1-3. (a) Tũngĩkorũo na ma atĩa atĩ no tũtuĩke arata a Ngai? (b) Nĩ andũ arĩkũ tũkwarĩrĩria gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

BIBILIA ĩgwetete maita matatũ atĩ Iburahimu aarĩ mũrata wa Ngai. (2 Maũ. 20:7; Isa. 41:8; Jak. 2:23) Mũthuri ũcio mwĩhokeku nowe wiki Bibilia ĩtaga mũrata wa Ngai. Gũkĩrĩ ũguo-rĩ, hihi nowe tu wanatuĩka mũrata wa Jehova? Aca. Bibilia yonanagia atĩ gũtirĩ mũndũ ũtangĩtuĩka mũrata wa Ngai.

² Bibilia nĩ yarĩtie ũhoro wa athuri na atumia aingĩ ehokeku arĩa meetigĩrĩte Jehova, maamwĩhokete, na magĩtuĩka arata ake a hakuhĩ. (Thoma Thaburi 25:14.) Mũtũmwo Paulo nĩ aandĩkire ũhoro wa ‘aira aingĩ matariĩ o ta itu,’ na othe maarĩ arata a Ngai, na maarĩ na ngumo itiganĩte.​—Ahib. 12:1.

³ Rekei twarĩrĩrie arata atatũ a hakuhĩ a Jehova arĩa magwetetwo Bibilia-inĩ. Tũkwarĩrĩria ũhoro wa (1) Ruthu, mũtumia mwĩhokeku warĩ wa ndigwa wa kuuma Moabi; (2) Hezekia, Mũthamaki mwĩhokeku wa Juda; na (3) Mariamu, nyina wa Jesu, mũtumia warĩ mwĩnyihia. Tũngĩĩruta atĩa kuumana na ũrĩa o ũmwe wao aakũririe ũrata hamwe na Ngai?

4, 5. Nĩ itua rĩrĩkũ iritũ Ruthu aabatarire gũtua, na rĩarĩ iritũ nĩkĩ ? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

⁴ Ta hũũra mbica atumia atatũ a ndigwa, matuĩkanĩirie werũ-inĩ wa Moabi. Atumia acio nĩ Naomi na atumia a ariũ ake, Ruthu na Oripa. Oripa agakinya handũ agatua itua rĩa gũcoka kwao bũrũri-inĩ wa Moabi. Ĩndĩ muoroto wa Naomi nĩ gũcoka bũrũri wa kwao, Isiraeli. Ĩ nake Ruthu? Aabataraga gũtua itua iritũ mũno rĩa gũcoka kũrĩ andũ ao Moabi, kana rĩa kũnyitana biũ na nyaciarawe Naomi, mathiĩ Bethilehemu.​—Ruth 1:​1-8, 14.

⁵ Tondũ famĩlĩ yao yaikaraga Moabi, ũngĩarĩ ũndũ mũhũthũ harĩ Ruthu gwĩciria atĩ no acoke kuo akarũmbũyio nĩ nyina na andũ a mbarĩ ciao. Moabi nĩkuo kwarĩ kwao. Nĩ aamenyerete ũndũire wakuo, rũthiomi, na andũ a kuo. Naomi ndangĩahotire kũmũhingĩria maũndũ ta macio maathiĩ Bethilehemu. Naomi eerĩte Ruthu acoke Moabi. Nĩ oonaga ta atangĩoneire atumia acio a ariũ ake athuri o na kana mũciĩ. Hihi Ruthu eekire atĩa? Eekire ngũrani na mũiruwe Oripa, ũrĩa ‘wacokire kũrĩ andũ ao, o na kũrĩ ngai ciake.’ (Ruth 1:​9-15) Hihi Ruthu nĩ aacokire kũrĩ ngai cia maheeni iria andũ ao maathathayagia? Aca.

6. (a) Nĩ itua rĩrĩkũ rĩa ũũgĩ Ruthu aatuire? (b) Nĩkĩ gĩatũmire Boazu oige atĩ Ruthu aacaririe mwĩgitio mathagu-inĩ ma Jehova?

⁶ No kũhoteke Ruthu eerutĩte ũhoro wa Jehova kuuma kũrĩ mũthuriwe kana kũrĩ Naomi. Nĩ aamenyete atĩ Jehova nĩ ngũrani na ngai cia maheeni cia Moabi. Ruthu nĩ aamenyaga atĩ nĩ aagĩrĩirũo nĩ kwenda na gũthathaiya Jehova. O na kũrĩ ũguo, ũmenyo wiki ndwarĩ mũiganu. Ruthu nĩ aabataraga gũtua itua. Hihi nĩ angĩathuurire Jehova atuĩke Ngai wake? Nĩ aatuire itua rĩa ũũgĩ. Eerire Naomi ũũ: “Andũ anyu no-o magatuĩka andũ aitũ, nake Ngai waku nowe ũgatuĩka Ngai wakwa.” (Ruth 1:16) Tweciria ũhoro wa wendo wa Ruthu harĩ Naomi, ngoro ciitũ nĩ ihutagio mũno, ĩndĩ wendo ũrĩa ũtũhutagia makĩria nĩ ũrĩa aarĩ naguo kwerekera Jehova. Thutha-inĩ Boazu nĩ aagathĩrĩirie Ruthu nĩ ũndũ wa gũcaria mwĩgitio mathagu-inĩ ma Jehova. (Thoma Ruthu 2:12.) Ũndũ ũcio no ũtũririkanie ũrĩa kaana ka nyoni kehithaga mathagu-inĩ ma nyina ĩgakagitĩra. (Thab. 36:7; 91:​1-4) Ũguo nĩguo Jehova aatuĩkire harĩ Ruthu. Nĩ aamũrathimire nĩ ũndũ wa wĩtĩkio wake, na Ruthu ndeeririre o na hanini nĩ ũndũ wa itua rĩake.

7. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩteithia arĩa magaga kwĩyamũrĩra Jehova?

⁷ Andũ aingĩ nĩ merutaga ũhoro wa Jehova, ĩndĩ makarega kwĩgitia harĩ we. Nĩ magaga kuoya ikinya rĩa kũmwĩyamũrĩra na kũbatithio. Angĩkorũo ndũrĩ ũroya ikinya rĩa kwĩyamũrĩra Jehova-rĩ, hihi nĩ wĩyũragia gĩtũmi? O mũndũ nĩ arĩ ngai ĩrĩa athathayagia. (Josh. 24:15) Itua rĩrĩa rĩa ũũgĩ nĩ gũtungatĩra Ngai ũrĩa wa ma. Ũngĩtua itua rĩa kwĩyamũrĩra Jehova no wonanie biũ atĩ ũrĩ na wĩtĩkio harĩ we. Nĩ arĩgũteithagia gũtũũra kũringana na itua rĩaku o na ũngĩcemania na moritũ marĩkũ. Ũguo nĩguo eekĩire Ruthu.

8. Taarĩria ũrĩa ũnini wa Hezekia watariĩ.

⁸ Ngũrani na Ruthu, Hezekia aarereirũo rũrĩrĩ-inĩ rweyamũrĩire Jehova. No ti Aisiraeli othe maatũũrire marĩ ehokeku harĩ Jehova. Mũthamaki Ahazu, ithe wa Hezekia nĩ ũmwe wa arĩa mataatũririe wĩhokeku wao. Mũthamaki ũcio mũru aatũmire andũ a Juda mathathaiye mĩhianano, na agĩthahia  hekarũ ya Jehova ĩrĩa yarĩ Jerusalemu. Hezekia nĩ eeyoneire mathĩna maingĩ ũnini-inĩ wake. Mũthamaki Ahazia nĩ aacinire ariũ amwe a ithe na Hezekia marĩ muoyo akĩmaruta magongona harĩ ngai ya maheeni.​—2 Ath. 16:​2-4, 10-17; 2 Maũ. 28:​1-3.

9, 10. (a) Ũngĩarĩ ũndũ mũhũthũ harĩ Hezekia gũkorũo arĩ mũndũ wa marakara nĩkĩ? (b) Nĩkĩ tũtiagĩrĩirũo nĩ kũrakarĩra Ngai? (c) Nĩkĩ tũtiagĩrĩirũo gwĩciria atĩ mũrerere witũ nĩguo wonanagia tũgaakorũo tũrĩ andũ a mũthemba ũrĩkũ?

⁹ Warĩ ũndũ mũhũthũ harĩ Hezekia gũkũra arĩ mũndũ wa marakara, na aregane na Ngai. Andũ amwe arĩa matacemanĩtie na mathĩna maingĩ ta marĩa Hezekia aacemanirie namo monaga ta marĩ na kĩhooto gĩa “kũng’ong’orera Jehova” kana kũrakarĩra ithondeka rĩake. (Thim. 19:3) Andũ amwe monaga mũrerere mũru ũrĩa maarerirũo naguo no ũtũme makorũo na ũtũũro mũru, ona hihi nginya macokere mahĩtia marĩa aciari ao meekire. (Ezek. 18:​2, 3) Hihi ũguo nĩguo kũrĩ?

¹⁰ Ũtũũro wa Hezekia nĩ wonanagia atĩ ũguo tiguo kũrĩ. Tũtikoragwo na kĩhooto gĩa kũrakarĩra Jehova, tondũ tiwe kĩhumo kĩa maũũru marĩa makoraga andũ thĩinĩ wa thĩ ĩno njũru. (Ayub. 34:10) Ma nĩ atĩ ũrĩa aciari mekũrera ciana ciao, no ũciteithie kana ũcithũkie. (Thim. 22:6; Kol. 3:21) No ũguo ti kuuga atĩ mũrerere wa mũndũ nĩguo wonanagia ũrĩa ũtũũro wake ũgaakorũo ũtariĩ. Ngũrani na ũguo, ithuothe Jehova nĩ atũheete kĩheo kĩa mwanya gĩa gwĩthuurĩra ũrĩa tũkwenda gwĩka, na nĩ andũ a mũthemba ũrĩkũ tũkwenda gũtuĩka. (Gũcok. 30:19) Hezekia aahũthĩrire kĩheo kĩu atĩa?

11. Nĩ kĩĩ gĩatũmire Hezekia akorũo arĩ ũmwe wa athamaki arĩa ega mũno a Juda?

¹¹ Hezekia aarĩ mũriũ wa ũmwe wa athamaki arĩa oru biũ a Juda. O na kũrĩ ũguo, aatuĩkire mũthamaki mwega mũno. (Thoma 2 Athamaki 18:​5, 6.) Ithe aarĩ kĩonereria kĩũru, ĩndĩ kwarĩ na cionereria ingĩ njega angĩarũmĩrĩire. Isaia, Mika, na Hosea maarĩ anabii mahinda-inĩ macio. No kũhoteke Mũthamaki Hezekia nĩ aathikagĩrĩria na kinyi na akarũmĩrĩra mootaro ma athuri acio ehokeku. Nĩ ũndũ ũcio Hezekia akĩĩrutanĩria kũrũnga maũndũ moru marĩa ithe  eekĩte. Eekire ũguo na njĩra ya gũtheria hekarũ, kũruta magongona ma kweheria mehia ma andũ, na gũthũkangia mĩhianano. (2 Maũ. 29:​1-11, 18-24; 31:1) Hezekia nĩ oonanagia ũmĩrĩru na wĩtĩkio mũrũmu rĩrĩa acemania na moritũ manene, ta rĩrĩa Senakeribu mũthamaki wa Ashuri eendaga gũtharĩkĩra Jerusalemu. Hĩndĩ ĩyo eehokire Ngai amahonokie na akĩhũthĩra ciugo na kĩonereria gĩake gwĩkĩra Aisiraeli hinya. (2 Maũ. 32:​7, 8) Thutha ũcio rĩrĩa Hezekia aarũngirũo nĩ ũndũ wa gwĩtũũgĩria nĩ eenyihirie na akĩĩrira. (2 Maũ. 32:​24-26) Hezekia ndaarekire mũrerere wake ũthũkie ũtũũro wake wa thutha-inĩ. Ithenya rĩa ũguo, oonanirie atĩ aarĩ mũrata wa Jehova na agĩtũigĩra kĩonereria kĩega.

12. O ta Hezekia-rĩ, andũ aingĩ ũmũthĩ monanĩtie atĩa atĩ nĩ arata a Jehova?

¹² Tondũ tũratũũra thĩ njũru na ĩtarĩ wendo-rĩ, ciana nyingĩ ireragwo itekuonio wendo na itarĩ na ũgitĩri wa aciari. (2 Tim. 3:1-5) Akristiano aingĩ marereirũo famĩlĩ-inĩ itarĩ njega, no nĩ makũrĩtie ũrata wa hakuhĩ na Jehova. O ta Hezekia, nĩ monanĩtie atĩ mũrerere wa mũndũ tiguo ũtuaga ũrĩa ũtũũro wake wa thutha-inĩ ũgaakorũo ũtariĩ. Ngai nĩ atũheete wĩyathi wa gwĩthuurĩra, na no tũthuure kũhũthĩra kĩheo kĩu kũmũtungatĩra na kũmũgoocithia, o ta ũrĩa Hezekia eekire.

13, 14. Wĩra ũrĩa Mariamu aaheirũo ũngĩonekire ũrĩ mũritũ mũno nĩkĩ, no aacokeirie Gaburieli atĩa?

¹³ Mĩaka mĩingĩ thutha wa matukũ ma Hezekia, mũirĩtu ũmwe Mũyahudi warĩ mwĩnyihia kuuma Nazarethi nĩ aakũririe ũrata wa hakuhĩ na Jehova. Mũirĩtu ũcio nĩ aaheirũo wĩra wa bata mũno ũtarĩ waheo mũndũ ũngĩ. Aaheirũo wĩra wa gũciara na kũrera Mũriũ wa mũmwe wa Ngai. No mũhaka akorũo Jehova nĩ eendete na akehoka Mariamu mũno nĩkĩo aamũheire wĩra wa gĩtĩo ũguo. Hihi aaiguire atĩa rĩrĩa aaheirũo wĩra ũcio?

¹⁴ Nĩ ũndũ mũhũthũ kuona tu o gĩtĩo kĩa mwanya kĩrĩa Mariamu aaheirũo ĩndĩ twage kuona maũndũ marĩa angĩatangĩkĩire. Kwa ngerekano Mũraika Gaburieli aamwĩrĩte atĩ angĩagĩire ihu na njĩra ya kĩama atekũbatara gũkoma na mũndũrũme. O na kũrĩ ũguo mũraika ũcio ndaathire kũrĩ andũ a famĩlĩ na andũ a itũũra rĩa Mariamu kũmataarĩria ũrĩa angĩagĩire ihu. Hihi mangĩeciririe atĩa? Ningĩ no mũhaka akorũo Mariamu nĩ aathumbũkaga nĩ ũndũ wa Jusufu, mwanake ũrĩa warĩ amũhikie. Angĩamũiguithirie atĩa atĩ ndeeingĩrĩtie thĩinĩ wa ngomanio itagĩrĩire? Makĩria ma ũguo, ndũngĩarĩ wĩra mũhũthũ kũrera, kũrũmbũiya na kũmenyeria Mũriũ wa mũmwe wa Ngai! Tũtingĩmenya maũndũ mothe marĩa mookire meciria-inĩ ma Mariamu rĩrĩa mũraika ũcio  aamwarĩirie. Ũndũ ũrĩa tũĩ nĩ atĩ aacokirie ũũ: “Niĩ-rĩ, ndĩ ngombo ya Jehova! Reke gwĩkĩke harĩ niĩ o ta ũguo woiga.”​—Luk. 1:26-38.

15. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tuuge atĩ Mariamu aarĩ na wĩtĩkio mũrũmu?

¹⁵ Hatarĩ nganja, Mariamu aarĩ na wĩtĩkio mũrũmu biũ! O ta ngombo nĩ eeharĩirie biũ gwĩka o ũrĩa wothe mwathi wake angĩamwathire. Aaigire maũndũ na matua make mothe moko-inĩ ma Jehova Mwathi wake. Eeharĩirie biũ kũmũtungatĩra na njĩra o yothe ĩrĩa angĩamwathire. Nĩ kĩĩ gĩateithĩtie Mariamu kũgĩa na wĩtĩkio ta ũcio? Gũtirĩ mũndũ ũciaragwo arĩ na wĩtĩkio. Mũndũ agĩaga na wĩtĩkio nĩ ũndũ wa kĩyo gĩake na ningĩ nĩ ũndũ wa irathimo cia Jehova. (Gal. 5:22; Ef. 2:8) Hihi kũrĩ na ũira wonanagia atĩ Mariamu nĩ eerutanagĩria gwĩkĩra wĩtĩkio wake hinya? Ĩĩ nĩ kũrĩ. Ta wĩcirie ũrĩa aathikagĩrĩria, na maũndũ marĩa aaragia.

16. Nĩ kĩĩ kĩonanagia atĩ Mariamu aarĩ mũthikĩrĩria mwega?

¹⁶ Ũrĩa Mariamu aathikagĩrĩria. Bibilia ĩtwĩraga ‘tũhiũhage gũthikĩrĩria na tũtikahiũhage kwaria.’ (Jak. 1:19) Hihi Mariamu aarĩ mũthikĩrĩria mwega? Hatarĩ nganja. Injiri ya Luka nĩ yonanagia maita merĩ atĩ Mariamu nĩ aathikĩrĩirie na kinyi ciugo ciarĩ na maũndũ marikĩru ma kĩĩroho, na thutha ũcio akĩhũthĩra mahinda gwĩcũrania maũndũ marĩa aaiguĩte. Ngerekano ĩmwe nĩ ya hĩndĩ ya gũciarũo kwa Jesu rĩrĩa arĩithi meerire Mariamu ndũmĩrĩri ĩrĩa maahetwo nĩ mũraika. Mĩaka 12 thutha ũcio Jesu arĩ o kamwana kanini nĩ aaririe ũndũ wagegirie nyina mũno. Maũndũ macio merĩ Mariamu nĩ aamathikĩrĩirie na kinyi, akĩmaiga meciria-inĩ na agĩcũũrania wega ũhoro wamo.​—Thoma Luka 2:​16-19, 49, 51.

17. Maũndũ marĩa Mariamu aaririe maguũragia atĩa ũhoro ũmwĩgiĩ?

¹⁷ Maũndũ marĩa Mariamu aaragia. Ti maũndũ maingĩ marĩa Mariamu aaririe maandĩkĩtwo Bibilia-inĩ. Ciugo nyingĩ biũ iria Mariamu aaririe nĩ iria ciandĩkĩtwo thĩinĩ wa Luka 1:​46-55. Ciugo icio cionanagia atĩ Mariamu nĩ aamenyete Maandĩko wega. Aaririe ciugo itariĩ ta iria ciaaririo nĩ Hana, nyina wa mũnabii Samueli rĩrĩa aahoyaga. (1 Sam. 2:​1-10) Mariamu aagwetire ũhoro uumĩte Maandĩko-inĩ kĩndũ maita 20 thĩinĩ wa ciugo icio ciake. Hatarĩ nganja, Mariamu nĩ eendete kwaria ũhoro wa ma iria eerutĩte kuuma kũrĩ Jehova Mũrata wake ũrĩa mũnene mũno, na kuuma Kiugo-inĩ gĩake.

18. Tũngĩĩgerekania na wĩtĩkio wa Mariamu na njĩra irĩkũ?

¹⁸ O ta Mariamu, rĩmwe na rĩmwe Jehova no atũhe mawĩra tũrona marĩ maritũ. O ta ũrĩa Mariamu eekire, twagĩrĩirũo nĩ kwĩiga moko-inĩ ma Jehova tũrĩ na wĩnyihia twĩhokete atĩ nĩ egũtũteithia. No twĩgerekanie na wĩtĩkio wa Mariamu na njĩra ya gũthikagĩrĩria na kinyi maũndũ marĩa tũreruta megiĩ Jehova na mĩoroto yake, gwĩcũrania maũndũ ma kĩĩroho, na kwĩraga arĩa angĩ tũkenete maũndũ marĩa twĩrutĩte.​—Thab. 77:​11, 12; Luk. 8:18; Rom. 10:15.

19. Tũrĩkoragwo na kĩĩrĩgĩrĩro kĩrĩkũ twegerekania na cionereria cia wĩtĩkio iria irĩ Bibilia-inĩ?

¹⁹ Ruthu, Hezekia, na Mariamu maarĩ arata a Jehova o ta ũrĩa Iburahimu aarĩ mũrata wa Jehova. Hamwe na ‘aira aingĩ arĩa matariĩ ta itu,’ na andũ angĩ aingĩ ehokeku arĩa manatũũra thĩinĩ wa thĩ nĩ makoretwo na gĩtĩo kĩa mwanya gĩa gũkorũo marĩ arata a Ngai. Rekei tũthiĩ na mbere kwĩgerekania na cionereria icio cia wĩtĩkio. (Ahib. 6:​11, 12) Tweka ũguo, nĩ tũrĩĩrĩgagĩrĩra gũkaaheo kĩheo gĩa gũtũũra tũrĩ arata a Jehova tene na tene.