1, 2. (a) Nĩ wĩra ũrĩkũ wa bata Suleimani aaheirũo? (b) Nĩ kĩĩ gĩatũmire Daudi eecirie ũhoro wa Suleimani?

SULEIMANI nĩ aaheirũo wĩra wa kũrũgamĩrĩra ũmwe wa mĩako ya bata mũno ĩrĩa yanakorũo kuo, wa gwaka hekarũ ya Jerusalemu. Hekarũ ĩyo yarĩ “ĩtuĩke thaka mũno, ĩgĩe ngumo, o na ĩĩkĩrĩrũo mabũrũri-inĩ mothe.” O na makĩria, hekarũ ĩyo ĩngĩatuĩkire “nyũmba ya Jehova Ngai.” Jehova oigire Suleimani arũgamĩrĩre mwako ũcio.—1 Maũ. 22:1, 5, 9-11.

² Mũthamaki Daudi aarĩ na ma biũ harĩ ũteithio wa Ngai, no Suleimani aarĩ ‘mũnyinyi na aarĩ mwĩthĩ.’ Hihi nĩ angĩakorirũo na ũmĩrĩru wa gwĩtĩkĩra wĩra wa gwaka hekarũ? Hihi gũkorũo arĩ mũnini na atarĩ na ũmenyeru nĩ kũngĩakorirũo kũrĩ mũhĩnga harĩ we? Nĩguo Suleimani agaacĩre aabataraga gũkorũo na ũmĩrĩru na arute wĩra ũcio.

3. Nĩ ũndũ ũrĩkũ Suleimani angĩerutire wĩgiĩ ũmĩrĩru kuuma kũrĩ ithe?

³ Kwahoteka Suleimani nĩ eerutire maũndũ maingĩ mũno megiĩ gũkorũo na ũmĩrĩru kuuma kũrĩ ithe. Daudi arĩ mũnini nĩ aarũire na nyamũ cia gĩthaka iria cioyaga ng’ondu cia ithe. (1 Sam. 17:34, 35) Onanirie ũmĩrĩru mũnene mũno rĩrĩa aang’ethanĩire na irimũ rĩarĩ na ũmenyeru mbaara-inĩ. No Daudi agĩteithio nĩ Jehova  na kahiga kanini nĩ aahootire Goliathu.—1 Sam. 17:45, 49, 50.

4. Suleimani aabataraga gũkorũo na ũmĩrĩru nĩkĩ?

⁴ Nĩ ũndũ ũcio, warĩ ũndũ mwagĩrĩru mũno thutha-inĩ harĩ Daudi gwĩkĩra Suleimani ngoro akorũo na ũmĩrĩru na aake hekarũ. (Thoma 1 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 28:20.) Suleimani angĩagire kuonania ũmĩrĩru nĩ angĩatooririo nĩ guoya, na kwaga kũruta wĩra ũcio kũngĩarĩ kũũru gũkĩra kũremwo nĩ kũũruta.

5. Tũbataraga ũmĩrĩru nĩkĩ?

⁵ O ta Suleimani, nĩ tũbataraga gũteithio nĩ Jehova nĩguo tũkorũo na ũmĩrĩru na tũrĩkie wĩra ũrĩa atũhete. Nĩ ũndũ ũcio, no twĩcũranie ngerekano imwe cia mahinda ma tene cia andũ monanirie ũmĩrĩru. Na no twĩcirie ũrĩa tũngĩonania ũmĩrĩru na tũrĩkie wĩra witũ.

6. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũgũkenagia wĩgiĩ ũmĩrĩru wa Jusufu?

⁶ Ta wĩcirie ũmĩrĩru ũrĩa Jusufu onanirie rĩrĩa mũtumia wa Potifaru aamũgeragia nĩguo eingĩrie ngomanio-inĩ itagĩrĩire. No mũhaka Jusufu akorũo nĩ aamenyaga atĩ angĩaregire ũrĩa mũtumia ũcio aamwĩraga, nĩ angĩacemanirie na moimĩrĩro moru mũno. O na kũrĩ ũguo, handũ ha gwĩtĩkĩra kũgũa igerio-inĩ, onanirie ũmĩrĩru na akĩoya ikinya rĩa na ihenya mũno.—Kĩam. 39:10, 12.

7. Taarĩria ũrĩa Rahabu onanirie ũmĩrĩru. (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

⁷ Rahabu nĩ kĩonereria kĩngĩ kĩa mũndũ warĩ na ũmĩrĩru. Rĩrĩa athigani a Isiraeli maathire nyũmba-inĩ yake itũũra-inĩ rĩa Jeriko, nĩ angĩaiguire guoya na amaingate. No arĩ na mwĩhoko biũ harĩ Jehova, nĩ onanirie ũmĩrĩru na akĩhitha arũme acio erĩ na akĩmateithia gũcoka kũrĩa moimĩte matarĩ agere ngero. (Josh. 2:4, 5, 9, 12-16) Rahabu nĩ eetĩkĩtie atĩ Jehova nĩwe Ngai ũrĩa wa ma na aarĩ na ma biũ atĩ na njĩra ĩmwe kana ĩngĩ Jehova nĩ angĩaheire Aisiraeli bũrũri ũcio. Ndetĩkĩririe gwĩtigĩra andũ arĩa angĩ o hamwe na Mũthamaki wa Jeriko na andũ ake gũtũme aremwo nĩ gwĩka ũndũ. Handũ ha ũguo, oire ikinya rĩamũteithirie thutha-inĩ kũhonoka o hamwe na famĩlĩ yao.—Josh. 6:22, 23.

8. Ũmĩrĩru wa Jesu wahutirie atĩa atũmwo ake?

⁸ Atũmwo ehokeku a Jesu nĩ maaigire kĩonereria kĩega gĩa gũkorũo na ũmĩrĩru. Nĩ monete ũrĩa Jesu aakoragwo na ũmĩrĩru. (Mat. 8:28-32; Joh. 2:13-17; 18:3-5) Kĩonereria kĩa Jesu nĩ kĩamateithirie gũkũria ũmĩrĩru. Rĩrĩa mokagĩrĩrũo nĩ Asadukai, atũmwo acio matiatigire kũhunjia na mũthingi wa rĩĩtwa rĩa Jesu.—Atũm. 5:17, 18, 27-29.

9. Rĩandĩko rĩa 2 Timotheo 1:7 rĩtũteithagia atĩa kũmenya kĩhumo kĩa bata kĩa ũmĩrĩru?

⁹ Jusufu, Rahabu, Jesu, na atũmwo nĩ monanirie atĩ thĩinĩ wao maarĩ na hinya wamatindĩkaga gwĩka maũndũ mega. Ũmĩrĩru ũcio maarĩ naguo, nduoimanaga na kwĩĩhoka. Woimanaga na kwĩhoka Jehova. O na ithuĩ nĩ tũcemanagia na maũndũ mabataraga tũkorũo na ũmĩrĩru. Handũ ha kwĩĩhoka ithuĩ ene, twagĩrĩirũo kwĩhoka Jehova. (Thoma 2 Timotheo 1:7.) Rekei twarĩrĩrie maũndũ merĩ ũtũũro-inĩ tũbataraga kuonania ũmĩrĩru: thĩinĩ wa famĩlĩ na kĩũngano-inĩ.

10. Akristiano ethĩ mabataraga ũmĩrĩru nĩkĩ?

¹⁰ Akristiano ethĩ nĩ mekoraga maũndũ-inĩ maingĩ marĩa mabataraga monanie ũmĩrĩru nĩguo matungatĩre Jehova. No merute kuumana na kĩonereria gĩa Suleimani na makĩrũmĩrĩre, kĩgiĩ ũrĩa onanirie ũmĩrĩru agĩtua matua ma ũũgĩ nĩguo arĩkie gwaka hekarũ. O na gũtuĩka Akristiano ethĩ no mone ũtongoria kuuma kũrĩ aciari ao, na nĩ maagĩrĩire kũheo ũtongoria ũcio, o nao nĩ makoragwo na matua ma bata mabataraga gũtua. (Thim. 27:11) Matua ma ũũgĩ marĩa matuaga megiĩ gũthuura arata ega, maũndũ mega  ma gwĩkenia, gũkorũo na mĩthiĩre mĩtheru, na kũbatithio nĩ mabataraga makorũo na ũmĩrĩru. Gĩtũmi nĩ tondũ andũ acio ethĩ makoragwo magĩka mũgarũ na wendi wa Shaitani, ũrĩa ũnyũrũragia Ngai.

11, 12. (a) Musa aaigire kĩonereria kĩega kĩa ũmĩrĩru na njĩra ĩrĩkũ? (b) Andũ ethĩ mangĩĩgerekania atĩa na kĩonereria kĩa Musa?

¹¹ Itua rĩmwe rĩa bata andũ ethĩ arĩ o mũhaka matue, rĩhutĩtie mĩoroto yao. Mabũrũri-inĩ mamwe andũ ethĩ nĩ matindĩkagwo kwĩigĩra mĩoroto ĩgiĩ gĩthomo kĩa igũrũ na mawĩra marĩ na mbeca nyingĩ. Mabũrũri-inĩ mangĩ namo, mathĩna ma kĩĩmbeca no matũme andũ ethĩ mone atĩ no mũhaka maige meciria mao harĩ gũteithia famĩlĩ ciao na indo cia kĩĩmwĩrĩ. Ũngĩĩkora ũndũ-inĩ ũmwe wa macio, wĩcirie ngerekano ya Musa. Tondũ aarerirũo nĩ mwarĩ wa Firauni, Musa nĩ angĩeigĩire muoroto wa kũgĩa na igweta kana mbeca. No mũhaka akorũo nĩ aatindĩkagĩrĩrio mũno gwĩka ũguo nĩ famĩlĩ ĩyo yao ya Misiri, arutani ake, na arĩa maamũtaaraga. No handũ ha Musa gwĩtĩkĩra gũtindĩkĩrĩrio, aarũgamire mwena wa ũthathaiya wa ma arĩ na ũmĩrĩru. Thutha wa Musa gũtiga ũtonga wa Misiri na thutha, aaigire mwĩhoko wake harĩ Jehova. (Ahib. 11:24-26) Ũndũ ũcio nĩ watũmire Musa arathimwo nĩ Jehova mahinda-inĩ macio, na hatarĩ nganja nĩ agakenera irathimo ingĩ nyingĩ mahinda mokĩte.

¹² O ũndũ ũmwe na ũcio, Jehova nĩ arĩrathimaga andũ ethĩ arĩa merutanagĩria kwĩigĩra mĩoroto ya kĩĩroho marĩ na ũmĩrĩru na makaiga maũndũ ma Ũthamaki mbere ũtũũro-inĩ wao. Nĩ arĩmateithagia kũhingĩria famĩlĩ ciao mabataro ma cio. Hĩndĩ ya karine ya mbere, Timotheo arĩ mwĩthĩ aaigire meciria make harĩ mĩoroto ya kĩĩroho, na o nawe no wĩke ũguo. *—Thoma Afilipi 2:19-22.

13. Ũmĩrĩru wateithirie atĩa mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe gũkinyĩra mĩoroto yake?

¹³ Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe kuuma Alabama, U.S.A., nĩ aabataraga gũkũria ũmĩrĩru nĩguo eigĩre mĩoroto ya kĩĩroho. Aandĩkire ũũ: “Ngĩkũra nĩ ndakoragwo na thoni mũno. Nĩ ndaritũhagĩrũo mũno kwaria na andũ thĩinĩ wa Nyũmba ya Ũthamaki, na kũringaringa mĩrango ya andũ itoĩ kwarĩ o na kũritũ makĩria.” Agĩteithĩrĩrio nĩ aciari ake hamwe na andũ angĩ thĩinĩ wa kĩũngano, Mũkristiano ũcio mwĩthĩ nĩ aakinyĩire muoroto wake wa gũtuĩka painia wa hĩndĩ ciothe. Oigaga ũũ: “Thĩ ya Shaitani ĩgathagĩrĩria atĩ gĩthomo kĩa igũrũ, igweta, mbeca, na gũkorũo na indo nyingĩ cia kĩĩmwĩrĩ nĩ mĩoroto mĩega. Kaingĩ, mĩoroto ĩyo ndĩkinyĩrĩkaga na ĩrehaga o mĩtangĩko na ruo rwa ngoro. No gũtungatĩra Jehova nĩ gũtũmĩte ngorũo na gĩkeno kĩnene mũno na ngaigua nĩ kũrĩ ũndũ hingagia.”

14. Nĩ maũndũ-inĩ marĩkũ mamwe aciari Akristiano mabataraga ũmĩrĩru?

¹⁴ Aciari Akristiano o nao nĩ mabataraga ũmĩrĩru. Kwa ngerekano, ũrĩa ũkwandĩkĩte no akwĩrage kaingĩ ũrute wĩra nginya thutha wa mathaa ma wĩra na mĩico-inĩ ya kiumia, mahinda marĩa ũkoragwo ũbangĩire ũthathaiya wa famĩlĩ, ũtungata, na mĩcemanio ya Gĩkristiano. Ũmĩrĩru nĩ ũbataranagia nĩguo mũndũ age gwĩtĩkĩra kũruta wĩra ũguo na aigĩre ciana ciake kĩonereria kĩrĩa kĩagĩrĩire. Kana hihi gũkorũo aciari amwe thĩinĩ wa kĩũngano nĩ metĩkagĩria ciana ciao gwĩka maũndũ wee ũtendaga mwana waku eke. Aciari acio no morie nĩ kĩĩ gĩtũmaga mwana waku age kũnyitanĩra maũndũ-inĩ ta macio. Hihi nĩ ũgũkorũo na ũmĩrĩru na ũtaarĩrie na njĩra ya gĩtĩo gĩtũmi kĩa itua rĩaku?

15. Rĩandĩko rĩa Thaburi 37:25 na rĩa Ahibirania 13:5 mangĩteithia aciari atĩa?

¹⁵ Tuonanagia ũmĩrĩru rĩrĩa twateithia ciana citũ ciĩigĩre na ikinyĩre mĩoroto ya kĩĩroho. Kwa ngerekano, aciari amwe no mahũthĩrĩrie gwĩkĩra ngoro mwana wao eigĩre muoroto wa  gũtuĩka painia, gũtungata kũrĩa kũrĩ na bata mũnene wa ahunjia, gũtungata Betheli, kana kũruta wĩra mĩako-inĩ ya gĩtheokrasi. Aciari acio no metigĩre atĩ mwana wao ndakaahota kũmarũmbũiya rĩrĩa magaakũra. No aciari ogĩ monanagia ũmĩrĩru na magakorũo na wĩtĩkio harĩ ciĩranĩro cia Jehova. (Thoma Thaburi 37:25; Ahibirania 13:5.) Kwoguo njĩra ĩngĩ ũngĩonania nayo ũmĩrĩru na kwĩhoka Jehova nĩ gũteithia mwana waku o nake eke o ũguo.—1 Sam. 1:27, 28; 2 Tim. 3:14, 15.

16. Aciari amwe mateithĩtie ciana ciao atĩa kwĩigĩra mĩoroto ya kĩĩroho, na ũndũ ũcio ũkoretwo na ũguni ũrĩkũ?

¹⁶ Mũthuri ũmwe na mũtumia wake bũrũri-inĩ wa Amerika (US) nĩ maateithirie ciana ciao kwĩigĩra mĩoroto ya kĩĩroho. Mũthuri ũcio ataarĩirie ũũ: “Mbere ya ciana citũ imenyete kwaria na gũthiĩ, nĩ twaragia nacio ũhoro wĩgiĩ gĩkeno kĩrĩa kiumanaga na kũpainia na gũtungatĩra kĩũngano. Rĩu ũcio nĩguo ũkoragwo ũrĩ muoroto wao. Gũkorũo na mĩoroto ya kĩĩroho na kũmĩkinyĩra gũteithagia ciana citũ iregane na hatĩka iria ciumanaga na mũtabarĩre ũyũ wa Shaitani na ciige meciria ma cio harĩ ũrĩa wa bata makĩria, Jehova.” Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe ũkoragwo na ciana igĩrĩ aandĩkire ũũ: “Aciari aingĩ mahũthagĩra mahinda na mbeca nyingĩ magĩteithia ciana ciao ikinyĩre mĩoroto maũndũ-inĩ ta mathako, maũndũ ma gwĩkenia, na gĩthomo. Nĩ ũndũ wa ũũgĩ makĩria kũhũthĩra hinya na mbeca gũteithia ciana citũ ikinyĩre mĩoroto ĩrĩa ĩgũciteithia gũkorũo na mũrũgamo mwega mbere ya Jehova. Nĩ tũiguaga tũiganĩire mũno kuona ciana citũ igĩkinyĩra mĩoroto ya kĩĩroho na gũteithania hamwe nacio gũkinyĩra mĩoroto ĩyo.” Ndũkanakorũo na nganja o na hanini atĩ Ngai nĩ arĩrathimaga aciari arĩa mateithagia ciana ciao kwĩigĩra na gũkinyĩra mĩoroto ya kĩĩroho.

17. Heana ngerekano ironania maũndũ marabatara ũmĩrĩru kĩũngano-inĩ gĩa Gĩkristiano.

¹⁷ Nĩ hakoragwo na bata kuonania ũmĩrĩru thĩinĩ wa kĩũngano. Kwa ngerekano, athuri nĩ magĩrĩirũo gũkorũo na ũmĩrĩru maũndũ-inĩ megiĩ ciira kĩũngano-inĩ kana rĩrĩa marateithia arĩa marĩ na mĩrimũ ĩrabatara kũrũmbũiyo na ihenya. Athuri amwe a kĩũngano nĩ mathiaga njera kũrũmbũiya mabataro ma kĩĩroho ma arĩa mohetwo. Ĩ aarĩ a Ithe witũ arĩa  matahikĩte? Mahinda-inĩ maya nĩ gũkoragwo na mĩeke mĩingĩ mangĩandandũra ũtungata wao ta kũpainia, gũthiĩ kũrĩa kũrĩ na bata mũnene wa ahunjia, kwĩrutĩra wĩra-inĩ wa mĩako ya gĩtheokrasi, na kũiyũria fomu ya gũthiĩ Cukuru ya Ahunjia a Ũthamaki. Amwe o na nĩ mahotaga gũthiĩ Cukuru ya Gileadi.

18. Aarĩ a Ithe witũ arĩa akũrũ mangĩonania ũmĩrĩru atĩa?

¹⁸ Aarĩ a Ithe witũ arĩa akũrũ makoragwo marĩ kĩrathimo harĩ kĩũngano. Nĩ tũmendete mũno! Amwe matingĩhota kũhingia maũndũ maingĩ ta ũrĩa maahingagia ũtungata-inĩ, ĩndĩ no monanie ũmĩrĩru na marute wĩra. (Thoma Tito 2:3-5.) Kwa ngerekano, mwarĩ wa Ithe witũ mũkũrũ nĩ abataraga ũmĩrĩru angĩũrio arie na mwarĩ wa Ithe witũ mwĩthĩ ũhoro wĩgiĩ kwĩhumba na njĩra njega. Ndekũmwarĩria na njĩra ya kũmũnegenia nĩ ũndũ wa mwĩhumbĩre wake, ĩndĩ no ahote gwĩkĩra ngoro mwarĩ wa Ithe witũ ũcio mwĩthĩ ecirie ũrĩa mwĩhumbĩre wake ũngĩhutia arĩa angĩ. (1 Tim. 2:9, 10) Ũndũ ta ũcio wa wendo no ũkorũo na moimĩrĩro mega.

19. (a) Ariũ a Ithe witũ arĩa abatithie mangĩkorũo na ũmĩrĩru atĩa? (b) Rĩandĩko rĩa Afilipi 2:13 na 4:13 rĩngĩteithia ariũ a Ithe witũ atĩa gũkũria ũmĩrĩru?

¹⁹ Angĩ nao arĩa mabataraga gũkorũo na ũmĩrĩru na marute wĩra nĩ ariũ a Ithe witũ abatithie. Ariũ a Ithe witũ arĩa makoragwo na ũmĩrĩru na mehaarĩirie kũruta wĩra makĩria makoragwo marĩ kĩrathimo harĩ kĩũngano. (1 Tim. 3:1) O na kũrĩ ũguo, amwe no maigue guoya gũkinyĩra mĩeke ya ũtungata. No gũkorũo mũrũ wa Ithe witũ nĩ harĩ mahĩtia eekĩte tene, na rĩu aiguaga atagĩrĩire gũtuĩka ndungata ya kĩũngano kana mũthuri wa kĩũngano. Ũngĩ nake no akorũo akĩigua we ndangĩhota kũhingia wĩra mũna. Ũngĩkorũo nĩ ũiguaga ũguo, Jehova no agũteithie gũkũria ũmĩrĩru. (Thoma Afilipi 2:13; 4:13.) Ririkana atĩ nĩ kũrĩ hĩndĩ Musa aaiguaga atagĩrĩire wĩra-inĩ ũrĩa aaheagwo. (Tham. 3:11) No Jehova nĩ aamũteithirie na thutha wa ihinda Musa agĩkũria ũmĩrĩru wa kũhingia wĩra ũrĩa aahetwo. Mũrũ wa Ithe witũ mũbatithie no akũrie ũmĩrĩru ta ũcio na njĩra ya gwetha ũteithio wa Jehova kũgerera mahoya na gũthomaga Bibilia o mũthenya. Gwĩcũrania ũhoro wa ngerekano cia andũ monanirie ũmĩrĩru ningĩ no gũteithie. Mũrũ wa Ithe witũ ũcio no orie athuri arĩ na wĩnyihia mamũmenyerie, nake akorũo akĩoneka na ehaarĩirie gũteithĩrĩria na njĩra o yothe ĩngĩbatarania. Tũrekĩra ngoro ariũ a Ithe witũ othe arĩa abatithie makorũo na ũmĩrĩru na marutĩre kĩũngano wĩra marĩ na kĩyo!

20, 21. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ Daudi aaririkanirie Suleimani? (b) Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũngĩkorũo na ma naguo?

²⁰ Mũthamaki Daudi aaririkanirie Suleimani atĩ Jehova ndangĩamũtiganĩirie nginya wĩra wa gwaka hekarũ ũrĩke. (1 Maũ. 28:20) Tondũ ciugo iria Suleimani eerĩtwo nĩ ithe ciarĩ meciria-inĩ na ngoro-inĩ yake, ndeetĩkĩririe wĩthĩ wake na kwaga ũmenyeru ituĩke mũhĩnga. Onanirie ũmĩrĩru mũnene, akĩruta wĩra, na nĩ ũndũ wa gũteithio nĩ Jehova akĩrĩkia gwaka hekarũ ĩrĩa yarĩ nene na thaka, kwa ihinda rĩa mĩaka mũgwanja na nuthu.

²¹ O ta ũrĩa Jehova aateithirie Suleimani, o na ithuĩ no atũteithie gũkorũo na ũmĩrĩru na tũhingie wĩra witũ thĩinĩ wa famĩlĩ na ciũngano-inĩ. (Isa. 41:10, 13) Tũngĩonania ũmĩrĩru ũthathaiya-inĩ witũ harĩ Jehova, no tũkorũo na ma biũ atĩ nĩ egũtũrathima mahinda-inĩ maya na marĩa mokĩte. Nĩ ũndũ ũcio, ‘gĩa na ũmĩrĩru naguo wĩra ũũrute.’