1-2. Nĩ maũndũ marĩkũ meekĩkire mbere ya Jesu kwaria ciugo ciake cia mũthia atanakua?

KWARĨ mathaa ma mũthenya, mũthenya wa Nisani 14, mwaka wa 33 M.M. Thutha wa Jesu gũthitangwo na gũtuĩrũo nĩ ũndũ wa mahĩtia ateekĩte, nĩ aanyũrũririo, akĩnyarirũo, na agĩcoka agĩcuurio mũtĩ-inĩ wa kũnyarirĩrũo. Aahũrĩrĩirũo mĩcumarĩ moko na magũrũ-inĩ make. No mũhaka akorũo akĩaria na akĩhuhia aarĩ na ruo rũingĩ mũno. Ĩndĩ no nginya aangĩaririe tondũ aarĩ na maũndũ ma bata eendaga kuuga.

² Rekei twarĩrĩrie ciugo cia Jesu iria aaririe arĩ mũtĩ-inĩ wa kũnyarirĩrũo na tuone nĩ maũndũ marĩkũ tũngĩĩruta. Tweka ũguo tũgũkorũo ‘tũkĩmũthikĩrĩria.’—Mat. 17:5.

3. Hihi Jesu aaragia ũhoro wa andũ arĩkũ rĩrĩa ooigire: “Awa, mohere”?

³ Jesu ooigire atĩa? Thutha wa Jesu gũcuurio mũtĩ-inĩ, aahoire ũũ: “Awa, mohere.” Nĩa aahoyaga moherũo? Ciugo iria aacokire kuuga no itũteithie kũmenya nĩa. Ooigire: “Matiramenya ũrĩa mareka.” (Luk. 23:33, 34) No kũhoteke Jesu aaragia ũhoro wĩgiĩ thigari cia Roma iria ciamũhũũrĩrĩire mĩcumarĩ moko na magũrũ. Itiamenyaga we aarĩ ũ. Ningĩ no kũhoteke andũ angĩ ooigaga moherũo nĩ andũ amwe maarĩ kĩrĩndĩ-inĩ kĩrĩa kĩoigĩte oragwo, no thutha-inĩ nĩ mangĩacokire kũmwĩtĩkia. (Atũm. 2:36-38) Jesu ndaarekire maũndũ marĩa eekĩtwo matarĩ ma kĩhooto matũme arakare kana age kuohanĩra. (1 Pet. 2:23) Handũ ha ũguo, eerire Jehova ohere andũ acio maamũragire.

4. Tũreruta atĩa kuumana na ũrĩa Jesu aakoragwo eehaarĩirie kuohera andũ arĩa maamũkagĩrĩra?

 ⁴ Tũngĩĩruta atĩa kuumana na ciugo cia Jesu? O ta Jesu, nĩ twagĩrĩirũo gũkorũo twĩhaarĩirie kuohera andũ arĩa angĩ. (Kol. 3:13) Andũ amwe, ta andũ aitũ a famĩlĩ no matũkararie tondũ matirataũkĩrũo nĩ wĩtĩkio na ũtũũro witũ. No maarie maheeni igũrũ rĩtwĩgiĩ, matũconorithie mbere ya andũ, mathũkangie mabuku maitũ, o na kana matwĩre nĩ megũtwĩka ũndũ mũũru. Handũ ha kũmaigĩra muku, no tũhoe Jehova amahingũre maitho nĩguo merute ũhoro wa ma. (Mat. 5:44, 45) Rĩmwe o na no tũritũhĩrũo kuohera andũ arĩa angĩ, makĩria angĩkorũo nĩ matũtuurithĩtie na njĩra nene. No tũngĩrakara na tũige muku ngoro-inĩ citũ, tũtingĩkorũo na moimĩrĩro mega. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe ooigire ũũ: “Nĩ menyaga atĩ kuohera andũ arĩa angĩ ti kuuga atĩ nĩ ndĩretĩkania na mahĩtia mao kana kũmahe rũtha rwa kũnjĩka maũndũ moru. No kũmohera nĩ kuuga atĩ ndirenda gũikara ndĩmarakarĩire.” (Thab. 37:8) Rĩrĩa twathuura kuohera mũndũ, ũguo nĩ kuuga tũtirekaga maũndũ moru marĩa atwĩkĩte matũme tũthiĩ na mbere kũrakara.—Ef. 4:31, 32.

5. Nĩ kĩĩranĩro kĩrĩkũ Jesu eerĩire mũici ũmwe wacuurĩtio hakuhĩ nake, na aamwĩrĩire kĩĩranĩro kĩu nĩkĩ?

⁵ Jesu ooigire atĩa? Haarĩ na aici erĩ maacuurĩtio mũtĩ-inĩ hakuhĩ na Jesu. Kĩambĩrĩria-inĩ, eerĩ nĩ maamũnyũrũragia. (Mat. 27:44) No thutha-inĩ, ũmwe wao nĩ aacenjirie mwerekera wake. Nĩ aamenyire atĩ “gũtirĩ ũndũ o na ũmwe mũũru” Jesu eekĩte. (Luk. 23:40, 41) Makĩria ma ũguo, nĩ oonanirie atĩ nĩ eetĩkĩtie atĩ Jesu nĩ angĩariũkirio kuuma kũrĩ arĩa akuũ na mũthenya ũmwe athane arĩ mũthamaki. Eerire Jesu ũũ: “Jesu, ũkaandirikana rĩrĩa ũkaaingĩra thĩinĩ wa Ũthamaki waku.” (Luk. 23:42) Hatarĩ nganja mũndũ ũcio nĩ oonanirie wĩtĩkio mũnene. Jesu aamũcokeirie akĩmwĩra: “Ũmũthĩ ndakwĩra atĩrĩ na ma, nĩ ũgaakorũo hamwe na niĩ [ti Ũthamaki-inĩ, no nĩ] thĩinĩ wa Paradiso.” (Luk. 23:43) Handũ ha Jesu kũhũthĩra ciugo ingĩonanirie ta ararĩria andũ aingĩ, aahũthĩrire ciugo “nĩ ũgaakorũo hamwe na niĩ,” ũndũ ũrĩa watũmire mũici ũcio aigue atĩ kĩĩranĩro kĩu kĩerekeirio ĩmwe kwa ĩmwe harĩ we. Jesu aamwĩrĩire kĩĩranĩro kĩu nĩguo amũhe mwĩhoko tondũ nĩ aamenyaga atĩ Jehova nĩ mũigua tha.—Thab. 103:8.

6. Tũreruta atĩa kuumana na ciugo cia Jesu iria eerire mũici ũmwe?

⁶ Tũngĩĩruta atĩa kuumana na ciugo cia Jesu? Jesu nĩ mũhianĩre mũkinyanĩru wa ũrĩa Ithe atariĩ. (Ahib. 1:3) Jehova nĩ akoragwo ehaarĩirie gũtuohera biũ na gũtuonia tha, angĩkorũo nĩ twĩrirĩte biũ maũndũ moru marĩa twekĩte tene na angĩkorũo nĩ twĩtĩkĩtie atĩ no tuoherũo kũgerera thakame ĩrĩa yaitirũo nĩ Jesu Kristo. (1 Joh. 1:7) Andũ amwe no mone arĩ ũndũ mũritũ gwĩtĩkia atĩ Jehova no amohere mehia marĩa meekĩte tene. Angĩkorũo nĩ ũiguaga ũguo rĩmwe na rĩmwe ririkanaga ũndũ ũyũ: Jesu atigĩtie ihinda inini akue, nĩ oonirie mũici ũmwe tha, na mũici ũcio aakoretwo o hĩndĩ ambĩrĩria kuonania wĩtĩkio. Kwoguo-rĩ, na githĩ Jehova ndakĩonagia tha o na makĩria ndungata ciake njĩhokeku iria ciĩrutanagĩria biũ gwathĩkĩra maathani make.—Thab. 51:1; 1 Joh. 2:1, 2.

7. O ta ũrĩa Johana 19:26, 27 yonanĩtie-rĩ, Jesu eerire Mariamu na Johana atĩa, na nĩ kĩĩ gĩatũmire ameere ũguo?

⁷ Jesu ooigire atĩa? (Thoma Johana 19:26, 27.) Jesu nĩ eeciragia ũhoro wĩgiĩ nyina, ũrĩa no kũhoteke hĩndĩ ĩyo aarĩ wa ndigwa. No kũhoteke aarĩ na ariũ a nyina nĩ  mangĩarũmbũirie mabataro make ma kĩĩmwĩrĩ. No hihi nũũ ũngĩarũmbũirie mabataro make ma kĩĩroho? Gũtirĩ ũndũ wonanagia atĩ gũkinyĩria hĩndĩ ĩyo ariũ a nyina nĩ maatuĩkĩte arutwo ake. O na kũrĩ ũguo, Johana aarĩ mũtũmwo mwĩhokeku wa Jesu na mũrata wake wa hakuhĩ. Jesu oonaga andũ arĩa maathathayagia Jehova hamwe nake marĩ a famĩlĩ yake ya kĩĩroho. (Mat. 12:46-50) Nĩ ũndũ ũcio, tondũ Jesu nĩ eendete Mariamu na nĩ aamũrũmbũyagia, nĩ eehokeire Johana wĩra wa kũrũmbũiya mabataro make ma kĩĩroho, tondũ nĩ aamenyaga atĩ nĩ egwĩka ũguo. Nĩkĩo eerire nyina ũũ: “Ta rora mũruguo.” Na akĩĩra Johana: “Ta rora maitũguo!” Kuuma hĩndĩ ĩyo gũthiĩ na mbere, Johana aatuĩkire o ta mũrũ wa  Mariamu na agĩthiĩ na mbere kũmũrũmbũiya o ta nyina. Hatarĩ nganja Jesu nĩ oonirie Mariamu wendo mũnene, o ũcio wamũrũmbũĩtie na wendo kuuma arĩ o mwana na rĩu aarũgamĩte hakuhĩ nake hĩndĩ ĩyo aakuaga.

8. Tũreruta atĩa kuumana na ciugo iria Jesu eerire Mariamu na Johana?

⁸ Tũngĩĩruta atĩa kuumana na ciugo cia Jesu? Ũrata witũ hamwe na aarĩ na ariũ a Ithe witũ no ũkorũo ũrĩ mũnene gũkĩra ũrata witũ na andũ aitũ a famĩlĩ a hakuhĩ. Andũ aitũ no matũkararie kana o na nginya matũtiganĩrie, no o ta ũrĩa Jesu eeranĩire, tũngĩikaraga hakuhĩ na Jehova na ithondeka rĩake tũrĩamũkagĩra “maita 100 makĩria” ma kĩrĩa tũũrĩtwo nĩkĩo. Akristiano aingĩ harĩ ithuĩ makoragwo matariĩ ta ariũ aitũ, aarĩ aitũ, manyina maitũ, kana maithe maitũ. (Mar. 10:29, 30) Ũiguaga atĩa gũkorũo thĩinĩ wa famĩlĩ ya kĩĩroho ĩrĩ na ũrũmwe nĩ ũndũ wa gũkorũo na wĩtĩkio na wendo harĩ Jehova na mũndũ na ũrĩa ũngĩ?—Kol. 3:14; 1 Pet. 2:17.

9. Ciugo cia Jesu thĩinĩ wa Mathayo 27:46 itũrutaga atĩa?

⁹ Jesu ooigire atĩa? Jesu atigĩtie hanini gũkua aanĩrĩire na mũgambo mũnene akiuga: “Ngai wakwa, Ngai wakwa, ũndiganĩirie nĩkĩ?” (Mat. 27:46) Bibilia ndiugĩte kĩrĩa gĩatũmire Jesu oige ũguo. No harĩ maũndũ tũngĩĩruta kuumana na ciugo icio. Ũndũ ũmwe nĩ atĩ, rĩrĩa Jesu ooigire ciugo icio nĩ aahingirie ũrathi ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Thaburi 22:1. * Makĩria ma ũguo, ciugo icio nĩ ironania wega atĩ, Jehova ndaairigĩire Mũrũwe nĩguo amũgitĩre. (Ayub. 1:10) Jesu nĩ aamenyaga atĩ Ithe nĩ eetĩkĩrĩtie thũ ciake imũgerie biũ nginya gĩkuũ. Gũtirĩ mũndũ ũrĩ wagerio na gĩkĩro kĩrĩa Jesu aageririo nakĩo. Makĩria ma ũguo, ciugo icio nĩ cioonanirie wega atĩ Jesu ndaarĩ na mahĩtia eekĩte ma gũtũma oragwo.

10. Nĩ maũndũ marĩkũ tũngĩĩruta kuumana na ciugo iria Jesu eerire Ithe?

¹⁰ Tũngĩĩruta atĩa kuumana na ciugo cia Jesu? Ũndũ ũmwe tũreruta nĩ atĩ tũtiagĩrĩirũo kwĩrĩgagĩrĩra atĩ Jehova nĩ arĩtũgitagĩra kuumana na moritũ marĩa marĩgeragia wĩtĩkio witũ. O ta ũrĩa Jesu aageririo nginya gĩkuũ, o na ithuĩ nĩ twagĩrĩirũo gũkorũo twĩhaarĩirie nginya gũkua nĩguo tũtũũrie wĩhokeku witũ. (Mat. 16:24, 25) O na kũrĩ ũguo, tũrĩ na ma atĩ Ngai ndangĩreka tũgerio gũkĩra ũrĩa tũngĩhota gwĩtiiria. (1 Kor. 10:13) Ũndũ ũngĩ tũreruta nĩ atĩ, o ta Jesu o na ithuĩ no twĩkwo maũndũ matarĩ ma kĩhooto. (1 Pet. 2:19, 20) Arĩa matũũkagĩrĩra matiĩkaga ũguo atĩ tondũ harĩ ũndũ mũũru twĩkĩte, no mekaga ũguo tondũ tũtirĩ gĩcunjĩ gĩa thĩ ĩno na tondũ nĩ tũhunjagia ũhoro ũrĩa wa ma. (Joh. 17:14; 1 Pet. 4:15, 16) Jesu nĩ aataũkĩirũo kĩrĩa gĩatũmire Jehova etĩkĩrie anyamarĩke. O na kũrĩ ũguo, ngũrani na Jesu, andũ amwe matungatagĩra Jehova rĩmwe nĩ marigagwo kĩrĩa gĩtũmaga etĩkĩrie maũndũ mamwe. (Hab. 1:3) Tondũ Jehova nĩ Ngai mũigua tha na ũrĩ wetereri, nĩ ataũkagĩrũo atĩ andũ ta acio ti wĩtĩkio makoragwo magĩte, makoragwo magĩbatara kũũmĩrĩrio kũrĩa kuumaga kũrĩ we.—2 Kor. 1:3, 4. 

11. Nĩ kĩĩ gĩatũmire Jesu oige ciugo iria irĩ thĩinĩ wa Johana 19:28?

¹¹ Jesu ooigire atĩa? (Thoma Johana 19:28.) Nĩ kĩĩ gĩatũmire Jesu oige “Ndĩ mũnyotu”? Ooigire ũguo “nĩguo ahingie rĩandĩko” rĩa Thaburi 22:15, rĩrĩa riugaga ũũ: “Hinya wakwa ũniarĩte o ta gĩcere kĩa nyũngũ; rũrĩmĩ rwakwa rũnyitanĩte na kĩni gĩakwa.” Ningĩ nĩ ũndũ wa mĩnyamaro ĩrĩa aacemanĩtie nayo o  hamwe na ruo rũrĩa aarĩ naruo mũtĩ-inĩ wa kũnyarirĩrũo, no mũhaka akorũo nĩ aanyotiĩ mũno. Nĩ aabataraga kũhoya maĩ nĩguo aniine nyota ũcio aarĩ naguo.

12. Ciugo cia Jesu “ndĩ mũnyotu” ingĩtũruta atĩa?

¹² Tũngĩĩruta atĩa kuumana na ciugo cia Jesu? Jesu ndaigana gwĩtigĩra kuuga ũrĩa aaiguaga na o na ithuĩ tũtibatiĩ gwĩtigĩra kuuga ũrĩa tũraigua. No gũkorũo ũtũũro-inĩ witũ tũtimenyerete kwĩra andũ arĩa angĩ maũndũ marĩa tũrabatara. No tũtiagĩrĩirũo gwĩtigĩra kũhoya andũ arĩa angĩ ũteithio rĩrĩa tũraũbatara. Kwa ngerekano, angĩkorũo tũrĩ akũrũ kana tũrĩ arwaru, no tũbatare kwĩra mũrata atũtware kũgũra indo kana thibitarĩ. Tũngĩkorũo tũkuĩte ngoro, no tũbatare kwaria na mũthuri wa kĩũngano kana Mũkristiano ũngĩ mũgimaru kĩĩroho tũmwĩre ũndũ ũrĩa ũratũthĩnia, kana tũmwĩre atũhe “kiugo kĩega” gĩa gũtwĩkĩra ngoro. (Thim. 12:25) Rekei tũririkanage atĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ nĩ matwendete na nĩ mendaga gũtũteithia “hĩndĩ ya mĩtangĩko.” (Thim. 17:17) Na tondũ matingĩhota gũthoma meciria maitũ, no mage kũmenya atĩ nĩ tũrabatara ũteithio tiga tuoire ikinya rĩa kũmeera.

13. Jesu aahingirie maũndũ marĩkũ rĩrĩa aatũũririe wĩkindĩru wake nginya gĩkuũ?

¹³ Jesu ooigire atĩa? Kĩndũ ta thaa kenda cia hwaĩ-inĩ mũthenya wa Nisani 14, Jesu aanĩrĩire akiuga: “Maũndũ mothe nĩ mahinga!” (Joh. 19:30) Ciugo icio cia Jesu iratũruta atĩ atanatuĩkana nĩ aamenyire atĩ nĩ aahingĩtie maũndũ mothe marĩa Jehova eendaga eke. Jesu nĩ aahingirie maũndũ maigana ũna rĩrĩa aatũũririe wĩkindĩru wake nginya mũthia. Wa mbere, nĩ oonanirie atĩ Shaitani nĩ mũheenania. Jesu nĩ oonanirie atĩ mũndũ mũkinyanĩru no ahote gũtũũria wĩkindĩru wake o na Shaitani angĩmũrehera magerio mahaana atĩa. Wa kerĩ, Jesu nĩ aarutire muoyo wake ũrĩ ũkũũri. Gĩkuũ gĩake nĩ kĩahotithirie andũ matarĩ akinyanĩru gũkorũo na mũrũgamo mwega mbere ya Ngai, na kũgĩa na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũgaatũũra tene na tene. Wa gatatũ, Jesu nĩ oonanirie atĩ Jehova nĩwe wagĩrĩire gũkorũo arĩ Mwathani wa igũrũ na thĩ, na agĩtheria rĩĩtwa rĩa Ithe.

14. Twagĩrĩirũo gũtua itua rĩa gwĩka atĩa o mũthenya? Taarĩria.

¹⁴ Tũngĩĩruta atĩa kuumana na ciugo cia Jesu? Twagĩrĩirũo gwĩka ũrĩa wothe tũngĩhota gũtũũria wĩkindĩru witũ o mũthenya. Ta wĩcirie ciugo ciagwetirũo nĩ Mũrũ wa Ithe Witũ Maxwell Friend, ũrĩa watungataga arĩ mwarimũ wa Cukuru ya Bibilia ya Gileadi. Hĩndĩ ya kĩgomano kĩmwe gĩa kĩĩmabũrũri, Mũrũ wa Ithe Witũ Friend akĩaria ũhoro wĩgiĩ wĩhokeku ooigire ũũ: “Maũndũ marĩa ũngĩhota gwĩka kana kuuga ũmũthĩ ndũkanamatĩrĩrie atĩ ũkameka rũciũ. Ũĩ atĩa kana rũciũ nĩ rũgaakinya? Ikaraga o mũthenya ta arĩ guo mweke waku wa mũico wa kuonania atĩ nĩ wagĩrĩire gũkaaheo muoyo wa tene na tene.” Rekei tũhũthagĩre o mũthenya ta arĩ guo mweke witũ wa mũico wa kuonania wĩkindĩru witũ. Tweka ũguo, o na tũngĩng’ethanĩra na gĩkuũ no tũhote kuuga ũũ: “Jehova, nĩ njĩkĩte ũrĩa wothe ingĩhota gũtũũria wĩkindĩru wakwa, kuonania atĩ Shaitani nĩ mũheenania, na gũtetera rĩĩtwa rĩaku na ũnene waku.”

15. Kũringana na Luka 23:46, nĩ ũndũ ũrĩkũ Jesu aarĩ na ma naguo?

¹⁵ Jesu ooigire atĩa? (Thoma Luka 23:46.) Jesu ooigire ũũ: “Awa, roho wakwa nĩ ndaũiga moko-inĩ maku.” Jesu nĩ aamenyaga atĩ ũtũũro wake wa ihinda rĩũkĩte warĩ moko-inĩ ma Jehova, na aarĩ na ma atĩ Ithe nĩ angĩamũririkanire.

16. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũreruta kuumana na kĩonereria kĩa mũrũ wa Ithe witũ ũcio wa mĩaka 15?

 ¹⁶ Tũngĩĩruta atĩa kuumana na ciugo cia Jesu? Koragwo ũrĩ mwĩhokeku harĩ Jehova o na hĩndĩ ĩrĩa muoyo waku ũrĩ ũgwati-inĩ. Ũguo nĩ kuuga “wĩhokage Jehova na ngoro yaku yothe.” (Thim. 3:5) Ta wĩcirie ũhoro wa mũrũ wa Ithe witũ wetagwo Joshua wa mĩaka 15 ũrĩa warwarĩte mũrimũ mũnene kwa ihinda iraihu. Nĩ aaregire njĩra cia ũrigitani iria ireganaga na watho wa Ngai. Kahinda kanini atanakua eerire mami wao ũũ: “Mami, ũtũũro wakwa ũrĩ moko-inĩ ma Jehova. . . . Mami reke ngwĩre ũndũ ũyũ ndĩ na ma biũ: Ndirĩ na nganja atĩ Jehova nĩ akandiũkia. Nĩ athomete ngoro yakwa na nĩ oĩ nĩ ndĩmwendete biũ.” * O ũmwe witũ nĩ agĩrĩirũo kwĩyũria atĩrĩ: ‘Ingĩcemania na igerio rĩngĩtũma muoyo wakwa ũkorũo ũgwati-inĩ-rĩ, hihi no ndĩhokere Jehova ũtũũro wakwa na ndĩhoke atĩ nĩ akaandirikana?’

17-18. Nĩ maũndũ marĩkũ tweruta? (Ningĩ rora gathandũkũ, “ Maũndũ Marĩa Tũngĩĩruta Kuumana na Ciugo cia Jesu Atanakua.”)

¹⁷ No twĩrute maũndũ ma bata kuumana na ciugo cia Jesu cia mũthia atanakua. Ciugo icio nĩ itũririkanagia bata wa kuohera andũ arĩa angĩ na gũkorũo na ma atĩ Jehova nĩ egũtuohera. Nĩ tũrathimĩtwo tũgakorũo na famĩlĩ ya aarĩ na ariũ a Ithe witũ, arĩa makoragwo mehaarĩirie gũtũteithia. No rĩrĩa tũrabatara ũteithio nĩ twagĩrĩirũo kuoya ikinya rĩa kũmahoya ũteithio. Twĩ na ma atĩ Jehova nĩ arĩtũteithagia gũkirĩrĩria igerio o rĩothe rĩrĩa tũngĩcemania narĩo. Ningĩ nĩ itũririkanagia bata wa kũhũthĩra o mũthenya ta arĩ guo mweke witũ wa mũico wa kuonania wĩkindĩru witũ, tũrĩ na ma atĩ o na tũngĩkua Jehova nĩ agaatũriũkia.

¹⁸ Hatarĩ nganja, ciugo iria Jesu aaririe acuurĩtio mũtĩ-inĩ wa kũnyarirĩrũo arĩ hakuhĩ gũkua no itũrute maũndũ maingĩ. Twahũthĩra maũndũ macio tweruta, tũrĩkoragwo tũgĩathĩkĩra Jehova, tondũ ooigire ũũ ũhoro-inĩ wĩgiĩ Mũrũwe: “Mũthikagĩrĩriei.”—Mat. 17:5.