ANDŨ aingĩ ethĩ thĩinĩ wa Betheli kaingĩ manjĩtaga “Dad,” “Baba,” kana “Mama.” Na tondũ ndĩna mĩaka 89, nĩ ngenagĩra ũndũ ũcio. Nyonaga gwĩtwo ũguo kũrĩ kĩrathimo kĩa Jehova tondũ wa gũkorũo ndĩmũtungatĩire mĩaka 72 ũtungata-inĩ wa hĩndĩ ciothe. Nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa ndĩyoneire ũtungata-inĩ wa Jehova, nĩ hotaga kwĩra andũ acio ethĩ ũũ kuuma ngoro: ‘Wĩra wanyu nĩũkaheanĩrũo mũcara waguo, akorũo mũtikũreka moko manyu maregere.’—2 Maũ. 15:7.

Aciari akwa moimire Ukraine magĩthamĩra Canada. Maathire gũikaraga taũni ya Rossburn gĩcigo-inĩ kĩa Manitoba. Twaciarĩtwo tũrĩ anake 8 na airĩtu 8, na hatirĩ maaciarĩtwo marĩ mahatha. Niĩ ndarĩ wa 14. Baba nĩ eendete Bibilia na nĩ aatũthomagĩra o mũthenya wa Kiumia rũcinĩ. No onaga ndini ĩrĩ njĩra ya gũthondeka mbeca na kaingĩ nĩ oragia ũũ na itherũ: “Nũũ warĩhaga Jesu nĩ ũndũ wa kũhunjia na kũrutana?”

Thutha ũcio, anake aitũ ana na airĩtu ana nĩ meetĩkĩrire ũhoro wa ma. Mwarĩ wa maitũ ũmwe mũkũrũ kũngĩra wetagwo Rose aarĩ painia nginya gũkua gwake. Aahũthĩrire thikũ cia mũico gwĩkĩra andũ othe ngoro maathĩkĩre Kiugo kĩa Ngai. Aameraga ũũ: “Nĩ ngenda gũkuona thĩinĩ wa thĩ njerũ.” Mũrũ wa maitũ ũmwe mũkũrũ kũngĩra wĩtagwo Ted aarĩ mũhunjia wa mwaki wa icua. Aahunjagia redio-inĩ o Kiumia rũcinĩ akĩraga athikĩrĩria ake rĩngĩ na rĩngĩ atĩ andũ arĩa mehagia magacinwo tene na tene icua-inĩ rĩa mwaki ũtangĩhoreka. O na kũrĩ ũguo, thutha ũcio nĩ aatuĩkire ndungata ya Jehova ĩrĩ kĩyo.

Mũthenya ũmwe Juni 1944 ndainũka kuuma cukuru, nĩ ndakorire kabuku getagwo The Coming World Regeneration * metha-inĩ gwitũ. Ndambĩrĩria gũthoma kabuku kau nĩ kangucĩrĩirie. Ndarĩkia gũgathoma nĩ ndatuire itua rĩa gũtungatĩra Jehova o ta Jesu.

Kabuku kau gokĩte gwitũ atĩa? Mũrũ wa maitũ ũmwe mũkũrũ kũngĩra wĩtagwo Steve oigire atĩ kwarĩ na athuri erĩ mokĩte “makĩendagia” mabuku. Oigire ũũ: “Ngũrire kau tondũ gakwendagio thendi ithano tu.” Athuri acio nĩ mokire rĩngĩ mũthenya wa Kiumia ũrĩa warũmĩrĩire. Maatwĩrire  atĩ o nĩ Aira a Jehova na atĩ maahũthagĩra Bibilia gũcokia ciũria iria andũ mangĩakorirũo nacio. Ũndũ ũcio nĩ watũkenirie tondũ aciari aitũ nĩ maatũrutĩte gũtĩa Kiugo kĩa Ngai. Athuri acio ningĩ nĩ maatwĩrire atĩ Aira a Jehova nĩ mangĩekire kĩgomano taũni-inĩ ya Winnipeg, na nĩkuo mwarĩ wa maitũ ũmwe wĩtagwo Elsie aaikaraga. Nĩ ndeciririe gũthiĩ kĩgomano kĩu.

Ndaathire na mũithikiri kĩndũ kilomita 320 nginya Winnipeg, no nĩ ndarũgamire taũni-inĩ ya Kelwood kũrĩa athuri arĩa maacerete gwitũ maaikaraga. Hĩndĩ ĩyo ndaarĩ kũu nĩ ndaathire mũcemanio na ngĩmenya kĩũngano nĩ kĩĩ. Ningĩ nĩ ndamenyire atĩ mũndũ wothe, akorũo arĩ mũthuri, mũtumia, kana mũndũ mwĩthĩ, no mũhaka ahunjie nyũmba kwa nyũmba ta Jesu.

Ndakinya Winnipeg nĩ ndacemanirie na mũrũ wa maitũ mũkũrũ kũngĩra wĩtagwo Jack, na okĩte kĩgomano oimĩte mwena wa rũgongo wa Ontario. Mũthenya wa mbere wa kĩgomano kwarĩ na kĩmenyithia atĩ andũ nĩ mangĩabatithirio. Twĩna Jack nĩ twatuire itua rĩa kũbatithio kĩgomano-inĩ kĩu. Twendaga kwambĩrĩria ũpainia na ihenya o ũrĩa kũngĩhotekeka thutha wa kũbatithio. Jack aatuĩkire painia o rĩo thutha wa kĩgomano kĩu. Ndaarĩ na mĩaka 16 na no mũhaka ingĩacokire cukuru, no mwaka ũrĩa warũmĩrĩire o na niĩ nĩ ndatuĩkire painia.

Ndambĩrĩirie gũtungata ndĩ painia taũni-inĩ ĩtagwo Souris gĩcigo-inĩ kĩa Manitoba tũrĩ na Stan Nicolson. Thutha wa ihinda inini nĩ ndamenyire atĩ ti hingo ciothe ũpainia wakoragwo ũrĩ mũhũthũ. Mbeca iria twarĩ nacio ciathiaga inyihĩte, no tũtiatigire kũhunjia. Hĩndĩ ĩmwe thutha wa kũhunjia mũthenya mũgima, twainũkire tũrĩ ahũtu mũno na tũtiarĩ o na ndururu. Ũgwĩciria twamakire atĩa twakora tũigĩirũo ikũnia rĩiyũrĩte irio mũrango-inĩ wa nyũmba itũ! Nginya ũmũthĩ ũyũ tũtirĩ twamenya nũũ waigire ikũnia rĩu hau. Hwaĩ-inĩ ũcio twarĩire ta athamaki. Na githĩ kĩu gĩtiarĩ kĩrathimo kĩnene nĩ ũndũ wa kwaga kũreka moko maitũ maregere! Mweri ũcio ũgĩthira ndarĩ na kilo nyingĩ gũkĩra iria ndanakorũo nacio ũtũũro-inĩ wakwa.

Thutha wa mĩeri ĩigana ũna nĩ twatũmirũo taũni-inĩ ya Gilbert Plains ĩrĩa ĩrĩ kilomita ta 240 mwena wa rũgongo wa Souris. Matukũ-inĩ macio o kĩũngano nĩ kĩandĩkaga harĩa mbere ũrĩa kĩhunjĩtie o mweri. Mweri ũmwe ũtungata nĩ wathire thĩ na kwoguo ngĩruta mĩario ya gũtĩtĩrithia atĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ nĩ maabataraga kwĩrutanĩria makĩria. Thutha wa mũcemanio, mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe mũkũrũ warĩ painia na mũthuri wake ndaarĩ Mũira wa Jehova, aanjĩrire ũũ akĩrĩraga: “Nĩ ndĩrageririe no ndingĩrahotire kũhunjia makĩria ma ũrĩa ndĩrahunjirie.” No kũrĩra ndarĩrire na ngĩmũcũnga mũhera.

O ta ũrĩa kwahanĩkire harĩ niĩ, ariũ a Ithe witũ ethĩ no meke mahĩtia ta macio na njĩra hũthũ macoke maigue ũũru. No nĩ nyonete atĩ handũ ha mũndũ kũreka moko maregere, nĩ wega erute kuumana na mahĩtia na aikare akĩririkanaga ũndũ ũcio eruta. Angĩthiĩ na mbere gũtungata arĩ mwĩhokeku nĩ arĩrathimagwo.

Ndĩna mĩaka 21 nĩ ndagĩire na mweke mwega wa gũthiĩ kĩrathi gĩa 14 gĩa Cukuru ya Gileadi kĩrĩa twarĩkirie Februarĩ 1950. Arutwo ta 25 harĩ 103 arĩa twarĩ nao kĩrathi kĩu, maatũmirũo gĩcigo gĩa Quebec, Canada, kũrĩa kwaragio Kĩfaranja na Aira a Jehova kũu nĩ maanyariragwo mũno. Ndaatũmirũo taũni-inĩ ya Val-d’Or, kũndũ kwenjagwo thahabu bũrũri-inĩ ũcio. Mũthenya ũmwe nĩ twathiire kũhunjia tũrĩ gĩkundi itũũra-inĩ rĩarĩ hakuhĩ, rĩĩtagwo Val-Senneville. Mũhunjia wa kũu aatwĩrire tuume itũũra-inĩ rĩu o rĩo kana tũtharĩkĩrũo. Ũndũ ũcio nĩ watũmire ndĩmũthitange na akĩhũrũo baĩni. *

Ũndũ ũcio o hamwe na mangĩ maingĩ ta macio maatuĩkire gĩcunjĩ kĩa “Mbaara ya Quebec.” Gĩcigo gĩa Quebec gĩakoretwo gĩgĩtongorio nĩ Kanitha wa Gatoreki kwa ihinda rĩa makĩria ma  mĩaka 300. Atongoria a ndini na a gĩũteti nĩ maanyariraga Aira a Jehova. Rĩarĩ ihinda iritũ mũno na tũtiarĩ aingĩ, no tũtiarekire moko maitũ maregere. Andũ a Quebec arĩa maarĩ na ngoro njega nĩ maatũthikagĩrĩria. Nĩ ndagĩire na mweke wa kwĩruta Bibilia na andũ maigana ũna arĩa meetĩkĩrire ũhoro wa ma. Amwe harĩ acio maarĩ andũ ikũmi a famĩlĩ ĩmwe. Famĩlĩ ĩyo yothe nĩ yambĩrĩirie gũtungatĩra Jehova. Kĩonereria kĩao gĩa gũkorũo na ũmĩrĩru nĩ kĩagucĩrĩirie angĩ moime Kanitha wa Gatoreki. Twathiire na mbere kũhunjia na thutha-inĩ tũgĩtooria mbaara ĩyo.

Mwaka-inĩ wa 1956 nĩ ndatũmirũo Haiti. Amishonarĩ aingĩ arĩa maakoretwo mathiĩ kuo nĩ maaritũhagĩrũo nĩ Kĩfaranja, no andũ nĩ maamathikagĩrĩria. Ũmwe wao wetagwo Stanley Boggus oigire ũũ: “Nĩ twamakire tondũ andũ meekaga ũrĩa wothe mangĩhota nĩguo matũteithie kwaria Kĩfaranja.” Kĩambĩrĩria-inĩ ndaarĩ handũ hega tondũ nĩ ndeerutĩte Kĩfaranja ndĩ Quebec. No thutha wa ihinda nĩ twamenyire atĩ Aira a Jehova aingĩ a kũu maaragia Gĩcreole kĩa Haiti tu. Kwoguo nĩguo ithuĩ amishonarĩ tũgĩe na moimĩrĩro mega, no mũhaka tũngĩerutire rũthiomi rwa kũu. Nĩ twerutire na tũkĩrathimwo nĩ ũndũ wa kĩyo gitũ.

Nĩguo tũhote gũteithia aarĩ na ariũ a Ithe witũ, Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia nĩ gĩatũheire rũtha rwa gũtaũra Mũrangĩri na mabuku mangĩ na rũthiomi rwa Gĩcreole kĩa Haiti. Andũ arĩa mookaga mĩcemanio nĩ mongererekire na ihenya bũrũri-inĩ ũcio wothe. Mwaka-inĩ wa 1950, Haiti kwarĩ na ahunjia 99, no gũkinyĩria 1960 maarĩ makĩria ma 800. Ihinda-inĩ rĩu nĩ ndetirũo Betheli. Mwaka-inĩ wa 1961, nĩ ndakeneire gũtongoria Cukuru ya Ũtungata wa Ũthamaki. Nĩ twamenyeririe arutwo 40 arĩa maatungataga marĩ athuri a kĩũngano na mapainia a mwanya. Thĩinĩ wa kĩgomano kĩa Janũarĩ 1962, nĩ twekĩrire ngoro ariũ a Ithe witũ a kũu arĩa maagĩrĩire mandandũre ũtungata wao, na amwe ao nĩ maatuĩkire mapainia a mwanya. Ũndũ ũcio wekirũo ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire tondũ ũkararia warĩ njĩra.

Ihinda inini thutha wa kĩgomano, tũrĩ na mũmishonarĩ wetagwo Andrew D’Amico nĩ twanyitirũo Janũarĩ 23, 1962 wabici-inĩ ya rũhonge na ngathĩti cia Awake! ya Janũarĩ 8, 1962  (cia Kĩfaranja) nĩ ciakuuirũo. Ngathĩti ya Awake! nĩ yagwetete ũhoro waandĩkĩtwo ngathĩti-inĩ cia mohoro cia Kĩfaranja atĩ Haiti kwarĩ na ndini yarĩ na maũndũ ma ũgo na ũragũri (voodoo). Andũ amwe matiakenirio nĩ ũhoro ũcio na moigire atĩ wandĩkĩirwo kũu wabici-inĩ ya rũhonge. Ciumia cigana ũna thutha ũcio, amishonarĩ nĩ maacokirio kwao. * No ariũ a Ithe witũ a kũu arĩa maamenyeretio nĩ maatwarithirie maũndũ na mbere wega. Ũmũthĩ ũyũ nĩ ngenaga nĩ ũndũ wa ũrĩa monanirie ũkirĩrĩria na ũrĩa wĩtĩkio wao wakũrire. Rĩu marĩ nginya na New World Translation of the Holy Scriptures ya Gĩcreole kĩa Haiti, ũndũ ũrĩa hĩndĩ ĩyo ũngĩarĩ iroto.

Ndaacokire ngiuma Haiti ngĩtũmwo Central African Republic ndĩ mũmishonarĩ. Thutha ũcio nĩ ndagĩire na mweke wa gũtuĩka mũrori ũrĩa ũgendaga, ngĩcoka ngĩtuĩka mũrori wa wabici ya rũhonge.

Matukũ-inĩ macio, nyũmba nyingĩ cia Ũthamaki ciakagwo na njĩra hũthũ mũno. Nĩ ndeerutire gũthiĩ gĩthaka gwetha nyeki na kũgita. Ahĩtũki nĩ maagegaga mũno mona ngĩruta wĩra ũcio. Ũndũ ũcio nĩ wekĩrire ariũ a Ithe witũ ngoro merutĩre makĩria harĩ gwaka na kũmenyerera nyũmba ciao cia Ũthamaki. Atongoria a ndini nĩ maatũnyũrũragia tondũ kanitha ciao ciagitĩtwo na mabati. O na kũrĩ ũguo, twathire o na mbere kũhũthĩra nyũmba citũ cia Ũthamaki igitĩtwo na nyeki. Maatigire gũtũnyũrũria hĩndĩ ĩrĩa gwokire kĩhuhũkanio kĩnene taũni-inĩ nene ya bũrũri ũcio ĩtagwo Bangui. Kĩoire mabati ma kanitha ĩmwe magĩthiĩ gũteo o bara. Nyeki ĩrĩa yagitĩte nyũmba citũ cia Ũthamaki ndĩahutirio. Nĩguo wĩra wa kũhunjia ũhote kũrũgamĩrĩrũo wega, nĩ twakire wabici njerũ ya rũhonge na nyũmba ya amishonarĩ kwa ihinda rĩa mĩeri ĩtano tu. *

Mwaka-inĩ wa 1976, wĩra wa Aira a Jehova nĩ wagiririo bũrũri-inĩ wa Central African Republic na kwoguo ngĩtũmwo taũni nene ya Chad ĩtagwo N’Djamena. Ũndũ mwega nĩ atĩ nĩ ndacemanirie na Happy kuuma Cameroon, na aarĩ painia wa mwanya wĩ kĩyo. Twahikanirie Ĩpuro 1, 1978. Mweri-inĩ o ũcio nĩ kwoimĩrire mbaara cia kĩndũrĩrĩ na tũkĩũrĩra mwena wa mũhuro wa bũrũri ũcio. Mbaara ciathira nĩ twacokire na tũgĩkora nyũmba itũ ĩtuĩtwo gĩikaro kĩnene gĩa gĩkundi kĩmwe gĩa kũrũa. Tworirũo nĩ mabuku o hamwe na nguo ya ũhiki ya Happy na iheo iria twaheirũo hĩndĩ ya ũhiki. No tũtiarekire moko maitũ maregere tondũ ithuerĩ gũtirĩ worĩtwo nĩ ũrĩa ũngĩ na no tũngĩathire na mbere gũtungata.

Thutha wa mĩaka ta ĩĩrĩ, wĩra wa Aira a Jehova nĩ wetĩkĩririo bũrũri-inĩ wa Central African Republic. Nĩ twacokire kuo na tũkĩambĩrĩria wĩra wa gũceerera ciũngano. Nyũmba itũ yarĩ ngari yarĩ na ũrĩrĩ wa gũkũnjwo, gatangi ka maĩ ka lita 200, frinji, na ngasi. Gũthiĩ kwarĩ thĩna. Hĩndĩ ĩmwe tũgĩthiĩ twarũgamirio nĩ borithi maita matanyihĩire 117.

Kaingĩ ũrugarĩ wahaicaga nginya ndingirii 50. Hĩndĩ ya igomano rĩmwe gwakoragwo kũrĩ ũndũ mũritũ kuona maĩ ma kũigana ma kũbatithania. Kwoguo ariũ a Ithe witũ meenjaga kũrĩa rũũĩ rũhũĩte, magatahia tũmaĩ tũnini tũnini nginya makona maĩ ma kũigana kũbatithania, na kaingĩ andũ maabatithagĩrio gatangi-inĩ.

Mwaka wa 1980 nĩ twatũmirũo Nigeria. Kwa ihinda rĩa mĩaka ĩĩrĩ na nuthu nĩ twateithĩrĩirie mĩbango ya gwaka wabici njerũ ya rũhonge. Ariũ a Ithe witũ maagũrĩte nyũmba ya ngoroba igĩrĩ na ĩngĩatharirio ithiĩ yakwo kĩwanja-inĩ gitũ. Rũcinĩ rũmwe nĩ ndahambire igũrũ rĩa nyũmba ĩyo nĩguo ndeithĩrĩrie gũtharia. Mathaa-inĩ ma thaa thita nĩ ndaambĩrĩirie kuuma ngereire o harĩa ndahambĩire. No hatiarĩ ũrĩa ndahatigĩte tondũ ndeiguire rĩera-inĩ na ngĩgwa thĩ. Ndonekaga ndĩ  handũ horu, no thutha wa kũhũrũo mbica na kũrigitwo, ndagĩtarĩ eerire Happy ũũ: “Tiga kũmaka. O na gũtuĩka nĩ agurarĩte nĩ ekũigua wega ihinda-inĩ rĩa kiumia kĩmwe ũguo.”

Nĩ twathamĩire Côte d’Ivoire mwaka-inĩ wa 1986 kũrĩa twarutaga wĩra wa gũceerera ciũngano. Wĩra ũcio watũmire tũingĩre nginya Burkina Faso. Ndiecirĩtie mbere ĩyo atĩ Burkina Faso nĩ kũngĩatuĩkire mũciĩ kwa ihinda.

Ndoimire Canada mwaka wa 1956, na thutha wa gũikara mabũrũri mangĩ mĩaka 47, nĩ ndacokire Canada twĩna Happy mwaka wa 2003, na tũgĩthiĩ Betheli. Kũringana na watho twarĩ raia a Canada, no ithuĩ twaiguaga Afrika nĩkuo mũciĩ.

Mwaka wa 2007, ndĩna na mĩaka 79, nĩ twacokire Afrika. Twatũmirũo Burkina Faso, kũrĩa ndatuĩkire ũmwe wa Kamĩtĩ ya Bũrũri. Thutha ũcio wabici ya kũu nĩ yatuirũo wabici ya ũtaũri ĩkĩrũgamĩrĩrũo nĩ wabici ya rũhonge ya Benin, na twacokire tũgĩtũmwo Betheli ya Benin Agosti 2013.

O na gũtuĩka ndirĩ na hinya mũingĩ wa mwĩrĩ, no nyendete wĩra wa kũhunjia. Kũgerera ũteithio wa athuri a kĩũngano na wa mũtumia wakwa, ihinda-inĩ rĩa mĩaka ĩtatũ mĩthiru nĩ ngĩte na gĩkeno gĩa kuona arutwo akwa erĩ a Bibilia, Gédéon na Frégis, makĩbatithio. Matungatagĩra Jehova marĩ na kĩyo.

Ihinda-inĩ o rĩu, tũrĩ na mũtumia wakwa nĩ twatwarirũo wabici-inĩ ya rũhonge ya Afrika ya Mũhuro kũrĩa famĩlĩ ya Betheli ĩrarũmbũiya ũgima wakwa wa mwĩrĩ. Afrika ya Mũhuro nĩ bũrũri wa mũgwanja harĩ marĩa ngĩte na mweke wa gũtungata gũkũ Afrika. Narĩo Oktomba 2017 nĩ twagĩire na mweke wa mwanya wa gũthiĩ Warwick, New York hĩndĩ ya kwamũrũo kwa wabici nene ya Aira a Jehova. Ũcio nĩ ũndũ ũtakariganĩra!

Ibuku rĩa Kitabu cha Mwaka—1994 karatathi ka 253 riugaga: “Inyuothe arĩa mũkirĩrĩirie wĩra-inĩ ũcio kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ, tũramwĩra: ‘Gĩai na hinya, na mũtikareke moko manyu magũũtare [maregere]; nĩ gũkorũo wĩra wanyu nĩũkaheanĩrũo mũcara waguo.’—2 Maũ. 15:7.” Tũrĩ na Happy nĩ tũtuĩte itua rĩa kũrũmĩrĩra ũtaaro ũcio na gwĩkĩra arĩa angĩ ngoro meke o taguo.