1-2. Nĩ maũndũ marĩkũ twerutire thĩinĩ wa gĩcunjĩ kĩrĩa kĩhĩtũku? Tũkwarĩrĩria maũndũ marĩkũ gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

THĨINĨ wa gĩcunjĩ kĩrĩa kĩhĩtũku, nĩ twarĩrĩirie motaaro tũngĩhũthĩra thĩinĩ wa Maũndũ ma Alawii mũrango wa 19. Kwa ngerekano, thĩinĩ wa mũhari wa 3, Jehova eerĩte Aisiraeli maheage aciari ao gĩtĩo. Nĩ tuoonire ũrĩa tũngĩhũthĩra ũtaaro ũcio na njĩra ya kũrũmbũiya mabataro ma aciari aitũ ma kĩĩmwĩrĩ, ma ngoro, na ma kĩĩroho. Thĩinĩ wa mũhari o ũcio, Ngai nĩ eerĩte andũ ake marũmagie Thabatũ. Nĩ twerutire atĩ, o na gũtuĩka tũtirĩ rungu rwa watho wa Thabatũ, no tũhũthĩre ũtaaro wa watho ũcio na njĩra ya gũcaragia mahinda hĩndĩ ciothe nĩguo tũrũmbũiye maũndũ ma kĩĩroho. Tweka ũguo nĩ tũrĩonanagia atĩ nĩ tũrerutanĩria gũkorũo tũrĩ atheru, o ta ũrĩa twĩrĩtwo twĩke thĩinĩ wa Maũndũ ma Alawii 19:2 na 1 Petero 1:15.

² Gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ, nĩ tũgũthiĩ na mbere kwarĩrĩria mĩhari ĩngĩ thĩinĩ wa Maũndũ ma Alawii 19. Nĩ maũndũ marĩkũ tũngĩĩruta thĩinĩ wa mũrango ũcio megiĩ ũrĩa tũngĩrũmbũiya andũ arĩa marĩ na mawathe ma mwĩrĩ, gũkorũo tũrĩ ehokeku biacara-inĩ citũ, na kuonagia andũ arĩa angĩ wendo? No twende gũkorũo tũrĩ atheru tondũ Ngai nĩ mũtheru, nĩ ũndũ ũcio rekei tuone maũndũ marĩa tũngĩĩruta.

3-4. Kũringana na Maũndũ ma Alawii 19:14, andũ maagĩrĩirũo kũrũmbũyania atĩa na andũ arĩa mataaiguaga, o hamwe na arĩa atumumu?

³ Thoma Maũndũ ma Alawii 19:14. Jehova eendaga andũ ake marũmbũyagie andũ arĩa marĩ na mawathe ma mwĩrĩ. Kwa ngerekano, Aisiraeli matiaagĩrĩirũo kũruma mũndũ ũtaiguaga.  Kũruma mũndũ kwahutĩtie kũmwĩhĩtĩra, kana kũmwendithĩria maũndũ moru. Gwĩka mũndũ ũtaiguaga ũndũ ta ũcio kũngĩarĩ ũndũ mũũru mũno. Tondũ ndangĩaiguire ũndũ ũrĩa ũrerũo ũmwĩgiĩ, ndangĩahotire gwĩtetera.

⁴ Makĩria ma ũguo, mũhari wa 14 nĩ wonanagia atĩ ndungata cia Ngai, itiaagĩrĩirũo kũigĩra mũndũ “mũtumumu kĩndũ gĩa kũmũhĩnga.” Ibuku rĩmwe rĩgĩtaarĩria ũhoro wĩgiĩ andũ arĩa maakoragwo na mawathe ma mwĩrĩ riugĩte ũũ: “Thĩinĩ wa Asia ya Gatagatĩ, andũ ta acio nĩ maahinyagĩrĩrio na magekwo maũndũ matarĩ mega.” Andũ amwe matarĩ tha rĩmwe nĩ maaigaga kĩndũ kĩngĩhĩnga mũndũ mũtumumu nogetha tu mamũthekerere. Kũgerera watho ũcio, Jehova nĩ aateithagia andũ ake kuona atĩ nĩ maagĩrĩirũo gũcaĩra andũ arĩa maarĩ na mawathe ma mwĩrĩ.

5. Tũngĩonania atĩa ũcayanĩri kũrĩ arĩa marĩ na mawathe ma mwĩrĩ?

⁵ Jesu nĩ aacayagĩra arĩa maarĩ na mawathe ma mwĩrĩ. Ririkana ndũmĩrĩri ĩrĩa aatũmire kũrĩ Johana Mũbatithania. Aaugire: “Arĩa atumumu rĩu nĩ marona, arĩa mathuaga magetwara wega, arĩa marĩ na mangũ magatherio, arĩa mataiguaga makaigua, [na] arĩa akuũ makariũkio.” Thutha wa kuona ciama iria Jesu aaringaga, ‘andũ othe makĩgooca Ngai.’ (Luk. 7:20-22; 18:43) Akristiano nĩ mendaga mũno kwĩgerekania na Jesu harĩ kuonania ũcayanĩri kwerekera andũ arĩa marĩ na mawathe ma mwĩrĩ. Kwoguo nĩ twendaga kũmarũmbũiya, na gũkorũo na wetereri kũmerekera. Ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, Jehova ndatũhete ũhoti wa kũringa ciama. No nĩ atũhete mweke wa gũteithia arĩa atumumu kĩĩmwĩrĩ na kĩĩroho, na njĩra ya kũmahunjĩria ũhoro mwega wĩgiĩ paradiso, kũrĩa andũ magaakorũo na ũgima mwega wa mwĩrĩ na wa kĩĩroho. (Luk. 4:18) Ũhoro ũcio mwega nĩ ũratũma andũ aingĩ magooce Ngai.

6. Ũhoro ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Maũndũ ma Alawii 19, ũthathaũraga makĩria atĩa Maathani Marĩa Ikũmi?

⁶ Mĩhari ĩmwe ya Maũndũ ma Alawii 19, nĩ ĩthathaũrĩte makĩria maũndũ marĩa marĩ thĩinĩ wa Maathani Marĩa Ikũmi. Kwa ngerekano, rĩathani rĩa kanana riugaga ũũ: “Ndũkanaiye.” (Tham. 20:15) Mũndũ no ecirie atĩ tondũ hihi nĩ emenyagĩrĩra nĩguo ndakoe kĩndũ kĩa mũndũ ũngĩ, nĩ akoretwo agĩathĩkĩra rĩathani rĩu. Ĩndĩ no akorũo akĩiya na njĩra ingĩ.

7. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ mũhũũri biacara angĩagire gwathĩkĩra rĩathani rĩa kanana rĩgiĩ kũiya?

 ⁷ Mũhũũri biacara nĩ angĩeganire auge atĩ we ndarĩ oya kĩndũ kĩa mũndũ ũngĩ. Ĩ hihi igũrũ rĩgiĩ njĩra ĩrĩa arutaga biacara yake nayo? Thĩinĩ wa Maũndũ ma Alawii 19:35, 36, Jehova aaugĩte ũũ: “Mũtikanahũthĩre ithimi itarĩ cia kĩhooto mũgĩthima ũraihu, ũritũ, kana ũingĩ. Mwagĩrĩirũo kũhũthagĩra ratiri iria ciagĩrĩire cia gũthima, ithimi iria ciagĩrĩire cia ũritũ, ithimi iria ciagĩrĩire cia indo nyũmũ, na ithimi iria ciagĩrĩire cia indo iria itariĩ ta maĩ.” Mũhũũri biacara angĩahũthĩrire ratiri kana ithimi njogomu nĩguo ahĩtithie agũri, angĩakorirũo akĩmaiya na njĩra ĩhithanĩtie. Mĩhari ĩngĩ ya Maũndũ ma Alawii 19 nĩ yonanĩtie ũndũ ũcio wega.

8. Ũhoro ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Maũndũ ma Alawii 19:11-13 ũngĩateithirie Ayahudi atĩa kũhũthĩra ũtaaro ũrĩa ũrĩ rĩathani-inĩ rĩa kanana? Ũndũ ũcio ũngĩtũteithia atĩa?

⁸ Thoma Maũndũ ma Alawii 19:11-13. Mũhari wa 11 wa Maũndũ ma Alawii 19 wambĩrĩirie na kuuga: “Mũtikanaiye.” Mũhari wa 13 wonanagia atĩ kũiya na mĩtugo ĩtarĩ ya wĩhokeku biacara-inĩ nĩ ikuruhanĩte tondũ yugaga: “Ndũkanakungie wara woe kĩndũ kĩa mũndũ ũrĩa ũngĩ.” Kwoguo rĩrĩa mũndũ akungia wara biacara-inĩ yake akoragwo akĩiya. Rĩathani rĩa kanana nĩ rĩakaananĩtie kũiya, no ũhoro ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Maũndũ ma Alawii nĩ ũngĩateithirie Ayahudi kuona ũrĩa mangĩahũthĩrire ũtaaro ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa watho ũcio. No tũgunĩke tũngĩĩciria mawoni ma Jehova igũrũ rĩgiĩ kwaga wĩhokeku na kũiya. No twĩyũrie ũũ: ‘Kũringana na ũhoro ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Maũndũ ma Alawii 19:11-13, hihi nĩ harĩ ũndũ ndĩrabatara kũgarũrĩra ũtũũro-inĩ wakwa? Hihi nĩ ndĩrabatara gwĩka mogarũrũku harĩ njĩra ĩrĩa ndutaga biacara ciakwa nayo?’

9. Watho ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Maũndũ ma Alawii 19:13 wagitagĩra atĩa aruti a wĩra?

⁹ Nĩ harĩ ũndũ ũngĩ wĩgiĩ wĩhokeku Mũkristiano wandĩkĩte andũ angĩ agĩrĩirũo gwĩciria igũrũ rĩaguo. Maũndũ ma Alawii 19:13 ĩkĩrĩkĩrĩra yugaga ũũ: “Ndwagĩrĩirũo gũikaria mũcara wa mũruti wĩra ũtukũ wothe nginya rũcinĩ.” Thĩinĩ wa Isiraeli ya tene, andũ aingĩ maarutaga wĩra wa mũgũnda, na mũruti wĩra aagĩrĩirũo kwamũkĩra mũcara wake o mũthenya thutha wa wĩra. Kwaga kũrĩha mũruti wa wĩra mũcara wake nĩ kũngĩatũmire age mbeca cia kũhingĩria famĩlĩ yake mabataro ma mũthenya ũcio. Jehova aataarĩirie ũũ: “Tondũ arĩ na thĩna na atũũragio nĩ mũcara ũrĩa onaga.”—Gũcok. 24:14, 15; Mat. 20:8.

10. Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũngĩĩruta kuumana na Maũndũ ma Alawii 19:13?

¹⁰ Ũmũthĩ, aruti aingĩ a wĩra marĩhagwo rita rĩmwe kana merĩ harĩ o mweri, no ti o mũthenya. O na kũrĩ ũguo, ũtaaro ũrĩa ũkoragwo thĩinĩ wa Maũndũ ma Alawii 19:13 no ũhũthĩkaga nginya ũmũthĩ. Andĩkani amwe nĩ makungagia wara andũ arĩa mandĩkĩte wĩra na njĩra ya kũmarĩha mbeca nini mũno gũkĩra ũrĩa magĩrĩirũo kũmarĩha. Nĩ mamenyaga atĩ aruti wĩra acio kaingĩ matikoragwo na ũndũ ũngĩ wa gwĩka, na no megũthiĩ na mbere kũmarutĩra wĩra o na makĩmarĩhaga tũbeca tũnini. Rĩrĩa meka ũguo, nĩ ta makoragwo ‘magĩikara na mũcara wa mũruti wa wĩra.’ Mũkristiano wandĩkĩte andũ arĩa angĩ wĩra, nĩ agĩrĩirũo gũtigĩrĩra atĩ nĩ anengera aruti ake a wĩra kĩhooto kĩao. Rekei rĩu tuone maũndũ mangĩ tũngĩĩruta thĩinĩ wa Maũndũ ma Alawii 19.

11-12. Nĩ ũndũ ũrĩkũ Jesu aatĩtĩrithirie rĩrĩa aagwetire rĩandĩko rĩa Maũndũ ma Alawii 19:17, 18?

¹¹ Ngai nĩ erĩgagĩrĩra tũtigeke andũ arĩa angĩ ũũru, no gwĩka ũguo gwiki ti kũiganu. No tuone ũndũ ũcio rĩandĩko-inĩ rĩa Maũndũ ma Alawii 19:17, 18. (Thoma.) Watho ũcio waugĩte wega ũũ: “No mũhaka wende mũndũ ũrĩa  ũngĩ o ta ũrĩa wĩyendete wee mwene.” No mũhaka Mũkristiano eke ũguo nĩguo akenie Ngai.

¹² Ta rora wone ũrĩa Jesu aatĩtĩrithirie bata wa watho ũrĩa ũkoragwo thĩinĩ wa Maũndũ ma Alawii 19:18. Harĩ hĩndĩ Mũfarisai ũmwe ooririe Jesu ũũ: “Rĩathani rĩrĩa inene mũno thĩinĩ wa Watho nĩ rĩrĩkũ?” Jesu aamũcokeirie na kũmwĩra atĩ “rĩathani rĩrĩa inene mũno na rĩa mbere,” nĩ kwenda Jehova Ngai na ngoro yaku yothe, na muoyo waku wothe, na meciria maku mothe. Jesu agĩcoka akĩgweta ciugo iria irĩ thĩinĩ wa Maũndũ ma Alawii 19:18 akiuga: “Rĩa kerĩ rĩtariĩ o ta rĩu, na nĩrĩo rĩrĩ: ‘No mũhaka wende mũndũ ũrĩa mũriganĩtie nake o ta ũrĩa wĩyendete wee mwene.’” (Mat. 22:35-40) No tuonie andũ arĩa tũrigainie nao wendo na njĩra nyingĩ, o na kũrĩ ũguo, no harĩ maũndũ maingĩ tũngĩĩruta kuumana na Maũndũ ma Alawii mũrango wa 19.

13. Ũhoro wa Jusufu ũngĩtũteithia atĩa gũtaũkĩrũo makĩria nĩ rĩandĩko rĩa Maũndũ ma Alawii 19:18?

¹³ Njĩra ĩmwe tũngĩonia andũ arĩa tũrigainie wendo nayo nĩ kũhũthĩra ũtaaro ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Maũndũ ma Alawii 19:18. Ugaga ũũ: “Ndũkanerĩhĩrie kana ũigĩre ariũ a andũ anyu muku.” Aingĩ aitũ no gũkorũo nĩ tũĩ mũndũ wanaigĩra muku mũndũ marutithanagia wĩra nake, mathomaga nake, mũndũ wa mbarĩ yao kana wa famĩlĩ yao, hihi o na kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ. Ririkana atĩ Jusufu nĩ aaigĩirũo muku nĩ ariũ a ithe ikũmi, ũndũ ũrĩa watũmire macoke kũmwĩka gĩĩko kĩũru thutha-inĩ. (Kĩam. 37:2-8, 25-28) No Jusufu aarũmbũyanirie nao na njĩra ngũrani. Hĩndĩ ĩrĩa aagĩire na ũnene na angĩahotire kwĩrĩhĩria harĩ ariũ a Ithe, aathurire kũmonia tha. Jusufu ndaamaigĩire muku. Handũ ha ũguo, aarũmĩrĩire ũtaaro ũrĩa ũkoragwo thĩinĩ wa Maũndũ ma Alawii 19:18.—Kĩam. 50:19-21.

14. Nĩ ũndũ ũrĩkũ wonanagia atĩ maũndũ marĩa makoragwo thĩinĩ wa Maũndũ ma Alawii 19:18, no mahũthĩkaga nginya ũmũthĩ?

¹⁴ Akristiano arĩa mangĩenda gũkenia Ngai, magĩrĩirũo kwĩgerekania na Jusufu, ũrĩa wathuurire kuohanĩra handũ ha kũiga muku. Ũguo noguo Jesu aarutanire ihoya-inĩ rĩake rĩa kĩonereria atĩ tuohagĩre arĩa matũhĩtagĩria. (Mat. 6:9, 12) O nake mũtũmwo Paulo aataarire Akristiano akĩmeera: “Endwa akwa, mũtikanerĩhĩrie.” (Rom. 12:19) Ningĩ aameerire ũũ:  “Thiĩi na mbere gũkiranagĩrĩria mũndũ na ũrĩa ũngĩ na kuohanagĩra mwĩyendeire o na angĩkorũo mũndũ arĩ na gĩtũmi gĩa gũteta nĩ ũndũ wa mũndũ ũrĩa ũngĩ.” (Kol. 3:13) Motaaro ma Jehova maticenjagia. Motaaro marĩa maumanĩte na Maũndũ ma Alawii 19:18 no mahũthĩkaga nginya ũmũthĩ.

15. Nĩ ngerekano ĩrĩkũ ĩngĩtũteithia kuona bata wa kwaga kũiga muku?

¹⁵ Ta wĩcirie ũhoro wa ngerekano ĩno. Ruo rwa ngoro no rũringithanio na kĩronda. Ironda imwe no ikorũo irĩ nini, no ingĩ no ikorũo irĩ nene. Kwa ngerekano, rĩrĩa tũrakera nyeni, rĩmwe no twĩtihie o hanini na kahiũ. No tũigue ruo, o na gũtuĩka thutha wa kahinda ruo rũu nĩ rũthiraga na tũkahona. Thutha wa thikũ cigana ũna, o na no wage kũmenya harĩa watihĩtio. Ũndũ ũmwe na ũcio, maũndũ mamwe tũngĩkwo nĩ andũ no makorũo matarĩ manene. Kwa ngerekano, mũrata waku no auge kana eke kaũndũ atecirĩtie na gagũtuurithie, ĩndĩ no ũhote kũmuohera o na ihenya. No ũngĩkorũo na kĩronda kĩnene, ndagĩtarĩ no agũtume ndigi na thutha-inĩ acoke ohe kĩronda kĩu. Tũngĩikara tũkĩhutagia kĩronda kĩu, kĩahota kwaga kũhona na ihenya, o na kana gĩthegee makĩria. Ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ, mũndũ no ekore agĩka ũndũ ta ũcio hĩndĩ ĩrĩa atuurithio na njĩra nene. Ahota gũikara agĩciragia ũrĩa mũndũ ũcio ũngĩ aamũtuurithirie, na ruo rũrĩa mũndũ ũcio aatũmire agerere. No andũ arĩa maigaga muku, no kwĩyongerera meyongagĩrĩra ruo. Na githĩ ndũkĩrĩ ũndũ mwega gwathĩkĩra ũtaaro ũrĩa ũkoragwo thĩinĩ wa Maũndũ ma Alawii 19:18?

16. Kũringana na Maũndũ ma Alawii 19:33, 34, Aisiraeli maagĩrĩirũo kũrũmbũiya andũ a kũngĩ na njĩra ĩrĩkũ, na ũndũ ũcio ũratũruta atĩa?

¹⁶ Hĩndĩ ĩrĩa Jehova aathire Aisiraeli mendage mũndũ ũrĩa marigainie, ti kuuga atĩ maagĩrĩirũo kwenda tu andũ arĩa marĩ a rũrĩrĩ rũmwe, kana arĩa mooimĩte bũrũri-inĩ ũmwe. Ningĩ nĩ aameerĩte mende andũ a kũngĩ arĩa maaikaranagia nao. Ũndũ ũcio nĩ ũtaarĩirio wega rĩandĩko-inĩ rĩa Maũndũ ma Alawii 19:33, 34. (Thoma.) Mũndũ wa kũngĩ aagĩrĩirũo kuonwo ta ‘mũndũ ũciarĩirũo bũrũri-inĩ wao,’ na Aisiraeli nĩ maagĩrĩirũo ‘kũmwenda’ o ta ũrĩa meeyendete. Kwa ngerekano, Aisiraeli nĩ maagĩrĩirũo gwĩtĩkĩria mũndũ wa kũngĩ o hamwe na andũ arĩa athĩni mahaarage matigari ma mĩgũnda yao. (Alaw. 19:9, 10) Ũtaaro ũcio wĩgiĩ kuonia andũ a kũngĩ wendo no ũhũthĩkaga harĩ Akristiano ũmũthĩ. (Luk. 10:30-37) Na njĩra ĩrĩkũ? Andũ milioni nyingĩ nĩ mathamĩte mabũrũri-inĩ mao na magathiĩ mabũrũri-inĩ  mangĩ, na kwahoteka amwe ao maikaraga hakuhĩ na kũrĩa ũikaraga. Nĩ ũndũ wa bata kuonia andũ ta acio gĩtĩo, makorũo marĩ ciana, athuri, kana atumia.

17-18. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũrekĩrũo ngoro gwĩka thĩinĩ wa Maũndũ ma Alawii 19:2 na 1 Petero 1:15? (b) Nĩ wĩra ũrĩkũ wa bata mũtũmwo Petero aatwĩkĩrire ngoro tũrutage?

¹⁷ Rĩandĩko rĩa Maũndũ ma Alawii 19:2 na 1 Petero 1:15, merĩ mekĩraga andũ a Ngai ngoro makorũo marĩ atheru. Harĩ na mĩhari ĩngĩ mĩingĩ thĩinĩ wa Maũndũ ma Alawii 19 ĩngĩtũteithia kuona maũndũ marĩa tũngĩka nĩguo twĩtĩkĩrĩke nĩ Jehova. Twarĩrĩria mĩhari ĩrĩa ĩronania maũndũ mamwe mega twagĩrĩirũo gwĩka, na maũndũ mangĩ twagĩrĩirũo gwĩthema. * Maandĩko ma Gĩkristiano ma Kĩngiriki, nĩ monanagia atĩ Jehova no endaga tũrũmĩrĩre motaaro o ta macio ũtũũro-inĩ witũ. No nĩ harĩ na ũndũ ũngĩ mũtũmwo Petero ongereire.

¹⁸ No tũkorũo tũgĩtungatĩra Jehova hingo ciothe na twĩke maũndũ maingĩ mega, no nĩ harĩ ũndũ ũmwe wa bata Petero aatĩtĩrithirie ũhoro waguo. Mbere ya Petero atwĩkĩrĩte ngoro tũkorũo tũrĩ atheru mĩthiĩre-inĩ itũ, aambire akiuga: “Mwĩhotorei meciria manyu nĩ ũndũ wa wĩra.” (1 Pet. 1:13, 15) Wĩra ũcio nĩ ũrĩkũ? Petero aaugire atĩ ariũ a Ithe na Kristo nĩ ‘mangĩamenyithanirie kũndũ guothe mawega ma Ũrĩa waametire.’ (1 Pet. 2:9) Ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, Akristiano othe ũmũthĩ nĩ makoragwo na mweke wa kũnyitanĩra wĩra-inĩ ũcio wa bata, ũrĩa ũkoragwo na ũguni gũkĩra wĩra ũngĩ o wothe. Na githĩ ti gĩtĩo kĩa mwanya twĩ nakĩo gĩa kũhunjia na kũrutana na kĩyo hingo ciothe tũrĩ andũ atheru a Ngai? (Mar. 13:10) Rĩrĩa twerutanĩria kũrũmĩrĩra ũtaaro ũrĩa ũkoragwo thĩinĩ wa Maũndũ ma Alawii mũrango wa 19, nĩ tuonanagia atĩ nĩ twendete Ngai witũ o hamwe na andũ arĩa angĩ. Ningĩ nĩ tuonanagia atĩ nĩ tũrenda ‘gũkorũo tũrĩ atheru’ mĩthiĩre-inĩ itũ yothe.