1. O na gũtuĩka kĩhiko kĩambagĩrĩria na gĩkeno-rĩ, nĩ ũndũ ũrĩkũ arĩa mahikanagia magĩrĩirũo kwĩrĩgĩrĩra? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

RĨRĨA mũhikania ona mũhiki wake mũthenya wa ũhiki wao, nĩ akoragwo na gĩkeno kĩnene mũno. Ihinda-inĩ rĩrĩa maramenyanaga, wendo wao nĩ ũrakũrĩre mũno na rĩu nĩ meharĩirie kwĩhĩta atĩ nĩ megũkorũo marĩ ehokeku mahikania. No nĩ kũbataranagia mogarũrũku rĩrĩa andũ erĩ manyitithanio na mambĩrĩria famĩlĩ njerũ. Ĩndĩ Kiugo kĩa Ngai nĩ kĩheanaga ũtaaro wa ũũgĩ harĩ arĩa othe mathuuraga kũingĩra kĩhiko-inĩ, tondũ Ngai arĩ we Mwambĩrĩria wa kĩhiko endaga arĩa mahikanĩtie magaacĩre na makorũo na gĩkeno kĩhiko-inĩ kĩao. (Thim. 18:22) O na kũrĩ ũguo, Maandĩko matwĩraga wega atĩ tondũ andũ ti akinyanĩru nĩ “marĩonaga thĩna mũtũũrĩre-inĩ wao” mahikania. (1 Kor. 7:28) Mathĩna ta macio mangĩnyihanyihio atĩa? Na nĩ kĩĩ kĩngĩteithia kĩhiko kĩa Akristiano kĩgaacĩre?

2. Nĩ mĩthemba ĩrĩkũ ya wendo arĩa mahikanĩtie magĩrĩire kuonania?

² Bibilia nĩ ĩtĩtĩrithagia bata wa wendo. Wendo mwororo  (Kĩngiriki, phi·liʹa) nĩ ũbataranagia thĩinĩ wa kĩhiko. Wendo gatagatĩ ka mwanake na mũirĩtu (eʹros) nĩ ũrehage gĩkeno, na wendo ũrĩa ũkoragwo na andũ a famĩlĩ (stor·geʹ) nĩ wa bata rĩrĩa ciana ciaciarwo. No wendo ũrĩa ũtongoragio nĩ motaaro ma Bibilia (a·gaʹpe) nĩguo ũteithagia kĩhiko kũgaacĩra. Mũtũmwo Paulo akĩaria igũrũ rĩgiĩ wendo ũcio, aandĩkire ũũ: “O mũndũ no mũhaka endage mũtumia wake o ta ũrĩa eyendete we mwene; nake mũtumia agĩrĩirũo kũheaga mũthuri wake gĩtĩo kĩnene.”—Ef. 5:33.

3. Wendo ũbatiĩ gũkorũo ũtariĩ atĩa thĩinĩ wa kĩhiko?

³ Paulo aandĩkire ũũ: “Inyuĩ athuri, thiĩi na mbere kwendaga atumia anyu, o ta ũrĩa Kristo nake eendire kĩũngano na akĩĩheana nĩ ũndũ wakĩo.” (Ef. 5:25) Nĩguo arũmĩrĩri a Jesu megerekanie na kĩonereria gĩake, no mũhaka mendanage o ta ũrĩa aamendete. (Thoma Johana 13:34, 35; 15:12, 13.) Nĩ ũndũ ũcio, Akristiano marĩ thĩinĩ wa kĩhiko magĩrĩirũo gũkorũo na wendo mũnene ũũ atĩ ũmwe no akue nĩ ũndũ wa ũrĩa ũngĩ, kũngĩbatarania. No mũndũ no one ũritũ gwĩka ũguo angĩkorũo kĩhiko gĩtũũraga na ngarari. No wendo wa a·gaʹpe “wĩtiiragia maũndũ mothe, wĩtĩkagia maũndũ mothe, wĩrĩgagĩrĩra maũndũ mothe, ũkiragĩrĩria maũndũ mothe . . . ndũrĩ hĩndĩ ũthiraga.” (1 Kor. 13:7, 8) Arĩa mahikanĩtie mangĩikara makĩririkanaga mĩĩhĩtwa yao ya gũkorũo mendanĩte na marĩ ehokeku, nĩ kũrĩmateithagia kwĩrutanĩria kũhũthĩra motaaro ma Jehova megiĩ kũniina mathĩna marĩa mangiumĩra.

4, 5. (a) Mũthuri ahetwo wĩra ũrĩkũ arĩ mũtwe wa famĩlĩ? (b) Mũtumia agĩrĩirũo kuona atĩa ũtongoria wa mũthuriwe? (c) Nĩ mogarũrũku marĩkũ mũthuri ũmwe na mũtumia wake maabatarire gwĩka?

⁴ Paulo akĩaria ũhoro wĩgiĩ mawĩra marĩa o mũndũ ehokeirũo thĩinĩ wa kĩhiko, aandĩkire ũũ: “Atumia nĩ menyihagĩrie athuri ao o ta ũrĩa menyihagĩria Mwathani, nĩ gũkorũo mũthuri nĩwe mũtwe wa mũtumia wake o ta ũrĩa Kristo arĩ we mũtwe wa kĩũngano.” (Ef. 5:22, 23) Ũguo ti kuuga atĩ mũthuri nĩ wa bata gũkĩra mũtumia. Handũ ha ũguo, ũndũ ũcio nĩ ũteithagia mũtumia kũhingia itemi rĩrĩa Ngai aarĩ narĩo harĩ we rĩrĩa oigire ũũ: “Ti wega mũndũ ũyũ [Adamu] aikare wiki; nĩngũmũũmbĩra mũmũteithia o ũrĩa maaganĩrĩirũo nake.” (Kĩam. 2:18) O ta ũrĩa Kristo arĩ we “mũtwe wa kĩũngano” onanagia wendo, mũthuri Mũkristiano agĩrĩirũo gũtongoragia famĩlĩ yake na wendo. Angĩka ũguo, mũtumia wake nĩ arĩiguaga arĩ na ũgitĩri na amũtĩage, o hamwe na kũmũnyita mbaru.

⁵ Cathy ^[1] nĩ onanirie atĩ kĩhiko nĩ kĩbataraga mũndũ eke mogarũrũku. Oigire ũũ: “Rĩrĩa itaahikĩte ndeekaga maũndũ makwa itekũũria mũndũ na ngehingĩria mabataro makwa. No rĩrĩa ndahikire, nĩ ndaabatarire gwĩka mogarũrũku na njĩra ya kwĩruta kũũragia mũthuri wakwa mawoni make. Ndũkoragwo ũrĩ ũndũ mũhũthũ, no nĩ tũkoretwo na ũrata wa hakuhĩ na mũthuri wakwa nĩ ũndũ wa gwĩka maũndũ na njĩra ya Jehova.” Mũthuri wake, Fred, oigaga ũũ: “Ti ũndũ mũhũthũ harĩ niĩ gũtua matua. Thĩinĩ wa kĩhiko, gwĩciria ũhoro wa andũ erĩ ũgĩtua matua nĩ kũritũhagia maũndũ. No gũcaria ũtongoria wa Jehova na njĩra ya mahoya o hamwe na gũthikĩrĩria mawoni ma mũtumia wakwa, nĩ kũhũthahũthĩtie ũndũ ũcio. Nĩ tũteithanagia mũno!”

6. Wendo “wohithanagia andũ na njĩra nginyanĩru” atĩa rĩrĩa mathĩna moimĩra thĩinĩ wa kĩhiko?

⁶ Mũthuri na mũtumia mangĩririkanaga atĩ ũrĩa mahikanĩtie nake ti mũkinyanĩru, kĩhiko kĩao no kĩrũme. Nĩ ‘marĩthiaga na mbere gũkiranagĩrĩria mũndũ na ũrĩa ũngĩ  na makohanagĩra meyendeire.’ O mũndũ nĩ arĩhĩtagia, no nĩ marĩonaga ĩyo ĩrĩ mĩeke ya kwĩruta, makohanagĩra na makareka wendo ‘ũmohithanagie na njĩra nginyanĩru.’ (Kol. 3:13, 14) Makĩria ma ũguo, “wendo nĩ ũkiragĩrĩria na nĩ ũtuganaga. . . . Ndũtaraga maita marĩa ũhĩtĩirio.” (1 Kor. 13:4, 5) Mangĩhĩtania, magĩrĩirũo kũiguana na ihenya o ũrĩa kwahoteka. Kwoguo Akristiano arĩa mahikanĩtie magĩrĩirũo kũniina mathĩna mao mũthenya o ũcio. (Ef. 4:26, 27) Kuuga nĩ “sori” kuuma ngoro, kũbataranagia mũndũ akorũo arĩ na wĩnyihia na ũmĩrĩru, no nĩ gũteithagia mũno kweheria mathĩna na gũgatũma arĩa mahikanĩtie magĩe na ũrata makĩria.

7, 8. (a) Bibilia ĩheanaga ũtaaro ũrĩkũ wĩgiĩ ngomanio thĩinĩ wa kĩhiko? (b) Arĩa mahikanĩtie magĩrĩirũo kuonania wendo nĩkĩ?

⁷ Bibilia nĩ ĩheanaga ũtaaro mwega ũngĩteithia arĩa mahikanĩtie gũkorũo na mawoni mena ũigananĩru megiĩ ngomanio. (Thoma 1 Akorintho 7:3-5.) Nĩ harĩ bata harĩ o gwĩciria ũrĩa mũndũ ũcio ũngĩ araigua na arabatara. Mũtumia angĩaga kuonio wendo, no ũkorũo ũrĩ ũndũ mũritũ harĩ we gũkenera ngomanio. Athuri merĩtwo maikaranagie na atumia ao na “ũtaũku.” (1 Pet. 3:7) Mũndũ ndagĩrĩirũo gũtindĩkĩrĩrio, no agĩrĩirũo gwĩka ũguo eyendeire. Mũthuri kaingĩ no arahũrwo na ihenya gũkĩra mũtumia, no ihinda rĩu rĩagĩrĩirũo gũkorũo rĩmagĩrĩire erĩ.

⁸ O na gũtuĩka Bibilia ndĩheanĩte mawatho ma ĩmwe kwa ĩmwe megiĩ ũrĩa andũ mahikanĩtie mangĩonania wendo hĩndĩ ya ngomanio, nĩ yaragia ũhoro wa maũndũ macio. (Rũĩm. 1:2; 2:6) Akristiano arĩa mahikanĩtie magĩrĩirũo kuonia ũrĩa mahikanĩtie nake wendo.

9. Nĩkĩ kũgucĩrĩrio nĩ mũndũ ũngĩ tiga ũrĩa mũhikanĩtie nake gũtiagĩrĩire?

⁹ Angĩkorũo nĩ twendete Ngai na andũ arĩa angĩ biũ, tũtingĩreka kĩndũ kana mũndũ o na ũrĩkũ aingĩrie kĩhiko gitũ ũgwati-inĩ. Ihiko imwe nĩ cingĩrĩte thĩna-inĩ kana ikaharagana nĩ ũndũ wa mũthuri kana mũtumia kwĩroragĩra maũndũ ma ũũra-thoni. Nĩ twagĩrĩirũo gwĩthema biũ kũgucĩrĩrio nĩ maũndũ ta macio kana nĩ mũndũ ũngĩ tiga ũrĩa tũhikanĩtie nake. Nĩ twagĩrĩirũo gwĩthema nginya gũthakĩra mũndũ ũngĩ tondũ gwĩka ũguo nĩ kwaga wendo harĩ ũrĩa tũhikanĩtie nake. Kũririkanaga atĩ Ngai nĩ oĩ meciria na ciĩko citũ, nĩ kũrĩkagĩra hinya wendi witũ wa kũmũkenia na gũikaraga tũrĩ na mĩtugo mĩega.—Thoma Mathayo 5:27, 28; Ahibirania 4:13.

10, 11. (a) Ndigano ikinyĩte gĩkĩro kĩrĩkũ ũmũthĩ? (b) Bibilia yugaga atĩa igũrũ rĩgiĩ kweheranĩra? (c) Nĩ kĩĩ kĩngĩteithia arĩa mahikanĩtie matigateng’erere kweheranĩra?

¹⁰ Rĩrĩa arĩa mahikanĩtie magĩa na mathĩna manene matarathira, ũndũ ũcio no ũtũme ũmwe wao kana erĩ mecirie kweheranĩra kana gũtigana. Mabũrũri-inĩ mamwe, makĩria ma nuthu ya arĩa mahikanĩtie marĩkagĩrĩria na ndigano. Ũndũ ũcio nduonekaga mũno thĩinĩ wa kĩũngano gĩa Gĩkristiano, no o na kũrĩ ũguo, mathĩna marathiĩ mongererekete harĩ ihiko cia andũ a Ngai.

¹¹ Bibilia ĩheanaga motaaro maya: “Mũtumia ndagĩrĩire kweherera mũthuriwe. No angĩmweherera, nĩ atũũre atahikĩte kana hihi agĩcoke kũiguana na mũthuriwe; o na mũthuri ndagĩrĩire gũtiga mũtumia wake.” (1 Kor. 7:10, 11) Kweheranĩra kwa andũ arĩa mahikanĩtie gũtiagĩrĩire kuoywo na njĩra hũthũ. O na gũtuĩka andũ monaga kweheranĩra nĩ ũndũ wa mathĩna manene arĩ guo  ũndũ ũrĩa mũhũthũ, kaingĩ kũrehaga mathĩna mangĩ maingĩ. Thutha wa Jesu gũcokera ũrĩa Ngai oigĩte igũrũ rĩgiĩ mũndũ gũtiga ithe na nyina nĩguo manyitane na mũtumia wake, oigire ũũ: “Arĩa Ngai anyitithanĩtie, mũndũ ndakanamatigithanie.” (Mat. 19:3-6; Kĩam. 2:24) Ũguo nĩ kuuga nginya mũthuri kana mũtumia ndagĩrĩirũo ‘gũtigithania kĩrĩa Ngai anyitithanĩtie.’ Jehova onaga kĩhiko kĩrĩ gĩa gũtũũra. (1 Kor. 7:39) Kũririkanaga atĩ ithuothe nĩtũgacirithio mbere ya Ngai kwagĩrĩirũo gũtũma arĩa mahikanĩtie merutanĩrie biũ kũniina mathĩna na ihenya o ũrĩa kwahoteka nĩguo matikanenehe mũno.

12. Nĩ maũndũ marĩkũ mangĩtũma andũ mahikanĩtie mecirie kweheranĩra?

¹² Kwĩrĩgĩrĩra maũndũ manene no gũkorũo nĩkuo kĩhumo kĩa mathĩna thĩinĩ wa kĩhiko. Rĩrĩa matanya megiĩ gũkorũo na kĩhiko kĩrĩ na gĩkeno maaga kũhinga, mũndũ no age kũigua aiganĩire, aigue ahenekete, kana arĩ na marũrũ. Gũkorũo marĩ ngũrani harĩ ũrĩa monaga maũndũ na ũrĩa mareretwo no kũrehe mathĩna, kana kwaga kũiguana maũndũ-inĩ megiĩ mbeca, aciari ao, na kũrera ciana. No ũndũ ũrĩa mwega nĩ atĩ, Akristiano aingĩ arĩa mahikanĩtie nĩ maniinaga mathĩna ta macio tondũ nĩ metĩkagĩra ũtongoria wa Jehova.

13. Nĩ maũndũ marĩkũ magĩrĩru mangĩtũma andũ meheranĩre?

¹³ Mahinda-inĩ mamwe, nĩ ũndũ mwagĩrĩru kweheranĩra. Maũndũ mamwe mangĩtũma andũ amwe meheranĩre nĩ ta kwaga kũhingia mabataro ma o mũhaka, kũhũthĩra ũhinya, kana kũgirio biũ kũhingia maũndũ ma kĩĩroho. Akristiano arĩa marĩ na mathĩna manene ma famĩlĩ magĩrĩirũo gũcaria ũteithio kũrĩ athuri. Athuri acio no mamateithie kũhũthĩra motaaro ma Kiugo kĩa Ngai tondũ marĩ na ũmenyeru. Ningĩ nĩ twagĩrĩirũo kũhoyaga Jehova rĩrĩa tũrĩ na mathĩna thĩinĩ wa kĩhiko nĩguo atũteithie na roho wake na atũteithie kũhũthĩra motaaro ma Bibilia na kuonanagia maciaro ma roho mũtheru.—Gal. 5:22, 23. ^[2]

14. Bibilia ĩraga arĩa mahikanĩtie na mũndũ ũtetĩkĩtie atĩa?

¹⁴ Akristiano amwe makoragwo mahikanĩtie na andũ matarĩ Aira a Jehova. Bibilia nĩ ĩheete Akristiano ta acio itũmi njega cia gũtũũrania. (Thoma 1 Akorintho 7:12-14.) Mũndũ ũcio ũtarĩ mwĩtĩkia atuagwo “mũtheru” nĩ ũndũ mahikanĩtie na ndungata ya Jehova, o na akorũo mũndũ ũcio ndoĩ ũguo. Ciana iria mekũgĩa irĩkoragwo irĩ “theru” na nĩ ũndũ ũcio, irĩkoragwo irĩ na ũgitĩri wa Ngai. Paulo oigire ũũ: “Wee mũtumia, ũĩ atĩa kana nĩ ũkaahonokia mũthuriguo? Kana wee mũthuri-rĩ, ũĩ atĩa kana nĩ ũkaahonokia mũtumia waku?” (1 Kor. 7:16) Hakuhĩ ciũngano ciothe cia Aira a Jehova, nĩ ikoragwo na andũ mahikanĩtie arĩa ũmwe wao ateithĩrĩirie ũcio ũngĩ gũtuĩka ndungata ya Jehova.

15, 16. (a) Nĩ ũtaaro ũrĩkũ Bibilia ĩheaga atumia Akristiano arĩa marĩ na athuri matarĩ etĩkia? (b) Mũkristiano agĩrĩire gwĩka atĩa ũrĩa “ũtetĩkĩtie angĩthuura kwehera”?

¹⁵ Mũtũmwo Petero ataaraga atumia Akristiano menyihagĩrie athuri ao, “nĩ getha angĩkorũo nĩ harĩ amwe ao mataathĩkagĩra kiugo, maguucĩrĩrio nĩ mĩthiĩre ya atumia ao o na hatarĩ ciugo, nĩ ũndũ wa kwĩyonera mĩthiĩre yanyu mĩega o hamwe na gĩtĩo kĩnene.” Atumia mangĩka maũndũ marĩ na “roho wa thayũ na ũhooreri,” kũrĩ na ũhotekeku mũnene athuri ao matuĩke ndungata cia Jehova gũkĩra mangĩmahunjĩria.—1 Pet. 3:1-4.

¹⁶ Ĩ mũndũ ũcio ũtarĩ Mũkristiano angĩthuura kwehera? Bibilia yugaga ũũ: “No ũcio ũtetĩkĩtie angĩthuura kwehera, nĩ ehere; kũngĩthiĩ ũguo, mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ to mũhaka aikaranie nake, no  inyuĩ Ngai nĩ amũheete thayũ wake.” (1 Kor. 7:15) Ũguo ti kuuga atĩ Mũkristiano ũcio nĩ mwĩtĩkĩrie nĩ Maandĩko kũhika kana kũhikania rĩngĩ, no ndagĩrĩire gũtindĩkĩrĩria ũcio mahikanĩtie nake atige kwehera. Kweheranĩra no kũrehe thayũ. Mũkristiano ũcio no erĩgĩrĩre atĩ ũrĩa mahikanĩtie nake nĩ agacoka nĩguo matũũranie hamwe na merutanĩrie kwagĩria biũ kĩhiko kĩao na thutha-inĩ atuĩke Mũkristiano.

17. Nĩ ũndũ ũrĩkũ Akristiano arĩa mahikanĩtie magĩrĩirũo nĩ kũiga mbere?

¹⁷ Tondũ tũratũũra “matukũ ma kũrigĩrĩria,” nĩ tũcemanagia na “mahinda ma ũgwati maritũ kũhiũrania namo.” (2 Tim. 3:1-5) Gũkorũo tũrĩ na hinya kĩĩroho no gũtũteithie kũhiũrania na hatĩka cia thĩ ĩno. Paulo aandĩkire ũũ: “Kahinda karĩa gatigaru nĩ kanini. Kuuma rĩu, arĩa marĩ na atumia nĩ maikarage ta matarĩ, . . . nao arĩa mahũthagĩra thĩ ĩno maikarage ta matamĩhũthagĩra biũ.” (1 Kor. 7:29-31) Paulo ndoigaga atĩ arĩa mahikanĩtie maage kũhingia maũndũ marĩa mehokeirũo thĩinĩ wa kĩhiko. Handũ ha ũguo, magĩrĩirũo kũiga maũndũ ma kĩĩroho mbere tondũ kahinda karĩa gatigaire nĩ kanini.—Mat. 6:33.

18. Nĩkĩ no kũhoteke Akristiano makorũo na kĩhiko kĩrĩ na gĩkeno na kĩgaacĩru?

¹⁸ O na gũtuĩka nĩ tũracemania na magerio maingĩ na ihiko nyingĩ ũmũthĩ nĩ iraharagana-rĩ, no tũkorũo na kĩhiko kĩrĩ na gĩkeno na kĩgaacĩru. Akristiano marĩ kĩhiko-inĩ arĩa manyitanagĩra biũ na andũ a Jehova, makahũthĩra motaaro ma Bibilia, na magetĩkĩra ũtongoria wa roho mũtheru no matũũrie kĩrĩa “Ngai anyitithanĩtie.”—Mar. 10:9.