1. Jehova onaga andũ enyihia atĩa? Taarĩria.

JEHOVA nĩ endete andũ enyihia. Arĩa makoragwo marĩ enyihia biũ no o tu mangĩgĩa na ũrata wa hakuhĩ hamwe nake. Ĩndĩ, “ũrĩa mwĩtĩi amenyaga ũhoro wake arĩ o haraihu.” (Thab. 138:6) O ũmwe witũ nĩ endaga gũkenia Jehova na gũkenera wendo wake, nĩ ũndũ ũcio, tũrĩ na itũmi njega cia kwĩruta gũkũria wĩnyihia.

2. Tũkwarĩrĩria maũndũ marĩkũ gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

² Thĩinĩ wa gĩcunjĩ gĩkĩ, tũkwarĩrĩria macokio ma ciũria ici ithatũ: (1) Wĩnyihia nĩ kĩĩ? (2) Twagĩrĩirũo gũkũria ngumo ĩyo nĩkĩ? (3) Nĩ maũndũ marĩkũ mangĩtũma tũremwo kuonania wĩnyihia? O ta ũrĩa tũgũcoka tuone, rĩrĩa twakũria wĩnyihia nĩ tũkenagia ngoro ya Jehova na tũkagunĩka ithuĩ ene.—Thim. 27:11; Isa. 48:17.

3. Wĩnyihia nĩ kĩĩ?

³ Wĩnyihia nĩ gũkorũo mũndũ atarĩ na mwĩtĩo kana mwĩtũũgĩrio. Bibilia yonanagia atĩ mũndũ mwĩnyihia akoragwo na mawoni marĩa magĩrĩire kwĩyerekera akĩringithanio na Jehova Ngai o hamwe na andũ arĩa angĩ. Mũndũ mwĩnyihia nĩ etĩkagĩra atĩ andũ arĩa angĩ othe nĩ harĩ ũndũ mamũkĩrĩte naguo.—Afil. 2:3, 4.

4-5. Nĩkĩ wĩnyihia wa ma ti ũrĩa mũndũ onekaga na igũrũ?

⁴ Andũ amwe monekaga ta marĩ enyihia no ti enyihia. No makorũo matarĩ aria mũno. Kana no monanie gĩtĩo na ũhooreri nĩ ũndũ wa ũndũire na mĩrerere yao. No na kũu  thĩinĩ makorũo marĩ na mwĩtĩo. Thutha wa ihinda nĩ maguũragia ũrĩa matariĩ ngoro-inĩ.—Luk. 6:45.

⁵ Ningĩ kũrĩ andũ angĩ monekaga marĩ na ũmĩrĩru na aria, no ũguo ti kuuga atĩ makoragwo marĩ etĩi. (Joh. 1:46, 47) O na kũrĩ ũguo, andũ arĩa aria nĩ magĩrĩirũo kwĩmenyerera matikehokage ũhoti wao wa mũciarĩre. Tũkorũo tũrĩ aria kana tũrĩ akiri, ithuothe nĩ twagĩrĩirũo kwĩrutanĩria gũkũria wĩnyihia.

6. Kũringana na 1 Akorintho 15:10, tũngĩĩruta atĩa na kĩonereria kĩa mũtũmwo Paulo?

⁶ Ta wĩcirie kĩonereria kĩa mũtũmwo Paulo. Nĩ aahũthĩrirũo na njĩra nene nĩ Jehova kwambĩrĩria ciũngano kuuma itũũra rĩmwe nginya rĩrĩa rĩngĩ. O na no kũhoteke nĩ aahingirie maũndũ maingĩ ũtungata-inĩ gũkĩra mũtũmwo ũngĩ o wothe wa Jesu Kristo. O na kũrĩ ũguo, Paulo ndeetũũgĩririe igũrũ rĩa Akristiano arĩa angĩ. Ooigire ũũ arĩ na wĩnyihia: “Nĩ niĩ mũnini mũno harĩ atũmwo, na ndiagĩrĩire gwĩtwo mũtũmwo, tondũ nĩ ndanyaririre kĩũngano kĩa Ngai.” (1 Kor. 15:9) Ningĩ Paulo nĩ oonanirie wega atĩ ũrata ũrĩa aarĩ naguo hamwe na Jehova woimanĩte na ũtugi mũnene wa Ngai no ti ũhoti wake mwene. (Thoma 1 Akorintho 15:10.) Paulo nĩ aaigire kĩonereria kĩega kĩa wĩnyihia. Rĩrĩa aandĩkĩire kĩũngano gĩa Korintho marũa, ndeetũũgĩririe o na gũtuĩka andũ amwe kĩũngano-inĩ nĩ maamũmenagĩrĩria.—2 Kor. 10:10.

7. Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe woĩkaine mũno oonanirie wĩnyihia na njĩra ĩrĩkũ?

⁷ Ndungata nyingĩ cia Jehova nĩ ciĩkĩrĩtwo ngoro nĩ rũgano rwa ũtũũro rwa Mũrũ wa Ithe Witũ Karl F. Klein, ũrĩa watungataga thĩinĩ wa Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia. Rũgano-inĩ rũu, Mũrũ wa Ithe Witũ Klein  arĩ na wĩnyihia nĩ agwetete mahĩtia make na moritũ marĩa aagereire ũtũũro-inĩ. Kwa ngerekano, mĩaka-inĩ ya 1920, rĩrĩa aathiire kũhunjia nyũmba kwa nyũmba riita rĩa mbere, oonire ũcio ũrĩ ũndũ mũritũ mũno, ũũ atĩ ndaacokire kũhunjia rĩngĩ ihinda ta rĩa mĩaka ĩĩrĩ. Thutha ũcio, rĩrĩa aatungataga Betheli, nĩ aarakarĩire mũrũ wa Ithe witũ ũmwe kwa ihinda nĩ ũndũ wa kũmũhe ũtaaro. Ningĩ nĩ harĩ hĩndĩ aagĩire na thĩna wa meciria no thutha-inĩ nĩ aahonire. O na kũrĩ ũguo, no aakeneire mĩeke ya mwanya ya ũtungata. Na githĩ mũrũ wa Ithe witũ ta ũcio woĩkaine mũno gwĩtĩkĩra kwaria ũhoro wĩgiĩ mathĩna make gũtironania atĩ aarĩ mwĩnyihia? Aarĩ na ariũ a Ithe witũ aingĩ nĩ maririkanaga Mũrũ wa Ithe Witũ Klein na rũgano rũu rwake rwa ũtũũro rũrĩa arĩtie maũndũ atekũhithĩrĩra. *

8. 1 Petero 5:6 ĩtũteithagia atĩa kuona atĩ wĩnyihia nĩ ũkenagia Jehova?

⁸ Gĩtũmi kĩrĩa kĩnene gĩtũmaga tũkũrie wĩnyihia nĩ tondũ ũndũ ũcio nĩ ũkenagia Jehova. Mũtũmwo Petero nĩ oonanirie ũndũ ũcio na njĩra njega. (Thoma 1 Petero 5:6.) Ibuku rĩa ‘Njoo Uwe Mfuasi Wangu’ rĩkĩaria ũhoro wĩgiĩ ciugo cia Petero riugaga ũũ: “Mwĩtĩo ũtariĩ ta thumu. Moimĩrĩro maguo no makorũo marĩ moru mũno. No ũtũme mũndũ ũrĩ na ũhoti mũnene akorũo atarĩ wa bata maitho-inĩ ma Ngai. Naguo wĩnyihia no ũtũme mũndũ wa thĩ mũno ahũthĩke na njĩra nene nĩ Jehova. . . . Nĩ . . . arĩkenaga gũkũrathima nĩ ũndũ wa wĩnyihia waku.” * Kwaria ma-rĩ, nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩ mwega tũngĩenda gwĩka tiga gũkenia ngoro ya Jehova?—Thim. 23:15.

9. Wĩnyihia ũgucagĩrĩria andũ harĩ ithuĩ atĩa?

⁹ Makĩria ma gũkenia Jehova, rĩrĩa twakũria wĩnyihia nĩ twamũkagĩra irathimo nyingĩ. Wĩnyihia nĩ ũgucagĩrĩria andũ arĩa angĩ harĩ ithuĩ. Nĩguo tũtaũkĩrũo nĩ na njĩra ĩrĩkũ, nĩ wega kwĩĩkĩra iratũ-inĩ cia andũ arĩa angĩ. (Mat. 7:12) Aingĩ aitũ tũtikenaga gũkorũo hamwe na andũ arĩa manyitagĩrĩra mawoni mao na matetĩkagĩra mawoni ma andũ arĩa angĩ. No nĩ tũcanjamũragwo rĩrĩa aarĩ na ariũ a Ithe witũ monania “tha, wendo ta wa andũ a nyina ũmwe, ũcayanĩri muororo, na wĩnyihia.” (1 Pet. 3:8) Angĩkorũo nĩ tũgucagĩrĩrio nĩ andũ a mũthemba  ũcio, o nao nĩ marĩgucagĩrĩrio nĩ ithuĩ twakorũo na wĩnyihia.

10. Wĩnyihia ũhũthagia ũtũũro witũ na njĩra ĩrĩkũ?

¹⁰ Ningĩ wĩnyihia nĩ ũhũthagia mũtũũrĩre witũ. Rĩngĩ na rĩngĩ nĩ tũrĩonaga maũndũ ta mataratwarithio na njĩra ya kĩhooto. Suleimani mũthamaki mũũgĩ ooigire ũũ: “Nĩ nyonete ndungata igĩthiĩ ikuuĩtwo nĩ mbarathi, nao anene magĩthiĩ magũrũ o ta ndungata.” (Koh. 10:7) Rĩmwe na rĩmwe andũ arĩa makoragwo na ũhoti mũnene matimenyekaga. Nao arĩa matarĩ ũhoti mũnene rĩmwe na rĩmwe nĩ maheagwo gĩtĩo makĩria. O na kũrĩ ũguo, Suleimani nĩ aataũkĩirũo atĩ nĩ ũndũ wa ũũgĩ harĩ ithuĩ gwĩtĩkĩra ũrĩa ũtũũro ũtariĩ handũ ha kũiguithio ũũru nĩ ũrĩa maũndũ mahaana. (Koh. 6:9) Tũngĩkorũo na wĩnyihia, nĩ tũrĩonaga arĩ ũndũ mũhũthũ gwĩtĩkĩra ũrĩa ũtũũro ũtariĩ, ĩndĩ ti ũrĩa ithuĩ tũngĩenda ũkorũo ũhaana.

11. Twagĩrĩirũo kwamũkĩra ũtaaro na njĩra ĩrĩkũ?

¹¹ O mũthenya, nĩ tũkoragwo na mĩeke mĩingĩ ya kuonania wĩnyihia. Rekei twĩcirie maũndũ maigana ũna. Rĩrĩa twaheo ũtaaro. Nĩ twagĩrĩirũo kũririkana atĩ nĩguo mũndũ oe ikinya rĩa gũtũrũnga, no kũhoteke nĩ tũhĩtĩtie o na gũkĩra ũrĩa tũreciria. Ihinda-inĩ ta rĩu, no twĩkore tũkĩamba kũrega ũtaaro. No tũmenererie mũndũ ũcio watũhe ũtaaro kana njĩra ĩrĩa ahũthĩra. No tũngĩkorũo tũrĩ enyihia, nĩ tũrĩĩrutanagĩria gũkorũo na mwerekera ũrĩa wagĩrĩire.

12. Kũringana na Thimo 27:5, 6, nĩkĩ nĩ twagĩrĩirũo kuonania ngatho rĩrĩa mũndũ atũhe ũtaaro? Heana ngerekano.

¹² Mũndũ mwĩnyihia nĩ onanagia ngatho rĩrĩa aheo ũtaaro. Kwa ngerekano: Ta hũũra mbica ũrĩ mĩcemanio-inĩ. Thutha wa kwaria na aarĩ na ariũ a Ithe witũ aigana ũna, ũmwe wao agagũtwara keheri-inĩ na agakũgwetera na njĩra ya ũũgĩ atĩ ũrĩ na kanyeni igego-inĩ. Hatarĩ nganja no ũigue ũconokete. No githĩ to ũigue ũrĩ na ngatho mũno tondũ nĩ akũgwetera ũndũ ũcio? O na no wĩyũrie na arĩ korũo nĩ harĩ mũndũ ũkũgweteire ũndũ ũcio o mbere! Ũndũ ũmwe na ũcio, nĩ twagĩrĩirũo kuonania ngatho tũrĩ na wĩnyihia harĩ mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ woete ikinya rĩa gũtũhe ũtaaro rĩrĩa tũraũbatara. Tuonaga mũndũ ũcio arĩ mũrata no ti thũ itũ.—Thoma Thimo 27:5, 6; Gal. 4:16.

13. Tũngĩonania wĩnyihia atĩa rĩrĩa arĩa angĩ maheo mĩeke ya ũtungata?

¹³ Rĩrĩa arĩa angĩ maheo mĩeke ya ũtungata. Mũthuri ũmwe wa kĩũngano wĩtagwo  Jason, eeyaririe akiuga ũũ kuuma ngoro: “Rĩrĩa ndona arĩa angĩ makĩheo mĩeke ya ũtungata, rĩmwe na rĩmwe nĩ ndĩyũragia nĩkĩ ti niĩ ndaheo.” Hihi nĩ harĩ hĩndĩ ũiguaga ũguo? Ti ũũru ‘kwĩrutanĩria’ gũkinyĩra mĩeke makĩria ya ũtungata. (1 Tim. 3:1) O na kũrĩ ũguo, nĩ twagĩrĩirũo kũgitĩra mwĩcirĩrie witũ. Tũngĩaga kwĩmenyerera, no tũkũrie mwĩtĩo ngoro-inĩ. Kwa ngerekano, mũndũrũme Mũkristiano no ambĩrĩrie gwĩciria atĩ nĩwe wagĩrĩire makĩria kũhingia wĩra mũna. Kana mũtumia Mũkristiano no ecirie, ‘Mũthuri wakwa nĩ agĩrĩire wĩra-inĩ ũyũ gũkĩra ng’ania na ng’ania!’ No angĩkorũo tũrĩ enyihia biũ, nĩ tũrĩĩthemaga roho ũcio wa mwĩtĩo.

14. Tũngĩĩruta ũndũ ũrĩkũ kuumana na ũrĩa Musa eekire rĩrĩa andũ angĩ maaheirũo mĩeke ya ũtungata?

¹⁴ No twĩrute na ũrĩa Musa eekire rĩrĩa arĩa angĩ maaheirũo mĩeke ya ũtungata. Musa nĩ ooyaga na ũritũ wĩra ũrĩa eehokeirũo wa gũtongoria rũrĩrĩ rwa Isiraeli. Hihi Musa eekire atĩa rĩrĩa Jehova aahotithirie andũ angĩ gũtungata hamwe nake? Ndaaiguire ũiru. (Ndar. 11:24-29) Arĩ na wĩnyihia, nĩ eetĩkĩrire kũnyitanĩra na andũ acio harĩ gũteithia gũtuithania andũ. (Tham. 18:13-24) Ũndũ ũcio nĩ warĩ na moimĩrĩro mega harĩ Aisiraeli tondũ nĩ maagĩire na arũme aingĩ a kũmatuithania. Ũndũ ũcio ũronania atĩ Musa aaigĩte mabataro ma andũ arĩa angĩ mbere handũ ha o gwĩciria ũhoro wĩgiĩ mweke wake wa ũtungata. Na githĩ kĩu ti kĩonereria kĩega harĩ ithuĩ? Twagĩrĩirũo kũririkana atĩ angĩkorũo nĩ tũkwenda kũhũthĩrũo biũ nĩ Jehova, wĩnyihia nĩ wa bata gũkĩra ũhoti o wothe tũngĩkorũo naguo. O na gũtuĩka “Jehova arĩ igũrũ, nĩ onaga mũndũ ũrĩa mwĩnyihia.”—Thab. 138:6.

15. Nĩ mogarũrũku marĩkũ andũ amwe macemanĩtie namo?

¹⁵ Rĩrĩa maũndũ macenjia. Mĩaka-inĩ ya ica ikuhĩ, aarĩ na ariũ a Ithe witũ aingĩ  arĩa matungatĩte mĩaka mĩingĩ nĩ macenjeirio ũtungata. Kwa ngerekano, mwaka-inĩ wa 2014 arori a ng’ongo na atumia ao nĩ maaheirũo mawĩra mangĩ thutha wa ũtungata ũcio gũthira. Na kwambĩrĩria mwaka o ũcio, arori a mũthiũrũrũko makinyia mĩaka 70 nĩ matigaga ũtungata ũcio. Nao ariũ a Ithe witũ arĩa marĩ na mĩaka 80 kana makĩria matitungataga marĩ atabarĩri a kĩama gĩa athuri kĩũngano-inĩ. Ningĩ mĩaka ĩigana ũna mĩhĩtũku, andũ aingĩ arĩa maatungataga Betheli nĩ matũmĩtwo mathiĩ makahunjie marĩ mapainia. Angĩ nao nĩ matigĩte ũtungata wa mahinda mothe nĩ ũndũ wa mathĩna ma mwĩrĩ, famĩlĩ, kana maũndũ mangĩ ma mũndũ kĩũmbe.

16. Aarĩ na ariũ a Ithe witũ monanĩtie wĩnyihia atĩa harĩ mogarũrũku marĩa magĩte namo?

¹⁶ Ndwarĩ ũndũ mũhũthũ harĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ aingĩ kũhiũrania na mogarũrũku macio. Hatarĩ nganja, nĩ meendete wĩra ũrĩa meehokeirũo hau kabere, na aingĩ ao maaũrutĩte ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ. Amwe ao nĩ maaiguire kĩeha mũno magĩka mogarũrũku macio. No thutha wa ihinda, nĩ maahotire kũgarũrĩra. Nĩkĩ? Ũndũ ũrĩa mũnene wamateithirie nĩ wendo wao harĩ Jehova. Nĩ maamenyaga atĩ meeyamũrĩire Ngai, no ti wĩra kana ũtungata mũna. (Kol. 3:23) Nĩ makenaga gũthiĩ na mbere gũtungatĩra Jehova marĩ na wĩnyihia handũ o hothe. Mamũikagĩria “mĩtangĩko [yao] yothe,” makĩmenyaga atĩ nĩ amarũmbũyagia.—1 Pet. 5:6, 7.

17. Nĩkĩ nĩ tũcokagia ngatho nĩ ũrĩa Bibilia ĩtwĩkagĩra ngoro gũkũria wĩnyihia?

¹⁷ Nĩ tũcokagia ngatho nĩ ũrĩa Bibilia ĩtwĩkagĩra ngoro gũkũria wĩnyihia. Rĩrĩa twakũria ngumo ĩyo njega, nĩ tũgunĩkaga ithuĩ ene na tũkaguna arĩa angĩ. Nĩ tũhotaga kũhiũrania na moritũ ma ũtũũro. Na makĩria, nĩ tũkuhagĩrĩria Ithe witũ wa igũrũ. Nĩ tũkenaga mũno kũmenya atĩ o na gũtuĩka nĩwe “Ũrĩa ũrĩ Igũrũ na Mũtũũgĩru,” nĩ endete ndungata ciake iria ikoragwo na wĩnyihia na nĩ onaga irĩ cia bata.—Isa. 57:15.