1, 2. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ Jesu aahoire ihoya-inĩ rĩake rĩa mũthia marĩ na arutwo ake? (b) Nĩ kĩĩ kĩngĩatũmire Jesu eecirie mũno ũhoro wĩgiĩ ũrũmwe?

JESU nĩ eeciragia mũno ũhoro wa ũrũmwe hwaĩ-inĩ wa mũico ũrĩa maarĩanĩire na arutwo ake. Akĩhoya marĩ nao nĩ onanirie atĩ nĩ aangĩendire arutwo ake makorũo marĩ kĩndũ kĩmwe, o ta ũrĩa we na Ithe makoragwo marĩ kĩndũ kĩmwe. (Thoma Johana 17:20, 21.) Mangĩakorirũo na ũrũmwe, nĩ mangĩarutire ũira mũnene ũrĩa ũngĩonanirie wega atĩ Jehova aatũmĩte Jesu gũkũ thĩ nĩguo ahingie wendi wake. Wendo nĩguo ũngĩonanirie arutwo a ma a Jesu nĩ arĩkũ na nĩ ũngĩatũmire makorũo na ũrũmwe.—Joh. 13:34, 35.

² Jesu aatĩtĩrithagia bata wa ũrũmwe ũtukũ ũcio wa mũthia marĩ na arutwo ake tondũ nĩ onete atĩ matiarĩ na ũrũmwe na ũiguano. O ta ũrĩa maakararanĩtie mbere ĩyo, o na mũthenya ũcio no maakararanirie igũrũ rĩgiĩ “nũ warĩ mũnene gũkĩra arĩa angĩ.” (Luk. 22:24-27; Mar. 9:33, 34) Hĩndĩ ĩngĩ narĩo, Jakubu na Johana nĩ moririe Jesu akaareka maikare handũ hega hakuhĩ nake Ũthamaki-inĩ wake.—Mar. 10:35-40.

3. Nĩ maũndũ marĩkũ mangĩkorũo maatũmaga arutwo a Kristo mage ũrũmwe? Tũkwarĩrĩria ciũria irĩkũ?

 ³ O na kũrĩ ũguo, kwenda ũnene toguo ũndũ ũrĩa watũmaga arutwo a Kristo mage ũrũmwe. Andũ a hĩndĩ ĩyo maagayanĩtio nĩ rũmena na mũthutũkanio. Arutwo a Jesu nĩ maabataraga gũtooria mĩerekera ĩyo. Thĩinĩ wa gĩcunjĩ gĩkĩ tũkwarĩrĩria ciũria ici: Jesu aahiũranirie atĩa na mũthutũkanio? Aateithirie arũmĩrĩri ake atĩa merute kwaga gũkorũo na mũthutũkanio na makorũo na ũrũmwe? Na ũrutani wake ũngĩtũteithia atĩa gũikara tũrĩ na ũrũmwe?

4. Heana ngerekano ironania ũrĩa Jesu aathutũkanagio.

⁴ O na Jesu we mwene nĩ aathutũkanagio nĩ andũ. Rĩrĩa Filipu eerire Nathanaeli atĩ nĩ ona Mesia, Nathanaeli aamũcokeirie ũũ: “Nĩ kũrĩ kĩndũ kĩega kĩngiuma Nazarethi?” (Joh. 1:46) No kũhoteke Nathanaeli nĩ oĩ ũrathi ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Mika 5:2 na kwoguo onaga Nazarethi rĩtarĩ itũũra rĩa bata ũndũ rĩngĩruta Mesia. Ningĩ nĩ kũrĩ aikari maahetwo gĩtĩo thĩinĩ wa Judea maanyararaga Jesu tondũ oimĩte Galili. (Joh. 7:52) Andũ aingĩ a Judea monaga andũ a Galili matarĩ kĩene. Ayahudi angĩ nao nĩ maageragia kũruma Jesu makamwĩta Mũsamaria. (Joh. 8:48) Asamaria maarĩ a rũrĩrĩ ngũrani na rwa Ayahudi na ndini yao yarĩ ngũrani. Andũ a Judea na a Galili matiatĩĩte Asamaria na nĩ meethemaga gũtukana nao.—Joh. 4:9.

5. Arũmĩrĩri a Jesu maathutũkanagio atĩa?

⁵ O na atongoria a Kĩyahudi nĩ maathũire arũmĩrĩri a Jesu. Afarisai maametaga ‘kĩrĩndĩ kĩrume.’ (Joh. 7:47-49) Monaga arĩa othe mataathiĩte cukuru cia kĩrabii kana mataarũmagĩrĩra mawatho mao marĩ andũ matarĩ igweta na matarĩ kĩene. (Atũm. 4:13, kohoro ka magũrũ-inĩ) Jesu na arutwo ake maathutũkanagio tondũ andũ hĩndĩ ĩyo nĩ metĩagĩra ndini ciao, irathi, na rũrĩrĩ rwao. O na arutwo a Jesu nĩ maarĩ na mũthutũkanio. No mũhaka mangĩacenjirie mwĩcirĩrie wao nĩguo maikare marĩ na ũrũmwe.

6. Heana ngerekano ironania ũrĩa tũngĩhutio nĩ mũthutũkanio.

⁶ Aingĩ aitũ tũikaraga kũndũ kũiyũire mũthutũkanio. No gũkorũo nĩ tũthutũkanagio nĩ andũ kana akorũo nĩ ithuĩ tũmathutũkanagia. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe painia kuuma Australia aataarĩirie ũũ: “Ndaamenire athũngũ nĩ ũndũ wa gwĩciria ũhoro wa maũndũ matarĩ ma kĩhooto marĩa meekire aikari a tene na a rĩu a Australia. Ningĩ nĩ ndamamenire makĩria nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa niĩ ndeekirũo.” Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe kuuma Canada nake aarĩ na mũthutũkanio wĩgiĩ rũthiomi hau kabere. Oigire ũũ: “Ndonaga andũ arĩa maragia Kĩfaranja marĩ a bata, na ũndũ ũcio nĩ watũmire mene andũ arĩa maragia Gĩthũngũ.”

7. Jesu aahiũranirie na mũthutũkanio atĩa?

⁷ O na matukũ-inĩ maya mũthutũkanio no ũkorũo wĩkĩrĩte mĩri ngoro-inĩ cia andũ o ta matukũ-inĩ ma Jesu. Jesu aahiũranirie na mũthutũkanio atĩa? Wa mbere, gũtirĩ hĩndĩ we onanirie mũthutũkanio o na hanini. Aahunjagĩria itonga na athĩni, Afarisai na Asamaria, nginya etia a mbeca cia igooti na ehia. Wa kerĩ, nĩ onirie arutwo ake kũgerera morutani na kĩonereria gĩake atĩ no mũhaka mangĩatigire gwĩkũĩra andũ arĩa angĩ na kũmathutũkania.

8. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũtũmaga Akristiano makorũo na ũrũmwe? Taarĩria.

⁸ Jesu nĩ aarutire arutwo ake ũndũ wa bata ũrĩa ũtũmaga tũkorũo na ũrũmwe. Oigire: “Inyuothe mũrĩ a Ithe ũmwe.” (Thoma Mathayo 23:8, 9.) Ũndũ ũmwe ũtũmaga tũkorũo tũrĩ “a Ithe ũmwe” nĩ atĩ ithuothe  tuumĩte kwĩ Adamu. (Atũm. 17:26) No to ũguo tu. Jesu aataarĩirie atĩ arutwo ake maarĩ aarĩ na ariũ a Ithe ũmwe tondũ nĩ maamenyaga atĩ Jehova nĩwe Ithe wao wa igũrũ. (Mat. 12:50) Makĩria ma ũguo, nĩ maatuĩkĩte a famĩlĩ ĩmwe ya kĩĩroho, ĩrĩa ĩkoragwo ĩnyitithanĩtio nĩ wendo na wĩtĩkio. Ũndũ ũcio nĩguo watũmaga kaingĩ atũmwo meete Akristiano arĩa angĩ ‘aarĩ na ariũ a Ithe witũ’ makĩmandĩkĩra marũa.—Rom. 1:13; 1 Pet. 2:17; 1 Joh. 3:13. *

9, 10. (a) Nĩkĩ Ayahudi matiagĩrĩirũo gwĩtĩĩra rũrĩrĩ rwao? (b) Jesu aahũthĩrire njĩra ĩrĩkũ kũrutana atĩ ti wega kũmena mũndũ atĩ tondũ ti wa rũrĩrĩ rwanyu? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

⁹ Thutha wa Jesu kuonania wega atĩ twagĩrĩirũo kuona Akristiano arĩa angĩ ta aarĩ na ariũ a Ithe witũ, nĩ aacokire agĩtĩtĩrithia bata wa gũkorũo na wĩnyihia. (Thoma Mathayo 23:11, 12.) O ta ũrĩa tũkuonete, ũhoro wĩgiĩ nũ wa bata gũkĩra arĩa angĩ nĩ watũmaga arutwo a Jesu mage ũrũmwe. Ningĩ matukũ-inĩ macio nĩ kwarĩ na thĩna wa andũ gwĩtĩĩra rũrĩrĩ rwao. Ayahudi aingĩ meetĩkĩtie atĩ o maarĩ a bata gũkĩra andũ arĩa angĩ tondũ maarĩ njiarũa cia Iburahimu. No Johana Mũbatithania aamerire ũũ: “Ngai no ahote gũtũma Iburahimu agĩe na ciana kuuma mahiga-inĩ maya.”—Luk. 3:8.

¹⁰ Jesu nĩ aamenagĩrĩria ũhoro wĩgiĩ mũndũ gwĩtĩa atĩ tondũ nĩ wa rũrĩrĩ rũna. Nĩ eekire ũguo rĩrĩa oririo nĩ mwandĩki-Watho ũũ: “Mũndũ wa itũũra ritũ kũna nũ?” Jesu aamũcokeirie na njĩra ya kũheana ngerekano ya Mũsamaria warũmbũirie Mũyahudi wahũrĩtwo nĩ aici. Ayahudi arĩa maahĩtũkĩire hau aahũrĩirũo matiatindanĩire nake, no Mũsamaria ũcio nĩ aamũiguĩrĩire tha. Jesu akĩrĩkia rũgano rũu eerire mwandĩki-Watho ũcio atuĩke ta Mũsamaria ũcio. (Luk. 10:25-37) Jesu onanirie atĩ Mũsamaria nĩ angĩarutire Ayahudi ũrĩa kwenda mũndũ ũrĩa ũngĩ kuuma ngoro kuugĩte.

11. Arutwo a Jesu maabataraga kũniina mũthutũkanio nĩkĩ? Jesu aamateithirie atĩa gũtaũkĩrũo nĩ ũndũ ũcio?

¹¹ Jesu atanambata igũrũ eerire arutwo ake mahunjie “Judea guothe, Samaria, o nginya ituri ciothe cia thĩ.” (Atũm. 1:8) Nĩguo mahote kũruta wĩra ũcio, no mũhaka mangĩatoririe mwĩtũgĩrio na mũthutũkanio ũrĩa maarĩ naguo. Mbere ĩyo Jesu nĩ aamahaarĩirie kũruta wĩra ũcio na njĩra ya kũmonia ũrĩa andũ a ndũrĩrĩ ingĩ maarĩ na ngumo njega. Jesu nĩ aagathĩrĩirie mũnene ũmwe wa thigari ũtaarĩ Mũyahudi nĩ ũndũ wa gũkorũo na wĩtĩkio mũrũmu. (Mat. 8:5-10) Arĩ itũũra-inĩ rĩa kwao Nazarethi nĩ aataarĩirie ũrĩa Jehova aateithirie andũ a ndũrĩrĩ ingĩ ta mũtumia wa ndigwa Mũfoinike kuuma Zarefathu na Naamani Mũsuriata ũrĩa warĩ na mangũ. (Luk. 4:25-27) Ningĩ Jesu to kũhunjĩria aahunjĩirie mũtumia Mũsamaria, no nginya nĩ aaikarire thikũ igĩrĩ taũni-inĩ ĩmwe ya Asamaria tondũ nĩ maakenagio nĩ ndũmĩrĩri ĩrĩa aahunjagia.—Joh. 4:21-24, 40.

12, 13. (a) Arutwo a Jesu meekire atĩa rĩrĩa monire akĩaria na mũtumia Mũsamaria? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.) (b) Nĩ kĩĩ kĩonanagia atĩ Jakubu na Johana matiataũkĩirũo nĩ ũndũ ũrĩa maarutĩtwo nĩ Jesu?

¹² O na kũrĩ ũguo, ndwarĩ ũndũ mũhũthũ harĩ arutwo kũniina mũthutũkanio. Nĩ maagegire mona Jesu akĩhunjĩria mũtumia Mũsamaria. (Joh. 4:9, 27) Atongoria a ndini ya Kĩyahudi matingĩaririe na mũtumia mbere ya andũ na kwoguo matingĩaririe o na hanini na mũtumia Mũsamaria ũtaarĩ na mĩtugo mĩega. Arutwo nĩ maaringĩrĩirie Jesu arĩe, no ciugo iria aamerire nĩ cionanirie atĩ nĩ aakeneire  kwaria na mũtumia ũcio ũũ atĩ ndonaga kũrĩa kũrĩ kwa bata. Ngai eendaga Jesu ahunjie, na kwoguo kũhunjĩria andũ, nginya mũtumia Mũsamaria, kwarĩ ta irio harĩ we.—Joh. 4:31-34.

¹³ Jakubu na Johana matiataũkĩirũo nĩ ũndũ ũcio. Hĩndĩ ĩmwe magĩtuĩkanĩria Samaria marĩ hamwe na Jesu nĩ meethaga handũ mangĩkoma itũũra-inĩ rĩmwe rĩa kũu. Asamaria matiamamũkĩrire na kwoguo Jakubu na Johana makĩrakara makĩũria kana metie mwaki kuuma igũrũ ũniine itũũra rĩu rĩothe. Jesu nĩ aamakũũmire atarĩ na guoya. (Luk. 9:51-56) No kũhoteke Jakubu na Johana matingĩoigire ũndũ ta ũcio korũo itũũra rĩrĩa maagire kwamũkĩrũo rĩarĩ kwao Galili. No gũkorũo hihi maarakarire ũguo tondũ maarĩ na mũthutũkanio. Thutha-inĩ rĩrĩa mũtũmwo Johana aathire kũhunjĩria Asamaria, no kũhoteke nĩ aaiguire aconokete nĩ ũndũ wa ciugo iria aagwetete, tondũ nĩ maamũthikĩrĩirie wega mũno.—Atũm. 8:14, 25.

14. Ũhoro wĩgiĩ mũthutũkanio ũrĩa hihi woimanĩte na rũthiomi warũngirũo atĩa?

¹⁴ Ihinda inini thutha wa Pentekoste ya mwaka wa 33 thutha wa Kristo, nĩ kwoimĩrire ũhoro wĩgiĩ mũthutũkanio. Atumia a ndigwa makĩgaĩrũo irio, arĩa maaragia Kĩngiriki matiagayagĩrũo iria maagĩrĩirũo kũgaĩrũo. (Atũm. 6:1) No gũkorũo ũndũ ũcio woimĩrire tondũ kwarĩ na mũthutũkanio wĩgiĩ rũthiomi rũrĩa mũndũ aaragia. Atũmwo nĩ maarũngire ũndũ ũcio na ihenya na njĩra ya kwamũra arũme magĩrĩire nĩguo magayage irio. Arũme acio othe maamũrirũo maarĩ na marĩĩtwa ma Kĩngiriki. Ũndũ ũcio no gũkorũo nĩ watũmire metĩkĩrĩke na njĩra hũthũ nĩ atumia acio a ndigwa.

15. Petero eerutire atĩa gũkorũo atarĩ na mũthutũkanio? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

¹⁵ Mwaka wa 36 thutha wa Kristo, atũmwo nĩ maambĩrĩirie kũhunjĩria andũ a ndũrĩrĩ ciothe. Mbere ĩyo mũtũmwo Petero aamenyerete gũikarania na Ayahudi tu. No rĩrĩa Ngai onanirie atĩ Akristiano matiagĩrĩire gũkorũo na mũthutũkanio, Petero nĩ aahunjĩirie mũthigari Mũroma wetagwo Korinelio. (Thoma Atũmwo 10:28, 34, 35.) Thutha ũcio, Petero nĩ aakenagĩra kũrĩanĩra na gũikarania na Akristiano arĩa mataarĩ Ayahudi. O na kũrĩ ũguo, thutha wa mĩaka mĩingĩ Petero marĩ itũũra-inĩ rĩa Antiokia nĩ aatigire kũrĩanĩra nao. (Gal. 2:11-14) Paulo ona ũguo nĩ aarũngire Petero ĩmwe kwa ĩmwe, na Petero agĩtĩkĩra kũrũngwo. Tũmenyaga ũguo atĩa? Nĩ tondũ rĩrĩa Petero aandĩkire marũa make ma mbere kũrĩ Akristiano arĩa maarĩ Ayahudi na arĩa mataarĩ Ayahudi thĩinĩ wa Asia Nini, nĩ onanirie ũrĩa arĩ ũndũ wa bata kwenda thiritũ yothe ya ariũ a Ithe witũ.—1 Pet. 1:1; 2:17.

16. Nĩ ũndũ ũrĩkũ Akristiano a tene mooĩkaine naguo?

¹⁶ Hatarĩ nganja atũmwo nĩ meerutire kwenda “andũ a mĩthemba yothe” kuumana na kĩonereria kĩa Jesu. (Joh. 12:32; 1 Tim. 4:10) Nĩ maahotire kũgarũrĩra mwĩcirĩrie wao, o na gũtuĩka ũndũ ũcio nĩ woire ihinda. O na andũ nĩ mooĩ atĩ Akristiano nĩ meendanĩte. Mwandĩki wa karine ya kerĩ wetagwo Tertullian aandĩkire atĩ andũ arĩa mataarĩ Akristiano mooigaga ũũ: “[Akristiano] makoragwo mendaine . . . Ũmwe o na no akue nĩ ũndũ wa ũrĩa ũngĩ.” Kwĩhumba “ũmũndũ mwerũ” nĩ gwateithirie Akristiano acio kuona andũ othe maiganaine o ta ũrĩa Ngai amonaga.—Kol. 3:10, 11.

17. Tũngĩniina mũthutũkanio ngoro-inĩ citũ atĩa? Heana ngerekano.

¹⁷ O na matukũ-inĩ maya, kũniina mũthutũkanio ngoro-inĩ itũ no kuoe ihinda. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe kuuma Faranja agĩtaarĩria ũrĩa arũaga na ũndũ ũcio, oigire ũũ: “Jehova nĩ andutĩte kwendana nĩ kuuga atĩa, kũheana nĩ kuuga atĩa, na kwenda andũ a mĩthemba yothe nĩ kuuga atĩa. O na kũrĩ ũguo, no ndĩreruta gũtooria mũthutũkanio kwerekera andũ arĩa angĩ, na ũndũ  ũcio ndũkoragwo ũrĩ mũhũthũ hĩndĩ ciothe. Kũmenya ũguo nĩ gũtũmaga thiĩ na mbere kũhoya.” Nake mwarĩ wa Ithe witũ ũngĩ kuuma Spain nĩ ahiũranagia na ũndũ ta ũcio. Aataarĩirie ũũ: “Rĩmwe nĩ hiũranagia na kũigua menete andũ a rũrĩrĩ rũna, na maita maingĩ nĩ hotaga gũtooria ũndũ ũcio. No nĩ njũĩ atĩ no mũhaka thiĩ na mbere kũrũa naguo. Nĩ ngenaga nĩ ũndũ wa Jehova gũtũma ngorũo ndĩ thĩinĩ wa famĩlĩ ĩrĩ na ũrũmwe.” O ũmwe witũ agĩrĩirũo gwĩthuthuria biũ. To gũkorũo hihi nĩ tũrabatara kũrũa na mũthutũkanio ta aarĩ a Ithe witũ acio erĩ?

18, 19. (a) Nĩ maũndũ marĩkũ matũmaga twamũkĩre andũ othe? (b) Tũngĩka ũguo atĩa?

¹⁸ Nĩ wega kũririkanaga atĩ kũrĩ hĩndĩ ithuothe twarĩ “ageni,” tũraihanĩrĩirie na Ngai. (Ef. 2:12) No Jehova nĩ aatũgucirie na “mĩhĩndo ya wendani.” (Hos. 11:4; Joh. 6:44) Nake Kristo agĩtwamũkĩra. Nĩ ta aatũhingũrĩire mũrango nĩgetha tũingĩre famĩlĩ-inĩ ya Ngai. (Thoma Aroma 15:7.) Tondũ Jesu nĩ atwamũkĩrĩte o na tũtarĩ akinyanĩru, ũngĩkorũo ũrĩ ũndũ mũũru kũmena mũndũ o wothe.

¹⁹ Hatarĩ nganja, o ũrĩa tũrakuhĩrĩria mũico wa mũtabarĩre ũyũ noguo ngayũkano, mũthutũkanio, na rũmena cigũthiĩ ikĩongererekaga. (Gal. 5:19-21; 2 Tim. 3:13) No ithuĩ ndungata cia Jehova twendaga gũkorũo na ũũgĩ ũrĩa uumaga igũrũ tondũ nĩ ũtũteithagia kwaga mũthutũkanio na gũthingata thayũ. (Jak. 3:17, 18) Nĩ tũkenagĩra kũgĩa ũrata na andũ a mabũrũri mangĩ, gũkenio nĩ ũndũire ũtiganĩte, na kũngĩhoteka nĩ twĩrutaga kwaria thiomi cia kũndũ kũngĩ. Tweka ũguo, thayũ ũthereraga ta rũũĩ, nakĩo kĩhooto ta ndihũ cia maĩ ma iria.—Isa. 48:17, 18.

20. Moimĩrĩro makoragwo marĩ marĩkũ rĩrĩa wendo wagarũra ngoro na mwĩcirĩrie witũ?

²⁰ Mwarĩ wa Ithe witũ kuuma Australia ũrĩa ũkũgwetetwo agĩtaarĩria ũrĩa kwĩruta Bibilia kũmũteithĩtie oigire ũũ: “Nĩ ndagĩire na ũmenyo mũrikĩru wa ũhoro wa ma. Ngoro yakwa nĩ yacenjirie na ngĩgĩa na mwĩcirĩrie mwerũ. Kwoguo mũthutũkanio na rũmena iria ciarikĩire ngoro-inĩ yakwa nĩ ciathirire biũ.” Nake mũrũ wa Ithe witũ ũrĩa wa Canada oigire atĩ rĩu nĩ amenyete atĩ “kaingĩ andũ mathutũkanagia arĩa angĩ tondũ tu matimoĩ, na kũrĩa mũndũ aciarĩirũo ti kuo gũtũmaga akorũo na mĩtugo mĩega kana mĩũru.” O na aahikirie mwarĩ wa Ithe witũ waragia Gĩthũngũ. Ngerekano ta icio cia andũ maacenjirie mwĩcirĩrie wao nĩ ironania wega atĩ wendo wa Gĩkristiano nĩ ũtooragia mũthutũkanio. Wendo ũcio nĩ ũtũmaga tũkorũo na ũrũmwe ũtangĩthira.—Kol. 3:14.