩko, maakoragwo makĩrega Jehova na Mesia ũrĩa aatũmĩte.

15. Nĩ kĩĩ gĩtũmaga andũ aingĩ mage gũkenio nĩ Aira a Jehova?

¹⁵ Hihi mahinda maya nĩ twĩyonagĩra ũndũ ta ũcio? Ĩĩ nĩ tuonaga. Andũ aingĩ nĩ marakaraga rĩrĩa Aira a Jehova maga kũnyitanĩra nao gũkũngũĩra ikũngũĩro iria itoimanĩte na Maandĩko, ta mĩthenya ya gũciarũo na Krismasi. Angĩ nao nĩ marakaraga rĩrĩa Aira a Jehova maga kũnyitanĩra nao ikũngũĩro-inĩ cia bũrũri kana rĩrĩa maga kũrũmĩrĩra mĩtugo ya mathiko ĩrĩa ĩtaringaine na Kiugo kĩa Ngai. Andũ arĩa mahĩngĩkaga na njĩra ta icio no kũhoteke makoragwo metĩkĩtie atĩ ũthathaiya wao nĩ wĩtĩkĩrĩkaga harĩ Ngai. No matingĩkenia Ngai, angĩkorũo mathuuraga kũrũmĩrĩra ũndũire handũ ha kũrũmĩrĩra morutani ma Bibilia.—Mar. 7:7-9.

16. Kũringana na Thaburi 119:97, 113, 163-165, nĩ maũndũ marĩkũ twagĩrĩirũo gwĩka na nĩ marĩkũ twagĩrĩirũo gwĩthema?

¹⁶ Tũngĩka atĩa nĩguo tũtikahĩngĩke? Nĩ tũrabatara kwenda biũ motaaro na mawatho ma Jehova. (Thoma Thaburi 119:97, 113, 163-165.) Angĩkorũo nĩ twendete Jehova, no tũhote kũregana na ũndũire o wothe ũrĩa ũtamũkenagia. Tũtirĩtĩkagĩria ũndũ o na ũrĩkũ ũthũkie ũrata witũ hamwe na Jehova.

17. Andũ aingĩ matukũ-inĩ ma Jesu meerĩgagĩrĩra Mesia angĩekire maũndũ marĩkũ?

¹⁷ Andũ aingĩ matukũ-inĩ ma Jesu nĩ meeriragĩria gũkorũo rungu rwa thirikari ĩngĩ. Meerĩgagĩrĩra atĩ Mesia nĩ ekũmahonokia kuuma kũrĩ wathani wa thirikari ya Roma ĩrĩa yamahinyagĩrĩria. No rĩrĩa maageririe gũtua Jesu mũthamaki wao nĩ aaregire. (Joh. 6:14, 15) Nao athĩnjĩri-Ngai na andũ angĩ nĩ meetigagĩra nĩ ũndũ wa kuona ta Jesu egũcenjia thirikari ya Roma ĩrĩa yamahete tũturũa twa wathani, tondũ ũndũ ũcio nĩ ũngĩatũmire thirikari ĩyo ĩrakare na ĩmatunye tũturũa tũu. Maũndũ macio nĩ maatũmire Ayahudi aingĩ mahĩngĩke.

18. Nĩ morathi marĩkũ thĩinĩ wa Bibilia megiĩ Mesia andũ aingĩ mateendaga kũigua?

¹⁸ Maandĩko moigaga atĩa? O na gũtuĩka morathi maingĩ moonanĩtie atĩ Mesia mũthia-inĩ angĩgaakorũo arĩ njamba ya ita ĩrĩ na ũhootani, morathi mangĩ moonanĩtie atĩ angĩambire gũkua nĩ ũndũ wa mehia maitũ. (Isa. 53:9, 12) Gũkĩrĩ ũguo-rĩ, nĩ kĩĩ gĩatũmaga andũ aingĩ maage kũmenya maũndũ marĩa  Mesia angĩahingirie hĩndĩ ĩyo? Andũ aingĩ matukũ-inĩ ma Jesu maatiendaga kuigua ũhoro wa morathi marĩa matoonanagia atĩ mathĩna mao megũthira o na ihenya.—Joh. 6:26, 27.

19. Nĩ maũndũ marĩkũ ũmũthĩ matũmaga andũ aingĩ mahĩngĩke nĩ ũndũ wa Aira a Jehova?

¹⁹ Hihi mahinda maya nĩ twĩyonagĩra ũndũ ta ũcio? Ĩĩ nĩ tuonaga. Andũ aingĩ ũmũthĩ nĩ mahĩngĩkaga nĩ ũndũ wa ithuĩ kwaga kũnyita mbaru mwena o na ũmwe wa gĩũteti. Merĩgagĩrĩra tũikie kura hĩndĩ ya ithuurano. O na kũrĩ ũguo, kũringana na mawoni ma Bibilia, nĩ tũmenyaga atĩ tũngĩthuura mũndũ akorũo arĩ mwathani witũ tũngĩkorũo tũkĩregana na Jehova. (1 Sam. 8:4-7) Ningĩ andũ nĩ moigaga atĩ nĩ twagĩrĩirũo gwaka macukuru na mathibitarĩ na twĩke maũndũ mangĩ ma gũteithĩrĩria itũũra. Kwoguo nĩ mahĩngĩkaga tondũ ithuĩ tũkoragwo twĩkĩrĩire mũno wĩra wa kũhunjia no ti kũniina mathĩna marĩa marĩ kuo thĩinĩ wa thĩ.

20. O ta ũrĩa Jesu oonanirie thĩinĩ wa Mathayo 7:21-23, nĩ wĩra ũrĩkũ twagĩrĩirũo gwĩkĩrĩra mũno?

²⁰ Tũngĩka atĩa nĩguo tũtikahĩngĩke? (Thoma Mathayo 7:21-23.) Wĩra ũrĩa tũbatiĩ gwĩkĩrĩra mũno nĩ ũrĩa Jesu aatigire oiga tũrute. (Mat. 28:19, 20) Tũtiagĩrĩirũo kũingĩra maũndũ-inĩ ma ũteti tũkĩgeria kũniina mathĩna ma thĩ ĩno. Nĩ twendete andũ na nĩ twĩciragia mũno igũrũ rĩgiĩ mathĩna mao, no nĩ tũĩ atĩ njĩra ĩrĩa njega ya kũmateithĩrĩria nĩ kũmaruta igũrũ rĩgiĩ Ũthamaki wa Ngai na kũmateithia gũkorũo na ũrata mwega na Jehova.

21. Twagĩrĩirũo gũtua itua rĩrĩkũ?

²¹ Thĩinĩ wa gĩcunjĩ gĩkĩ, nĩ twarĩrĩria maũndũ mana maatũmire andũ marege Jesu karine-inĩ ya mbere na no matũme andũ amwe marege arũmĩrĩri a Jesu matukũ-inĩ maya. No hihi maũndũ macio nomo tu twagĩrĩirũo gwĩthema? Aca. Thĩinĩ wa gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire, nĩ tũkwarĩrĩria maũndũ mangĩ mana. Rekei tũtue itua rĩa kwaga kũhĩngĩka na rĩa gũtũũria wĩtĩkio witũ ũrĩ na hinya.