1, 2. (a) Nĩ na njĩra ĩrĩkũ thĩ ĩrathiĩ ĩgayũkanĩte? (b) Tũgũcokia ciũria irĩkũ thĩinĩ wa gĩcunjĩ gĩkĩ?

MWARĨ WA ITHE WITŨ ũmwe kuuma Rũraya akĩaria ũhoro wa ũtũũro wake wa hau kabere oigire ũũ: “Kuuma ndĩ mũnini ndaatũũrĩte nyonaga o maũndũ matarĩ ma kĩhooto. Ũndũ ũcio nĩ watũmire ndegane na maũndũ ma ũteti bũrũri-inĩ witũ, na ngĩambĩrĩria kũnyita mbaru maũndũ marĩa andũ aingĩ monaga no marehe ũgarũrũku. O na kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ, twatũũrĩte twĩ ndũgũ na mũndũrũme ũmwe warĩ gĩtoi.” Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe kuuma Afrika nake hau kabere ndonaga ũrĩ ũndũ mũũru gũtharĩkĩra andũ arĩa angĩ. Oigire ũũ: “Ndetĩkĩtie atĩ rũrĩrĩ rwitũ nĩruo rwega kũrĩ ndũrĩrĩ iria ingĩ ciothe na ngĩingĩra kĩama-inĩ kĩmwe kĩa ũteti. Tweragwo tũrage andũ arĩa maarĩ thũ citũ na matimũ, nginya a rũrĩrĩ rwitũ arĩa maanyitaga mbaru ciama ingĩ cia ũteti.” Mwarĩ wa Ithe witũ ũngĩ ũikaraga Rũraya ya gatagatĩ oigire ũũ: “Ndaarĩ na mũthutũkanio, na nĩ ndaamenete mũndũ o wothe wa rũrĩrĩ rũngĩ kana wa ndini ĩngĩ tiga ĩrĩa ndaarĩ.”

² Mĩerekera ĩyo yarĩ na andũ acio atatũ ĩronania ũrĩa andũ aingĩ matariĩ thĩinĩ wa thĩ. Ikundi nyingĩ cia ũteti ihũthagĩra ngũĩ gũcaria wĩyathi, andũ makagayũkana nĩ ũndũ wa ũteti, na kũndũ kũingĩ andũ arĩa moimĩte mabũrũri mangĩ nĩ mekoraga makĩmenwo. O ta ũrĩa Bibilia yarathĩte, matukũ-inĩ maya ma kũrigĩrĩria andũ  aingĩ ‘matiendaga ũiguano.’ (2 Tim. 3:1, 3) O na gũtuĩka ngayũkano irathiĩ cingĩhĩte thĩinĩ wa thĩ-rĩ, Akristiano mangĩhota atĩa gũtũũria ũrũmwe? No twĩrute maũndũ maingĩ na njĩra ya gũthuthuria ũrĩa Jesu eekire karine-inĩ ya mbere hĩndĩ ĩrĩa andũ magayũkanĩtio nĩ thogothogo cia ũteti. Reke twarĩrĩrie maũndũ matatũ ma bata: Nĩ kĩĩ gĩatũmire Jesu arege kwĩingĩrania na maũndũ ma ikundi cia ũteti? Onanirie atĩa bata wa ndungata cia Ngai gwĩthema kũnyita mbaru maũndũ ma ũteti? Na Jesu aatũrutire atĩa atĩ tũtiagĩrĩirũo gũtharĩkĩra andũ arĩa angĩ?

3, 4. (a) Nĩ maũndũ marĩkũ Ayahudi meerĩgagĩrĩra matukũ-inĩ ma Jesu? (b) Maũndũ macio maahutagia arutwo a Jesu atĩa?

³ Ayahudi aingĩ arĩa Jesu aahunjagĩria nĩ meeriragĩria gũkũũrũo kuuma kũrĩ wathani wa Roma. Gĩkundi kĩmwe gĩa ũteti kĩa Ayahudi gĩekaga ũrĩa wothe kĩngĩhota nĩguo gĩtũme andũ merirĩrie ũndũ ũcio makĩria. Andũ aingĩ a gĩkundi kĩu maarũmagĩrĩra mũndũ wetagwo Judasi, warĩ wa Galili. Aarĩ mesia wa maheeni na nĩ aahĩtithirie andũ aingĩ karine-inĩ ya mbere. Mwandĩki wa historĩ Mũyahudi wetagwo Josephus oigire atĩ Judasi “eeraga andũ a bũrũri wao maregane na wathani wa Roma na akameta iguoya nĩ ũndũ wa gwĩtĩkĩra kũrĩha igooti kũrĩ Aroma.” Aroma maacokire makĩũraga Judasi. (Atũm. 5:37) Ayahudi amwe a gĩkundi kĩu o na nĩ maatharĩkagĩra andũ nĩguo mahingie mĩoroto yao.

⁴ Ayahudi arĩa angĩ mataanyitanagĩra na gĩkundi kĩu nĩ meetereire mũno Mesia oke. Maarĩ na mwĩhoko atĩ Mesia oka nĩ angĩatũmire Isiraeli ĩcokererũo nĩ riri ũrĩa yarĩ naguo na amakũũre kuuma kũrĩ wathani wa Roma. (Luk. 2:38; 3:15) Aingĩ meetĩkĩtie atĩ Mesia nĩ angĩahandire ũthamaki gũkũ thĩ thĩinĩ wa Isiraeli, na ũndũ ũcio nĩ ũngĩatũmire Ayahudi aingĩ arĩa maaikaraga kũndũ gũtiganĩte thĩinĩ wa thĩ macoke bũrũri-inĩ wao. Ririkana atĩ o na Johana Mũbatithania kũrĩ hĩndĩ oririe Jesu ũũ: “Hihi wee nĩwe Ũrĩa Weranĩirũo, kana nĩ harĩ ũngĩ twetereire?” (Mat. 11:2, 3) No gũkorũo Johana eendaga kũmenya kana hihi nĩ harĩ mũndũ ũngĩ ũngĩokire gũkinyanĩria matanya ma Ayahudi. O na arutwo arĩa erĩ maatwaranĩte na Jesu barabara-inĩ ya gũthiĩ Emau thutha wake kũriũka maarĩ na maũndũ meerĩgagĩrĩra Mesia ahingie no matiahingire. (Thoma Luka 24:21.) Ihinda inini thutha ũcio, atũmwo a Jesu nĩ maamũririe ũũ: “Mwathani, ihinda rĩrĩ nĩrĩo ũgũcokeria Isiraeli ũthamaki?”—Atũm. 1:6.

5. (a) Andũ a Galili meendaga Jesu atuĩke mũthamaki wao nĩkĩ? (b) Jesu aarũngire mwĩcirĩrie wao atĩa?

⁵ Ciĩrĩgĩrĩro ta icio ciĩgiĩ Mesia nĩ ciatũmaga andũ a Galili mende Jesu atuĩke mũthamaki wao. No mũhaka akorũo meeciragia atĩ Jesu nĩ angĩatuĩkire mũtongoria ũrĩa mwega biũ tondũ aarĩ na ũhoti mũnene wa kwaria, nĩ aahonagia arũaru, na akahe arĩa ahũtu gĩa kũrĩa. Thutha wa Jesu kũhũnia arũme ta 5,000 nĩ aamenyire ũrĩa andũ meendaga gwĩka. Bibilia yugaga: “Jesu, rĩrĩa aamenyire atĩ meendaga gũka mamũnyite nĩguo mamũtue mũthamaki, akĩũra agĩthiĩ o rĩngĩ kĩrĩma-inĩ arĩ wiki.” (Joh. 6:10-15) Mũthenya ũrĩa warũmĩrĩire, Jesu aarĩ mũrĩmo ũcio ũngĩ wa Iria rĩa Galili. No kũhoteke hĩndĩ ĩyo andũ marĩ ahoreru. Nĩ aamataarĩirie nĩ wĩra ũrĩkũ okĩte kũruta. Okĩte gũteithia andũ kĩĩroho no ti kũmahe indo cia kĩĩmwĩrĩ. Aamerire ũũ: “Mũtikarutagĩre wĩra irio iria ithũkaga, ĩndĩ rutagĩrai wĩra irio iria itũũraga nĩ ũndũ wa muoyo wa tene na tene.”—Joh. 6:25-27.

6. Jesu onanirie atĩa atĩ ndokĩte gũkũ thĩ gũcaria ũnene? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

⁶ Ihinda inini mbere ya Jesu gũkua, nĩ aamenyire atĩ arũmĩrĩri amwe ake meerĩgagĩrĩra ahande ũthamaki Jerusalemu. Nĩ  aarũngire mwĩcirĩrie ũcio wao na njĩra ya kũmahe ngerekano ya mina. Ngerekano ĩyo yonanagia atĩ Jesu arĩ we “mũndũ ũmwe waciarĩtwo famĩlĩ-inĩ yarĩ igweta,” nĩ angĩambire gũthiĩ kwa ihinda iraya. (Luk. 19:11-13, 15) Ningĩ Jesu nĩ aataarĩirie mũtongoria thirikari-inĩ ya Roma atĩ we ndaanyitaga mbaru maũndũ ma ũteti. Pontio Pilato oririe Jesu: “Wee nĩwe Mũthamaki wa Ayahudi?” (Joh. 18:33) Kwahoteka Pilato eetigagĩra atĩ Jesu nĩ angĩatũmire andũ maregane na wathani wa Roma. Jesu aamũcokeirie ũũ: “Ũthamaki wakwa ti wa thĩ ĩno.” (Joh. 18:36) Ndangĩeingĩranirie na maũndũ ma ũteti tondũ Ũthamaki wake ũngĩgakorũo kũrĩa igũrũ. Eerire Pilato atĩ okĩte gũkũ thĩ ‘kũruta ũira wĩgiĩ ũhoro ũrĩa wa ma.’—Thoma Johana 18:37.

7. Nĩkĩ ti ũndũ mũhũthũ gwĩthema kũnyita mbaru ikundi cia ũteti ngoro-inĩ citũ?

⁷ Rĩrĩa twamenya wega wĩra witũ nĩ ũrĩkũ o ta Jesu, nĩ tũrĩĩthemaga kũnyita mbaru ikundi cia ũteti nginya ngoro-inĩ citũ. Ũndũ ũcio no ũkorũo ũtarĩ mũhũthũ. Mũrori ũmwe wa mũthiũrũrũko oigire ũũ: “Andũ gĩcigo-inĩ gitũ marathiĩ makĩendaga kũgĩe na mogarũrũku. Nĩ maretĩĩra mũno bũrũri wao na marona atĩ mangĩathwo nĩ andũ a rũrĩrĩ rwao, maũndũ no magĩre. Ũndũ ũrĩa mwega nĩ atĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ nĩ magitĩire ũrũmwe wao wa Gĩkristiano na njĩra ya gwĩkĩrĩra wĩra wa kũhunjia ũhoro ũrĩa mwega wa Ũthamaki. Mehokete atĩ Ngai nĩwe ũkaaniina maũndũ matarĩ ma kĩhooto o hamwe na mathĩna marĩa mangĩ tũcemanagia namo.”

8. Heana ngerekano ya ũndũ ũmwe mũritũ Ayahudi a karine ya mbere maacemanagia naguo.

⁸ Kaingĩ andũ marikagĩra ũteti-inĩ nĩ ũndũ wa kuona gũgĩĩkwo maũndũ matarĩ ma kĩhooto. Rĩrĩa Jesu aarĩ gũkũ thĩ, kũrĩha igooti nĩ gwatũmaga andũ aingĩ manyite mbaru ikundi itiganĩte cia ũteti. O na Judasi wa Galili ũrĩa ũkũgwetetwo hau kabere aareganaga na wathani wa Roma tondũ andũ maandĩkagwo marĩĩtwa nĩguo matigĩrĩrũo atĩ nĩ marĩha igooti. Andũ arĩa maathagwo nĩ Roma nĩ meetagio magooti maingĩ, ta ma mĩgũnda, nyũmba, na indo iria maarĩ nacio. Ningĩ ungumania wa arĩa meetagia mbeca cia igooti nĩ watũmaga andũ maritũhĩrũo mũno. Etia a mbeca cia igooti rĩmwe nĩ maarĩhaga anene nĩguo maheo tũturũa tũrĩa maahũthagĩra kwĩguna na mbeca iria cionganagio. Zakayo, ũrĩa warĩ mũnene wa etia a mbeca cia igooti Jeriko, aatongete nĩ ũndũ wa gwĩtia andũ mbeca makĩria ma iria maagĩrĩirũo kũruta. (Luk. 19:2, 8) No kũhoteke ũguo noguo etia arĩa angĩ a mbeca cia igooti meekaga.

9, 10. (a) Thũ cia Jesu ciageririe atĩa kũmũingĩria ũndũ-inĩ wahutanĩtie na ũteti? (b) Tũreruta ũndũ ũrĩkũ kuumana na ũrĩa Jesu aamacokeirie? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

 ⁹ Thũ cia Jesu nĩ ciageririe kũmũigĩra mũtego na njĩra ya kũmũingĩria ngucanio-inĩ ciĩgiĩ kũrĩha igooti. Maamũririe kĩũria kĩgiĩ “igooti” rĩa dinari ĩmwe rĩrĩa andũ arĩa maathagwo nĩ Roma maagĩrĩirũo kũrĩha. (Thoma Mathayo 22:16-18.) Ayahudi nĩ maamenete igooti rĩu mũno tondũ rĩonanagia atĩ maarĩ rungu rwa thirikari ya Roma. “Arũmĩrĩri a Herode” arĩa morĩtie kĩũria kĩu meerĩgagĩrĩra atĩ Jesu angĩoigire ti wega kũrĩha igooti, mangĩamũthitangire atĩ nĩ aacogagĩra andũ maregane na thirikari. Ningĩ Jesu angĩoigire atĩ andũ nĩ maagĩrĩirũo kũrĩha igooti, meerĩgagĩrĩra arũmĩrĩri ake nĩ mangĩamũtiganĩirie.

¹⁰ Jesu ndeendire kũnyita mbaru mwena o na ũmwe wĩgiĩ ngucanio icio ciĩgiĩ kũrĩha igooti. Aamerire ũũ: “Rĩhai Kaisari indo ciake, no indo cia Ngai mũrĩhe Ngai.” (Mat. 22:21) Jesu nĩ oĩ atĩ etia aingĩ a mbeca cia igooti maarĩ na ungumania, no we ndeendaga kũhĩngĩcwo age gwĩkĩrĩra ũndũ ũrĩa wa bata mũno. Ũthamaki wa Ngai nĩguo warĩ ũndũ ũcio wa bata, na nĩguo ũkaaniinĩra andũ mathĩna. Nĩ aatũigĩire kĩonereria. Tũtiagĩrĩirũo kũnyita mbaru mwena o na ũmwe wa ũteti, o na angĩkorũo mwena ũmwe ũroneka ũgĩka maũndũ mega na ma kĩhooto, naguo ũcio ũngĩ ũroneka ũgĩka maũndũ moru na matarĩ ma kĩhooto. Akristiano macaragia Ũthamaki wa Ngai na ũthingu wake handũ ha gũkũria mawoni megiĩ nĩ ũndũ ũrĩkũ ũrekwo ũrĩa kwagĩrĩire kana kũmenereria maũndũ matarĩ ma kĩhooto.—Mat. 6:33.

11. Njĩra ĩrĩa njega ya kũrũa na wagi wa kĩhooto nĩ ĩrĩkũ?

¹¹ Aira a Jehova aingĩ nĩ mahotete gũtigana na mawoni ma ũteti marĩa maakoragwo namo hau kabere. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe kuuma Ngeretha oigire ũũ: “Thutha wa gũthomera gĩthomo kĩa mũikarĩre wa andũ thĩinĩ wa yunivasĩtĩ, nĩ ndaambĩrĩirie kuona atĩ maũndũ maingĩ nĩ marabatara gũcenjia. Ndeendaga kũrũĩrĩra ihooto cia andũ airũ tondũ kaingĩ nĩ twekagwo maũndũ matarĩ ma kĩhooto. O na gũtuĩka nĩ ndoĩ mũno gũteta, ndaarĩkagĩrĩria na kũigua nguĩte ngoro. Ndiamenyaga atĩ ũhoro wa andũ gwĩka arĩa angĩ maũndũ matarĩ ma kĩhooto nĩ ũndũ wa rangi wa ngothi yao, ũbataraga kweherio ngoro-inĩ tondũ nĩkuo ũkoragwo. No rĩrĩa ndaambĩrĩirie kwĩruta Bibilia nĩ ndaamenyire atĩ no nginya ingĩambĩrĩirie na ngoro yakwa, na ũrĩa wandeithĩrĩirie arĩ na ũkirĩrĩria mũingĩ nĩ mwarĩ wa Ithe witũ mũthũngũ. Rĩu ndĩratungata ndĩ painia thĩinĩ wa kĩũngano kĩa rũthiomi rwa kwaria na ciĩko, na nĩ ndĩreruta kũhunjĩria andũ a mĩthemba yothe.”

12. “Ndawa ya kũimbia” ĩrĩa Jesu eerire arutwo ake metheme nĩ ĩrĩkũ?

¹² Rĩrĩa Jesu aarĩ gũkũ thĩ kaingĩ ũhoro wa ndini wakoragwo ũtukanĩte na ũteti. Ibuku rĩmwe (Daily Life in Palestine at the Time of Christ) rĩtaarĩirie atĩ “ikundi cia kĩndini cia Ayahudi ciathiĩte kũhaana ta ciama cia ũteti.” Nĩkĩo Jesu eerire arutwo ake ũũ: “Ikaragai mwĩiguĩte na mwĩmenyagĩrĩre ndawa ya kũimbia ya Afarisai na ya Herode.” (Mar. 8:15) Jesu akĩgweta Herode kwahoteka eendaga kuuga ũhoro wa arũmĩrĩri a kĩama kĩa Herode. Afarisai nao meendaga Ayahudi matige gũkorũo marĩ rungu rwa Roma. Injiri ya Mathayo yonanagia atĩ hĩndĩ ĩyo Jesu aaragia nĩ aagwetire nginya Asadukai. Asadukai meendaga Roma ĩthiĩ na mbere gwathana tondũ nĩ maaheagwo tũturũa nĩ thirikari ĩyo. Jesu nĩ eerire arutwo ake atĩtĩrithĩtie atĩ metheme ndawa ya kũimbia, kana morutani ma ikundi icio ithatũ. (Mat. 16:6, 12) Na nĩ wega kũririkana atĩ Jesu eerire arutwo ake ũguo ihinda inini thutha wa rĩrĩa andũ meendaga kũmũtua mũthamaki.

13, 14. (a) Maũndũ ma ũteti na kĩndini maatũmaga atĩa kũgĩe na ngahĩha na wagi wa kĩhooto? (b) Nĩkĩ gũtharĩkĩra andũ arĩa angĩ gũtiagĩrĩire o na hanini, o na angĩkorũo nĩ matwĩkĩte ũndũ ũtarĩ wa kĩhooto? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

 ¹³ Rĩrĩa ndini cieingĩrania na ũteti, ngahĩha no ituthũke na njĩra hũthũ. Jesu eerire arutwo ake atĩ no mũhaka metheme biũ maũndũ ma ũteti. Ũndũ ũmwe watũmaga athĩnjĩri-Ngai arĩa anene na Afarisai mende kũũraga Jesu nĩ ũteti. Nĩ meetigagĩra atĩ andũ nĩ mekũmũthikĩrĩria na matige kũmarũmĩrĩra, ũndũ ũrĩa ũngĩatũmire morũo nĩ ũnene ũrĩa maarĩ naguo wa kĩndini na ũteti. Moigire ũũ: “Tũngĩreka athiĩ na mbere ũguo-rĩ, andũ othe nĩ mekũmwĩtĩkia, nao Aroma moke matũtunye handũ haha haitũ o na bũrũri witũ.” (Joh. 11:48) Nĩ ũndũ ũcio Kaiafa, ũrĩa warĩ mũthĩnjĩri-Ngai mũnene agĩtongoria harĩ kũbanga ũrĩa Jesu ekũragwo.—Joh. 11:49-53; 18:14.

¹⁴ Kaiafa aatũmire thigari ũtukũ ikanyite Jesu. Jesu nĩ aamenyaga mũbango ũcio na kwoguo rĩrĩa maarĩaga irio cia mũthia na atũmwo ake, nĩ aamerire macarie hiũ cia njora. Hiũ igĩrĩ cia njora ciarĩ njiganu kũmaruta ũndũ wa bata. (Luk. 22:36-38) Ũtukũ ũcio Petero nĩ aahũthĩrire rũhiũ rwa njora gũtharĩkĩra ũmwe wa arĩa mokĩte kũnyita Jesu. No mũhaka akorũo nĩ aarakarire mũno nĩ ũndũ wa Jesu gũka kũnyitwo ũtukũ hatarĩ kĩhooto. (Joh. 18:10) No Jesu eerire Petero ũũ: “Cokia rũhiũ rwaku handũ haruo, nĩ gũkorũo arĩa othe moyaga rũhiũ makaaninwo o na rũhiũ.” (Mat. 26:52, 53) Ũndũ ũcio wa bata Jesu aamarutire watwaranaga na ũrĩa aakoretwo ahoya hwaĩ-inĩ wa mũthenya o ũcio, atĩ arũmĩrĩri ake no mũhaka makorũo matarĩ a thĩ ĩno. (Thoma Johana 17:16.) Wĩra wa kũrũĩrĩra kĩhooto waagĩrĩirũo gũtigĩrũo Ngai.

15, 16. (a) Akristiano mateithĩtio atĩa nĩ Kiugo kĩa Ngai gwĩthema ngucanio? (b) Rĩrĩa Jehova arora thĩ onaga ngũrani ĩrĩkũ?

¹⁵ Mwarĩ wa Ithe witũ kuuma Rũraya ũrĩa ũkũgwetetwo nĩ eerutire ũndũ ũcio. Oigire ũũ: “Nĩ nyonete atĩ ngahĩha ititũmaga kĩhooto kĩoneke. Kaingĩ andũ arĩa meingĩragia thĩinĩ wacio marĩkagĩrĩria na kũũragwo. Na angĩ aingĩ matigagwo na marũrũ maingĩ. Nĩ ngenaga mũno nĩ kũmenya atĩ no Ngai ũngĩrehe kĩhooto gĩkinyanĩru thĩinĩ wa thĩ, ta ũrĩa Bibilia yugaga. Ĩyo nĩyo ndũmĩrĩri ĩrĩa ngoretwo ngĩhunjia kwa ihinda rĩa mĩaka 25.” Mũrũ wa Ithe witũ kuuma Afrika ũrĩa ũkũgwetetwo nĩ aatigire kũhũthagĩra itimũ, na handũ harĩo ahũthagĩra “rũhiũ rwa roho,” na nĩruo Kiugo kĩa Ngai, kũhunjĩria andũ ndũmĩrĩri ya thayũ, gũtekũmakania nĩ a rũrĩrĩ rũrĩkũ. (Ef. 6:17) Nake mwarĩ wa Ithe witũ ũrĩa ũkũgwetetwo kuuma Rũraya ya gatagatĩ aacokire akĩhikio nĩ mũrũ wa Ithe witũ wa rũrĩrĩ rũmwe aathũire mbere ĩyo. Othe atatũ meekire mogarũrũku macio tondũ nĩ meendaga kũhaana ta Kristo.

¹⁶ Gwĩka mogarũrũku ta macio nĩ ũndũ wa bata mũno. Bibilia yugaga atĩ andũ matariĩ ta iria rĩrahũrithania makũmbĩ na rĩtarĩ hĩndĩ rĩkindagĩria. (Isa. 17:12; 57:20, 21; Kũg. 13:1) Hĩndĩ ĩrĩa ũteti ũrahũrithania andũ, ũkamagayũkania, na ũgatũma kũgĩe na ngahĩha, ithuĩ tũthiaga na mbere gũtũũria thayũ na ũrũmwe. Kwoguo rĩrĩa Jehova arora thĩ ĩno ngayũkanu, no mũhaka akorũo nĩ akenaga mũno kuona andũ ake marĩ na ũrũmwe.—Thoma Zefania 3:17.

17. (a) Tũngĩtũũria thayũ na njĩra irĩkũ ithatũ? (b) Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũkwarĩrĩrio gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire?

¹⁷ Nĩ tuona atĩ no tũtũũrie ũrũmwe wa Gĩkristiano na njĩra ithatũ: (1) Twĩhokaga atĩ Ũthamaki wa Ngai nĩguo ũkaaniina maũndũ matarĩ ma kĩhooto, (2) tũtinyitaga mbaru mwena o na ũmwe wa ũteti, na (3) tũtitharĩkagĩra andũ arĩa angĩ. O na kũrĩ ũguo, rĩmwe mũthutũkanio no ũtũme ũrũmwe witũ ũkorũo ũgwati-inĩ. Gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire nĩ gĩgũtũteithia kuona ũrĩa tũngĩhũrana na thĩna ũcio, o ta Akristiano a karine ya mbere.