1, 2. (a) Andũ ethĩ mahotaga gũtooria mbaara gatagatĩ kao na maroho moru nĩkĩ? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.) (b) Tũgũthuthuria ũndũ ũrĩkũ?

MŨTŨMWO PAULO aaringithanirie ũtũũro wa Mũkristiano na wa mũthigari ũrarũa mbaara moko kwa moko. No mbaara ĩrĩa ithuĩ tũrũaga nĩ ya kĩĩroho, ti ya kĩĩmwĩrĩ. O na kũrĩ ũguo, thũ citũ nĩ ciũmbe cia biũ ti cia gwĩcirĩrio. Shaitani na ndaimono ciake nĩ njorua cia mbaara cia ihinda iraihu. Ũndũ ũcio no ũtũme tuone ta tũtangĩhota gũtooria na makĩria angĩkorũo tũrĩ andũ ethĩ. Andũ ethĩ mangĩhota atĩa gũtooria maroho moru marĩa makoragwo na hinya ũkĩrĩte wa andũ? Ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, andũ ethĩ no matoorie, na nĩ maratooria! Nĩkĩ? Tondũ nĩ ‘mathiaga na mbere kũgĩa na hinya thĩinĩ wa Mwathani.’ No hamwe na gwĩkĩrũo hinya nĩ Ngai, nĩ mehumbĩte indo cia ita. O ta thigari imenyeretio mbaara wega, nĩ ‘mehumbĩte indo ciothe cia ita kuuma kũrĩ Ngai.’—Thoma Aefeso 6:10-12.

² Paulo agĩtaarĩria ngerekano ĩno kwahoteka eeciragia ũhoro wa indo cia ita iria ciehumbagwo nĩ thigari cia Roma. (Atũm. 28:16) Rekei tũthuthurie nĩkĩ ngerekano ĩyo nĩ yagĩrĩire. Ningĩ  tũgĩthuthuria, rora wone ũrĩa andũ ethĩ magwetete bata wa kwĩhumba indo ciothe cia ita cia kĩĩroho, na moritũ marĩa moimanaga na gwĩka ũguo.

3, 4. Ũhoro wa ma ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Bibilia ũngĩringithanio atĩa na mũcibi ũrĩa weyohagwo nĩ thigari cia Roma?

³ Thoma Aefeso 6:14. Mũcibi ũrĩa weyohagwo nĩ mũthigari wa Roma wakoragwo na tũbati twa cuma na twagitagĩra njohero yake. Ningĩ nĩ wateithagia kũnyitĩrĩra ũritũ wa gako ga gĩthũri, na mĩcibi ĩmwe nĩ yakoragwo na handũ ha gũkuuĩra rũhiũ na kĩbindo. Mũthigari angĩakorirũo na mũcibi ũrũmĩtio wega, nĩ angĩaiguire arĩ na ũmĩrĩru arĩ mbaara-inĩ.

⁴ Ũguo noguo ũhoro wa ma ũrĩa twĩrutĩte kuuma Kiugo-inĩ kĩa Ngai ũtũgitagĩra tũtigathũkio kĩĩroho nĩ morutani ma maheeni. (Joh. 8:31, 32; 1 Joh. 4:1) Na o ũrĩa tũgũthiĩ na mbere kwenda ũhoro wa ma, noguo ũgũkorũo ũrĩ ũndũ mũhũthũ gũkuua “gako ga gĩthũri,” na ũguo nĩ kuuga gũtũũra kũringana na ithimi cia Ngai cia ũthingu. (Thab. 111:7, 8; 1 Joh. 5:3) Makĩria ma ũguo, angĩkorũo nĩ tũrataũkĩrũo wega nĩ Kiugo kĩa Ngai, nĩ tũrĩhotaga gũtetera ũhoro wa ma tũrĩ na ũmĩrĩru hĩndĩ ĩrĩa twakarario.—1 Pet. 3:15.

5. Twagĩrĩirũo kwaragia ma nĩkĩ?

⁵ Angĩkorũo ũhoro wa ma nĩ ũrũmĩte ngoro-inĩ citũ biũ o ta ũrĩa mũthigari aarũmagia mũcibi wake, nĩ tũrĩikaraga kũringana naguo na nĩ tũrĩaragia ma hĩndĩ ciothe. Tũrĩĩthemaga kwaria maheeni nĩkĩ? Tondũ maheeni makoretwo marĩ rĩmwe rĩa matharaita marĩa Shaitani ahũthagĩra mũno. Maheeni makoragwo marĩ moru harĩ ũrĩa ũraheenania na ũrĩa ũraheenio. (Joh. 8:44) Kwoguo o na gũtuĩka tũtirĩ akinyanĩru, twĩrutanagĩria o ũrĩa wothe tũngĩhota gwĩthema kwaria maheeni. (Ef. 4:25) Ĩndĩ no ũkorũo ũtarĩ ũndũ mũhũthũ. Abigail, ũrĩa ũrĩ na mĩaka 18 oigire ũũ: “Ti hingo ciothe kwaria ma kuonekaga kũrĩ kwa bata, makĩria hĩndĩ ĩrĩa ũrona waria maheeni nĩ ũgwĩkũra handũ haceke.” No nĩ kĩĩ gĩtũmaga hingo ciothe erutanĩrie kwaria ma? Oigire ũũ: “Rĩrĩa ndaria ma, ngoragwo na thamiri theru mbere ya Jehova. Ningĩ ũndũ ũcio nĩ ũtũmaga aciari akwa na arata akwa manjĩĩhoke.” Victoria, ũrĩa ũrĩ na mĩaka 23 oigire: “Andũ no makwĩre kana magwĩke maũndũ moru nĩ ũndũ wa kwaria ma na gũtetera wĩtĩkio waku. No hĩndĩ ciothe weka ũguo nĩ ũrĩgunĩkaga tondũ nĩ ũrĩgĩaga na ũmĩrĩru, ũgakuhĩrĩria Jehova makĩria, na ũkaheo gĩtĩo nĩ arĩa makwendete.” Nĩ harĩ bata mũno gũikara ‘wĩyohete mũcibi wa ũhoro ũrĩa wa ma njohero-inĩ yaku’ hĩndĩ ciothe.

6, 7. Ũthingu ũringithanĩtio na gako ga gĩthũri nĩkĩ?

⁶ Nĩ kũrĩ gako ga gĩthũri geekĩragwo nĩ mũthigari wa Roma karine-inĩ ya mbere gaakoragwo gathondeketwo na tũbati twĩiganĩrĩire twa kĩgera. Tũbati tũu twakoragwo tũgonyetwo ũndũ tũkũhumbĩra gĩthũri na nda, na twagaathagwo na icũhĩ na ndigi cia rũa. Ciande ciake o nacio ciakoragwo ihumbĩirũo na tũbati twa kĩgera tũnyitithanĩtio na rũa. Mũthigari arĩ na gako kau ndangĩahotire gũthiĩ ta ũrĩa aathiaga atarĩ nako, na nĩ aabataraga gũikara akĩroraga kana tũbati nĩ tũnyitanu wega. No nĩ kaagitagĩra ngoro na ciĩga ingĩ cia bata itigathecwo na rũhiũ kana irathwo na mũguĩ.

⁷ Na githĩ ngerekano ĩyo ti njega mũno ya kuonania ũrĩa ithimi cia Jehova cia ũthingu igitagĩra ngoro itũ ya mũhaano! (Thim. 4:23) O ta ũrĩa mũthigari atangĩetĩkĩrire gũcenjania gako gake ga kĩgera na kangĩ gathondeketwo na cuma hũthũ, noguo o na ithuĩ tũtangĩenda gũcenjania ithimi cia Jehova ciĩgiĩ wega na ũũru na ithimi citũ. Tũtikoragwo na ũũgĩ wa kũigana ũndũ tũngĩhota  kũgitĩra ngoro citũ. (Thim. 3:5, 6) Handũ ha ũguo, tũikaraga tũkĩroraga ‘tũbati twa kĩgera’ tũrĩa Jehova atũhete kana nĩ tũnyitanu wega ũndũ tũhumbĩrĩte ngoro.

8. Nĩkĩ nĩ harĩ bata kũrũmĩrĩra ithimi cia Jehova?

⁸ Hihi rĩmwe nĩ ũiguaga ithimi cia Jehova cia ũthingu ta irakũritũhĩra kana ta irakũima wĩyathi? Daniel, ũrĩa ũrĩ na mĩaka 21 oigire: “Arutani na arutwo arĩa angĩ nĩ maanyũrũragia nĩ ũndũ wa kũrũmĩrĩra ithimi cia Bibilia. Nĩ ndaiguaga itarĩ na ũmĩrĩru na ngakua ngoro, na ũndũ ũcio nĩ wathire na mbere kwa ihinda.” Gwacokire gũgĩthiĩ atĩa? Aataarĩirie ũũ: “Thutha ũcio nĩ ndaambĩrĩirie kuona bata wa kũrũmĩrĩra ithimi cia Jehova. Amwe a arĩa ndonaga ta marĩ arata, nĩ maambĩrĩirie kũnyua ndawa cia kũrebia na angĩ magĩtiga cukuru. Warĩ ũndũ wa kĩeha kuona ũrĩa ũtũũro wao waharaganire. Hatarĩ nganja Jehova nĩ atũgitagĩra.” Madison ũrĩa ũrĩ na mĩaka 15 oigire ũũ: “Nĩ bataraga kwĩrutanĩria mũno nĩguo hote kũrũmia ithimi cia Jehova na njage kũrũmĩrĩra maũndũ marĩa andũ a riika rĩakwa marona marĩ mega.” Ahotaga atĩa kũhiũrania na ũndũ ũcio? “Njikaraga ngĩĩririkanagia atĩ njĩtanĩtio na rĩĩtwa rĩa Jehova na atĩ magerio nĩ njĩra ya Shaitani ya gũũtharĩkĩra. Rĩrĩa ndatooria igerio njiguaga wega mũno.”

9-11. (a) Nĩ iratũ irĩkũ cia mũhaano Akristiano mekagĩra? (b) Nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia kũhunjia ũhoro ũrĩa mwega na njĩra njega?

⁹ Thoma Aefeso 6:15. Mũthigari wa Roma ndangĩathire mbaara atekĩrĩte iratũ. Iratũ icio ciakoragwo ithondeketwo na rũa nginya nathĩ na ciamũteithagia gwĩkinyĩra wega. Mũthondekere wacio watũmaga ũrĩa ũciĩkĩrĩte ndakahihinywo na ciikare ihinda iraihu.

¹⁰ O na gũtuĩka iratũ iria ciekĩragwo nĩ thigari cia Roma ciamateithagia gũthiĩ mbaara, iratũ cia mũhaano iria Akristiano mekĩraga imateithagia gũtwara ndũmĩrĩri ya thayũ. (Isa. 52:7; Rom. 10:15) O na kũrĩ ũguo, ũmĩrĩru nĩ ũbataranagia nĩguo rĩrĩa mweke woimĩra mũndũ akahota kũhunjia. Bo, ũrĩa ũrĩ na mĩaka 20 oigire ũũ: “Nĩ ndetigagĩra kũhunjĩria andũ arĩa twathomaga nao. Ngwĩciria nĩ ndaconokaga, no ndimenyaga nĩ kĩĩ gĩatũmaga. Rĩu nĩ ngenagĩra mũno kũhunjĩria andũ a riika rĩakwa.”

¹¹ Andũ aingĩ ethĩ nĩ monete atĩ nĩ mahotaga kũhunjia ũhoro ũrĩa mwega na njĩra njega mangĩkorũo mehaarĩirie wega. Ũngĩĩhaarĩria atĩa? Julia, ũrĩa ũrĩ na mĩaka 16, aataarĩirie ũũ: “Nĩ nguuaga mabuku na ngathĩti ngĩthiĩ cukuru na ngathikĩrĩria arutwo arĩa tũthomaga nao magĩtaarĩria mawoni na maũndũ marĩa metĩkĩtie. Ũndũ ũcio nĩ ũndeithagia kũmenya nĩ kĩĩ kĩngĩmateithia. Rĩrĩa ndĩhaarĩirie, nĩ hotaga kwaria nao ũndũ ũrĩa ũkũmateithia.” Makenzie, ũrĩa ũrĩ na mĩaka 23, oigire: “Angĩkorũo nĩ ũrĩ tha na nĩ ũthikagĩrĩria wega, nĩ ũkũhota kũmenya maũndũ marĩa andũ a riika rĩaku marahiũrania namo. Ndigagĩrĩra nĩ ndathoma indo ciothe iria irutĩtwo nĩ ũndũ wa andũ ethĩ. Gwĩka ũguo nĩ gũtũmaga hote kuonia andũ a riika rĩakwa ũndũ ũngĩmateithia thĩinĩ wa Bibilia kana thĩinĩ wa jw.org.” Angĩkorũo nĩ ũrĩkoragwo wĩhaarĩirie kũhunjia o toguo andũ acio ethĩ mataarĩria, ũrĩkoragwo ũhaana ta mũndũ wĩkĩrĩte “iratũ” iramũiganĩra.

12, 13. ‘Mĩguĩ ĩmwe ĩrĩa ĩrĩ mwaki’ ya Shaitani nĩ ĩrĩkũ?

¹² Thoma Aefeso 6:16. “Ngo ĩrĩa nene” yakuuagwo nĩ Mũthigari wa Roma yakoragwo na kona inya na yamũhumbagĩra kuuma ciande nginya maru-inĩ. Yamũgitagĩra ndakarathwo na mĩguĩ kana agurario na matharaita mangĩ.

¹³ ‘Mĩguĩ ĩmwe ĩrĩa ĩrĩ mwaki’ Shaitani angĩgũikĩria nĩ maheeni megiĩ atĩ Jehova  ndakũrũmbũyagia na ndangĩkwenda. Ida, ũrĩa ũrĩ na mĩaka 19 aiguaga arĩ mũndũ ũtarĩ kĩene. Oigire ũũ: “Kaingĩ njiguaga Jehova arĩ kũraihu na niĩ na ngeciria ndendaga nduĩke mũrata wake.” Ahiũranagia atĩa na tharĩkĩro ĩyo? Aataarĩirie ũũ: “Mĩcemanio nĩ ĩkĩraga wĩtĩkio wakwa hinya mũno. Ndaamenyerete gũthiaga mĩcemanio ngaaga kuoya guoko njuge ũndũ, tondũ ndeciragia atĩ gũtirĩ mũndũ ũngĩenda gũthikĩrĩria ũrĩa ndĩroiga. O na kũrĩ ũguo, rĩu nĩ haaragĩria mĩcemanio na ngerutanĩria gũcokia maita merĩ kana matatũ. Ti ũndũ mũhũthũ, no rĩrĩa ndacokia nĩ njiguaga wega. Aarĩ na ariũ a Ithe witũ nĩ manjĩkagĩra ngoro mũno. Hĩndĩ ciothe nyumaga mĩcemanio ngĩmenyaga atĩ Jehova nĩ anyendete.”

14. Ũndũ ũrĩa Ida ataarĩria ũratũruta ũndũ ũrĩkũ?

¹⁴ Ũndũ ũcio Ida ataarĩria ũratũruta ũndũ wa bata: Ngo ĩrĩa mũthigari aakoragwo nayo ndĩacenjagia, no ngo itũ ya wĩtĩkio no ĩnenehe kana ĩnyihe. Ithuĩ nĩ ithuĩ tũngĩtua tũkwenda ĩkorũo ĩigana atĩa. (Mat. 14:31; 2 Thes. 1:3) Na githĩ ti ũndũ wa bata mũno gũthiĩ na mbere gwaka wĩtĩkio witũ!

15, 16. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ kĩĩrĩgĩrĩro kĩhaana ngũbia?

¹⁵ Thoma Aefeso 6:17. Ngũbia ĩrĩa yekagĩrũo nĩ mũthigari wa Roma yamũgitagĩra ndakagurario mũtwe, ngingo, na ũthiũ. Ngũbia imwe nĩ ciakoragwo na nyitĩro ũndũ mũthigari angĩamĩkuuire na guoko.

¹⁶ O ta ũrĩa ngũbia yagitagĩra tombo wa mũthigari, noguo “kĩĩrĩgĩrĩro kĩrĩa kĩa ũhonokio” kĩgitagĩra meciria maitũ. (1 Thes. 5:8; Thim. 3:21) Kĩĩrĩgĩrĩro gĩtũteithagia gũikara tũcũthĩrĩirie ciĩranĩro cia Ngai na gĩgatũteithia  kwaga gũkua ngoro nĩ ũndũ wa mathĩna marĩa tũracemania namo. (Thab. 27:1, 14; Atũm. 24:15) No angĩkorũo nĩ tũkwenda “ngũbia” itũ ĩtũteithie, twagĩrĩirũo kũmĩharũkia mũtwe, no ti kũmĩkuua na guoko.

17, 18. (a) Nĩ na njĩra ĩrĩkũ Shaitani angĩtũma tũrute ngũbia? (b) Tũngĩonania atĩa atĩ tũtihĩngĩcĩtwo nĩ wara wa Shaitani?

¹⁷ Nĩ na njĩra ĩrĩkũ Shaitani angĩtũma tũrute ngũbia? Ta wĩcirie ũrĩa eendaga gwĩka Jesu. Shaitani nĩ aamenyaga atĩ Jesu nĩ angĩgaatha andũ. Ĩndĩ no mũhaka Jesu angĩetereire nginya ihinda rĩrĩa Jehova aatuĩte rĩkinye. Na mbere ya ihinda rĩu gũkinya, no mũhaka angĩanyarirĩkire na akue. Nĩ ũndũ ũcio Shaitani akĩhe Jesu mweke wa gwatha andũ mbere ya ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire rĩkinyĩte. Shaitani aamwĩrire atĩ angĩturia ndu amũthathaiye nĩ ekũmũtua mũthamaki wa thĩ yothe o hĩndĩ ĩyo. (Luk. 4:5-7) Na njĩra o ta ĩyo, Shaitani nĩ oĩ atĩ Jehova nĩ atwĩrĩire maũndũ maingĩ mega ma kĩĩmwĩrĩ thĩinĩ wa thĩ njerũ. O na kũrĩ ũguo, no mũhaka tweterere. Ningĩ mbere ya ihinda rĩu rĩkinyĩte twahota gũcemania na mathĩna maingĩ. Nĩ ũndũ ũcio, Shaitani nĩ atũgeragia na njĩra ya gũtũhe mĩeke ya kũgĩa na ũtũũro mwega ihinda-inĩ rĩrĩ. Endaga twambe tũcarie indo cia kĩĩmwĩrĩ atĩ nĩguo tũgĩe na ũtũũro mwega ihinda-inĩ rĩrĩ, tũcoke tũcarie Ũthamaki wa Ngai thutha-inĩ.—Mat. 6:31-33.

¹⁸ O ta Akristiano aingĩ ethĩ, Kiana ũrĩa ũrĩ na mĩaka 20 ndahĩngĩcĩtwo nĩ wara ũcio wa Shaitani. Oigire ũũ: “Nĩ njũĩ atĩ Ũthamaki wa Ngai noguo tu ũkaaniina mathĩna maitũ mothe.” Kĩĩrĩgĩrĩro kĩu kĩrũmu ũguo kĩhutagia mwĩcirĩrie na ciĩko ciake atĩa? Aataarĩirie ũũ: “Kĩĩrĩgĩrĩro gĩa Paradiso nĩ kĩndeithagia kũiga maũndũ ma kĩĩmwĩrĩ harĩa magĩrĩire. Ndigeragia gũteng’erania na ũtonga kana mawĩra manene. Handũ ha ũguo, hũthagĩra mahinda na hinya wakwa gũthingata mĩoroto ya kĩĩroho.”

19, 20. Tũngĩagagĩria atĩa ũhoti witũ wa kũhũthĩra Kiugo kĩa Ngai?

¹⁹ Rũhiũ rũrĩa rwahũthagĩrũo nĩ thigari cia Roma hĩndĩ ĩrĩa Paulo aandĩkaga marũa make, rwakoragwo na ũraihu wa inji 20 (centimita 50) na rwathondeketwo rũrĩ rwa kũrũa moko kwa moko. Ũndũ ũmwe watũmaga thigari cia Roma ihote kũhũthĩra rũhiũ wega biũ nĩ tondũ cierutaga kũrũhũthĩra o mũthenya.

²⁰ Paulo aaringithanirie Kiugo kĩa Ngai na rũhiũ tũheetwo nĩ Jehova. No mũhaka twĩrute gũkĩhũthĩra wega rĩrĩa tũratetera maũndũ marĩa twĩtĩkĩtie kana rĩrĩa tũrarũnga mwĩcirĩrie witũ. (2 Kor. 10:4, 5; 2 Tim. 2:15) Tũngĩagagĩria atĩa ũhoti witũ wa gũkĩhũthĩra? Sebastian, ũrĩa ũrĩ na mĩaka 21, oigire: “Ngĩthoma Bibilia ngoretwo ngĩandĩka mũhari ũmwe kuuma harĩ o mũrango wa Bibilia. Ndĩracokanĩrĩria mĩhari ĩrĩa nyendete. Gwĩka ũguo kũratũma njigue ngĩtaũkĩrũo makĩria nĩ mwĩcirĩrie wa Jehova.” Daniel, ũrĩa ũkũgwetetwo hau kabere oigire: “Ngĩthoma Bibilia nĩ ndoraga mĩhari ĩrĩa ndĩreciria no ĩteithie andũ ũtungata-inĩ. Nĩ nyonete atĩ andũ nĩ mathikagĩrĩria wega mangĩona atĩ nĩ wendete Bibilia mũno na nĩ ũrerutanĩria kũmateithia.”

21. Nĩkĩ hatirĩ bata wa gwĩtigĩra Shaitani na ndaimono?

²¹ O ta ũrĩa andũ ethĩ arĩa magwetetwo gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ monania, hatirĩ bata wa gwĩtigĩra Shaitani na ndaimono. Nĩ marĩ hinya mũno, no matirĩ hinya gũkĩra Jehova. Ningĩ matigũtũũra tene na tene. Hĩndĩ ya Wathani wa Mĩaka Ngiri wa Kristo nĩ makaagithio hinya na thutha ũcio maniinwo. (Kũg. 20:1-3, 7-10) Nĩ tũũĩ thũ itũ, njĩra iria ĩhũthagĩra, na muoroto wayo. Kũgerera ũteithio wa Jehova, no tũhote kwĩhanda wega twĩtirie Shaitani, thũ itũ.