1, 2. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũritũhagĩra ndungata cia Ngai? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

MANDAGĨTARĨ aingĩ marutaga wĩra gatagatĩ-inĩ ka andũ marĩ na mĩrimũ ya kũgwatanio. Nĩ marũmbũyagia arũaru tondũ nĩ meendaga kũmateithia. O na kũrĩ ũguo, nĩ mabataraga kwĩmenyerera nĩguo matikagwatio mĩrimũ ĩyo rĩrĩa marathondekana. Na njĩra o ta ĩyo, aingĩ aitũ tũtũũraga na tũkarutithania wĩra na andũ magwatĩtio mĩerekera na mĩtugo ĩtaringaine na ithimi cia ũngai. Ũndũ ũcio nĩ ũtũmaga tũgĩe na ihinda iritũ.

² Mĩtugo ya andũ nĩ ĩthũkĩte mũno matukũ-inĩ maya ma kũrigĩrĩria. Marũa ma kerĩ ma mũtũmwo Paulo kũrĩ Timotheo nĩ mataarĩirie mĩtugo ya andũ arĩa meyamũranĩtie na Ngai, na ĩrĩa ĩngĩgakorũo ĩingĩhĩte mũno o ũrĩa tũrakuhĩrĩria mũico. (Thoma 2 Timotheo 3:1-5, 13.) O na gũtuĩka no tũmakio nĩ mĩtugo ĩyo mĩũru, no tũthũkio nĩ mĩtugo ĩyo na mĩerekera ya andũ arĩa makoragwo nayo. (Thim. 13:20) Thĩinĩ wa gĩcunjĩ gĩkĩ, tũkwarĩrĩria ũrĩa ngumo iria cionanagia andũ a matukũ ma mũico ikoragwo irĩ ngũrani na cia ndungata cia Ngai. Ningĩ nĩ tũkuona ũrĩa tũngĩĩmenyerera nĩguo tũtikagwatio mĩerekera mĩũru, na  ũrĩa tũngĩhota gũteithĩrĩria andũ angĩ kĩĩroho.

3. Nĩ andũ a mũthemba ũrĩkũ mataarĩirio thĩinĩ wa 2 Timotheo 3:2-5?

³ Mũtũmwo Paulo aandĩkire atĩ “matukũ-inĩ ma kũrigĩrĩria” nĩ “gũkaagĩa mahinda ma ũgwati maritũ kũhiũrania namo.” Aacokire akĩandĩka maũndũ 19 marĩa andũ mangĩkonania matukũ-inĩ ma kũrigĩrĩria. Maũndũ macio nĩ mahanaine na marĩa marĩ thĩinĩ wa Aroma 1:29-31, no marũa-inĩ ma kerĩ kũrĩ Timotheo makoragwo na ciugo ũtangĩona handũ hangĩ o hothe thĩinĩ wa Maandĩko ma Gĩkristiano ma Kĩngiriki. Paulo aambĩrĩirie kũgweta maũndũ macio na ciugo ici: “Nĩ gũkorũo andũ . . . ” O na kũrĩ ũguo, ti andũ othe monanagia maũndũ macio. Akristiano makoragwo marĩ ngũrani mũno na andũ acio.—Thoma Malaki 3:18.

4. Ũngĩtaarĩria atĩa andũ arĩa makoragwo na mwĩtĩo?

⁴ Thutha wa Paulo kwandĩka atĩ andũ nĩ mangĩgatuĩka eyendi na endi mbeca, ningĩ aacokire akĩandĩka nĩ mangĩgatuĩka egani, egathi, na etĩi, mĩtugo ĩrĩa yonanagia mũndũ nĩ aretũgĩria nĩ ũndũ wa ũhoti wake, ũrĩa ahaana, ũtonga, kana gaturũa karĩa arĩ nako. Andũ arĩa makoragwo na mĩtugo ĩyo nĩ meriragĩria kwendwo. Mũthomi ũmwe wa maũndũ ma Bibilia aandĩkire ũũ igũrũ rĩgiĩ mũndũ ũkoragwo na mwĩtĩo: “Ngoro-inĩ yake gũkoragwo na kagongona karĩa einamagĩrĩra we mwene.” Andũ amwe moigaga atĩ mwĩtĩo ta ũcio ũkĩrĩtie njano nĩ mũũru mũno ũũ atĩ o na nĩ ũtũmaga andũ arĩa etĩi maigue ũũru mona mũndũ ũngĩ mwĩtĩi.

5. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ o na ndungata imwe njĩhokeku cia Ngai cianatoorio nĩ mwĩtĩo?

⁵ Jehova nĩ athũire mwĩtĩo ũrĩa Bibilia ĩtaga “maitho ma ngũrũ kana mwĩtĩo.” (Thim. 6:16, 17) Mwĩtĩo nĩ ũtũmaga mũndũ ndagakuhĩrĩrie Ngai. (Thab. 10:4) Nĩ ngumo ya Mũcukani. (1 Tim. 3:6) O na kũrĩ ũguo, ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ, o na ndungata imwe njĩhokeku cia Jehova cianonania mwĩtĩo. Uzia, ũrĩa warĩ Mũthamaki wa Juda, aarĩ mwĩhokeku kwa ihinda iraihu. Bibilia yugaga ũũ: “No rĩrĩ, hĩndĩ ĩrĩa aagĩire na hinya, nĩetũũgĩririe ngoro-inĩ, agĩĩka maũndũ moru, akĩagarara watho wa Jehova Ngai wake; nĩ ũndũ nĩaatonyire hekarũ ya Jehova, agacinĩre ũbumba igũrũ rĩa kĩgongona kĩa ũbumba.” Thutha ũcio, o na Mũthamaki Hezekia nĩ aakũririe mwĩtĩo, o na gũtuĩka eekire ũguo kwa ihinda inini.—2 Maũ. 26:16; 32:25, 26.

6. Nĩ maũndũ marĩkũ mangĩatũmire Daudi etĩe, no aagire gwĩka ũguo nĩkĩ?

⁶ Andũ amwe nĩ metĩaga nĩ ũndũ wa ũthaka, igweta, ũhoti wa kũina, hinya wa mwĩrĩ, kana iturũa ciao. Gũtirĩ kĩndũ o na kĩmwe harĩ icio Daudi ataarĩ nakĩo, o na kũrĩ ũguo aatũũrire arĩ mwĩnyihia. Thutha wa Daudi kũũraga Goliathu na akĩheo mũirĩtu wa Mũthamaki Saulu atuĩke mũtumia wake, oigire ũũ: “Hĩ! Niĩ ndĩ ũ, ningĩ andũ aitũ nĩ a, kana nyũmba ya baba nayo nĩ ndũũ, tũkĩonwo nĩ Aisiraeli, atĩ nĩguo nduĩke mũthoniwe wa mũthamaki?” (1 Sam. 18:18) Nĩ kĩĩ gĩateithirie Daudi nĩguo atũũre arĩ mwĩnyihia? Ngumo, ũhoti, na mĩeke ĩrĩa Daudi arĩ nayo, aagĩte tondũ Ngai nĩ ‘enyihirie,’ nĩguo amũthikĩrĩrie. (Thab. 113:5-8) Daudi nĩ aamenyaga atĩ indo ciothe njega arĩ nacio cioimĩte kũrĩ Jehova.—Ringithania 1 Akorintho 4:7.

7. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia gũkorũo tũrĩ enyihia?

⁷ O ta Daudi, ndungata cia Jehova nĩ ciĩrutanagĩria kuonania wĩnyihia. Nĩ tũgegaga nĩ kũmenya atĩ Jehova arĩ mũnene igũrũ  na thĩ nĩ onanagia wĩnyihia. (Thab. 18:35) Nĩ tũhũthagĩra ũtaaro ũyũ ũtongoretio nĩ roho: “Mwĩhumbei ũhoro wa kũiguanĩra tha, ũcayanĩri, ũtugi, wĩnyihia, ũhooreri, na ũkirĩrĩria.” (Kol. 3:12) Ningĩ nĩ tũĩ atĩ wendo “ndwĩgaathaga, ndũrĩ mwĩtĩo.” (1 Kor. 13:4) Rĩrĩa tuonania wĩnyihia, no tũtũme andũ makuhĩrĩrie Jehova. O ta ũrĩa athuri mangĩtuĩka etĩkia nĩ ũndũ wa mĩtugo mĩega ya atumia ao, o na andũ arĩa angĩ no makuhĩrĩrie Ngai nĩ ũndũ wa wĩnyihia ũrĩa wonanagio nĩ ndungata ciake.—1 Pet. 3:1.

8. (a) Andũ amwe monaga atĩa kũremera aciari matukũ-inĩ maya? (b) Maandĩko meeraga ciana ciĩke atĩa?

⁸ Paulo nĩ aatarĩirie ũrĩa andũ a matukũ ma kũrigĩrĩria mangĩkahiũrania na andũ arĩa angĩ. Aandĩkire atĩ matukũ ma mũico, ciana itingĩgathĩkagĩra aciari. O na gũtuĩka mũtugo ũcio rĩmwe nĩ wĩtĩkagĩrũo o na ũkagathĩrĩrio thĩinĩ wa mabuku, thenema, na ibindi cia TV, ũremi nĩ ũtũmĩte famĩlĩ igayũkane. Ũtaaro ũyũ nĩ woĩkaine kuuma tene. Ũndũ wa kũgegania nĩ atĩ, thĩinĩ wa Ngiriki ya tene mũndũ angĩaringire mũciari nĩ aaregagwo biũ thĩinĩ wa famĩlĩ yao, na kũringana na watho wa Roma mũndũ angĩaringire ithe onagwo arĩ mũũragani. Maandĩko ma Kĩhibirania na Maandĩko ma Gĩkristiano ma Kĩngiriki merĩte ciana ciathĩkĩre aciari.—Tham. 20:12; Ef. 6:1-3.

9. Nĩ kĩĩ kĩngĩteithia andũ ethĩ gwathĩkagĩra aciari ao?

⁹ Ciana no ciĩgitĩre itikagwatio roho wa ũremi cingĩĩcũrania ũrĩa aciari acio maciĩkĩire. Mwerekera wa kuonania ngatho nĩ wĩkĩragwo hinya rĩrĩa mũndũ ataũkĩrũo atĩ Ngai nĩ erĩgagĩrĩra ithuothe twathĩke. Rĩrĩa ciana ciaria maũndũ mega megiĩ aciari a cio, no iteithie andũ arĩa angĩ ethĩ monage aciari ao na njĩra ĩrĩa yagĩrĩire. Hatarĩ nganja, aciari mangĩkorũo matarĩ wendo ũrĩa wa ndũire kwerekera ciana ciao, no ũkorũo ũrĩ ũndũ mũritũ harĩ ciana icio kũmathĩkĩra kuuma ngoro. Ningĩ, mũndũ mwĩthĩ angĩmenya atĩ aciari ake marĩ na wendo kũmwerekera nĩ ahotaga kũmakenia o na angĩgerio amaremere. Austin oigire ũũ: “O na gũtuĩka rĩmwe nĩ ndaiguaga kwenda kũremera aciari, nĩ manjigĩire mawatho, makĩhe itũmi cia gwĩka ũguo, na makĩnjĩra ngoragwo na wĩyathi wa kũmaarĩria. Ũndũ ũcio nĩ wandeithirie gwathĩkaga. Nĩ ndonire atĩ nĩ maanũmbũyagia, na ũndũ ũcio ũgĩtũma nyende kũmathĩkĩra.”

10, 11. (a) Nĩ maũndũ marĩkũ moru monanagia atĩ andũ matirĩ na wendo kwerekera arĩa angĩ? (b) Akristiano a ma mendete andũ arĩa angĩ na gĩkĩro kĩrĩkũ?

¹⁰ Paulo nĩ aagwetire maũndũ mangĩ moru marĩa mangĩonania atĩ andũ matirĩ na wendo kwerekera arĩa angĩ. Ciugo matarĩ ngatho irũmĩrĩire “mataathĩkagĩra aciari” tondũ itaarĩirie mwerekera wa arĩa matonanagia ngatho nĩ ũndũ wa ũtugi ũrĩa monagio nĩ andũ angĩ. Ningĩ andũ nĩ mangĩgakorũo matarĩ ehokeku. Matingĩkendaga ũiguano, na nĩ ũndũ ũcio makonania atĩ matiĩharĩirie kũiguana na andũ arĩa angĩ. Ningĩ nĩ mangĩgatuĩka arumi Ngai na akunyanĩri, makĩrumaga andũ, makĩaragia mĩario mĩũru kwerekera Ngai o na andũ. Nao angĩ mangĩgakorũo marĩ acambania kana andũ arĩa maaragia maũndũ moru, nĩguo mathũkĩrie andũ arĩa angĩ rĩĩtwa. *

¹¹ Ngũrani na andũ arĩa monanagia atĩ matirĩ wendo matukũ-inĩ maya, arĩa mathathayagia Jehova makoragwo na wendo wa  ma kwerekera andũ arĩa angĩ. Ũndũ ũcio ũkoretwo ũrĩ wa ma. Jesu oigire atĩ kwenda andũ arĩa angĩ, na nĩguo wendo wa a·gaʹpe, nĩrĩo rĩathani rĩrĩa inene thĩinĩ wa Watho wa Musa, na nĩrĩo rĩa kerĩ kuuma harĩ kwenda Ngai. (Mat. 22:38, 39) Ningĩ, Jesu nĩ oigire atĩ wendo harĩ andũ arĩa angĩ nĩguo ũngĩkamenyithania Akristiano a ma. (Thoma Johana 13:34, 35.) Wendo ũcio wa Gĩkristiano wagĩrĩire kuonio nginya thũ cia mũndũ.—Mathayo 5:43, 44.

12. Jesu onagia andũ arĩa angĩ wendo atĩa?

¹² Jesu nĩ aarĩ na wendo kwerekera andũ arĩa angĩ. Aathiaga o itũũra akĩhunjagia ũhoro mwega wa Ũthamaki wa Ngai. Aahonagia atumumu, arĩa mathuaga, arĩa maarĩ na mangũ, arĩa mataiguaga, na akariũkia arĩa akuũ. (Luk. 7:22) Jesu o na nĩ aarutire muoyo wake nĩ ũndũ wa andũ o na gũtuĩka nĩ maamũmenete. Wendo wa Jesu nĩ wonanagia biũ wendo ũrĩa Ithe akoragwo naguo. Thĩinĩ wa thĩ yothe, Aira a Jehova nĩ monagia andũ arĩa angĩ wendo ta wa Ngai.

13. Wendo ũrĩa tuonagia andũ arĩa angĩ ũngĩmateithia atĩa gũkuhĩrĩria Jehova?

¹³ Wendo ũrĩa tuonagia andũ arĩa angĩ nĩ ũtũmaga makuhĩrĩrie Ithe witũ wa igũrũ. Kwa ngerekano, mũndũ ũmwe kuuma Thailand, nĩ aahutirio nĩ wendo ũrĩa onire gatagatĩ-inĩ ka ariũ a Ithe witũ kĩgomano-inĩ gĩa thikũ ithatũ. Thutha wa gũcoka mũciĩ nĩ oigire arutagwo Bibilia maita merĩ o kiumia. Nĩ aahunjĩirie andũ othe a famĩlĩ yao, na mĩeri ĩtandatũ thutha wa kĩgomano kĩu nĩ aarutire gacunjĩ ka ũthomi wa Bibilia Nyũmba-inĩ ya Ũthamaki. Nĩguo tũhote kũmenya ũrĩa tũronia andũ arĩa angĩ wendo no twĩyũrie ũũ: ‘Hihi nĩ ndĩrerutanĩria gũteithia andũ famĩlĩ-inĩ itũ, kĩũngano-inĩ, na ũtungata-inĩ? Hihi nĩ ndĩrutanagĩria kuona andũ arĩa angĩ ta ũrĩa Jehova amonaga?’

14, 15. Nĩ ngumo irĩkũ cia ũnyamũ andũ aingĩ monanagia, no andũ amwe macenjetie atĩa?

¹⁴ Ngumo ingĩ iria cionanagio nĩ andũ matukũ-inĩ maya ma kũrigĩrĩria nĩ iheaga Akristiano itũmi ingĩ cia kũmethema.  Andũ arĩa matendete Ngai mangĩgakorũo matendete maũndũ mega, kana ta ũrĩa Bibilia ingĩ ciugaga, “mathũire maũndũ mega” kana “matendaga kũigua maũndũ mothe mega.” Mangĩgaakorũo matekwĩgirĩrĩria, na matarĩ tha. O na amwe mangĩgakorũo momĩtie ciongo, kana matekũmakio nĩ maũndũ.

¹⁵ Andũ amwe maarĩ na ngumo ta icio cia ũnyamũ nĩ magarũrũkĩte na magatuĩka andũ ega. Ũgarũrũku ũcio nĩ warathĩtwo thĩinĩ wa Bibilia. (Thoma Isaia 11:6, 7.) Thĩinĩ wa rĩandĩko rĩu nĩ tũthomaga ũhoro wa nyamũ cia gĩthaka, ta njũi na mĩrũthi, igĩikarania na thayũ hamwe na nyamũ cia mũciĩ, ta tũgondu na tũcaũ. Ta rora wone atĩ ũndũ ũcio ũkahoteka “nĩ gũkorũo thĩ yothe nĩĩkaiyũrũo nĩ ũhoro wa kũmenya Jehova.” (Isa. 11:9) Tondũ nyamũ itingĩhota kwĩruta ũhoro wa Jehova, ũndũ ũcio ũhingaga harĩ andũ na njĩra ya kĩĩroho.

16. Bibilia ĩteithĩtie andũ atĩa kũgarũrĩra ũmũndũ wao?

¹⁶ Nĩ kũrĩ andũ aingĩ maarĩ oru o ta njũi no rĩu nĩ maikaranagia hamwe na andũ arĩa angĩ na thayũ.No ũthome maũndũ mamwe ma ũtũũro wao gĩcunjĩ-inĩ kĩa “ Bibilia nĩ Ĩgarũraga Mĩtũũrĩre ya Andũ,” thĩinĩ wa jw.org. Andũ arĩa mamenyete Jehova na nĩ mamũtungatagĩra matihaana arĩa monekaga ta meyamũrĩire Ngai ĩndĩ makarega hinya ũrĩa umanaga na wĩyamũrĩri ũcio, arĩa metuaga ta meyamũrĩire Ngai no mĩtugo yao nĩ ĩregana na ũndũ ũcio. Handũ ha ũguo, andũ arĩa mataarĩ tha nĩ ‘meehumbire ũmũndũ mwerũ ũrĩa wombirũo kũringana na wendi wa Ngai, na ũthingu wa ma na wĩhokeku.’ (Ef. 4:23, 24) O ũrĩa andũ mareruta ũhoro wa Ngai, noguo monaga bata wa gũikara kũringana na ithimi ciake. Kwoguo nĩ mekaga mogarũrũku harĩ wĩtĩkio wao, mĩerekera, na mĩtugo yao. Gwĩka mogarũrũku ta macio ti ũndũ mũhũthũ no no kũhoteke tondũ roho wa Ngai nĩ ũteithagia arĩa marenda gwĩka wendi wake.

17. Tũngĩĩthema atĩa gũthũkio nĩ arĩa makoragwo na mĩtugo ĩtarĩ ya ũngai?

¹⁷ Ngũrani gatagatĩ ka andũ arĩa matungatagĩra Ngai na arĩa matamũtungatagĩra no ĩrathiĩ ĩkĩonekaga wega. Ithuĩ tũtungatagĩra Ngai no mũhaka twĩmenyerere tũtigathũkio nĩ mĩerekera mĩũru ya andũ arĩa matarĩ athingu. Nĩ twathĩkagĩra ũtaaro wa gwĩthema biũ andũ arĩa magwetetwo thĩinĩ wa 2 Timotheo 3:2-5. O na kũrĩ ũguo, tũtingĩhota gwĩthema biũ andũ arĩa marĩ na mĩtugo ĩtarĩ ya ũngai. No tũkorũo tũkĩrutithania wĩra nao, tũgĩthoma nao, kana tũgĩikarania nao. No no twĩtheme kũgucĩrĩrio nĩ mwĩcirĩrie wao kana gwĩka tao. Tũngĩka ũguo na njĩra ya gwĩkĩra wĩtĩkio witũ hinya kũgerera kwĩruta Bibilia na kũnyitanĩra na arĩa matuĩte itua rĩa gũtungatĩra Jehova.

18. Ciugo na ciĩko citũ ingĩguna andũ arĩa angĩ atĩa na njĩra ya kĩĩroho?

¹⁸ Ningĩ no mũhaka twĩrutanĩrie gũteithia andũ arĩa angĩ mamenye Jehova. Etha mĩeke ya kũmahunjĩria, na ũhoe Jehova agũteithie kuuga ũndũ ũrĩa wagĩrĩire ihinda-inĩ rĩrĩa rĩagĩrĩire. No mũhaka tũmenyithie andũ arĩa angĩ atĩ tũrĩ Aira a Jehova. Na njĩra ĩyo, mĩtugo itũ mĩega nĩ ĩkũgoocithia Ngai no ti ithuĩ. Nĩ tũrutĩtwo “kũrega maũndũ marĩa matakenagia Ngai, na kũrega merirĩria ma thĩ, na gũtũũra tũrĩ na meciria mega na ũthingu na wĩyamũrĩri Ngai mũtabarĩre-inĩ ũyũ wa maũndũ.” (Tit. 2:11-14) Tũngĩkorũo na mĩtugo ya ũngai, andũ arĩa angĩ nĩ marĩonaga na amwe o na no moige ũũ: “Nĩtũgũtwarana nawe, nĩ ũndũ nĩtũiguĩte atĩ Ngai e hamwe na inyuĩ.”—Zek. 8:23.