1. Wendo ũrĩa mũnene mũno nĩ ũrĩkũ, na nĩkĩ? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

WENDO ũrĩa uumanaga na gũtongorio nĩ motaaro ma Bibilia (a·gaʹpe) nĩ kĩheo kuuma kũrĩ Jehova. Nĩwe Kĩhumo kĩaguo. (1 Joh. 4:7) Wendo wa mũthemba ũcio nĩguo wendo ũrĩa mũnene mũno. O na gũtuĩka wendo ũcio nĩ ũhutanĩtie na kuonania wendo muororo na ũrata, wonanagio na njĩra nene kũgerera ciĩko citũ njega kwerekera andũ arĩa angĩ tũtarĩ na mwĩyendo. Kũringana na ibuku rĩmwe, wendo wa a·gaʹpe “ũmenyekaga tu o kũgerera ciĩko iria ũtindĩkaga [mũndũ] gwĩka.” Rĩrĩa tuonio kana tuonania wendo ũtarĩ na mwĩyendo, ũtũũro witũ nĩ ũgaacagĩra, tũkagĩa na muoroto na gĩkeno.

2, 3. Jehova onetie andũ wendo atĩa atarĩ na mwĩyendo?

² Jehova nĩ onirie andũ wendo o na atanomba Adamu na Hawa. Ombire thĩ ĩtũũrũo nĩ andũ tene na tene, na to matũũre tu, no nĩ makenere ũtũũro biũ. Jehova eekire ũguo nĩ getha tũgunĩke no tiwe agunĩke. Ningĩ nĩ onanirie wendo ũtarĩ mwĩyendo na njĩra ya kũrathima ciana ciake cia gũkũ thĩ na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũgatũũra tene na tene thĩinĩ wa Paradiso ĩrĩa acihaarĩrĩirie.

³ Thutha wa Adamu na Hawa kwĩhia, Jehova nĩ onanirie  wendo wake mũnene mũno atarĩ na mwĩyendo. Nĩ aabangire ũrĩa angĩakũũrire rũciaro rwa aremi acio erĩ, arĩ na ma atĩ amwe nĩ mangĩagucĩrĩirio nĩ wendo ũcio Wake. (Kĩam. 3:15; 1 Joh. 4:10) Ningĩ, kuuma o rĩrĩa Jehova eeranĩire Mũhonokia, onaga o ta aarutĩte igongona rĩu. Mĩaka 4,000 thutha ũcio, Jehova nĩ eeimire na njĩra nene na akĩruta Mũrũ wake wa mũmwe nĩ ũndũ wa andũ. (Joh. 3:16) Nĩ tũcokagĩria Jehova ngatho mũno nĩ ũndũ wa wendo ũcio ũrĩa onanagia atarĩ na mwĩyendo.

4. Nĩ kĩĩ kĩonanagia atĩ andũ matarĩ akinyanĩru no mahote kuonania wendo matarĩ na mwĩyendo?

⁴ Nĩ tũhotaga kuonania wendo ũtarĩ mwĩyendo tondũ Ngai atũũmbĩte na mũhianĩre wake. Mehia marĩa tũgaĩte nĩ matũmaga tũremwo kuonania wendo, no matitũmaga twage ũhoti wa gwĩka ũguo. Habili nĩ onanirie wendo wake kũrĩ Ngai na njĩra ya kũruta kĩrĩa kĩega biũ aarĩ nakĩo atarĩ na mwĩyendo. (Kĩam. 4:3, 4) Nuhu nĩ onanirie wendo ũtarĩ na mwĩyendo kwerekera andũ na njĩra ya kũmahunjĩria ũhoro wa Ngai kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ o na gũtuĩka matiaiyũkagia ũhoro ũcio wega. (2 Pet. 2:5) Iburahimu nĩ aaigire wendo wake harĩ Ngai mbere ya wendi wake rĩrĩa eerirũo arute mũrũ wake Isaaka arĩ igongona. (Jak. 2:21) O ta athuri acio ehokeku, nĩ twendaga kuonania wendo, o na gũtuĩka ti ũndũ mũhũthũ gwĩka ũguo.

5. Nĩ na njĩra irĩkũ tũngĩonania wendo wa ma?

⁵ Bibilia ĩkĩarĩrĩria ũhoro wa wendo wa ma yugaga atĩ tũtiagĩrĩirũo kwendana o na “ciugo kana na kanua, ĩndĩ twagĩrĩirũo kwendana na ciĩko na ma.” (1 Joh. 3:18) Hihi ũguo nĩ kuuga tũtingĩonania wendo kũgerera ciugo? Aca o na hanini! (1 Thes. 4:18) Ithenya rĩa ũguo, nĩ kuuga atĩ wendo witũ ndũbatiĩ gũkorũo ũrĩ wa ciugo theri, makĩria rĩrĩa tũrabatara kuoya makinya. Kwa ngerekano, rĩrĩa Mũkristiano ũngĩ aga mabataro ma o mũhaka, ti kũiganu kũmwendera o wega. (Jak. 2:15, 16) Ũndũ ũmwe na ũcio, wendo witũ harĩ Jehova na harĩ mũndũ ũrĩa ũngĩ ũtũtindĩkaga to kũũria tu Jehova “atũme aruti wĩra magetha-inĩ,” no nĩ nginya kũnyita itemi biũ wĩra-inĩ wa kũhunjia.—Mat. 9:38.

6, 7. (a) “Wendo ũtarĩ ũhinga” nĩ ũrĩkũ? (b) Heana ngerekano imwe cia wendo wa maheeni.

⁶ Mũtũmwo Johana aandĩkire atĩ no mũhaka twendane “na ciĩko na ma.” Kwoguo, wendo witũ wagĩrĩire gũkorũo “ũtarĩ na ũhinga.” (Rom. 12:9; 2 Kor. 6:6) Ũguo nĩ kuuga atĩ tũtingĩkorũo tũkĩonania wendo wa ma angĩkorũo tũretua ũrĩa tũtarĩ. No twĩyũrie ũũ, ‘Nĩ kũrĩ kĩndũ ta wendo ũrĩ na ũhinga?’ Gũtirĩ wendo ta ũcio. Ũcio ndũngĩkorũo ũrĩ wendo o na hanini ĩndĩ no kwĩyonania.

⁷ Ta wĩcirie ngerekano imwe cia wendo wa maheeni. Mũgũnda-inĩ wa Edeni, Shaitani eetuire atĩ nĩ aarũmbũyagia mabataro ma Hawa, no ciĩko ciake ciarĩ cia mwĩyendo na ũhinga. (Kĩam. 3:4, 5) Matukũ-inĩ ma Daudi, Ahithofeli nĩ onanirie atĩ ũrata wake na Mũthamaki Daudi ndwarĩ wa ma. Nĩ aakunyanĩire Daudi rĩrĩa onire atĩ nĩ angĩagunĩkire. (2 Sam. 15:31) O ũndũ ũmwe na ũcio, aregenyũki na andũ angĩ arĩa marehaga nyamũkano ciũngano-inĩ, mahũthagĩra “mĩario yao mĩnyoroku na ya kũhenereria” nĩguo meyonanie ta marĩ na wendo, no muoroto wao nĩ wa mwĩyendo.—Rom. 16:17, 18.

8. Nĩ kĩũria kĩrĩkũ twagĩrĩirũo kwĩyũria?

⁸ Wendo wa ũhinga nĩ wa gĩconoko tondũ nĩ mũgarũ na ngumo ya ũngai ya wendo wa kwĩima. Ũhinga ta ũcio no ũhinge andũ maitho, no ti Jehova. Jesu oigire atĩ andũ arĩa mahaana hinga nĩ makaherithio “mũno.” (Mat. 24:51) Ma nĩ atĩ, ndungata cia Jehova itingĩenda kuonania wendo wa ũhinga. O  na kũrĩ ũguo, nĩ wega twĩyũrie ũũ, ‘Hihi wendo wakwa ũkoragwo ũrĩ wa ma hĩndĩ ciothe ũtarĩ na mwĩyendo na ũhinga?’ Rekei twarĩrĩrie njĩra kenda tũngĩonania nacio wendo “ũtarĩ ũhinga.”

9. Wendo wa ma ũtũtindĩkaga gwĩka atĩa?

⁹ Kenera gũtungata ũtekwĩmenyithania. Kũngĩhoteka, twagĩrĩire gũkorũo twĩhaarĩirie gwĩka ciĩko cia wendo kwerekera ariũ a Ithe witũ tũrĩ “hitho-inĩ” kana na njĩra o na tũtaramenyeka. (Thoma Mathayo 6:1-4.) Anania na Safira nĩ maaremirũo nĩ gwĩka ũguo. Tondũ matiaiganĩrire nĩ kũruta mũhothi matekũmenyithania kĩrĩa maruta, nĩ maaheenanirie ũhoro wa mũigana wa kĩrĩa maarutaga na nĩ ũndũ ũcio makĩgetha moimĩrĩro moru nĩ ũndũ wa ũhinga wao. (Atũm. 5:1-10) Ngũrani na ũguo, wendo wa ma nĩ ũtũtindĩkaga gũkenera gũtungata ariũ a Ithe witũ tũtekwĩyonania kana tũtekwenda kũmenyeka. Kwa ngerekano, ariũ a Ithe witũ arĩa mateithagĩrĩria Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia kũhaarĩria irio cia kĩĩroho mekaga ũguo matekwĩmenyithania na njĩra ya atĩ matiendaga kwĩyethera igweta kana kũmenyithania kĩrĩa marutĩire wĩra.

10. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ tũngĩkorũo tũrĩ a mbere harĩ kũheana gĩtĩo?

¹⁰ Koragwo ũrĩ wa mbere harĩ kũheana gĩtĩo. (Thoma Aroma 12:10.) Jesu nĩ aigire kĩonereria kĩega harĩ gũtĩa arĩa angĩ na njĩra ya kũruta mawĩra monagwo marĩ ma kĩrathi gĩa thĩ. (Joh. 13:3-5, 12-15) No tũbatare kwĩrutanĩria biũ nĩguo tũkũrie wĩnyihia ũrĩa ũbataranagia nĩ getha tũhote gũtĩa arĩa angĩ na njĩra ĩyo. O na atũmwo matiataũkĩirũo biũ nĩ ciĩko cia Jesu nginya rĩrĩa maamũkĩrire roho mũtheru. (Joh. 13:7) No tũhote kuonia arĩa angĩ gĩtĩo tũngĩaga kwĩĩciria mũno nĩ ũndũ wa gĩthomo gitũ, indo citũ, kana mĩeke ĩrĩa tũrĩ nayo ũtungata-inĩ wa Jehova. (Rom. 12:3) Na handũ ha kũiguĩra ũiru arĩa magaathĩrĩrio, twagĩrĩirũo gũkena hamwe nao o na angĩkorũo nĩ tũraigua ta o na ithuĩ tũngĩagaathĩrĩrio o tao nĩ ũndũ wa wĩra ũrĩa ũrutĩtwo.

11. Twagĩrĩirũo kũgaathagĩrĩria arĩa angĩ kuuma ngoro nĩkĩ?

¹¹ Gathĩrĩria ariũ a Ithe witũ kuuma ngoro. Twagĩrĩirũo gwetha na kũhũthĩra mĩeke o yothe kũgaathĩrĩria arĩa angĩ tondũ gwĩka ũguo nĩ ũndũ ‘mwega wa gwaka.’ (Ef. 4:29) O na kũrĩ ũguo, no mũhaka twĩke ũguo kuuma ngoro. Tũngĩaga gwĩka ũguo, no tũkorũo tũkĩhaka mũndũ ũrĩa ũngĩ maguta kana tũgĩĩthema kũheana ũtaaro ũrĩa ũrabatarania. (Thim. 29:5) Kũgaathĩrĩria mũndũ na gũcoka kũmũmenereria rĩrĩa atarĩ ho nĩ ũhinga. Mũtũmwo Paulo nĩ eethemire mũtego ũcio na akĩiga kĩonereria kĩega harĩ kuonania wendo wa ma na njĩra ĩrĩa aagathagĩrĩria arĩa angĩ. Kwa ngerekano, nĩ aagathĩrĩirie Akristiano a Korintho kuuma ngoro nĩ ũndũ wa mĩthiĩre yao mĩega. (1 Kor. 11:2) No rĩrĩa maabataraga kũrũngwo, nĩ aamataarĩirie gĩtũmi cara-rũkũ na njĩra ya tha.—1 Kor. 11:20-22.

12. Tũngĩonania atĩa wendo wa ma rĩrĩa tũranyitana ũgeni?

¹² Tuĩka mũnyitani ũgeni. Jehova atwathĩte tũtugage aarĩ na ariũ a Ithe witũ. (Thoma 1 Johana 3:17.) O na kũrĩ ũguo, no mũhaka twĩke ũguo tũrĩ na muoroto ũrĩa wagĩrĩire na tũtarĩ na mwĩyendo o wothe. No twĩyũrie ũũ: ‘Hihi nyitaga ũgeni o arata a hakuhĩ, andũ arĩa marĩ igweta, kana arĩa hihi mangĩhota kũũnyita ũgeni ihinda rĩũkĩte? Kana hihi nĩ njethaga njĩra cia kuonia ũtugi aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa tũtoyaine wega kana arĩa matarĩ kĩndũ mangĩndĩha nakĩo?’ (Luk. 14:12-14) Ĩ Mũkristiano ũngĩ angĩgĩa na thĩna nĩ ũndũ wa kwaga kũbanga maũndũ make wega, kana age gũtũcokeria  ngatho nĩ ũndũ wa ũtugi ũrĩa tũmuonetie? Hĩndĩ ta ĩyo, twagĩrĩirũo kũhũthĩra ũtaaro ũyũ: “Nyitanagai ũgeni mũndũ na ũrĩa ũngĩ mũtekũnuguna.” (1 Pet. 4:9) Ũngĩrũmĩrĩra ũtaaro ũcio, nĩ ũkũgĩa na gĩkeno kĩrĩa kiumanaga na kũheana ũrĩ na muoroto ũrĩa wagĩrĩire.—Atũm. 20:35.

13. (a) Nĩ mahinda-inĩ ta marĩkũ angĩkorũo arĩ ũritũ gũteithia arĩa matarĩ hinya? (b) Nĩ maũndũ ta marĩkũ tũngĩka nĩguo tũtiirĩrĩre arĩa matarĩ hinya?

¹³ Tiiragĩrĩra arĩa matarĩ hinya. Wendo witũ no woneke kana nĩ wa ma kũgerera kũrũmia watho wa Bibilia wa ‘gũtiiragĩrĩra arĩa matarĩ na hinya, na gũkoragwo na ũkirĩrĩria harĩ andũ othe.’ (1 Thes. 5:14) O na gũtuĩka andũ aingĩ arĩa matarĩ hinya thutha-inĩ nĩ magĩaga na hinya ũhoro-inĩ wa wĩtĩkio, angĩ no mabatare ũkirĩrĩria witũ na gũthiĩ na mbere gũtiirĩrĩrũo. No twĩke ũguo na njĩra ya kũmonia ũndũ wa kũmekĩra ngoro kuuma Maandĩko-inĩ, kũmanyita ũgeni tũthiĩ hamwe ũtungata-inĩ, o na kana o kũmathikĩrĩria tu. Makĩria ma ũguo, handũ ha gwĩciria tu o ũrĩa mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ “arĩ na hinya” kana “atarĩ na hinya,” twagĩrĩirũo kũmenya atĩ ithuothe nĩ tũkoragwo na hinya maũndũ-inĩ mamwe na tũkaga hinya maũndũ-inĩ mangĩ. O na mũtũmwo Paulo nĩ eetĩkĩrire atĩ nĩ aagaga hinya maũndũ-inĩ mamwe. (2 Kor. 12:9, 10) Kwoguo, ithuothe no tũgunĩke nĩ gũtiirĩrĩrũo nĩ Akristiano arĩa angĩ.

14. Twagĩrĩire gũkorũo twĩhaarĩirie gwĩka atĩa nĩguo tũtũũrie thayũ na aarĩ na ariũ a Ithe witũ?

¹⁴ Thingata thayũ. Twĩkaga o ũrĩa wothe tũngĩhota gũtũũria thayũ na aarĩ na ariũ a Ithe witũ, o na rĩrĩa twaigua ta twekwo ũndũ ũtarĩ wa kĩhooto kana ta tũtanataũkĩka wega. (Thoma Aroma 12:17, 18.) Gũcũnga mũhera no gũteithie gũcokia thayũ tũngĩkorũo tũtuurithĩtie mũndũ, ĩndĩ no mũhaka twĩke ũguo kuuma ngoro. Kwa ngerekano, handũ ha kuuga, “Nĩ sori angĩkorũo ũguo nĩguo ũraigua,” no twĩtĩkĩre mahĩtia maitũ thĩna-inĩ ũcio na njĩra ya kuuga, “Njohera nĩ ũndũ wa gũgũtuurithia kũgerera ciugo ciakwa.” Thayũ nĩ wa bata, makĩria kĩhiko-inĩ. Mũthuri na mũtumia matiagĩrĩirũo gwĩtua nĩ mendaine marĩ mbere ya andũ no magacoka gũtuurithania rĩrĩa marĩ aiki na njĩra ya gũkiranĩra, kũhũthĩra ciugo njũru, kana o na kũrũa.

15. Nĩ na njĩra irĩkũ tũngĩonania atĩ wohanĩri witũ nĩ wa ma?

¹⁵ Ohanagĩra wĩyendeire. Tuohanagĩra na njĩra ya kũrekera mũndũ ũtũhĩtĩirie na kwaga gũtũũria muku kwerekera mũndũ ũcio. ‘Tũngĩkiranagĩrĩria o mũndũ na ũrĩa ũngĩ tũrĩ na wendo, o tũkĩĩrutanagĩria biũ gũtũũria ũrũmwe wa roho thĩinĩ wa thayũ ũrĩa ũtũnyitithanagia,’ no tũhote kuohera o na arĩa matoĩ kana nĩ matũhĩtĩirie. (Ef. 4:2, 3) Nĩguo wohanĩri witũ ũkorũo ũrĩ wa ma, no mũhaka tũtongorie mwĩcirĩrie witũ nĩguo ‘tũtigatarage maita marĩa tũhĩtĩirio.’ (1 Kor. 13:4, 5) Tũngĩtuĩka a kũiga marakara kana gũtũũria muku, no tũthũkie ũrata witũ na mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ, o hamwe na  Jehova kaimana. (Mat. 6:14, 15) Ningĩ no tuonanie wohanĩri wa kuuma ngoro na njĩra ya kũhoera arĩa matwĩhĩirie.—Luk. 6:27, 28.

16. Twagĩrĩirũo kuona atĩa mĩeke ĩrĩa tũheetwo ũtungata-inĩ wa Jehova?

¹⁶ Wĩime maũndũ marĩa wendete. Tũngĩheo mĩeke ũtungata-inĩ wa Jehova, twagĩrĩirũo kũmĩona ĩrĩ ya gũtũteithia kuonania wendo wa ma na njĩra ya ‘gũcaragia, ti maũndũ ma kwĩguna ithuĩ ene, no marĩa ma kũguna mũndũ ũrĩa ũngĩ.’ (1 Kor. 10:24) Kwa ngerekano, anyitani ũgeni igomano-inĩ citũ nĩ magĩaga na mweke wa gũkinya harĩa andũ megũikara thĩ kĩgomano-inĩ mbere ya arĩa angĩ maingĩrĩte. Handũ ha kuona wĩra wao ũrĩ mweke wa kwĩigĩra itĩ iria irĩ harĩa hega biũ marĩ na famĩlĩ ciao, aingĩ ao mathuuraga gũikara itĩ-inĩ iria itarĩ handũ hega mũno gĩcigo-inĩ kĩrĩa magaĩirũo wĩra. Rĩrĩa meima na njĩra ta ĩyo, makoragwo makĩonania wendo ũtarĩ na mwĩyendo o na mũnini. Ũngĩĩgerekania atĩa na kĩonereria kĩao kĩega?

17. Wendo wa ma ũngĩtindĩka mũndũ wĩkĩte rĩhia iritũ gwĩka atĩa?

¹⁷ Umbũra na ũtigane na mehia ma hitho. Akristiano amwe arĩa mekĩte mehia maritũ nĩ mageragia kũmahithĩrĩra nĩguo metheme gwĩconorithia kana kũũraga arĩa angĩ ngoro. (Thim. 28:13) O na kũrĩ ũguo, gwĩka ũguo ti kuonania wendo tondũ kũrehagĩra ũcio wĩhĩtie thĩna o hamwe na andũ angĩ. No gũtũme roho wa Ngai ndũkarute wĩra kĩũngano-inĩ na gũthũkie thayũ wa kĩũngano gĩothe. (Ef. 4:30) Wendo wa ma nĩ ũtindĩkaga Akristiano arĩa mekĩte mehia maritũ kwaria na athuri a kĩũngano nĩguo maheo ũteithio ũrĩa ũrabatarania.—Jak. 5:14, 15.

18. Wendo wa ma nĩ wa bata na gĩkĩro kĩrĩkũ?

¹⁸ Wendo nĩguo ngumo ĩrĩa nene mũno gũkĩra iria ingĩ. (1 Kor. 13:13) Ũtũmenyithanagia atĩ tũrĩ arũmĩrĩri a Jesu na atĩ twĩgerekanagia na Jehova, ũrĩa we Kĩhumo kĩa wendo. (Ef. 5:1, 2) Paulo aandĩkire ũũ: “Ingĩkorũo . . . ndirĩ na wendani-rĩ, ndirĩ bata o na hanini.” (1 Kor. 13:2, The Bible in Gikũyũ) Rekei tũthiĩ na mbere kwendana to na “ciugo” tu no nĩ nginya na “ciĩko na ma.”