1. Jehova oomanĩrĩirie atĩa hĩndĩ ya ũremi mũgũnda-inĩ wa Edeni?

KUUMA rĩrĩa andũ meehirie na magĩte ũkinyanĩru, Jehova nĩ onanĩtie atĩ nĩ Ngai ũũmanagĩrĩria. Ihinda inini thutha wa ũremi mũgũnda-inĩ wa Edeni, nĩ omĩrĩirie njiarũa cia Adamu. Andũ nĩ mangĩagĩire na kĩĩrĩgĩrĩro. Rĩrĩa ũrathi ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Kĩambĩrĩria 3:15 ũngĩataũkĩkire, nĩ ũngĩatũmire andũ magĩe na kĩĩrĩgĩrĩro atĩ thutha-inĩ “nyoka ĩrĩa ya tene,” na nĩyo Shaitani kana Mũcukani nĩ akaaninwo o hamwe na mawĩra make moru.—Kũg. 12:9; 1 Joh. 3:8.

2. Jehova omĩrĩirie Nuhu atĩa?

² Nuhu aatũraga thĩinĩ wa thĩ ĩtetigĩrĩte Ngai na andũ a famĩlĩ yake no o tu maatungatagĩra Jehova. Tondũ kwaiyũire maũndũ ma ũhinya na ngomanio itagĩrĩire, maũndũ macio nĩ mangĩamũragire ngoro mũno. (Kĩam. 6:4, 5, 11;  Jud. 6) No Jehova nĩ aamũheire ndũmĩrĩri yamũmĩrĩirie nĩguo ahote ‘gũtũũra arĩ mũrata wa Ngai.’ (Kĩam. 6:9) Nĩ eerire Nuhu atĩ nĩ angĩaninire thĩ ĩyo njũru na akĩmwĩra maũndũ marĩa angĩekire nĩguo ahonokie famĩlĩ yake. (Kĩam. 6:13-18) Jehova nĩ onirie Nuhu atĩ nĩ Ngai ũmanagĩrĩria.

3. Joshua omĩrĩirio atĩa? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

³ Thutha ũcio, Joshua nĩ aarĩ na wĩra mũritũ wa kũgaĩra andũ Bũrũri wa Kĩĩranĩro. Ningĩ nĩ kwarĩ na wĩra ũngĩ mũritũ wa gũtooria thigari ciarĩ na hinya cia ndũrĩrĩ iria ciarĩ bũrũri-inĩ ũcio. Joshua nĩ angĩaiguire guoya. Nĩ ũndũ ũcio, Jehova nĩ eerire Musa omĩrĩrie Joshua. Aamwĩrire ũũ: “Taara Joshua, na ũmũũmĩrĩrie, o na ũmwĩkĩre hinya; nĩ gũkorũo nĩwe ũkaringa mũrĩmo ũcio, atongoretie andũ aya, na nĩwe ũgatũma magae bũrũri ũcio ũrĩona.” (Gũcok. 3:28) Joshua atanambĩrĩria wĩra, Jehova aamũmĩrĩirie ũũ: “Githĩ ti niĩ ngwathĩte? Wee gĩta o kũgĩa na hinya, na ũũmĩrĩrie mũno; ndũkanetigĩre, o na kana ũmake, nĩ ũndũ Jehova Ngai waku e hamwe nawe handũ o hothe harĩa ũrĩthiaga.” (Josh. 1:1, 9) Na githĩ ciugo icio ti cia kũũmĩrĩria mũno!

4, 5. (a) Jehova omĩrĩirie andũ ake a tene atĩa? (b) Jehova omĩrĩirie Jesu atĩa?

⁴ Jehova ndomĩrĩirie o mũndũ ũmwe ũmwe, no omĩrĩirie andũ ake nginya marĩ gĩkundi. Akĩhũthĩra ciugo cia ũrathi iria ciomĩrĩirie Ayahudi arĩa maatwarĩtwo ithamĩrio Babuloni oigire ũũ: “Tiga gwĩtigĩra, nĩ gũkorũo ndĩ hamwe nawe; menya ũmake nĩ ũndũ niĩ nĩ niĩ Ngai waku; nĩngũkuongerera hinya waku, ĩĩ, ti-itherũ nĩndĩĩgũteithagia, na ti itherũ nĩndĩĩgũtiiragĩrĩra na guoko gwakwa kwa ũrĩo gwa ũthingu.” (Isa. 41:10) Akristiano a tene nĩ momĩrĩirio, na andũ a Ngai ũmũthĩ no momagĩrĩrio.—Thoma 2 Akorintho 1:3, 4.

⁵ Jesu nĩ omĩrĩirio nĩ Ithe. Hĩndĩ ĩrĩa aabatithagio nĩ aiguire mũgambo kuuma igũrũ woiga ũũ: “Ũyũ nĩwe Mũrũ wakwa nyendete mũno, nĩngenaga nĩ ũndũ wake.” (Mat. 3:17) Na githĩ to mũhaka akorũo ciugo icio nĩ ciomĩrĩirie Jesu ũtungata-inĩ wake wothe rĩrĩa arĩ gũkũ thĩ!

6. Rũgano rwa taranda rũtũmagĩrĩria atĩa?

⁶ Jesu egerekanagia na kĩonereria gĩa Ithe. Rũgano rwa taranda rũrĩa Jesu aaheanire rwĩgiĩ ũrathi wa matukũ ma kũrigĩrĩria rwĩkĩraga andũ ngoro makorũo marĩ ehokeku. Mwathi wa ngombo icio aagathĩrĩirie o ĩmwe ya ngombo icio njĩhokeku na ciugo ici: “Nĩ wĩkĩte wega ngombo ĩno njega na njĩhokeku! Tondũ ũrarĩ mwĩhokeku maũndũ-inĩ manini, ngũkwĩhokera maũndũ maingĩ. Ingĩra gĩkeno-inĩ kĩa mwathi waku.” (Mat. 25:21, 23) Na githĩ ciugo icio ti cia gũtũũmĩrĩria nĩguo tũthiĩ na mbere gũtungatĩra Jehova tũrĩ ehokeku!

7. Jesu omĩrĩrie atũmwo ake atĩa na makĩria Petero?

⁷ Kaingĩ atũmwo a Jesu nĩ maanegenanagia igũrũ rĩgiĩ nũũ warĩ mũnene harĩ o, no Jesu arĩ na ũkirĩrĩria nĩ aamekĩraga ngoro menyihie na matuĩke ngombo handũ ha anene. (Luk. 22:24-26) Petero nĩ arakaririe Jesu maita maigana ũna. (Mat. 16:21-23; 26:31-35, 75) Handũ ha kũmũrega, Jesu nĩ aamũũmĩrĩirie na akĩmũhe wĩra wa kũũmĩrĩria arĩa angĩ.—Joh. 21:16.

8. Hezekia omĩrĩirie anene a ita na andũ a Juda atĩa?

⁸ O na mbere ya Jesu gũka gũkũ thĩ na akaiga kĩonereria kĩega gĩa kũũmanĩrĩria, ndungata njĩhokeku cia Jehova nĩ ciamenyete bata wa kũũmanĩrĩria. Hĩndĩ ĩrĩa Aashuri meendaga gũtharĩkĩra Juda, Hezekia nĩ aacokanĩrĩirie anene a ita na andũ a kũu nĩguo amomĩrĩrie. “Nao andũ acio magĩgĩikara mehokete [makĩũmĩrĩrio nĩ] ndeto icio ciaaririo [nĩwe].”—Thoma 2 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 32:6-8.

9. Ibuku rĩa Ayubu rĩtũrutaga atĩa igũrũ rĩgiĩ kũũmanĩrĩria?

⁹ O na gũtuĩka Ayubu nĩ aabataraga kũũmĩrĩrio, nĩ onirie andũ atatũ arĩa mokĩte kũmũũmĩrĩria ũrĩa maagĩrĩire kũũmanĩrĩria tondũ nĩ maamũrehagĩra ‘mĩtangĩko.’ Aamerire atĩ korũo nĩwe ‘nĩ angĩamomĩrĩirie na kanua gake na ũhorerania wake wa mĩromo o naguo nĩ ũngĩamahoreirie.’ (Ayub. 16:1-5) Thutha ũcio, Ayubu nĩ omĩrĩirio nĩ Elihu na Jehova.—Ayub. 33:24, 25; 36:1, 11; 42:7, 10.

10, 11. (a) Mwarĩ wa Jefitha aabataraga kũũmĩrĩrio nĩkĩ? (b) Nĩ andũ arĩkũ matukũ-inĩ maya mabataraga kũũmĩrĩrio?

¹⁰ Ngerekano ĩngĩ ya mũndũ wabataraga kũũmĩrĩrio mahinda-inĩ ma tene nĩ ya mũirĩtu wa Jefitha. Mbere ya Jefitha gũthiĩ kũrũa na Aamoni, nĩ eerire Jehova atĩ angĩamũteithirie kũhootana nĩ angĩarutire mũndũ wa mbere ũrĩa ũngĩamũtũngire akiuma mbaara nĩguo atungatagĩre Jehova hekarũ-inĩ yake. Ũndũ wa kũgegania nĩ atĩ, mũirĩtu wake wa mũmwe nĩwe wokire kũmũtũnga na gũkũngũĩra nake ũhootani ũcio wake. Jefitha nĩ aakuire ngoro, no ndaacenjirie mwĩhĩtwa wake tondũ nĩ aatũmire mũirĩtu ũcio wake warĩ gathirange athiĩ Shilo nĩguo agatungate hekarũ-inĩ ũtũũro wake wothe.—Atiir. 11:30-35.

¹¹ O na gũtuĩka ũndũ ũcio warĩ mũritũ harĩ Jefitha, no kũhoteke warĩ mũritũ o na makĩria harĩ mũirĩtu wake, no nĩ etĩkĩrire gwĩka kũringana na itua rĩa ithe. (Atiir. 11:36, 37) Nĩ ũndũ ũcio nĩ eeimire kũhika, kũgĩa ciana, na gũtũũria rĩĩtwa rĩa famĩlĩ yao na igai. Gũtirĩ mũndũ wabataraga kũũmĩrĩrio na gwĩkĩrũo ngoro take. Bibilia yugĩte ũũ: “Naguo ũndũ ũyũ ũgĩtuĩka mũtugo wa kũrũmĩrĩrũo nĩ Aisiraeli, atĩ airĩtu Aisiraeli mathiage mwaka o mwaka kũririkana mwarĩ wa Jefitha, Mũgileadi, makamũrĩrĩra mĩthenya ĩna thĩinĩ wa mwaka mũgima.” (Atiir. 11:39, 40) Githĩ Akristiano arĩa matarĩ kĩhiko-inĩ o nao matibataraga gũcokerio ngatho na kũũmĩrĩrio nĩ ũndũ wa kũhũthĩra ũtũũro wao gwĩka “maũndũ ma Mwathani”?—1 Kor. 7:32-35.

12, 13. Petero ‘eekĩrire ariũ a Ithe hinya’ atĩa?

¹² Ũtukũ wa mũico Jesu atanoragwo, eerire Petero ũũ: “Simoni, Simoni, Shaitani nĩ oigĩte atĩ nĩ arenda kũmũthũngũthia inyuothe o ta ngano. No nĩ thaithĩte Ngai nĩ ũndũ waku nĩguo wĩtĩkio waku ndũkaage hinya; nawe wacoka, ĩkĩra ariũ a Ithe wanyu hinya.”—Luk. 22:31, 32.

¹³ Petero aarĩ gĩtugĩ thĩinĩ wa kĩũngano gĩa tene gĩa Gĩkristiano. (Gal. 2:9) Kĩonereria gĩake nĩ kĩomĩrĩirie Akristiano arĩa angĩ hĩndĩ ya Pentekoste na thutha ũcio. Mũthia-inĩ wa ũtungata wake, nĩ  aandĩkĩire Akristiano marũa. Agĩtaarĩria ũndũ ũcio oigire ũũ: “Nĩguo ndĩmwĩkĩre hinya na ndute ũira mũrũmu atĩ ũtugi mũnene ũrĩa Ngai amuonetie nĩ wa ma. Mwĩhandei thĩinĩ waguo.” (1 Pet. 5:12) Marũa ma Petero nĩ momĩrĩirie Akristiano kwa ihinda iraihu nginya gũkinyĩria mahinda-inĩ maya. O twetereire kũhinga gwa ciĩranĩro cia Jehova, o na ithuĩ nĩ tũrabatara mũno kũmĩrĩrio o ta ũguo.—2 Pet. 3:13.

14, 15. Mabuku marĩa mũtũmwo Johana aandĩkire makoretwo makĩũmĩrĩria Akristiano atĩa?

¹⁴ O na mũtũmwo Johana aarĩ gĩtugĩ kĩũngano-inĩ gĩa tene gĩa Gĩkristiano. Injiri yake ĩgiĩ ũtungata wa Jesu nĩ yũmĩrĩirie Akristiano ihinda iraihu nginya ũmũthĩ. Ningĩ noyo tu ĩkoragwo na ciugo iria Jesu oigire atĩ wendo nĩguo ũtũmaga arutwo ake mamenyeke.—Thoma Johana 13:34, 35.

¹⁵ Marũa marĩa matatũ ma Johana nĩ makoragwo na maũndũ maingĩ ma bata megiĩ ũhoro wa ma. Rĩrĩa twaigua tũkuĩte ngoro nĩ ũndũ wa mehia-rĩ, na githĩ tũtiguaga twacokwo nĩ thayũ twathoma atĩ “thakame ya . . . Jesu nĩ ĩtũtheragia mehia mothe”? (1 Joh. 1:7) Na angĩkorũo ngoro citũ no irathiĩ na mbere gũtũtuĩra-rĩ, na githĩ tũtiyũragwo nĩ gĩkeno twathoma atĩ “Ngai nĩ mũnene gũkĩra ngoro citũ”? (1 Joh. 3:20) Johana nowe tu waandĩkire atĩ “Ngai nĩ wendo.” (1 Joh. 4:8, 16) Marũa make ma kerĩ na ma gatatũ magaathagĩrĩria Akristiano arĩa ‘marathiĩ na mbere thĩinĩ wa ũhoro ũrĩa wa ma.’—2 Joh. 4; 3 Joh. 3, 4.

16, 17. Mũtũmwo Paulo omĩrĩirie Akristiano a tene atĩa?

¹⁶ No kũhoteke mũtũmwo Paulo nĩwe mũtũmwo ũrĩa womĩrĩirie Akristiano na njĩra nene karine-inĩ ya mbere. Kuonekaga atĩ Ũkristiano wambĩrĩria o ũguo,  atũmwo aingĩ maikaraga Jerusalemu, na nĩkuo kĩama kĩrĩa gĩatongoragia gĩakoragwo. (Atũm. 8:14; 15:2) Akristiano a Judea maahunjagia ũhoro wa Kristo kũrĩ andũ arĩa maambĩrĩirie kũgĩa na wĩtĩkio wa ndini ya Kĩyahudi ĩrĩa yetĩkĩtie atĩ kũrĩ Ngai ũmwe. O na kũrĩ ũguo, mũtũmwo Paulo aatũmirũo nĩ roho mũtheru athiĩ akahunjĩrie andũ a ndũrĩrĩ iria ciathagwo nĩ Ngiriki na Roma arĩa maahoyaga ngai itiganĩte.—Gal. 2:7-9; 1 Tim. 2:7.

¹⁷ Paulo nĩ aathiire kũrĩa ũmũthĩ gwĩtagwo Turkey, na agĩthiĩ Ngiriki na Italy, na akĩambĩrĩria ciũngano kũu gũtaarĩ kwa Ayahudi. Andũ acio nĩ ‘maanyaririrũo nĩ andũ a bũrũri wao’ na nĩ maabataraga kũũmĩrĩrio. (1 Thes. 2:14) Kĩndũ mwaka wa 50 Thutha wa Kristo, Paulo aandĩkĩire kĩũngano gĩa Thesalonike ũũ: “Nĩ tũcokagĩria Ngai ngatho hĩndĩ ciothe rĩrĩa tũkũmũgweta inyuothe mahoya-inĩ maitũ, nĩ gũkorũo tũtũũraga tũririkanaga wĩra wanyu wa wĩhokeku, kĩyo kĩanyu kĩrĩa kiumanaga na wendo, na ũkirĩrĩria wanyu.” (1 Thes. 1:2, 3) Ningĩ nĩ aamerire mekĩranage hinya. Oigire ũũ: “Ĩkĩranagai hinya na mwakanage mũndũ na ũrĩa ũngĩ.”—1 Thes. 5:11.

18. Filipu omĩrĩirio atĩa nĩ kĩama kĩrĩa gĩatongoragia karine-inĩ ya mbere?

¹⁸ Kĩama kĩrĩa gĩatongoragia karine-inĩ ya mbere nĩ kĩomagĩrĩria arĩa maatongoragia o hamwe na Akristiano arĩa angĩ. Rĩrĩa mũhunjia wetagwo Filipu ahunjagia ũhoro wa Kristo kũrĩ Asamaria, nĩ aateithirio mũno nĩ kĩama kĩrĩa gĩatongoragia. Kĩama kĩu nĩ gĩatũmire Petero na Johana makahoere Akristiano a Samaria nĩguo maheo roho mũtheru. (Atũm. 8:5, 14-17) Na githĩ to mũhaka akorũo Filipu hamwe na arĩa aahunjĩirie magĩtuĩka Akristiano nĩ momĩrĩirio mũno nĩ ũteithio ũcio wa kĩama kĩrĩa gĩatongoragia!

19. Ciũngano ciahutirio atĩa nĩ marũa marĩa ciatũmĩirũo nĩ kĩama kĩrĩa gĩatongoragia?

¹⁹ Thutha ũcio, kĩama kĩrĩa gĩatongoragia nĩ kĩoririo gĩtue kana Akristiano arĩa mataarĩ Ayahudi nĩ maagĩrĩirũo kũrua ta ũrĩa Ayahudi maagĩrĩirũo gwĩka kũringana na Watho wa Musa. (Atũm. 15:1, 2) Magĩtongorio nĩ roho mũtheru, na mecũrania Maandĩko, ariũ a Ithe witũ acio nĩ maatuire atĩ ũndũ ũcio ndwarĩ wa o mũhaka, na makĩandĩkĩra ciũngano marũa megiĩ ũndũ ũcio. Ariũ a Ithe witũ kuuma kĩama kĩu nĩ maatũmirũo magatwarĩre ciũngano marũa macio. Moimĩrĩro marĩ marĩkũ? “Thutha wa kũmathoma, magĩkena mũno nĩ ũndũ wa kũũmĩrĩrio.”—Atũm. 15:27-32.

20. (a) Kĩama kĩrĩa gĩtongoragia kĩũmagĩrĩria aarĩ na ariũ a Ithe witũ atĩa thĩinĩ wa thĩ yothe? (b) Nĩ kĩũria kĩrĩkũ gĩgaacokio gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire?

²⁰ Ũmũthĩ Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia kĩa Aira a Jehova nĩ kĩũmagĩrĩria arĩa matungataga Betheli, arĩa makoragwo ũtungata-inĩ wa mwanya wa mahinda mothe, o hamwe na Akristiano othe a ma thĩinĩ wa thĩ yothe. O ta ũrĩa Akristiano a karine ya mbere maakenire nĩ kũũmĩrĩrio, noguo o na a matukũ maya makenaga. Makĩria ma ũguo, mwaka wa 2015 Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia nĩ kĩarutire broshua ya Cokerera Jehova, na nĩ ĩhũthĩrĩtwo kũũmĩrĩria andũ aingĩ mũno thĩinĩ wa thĩ yothe. No hihi arĩa matongoragia no o tu magĩrĩire kwĩgerekania na Jehova harĩ kũũmanĩrĩria? Kĩũria kĩu nĩ gĩgaacokio gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire.