1, 2. Nĩ ũndũ ũrĩkũ andũ ethĩ arĩa nĩ ndungata cia Jehova rĩmwe meyũragia, na Bibilia ĩheanaga ũtaaro ũrĩkũ?

MWARĨ WA ITHE WITŨ ũmwe mwĩthĩ kuuma Ngeretha oririo ũũ nĩ mũrutwo maathomaga nake: “Mũndũ mũũgĩ tawe nĩ wa gwĩtĩkia atĩ kũrĩ Ngai?” Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe kuuma Njĩrĩmani aandĩkire ũũ: “Arimũ aitũ monaga maũndũ marĩa marĩ Bibilia-inĩ ta arĩ ng’ano cia gwĩtungĩra. Mationaga arĩ ũũru arutwo gwĩtĩkia atĩ indo nĩcio cieyumĩririe.” Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe mwĩthĩ kuuma Faranja oigire ũũ: “Arimũ a cukuru itũ nĩ magegaga kuona atĩ nĩ kũrĩ arutwo metĩkĩtie Bibilia.”

² Andũ aingĩ ũmũthĩ matiĩtĩkĩtie atĩ Ngai nĩwe watũmbire. Angĩkorũo ũrĩ mũndũ mwĩthĩ na ũrĩ ndungata ya Jehova kana nĩ hĩndĩ ũreruta ũhoro ũmwĩgiĩ, rĩmwe no wĩyũrie ũrĩa ũngĩonania biũ atĩ Ngai nĩwe watũmbire. Bibilia nĩ ĩtũteithagia twĩcirie na njĩra ndikĩru igũrũ rĩgiĩ maũndũ marĩa tũiguaga kana marĩa tũthomaga na tũkamecũrania. Kiugo kĩa Ngai kiugaga ũũ: “Ũgerereri-rĩ [ũhoti wa gwĩciria], nĩguo ũrĩkũmenyagĩrĩra.” Na njĩra ĩrĩkũ? Nĩ ũrĩgũteithagia kũregana na maũndũ marĩa matarĩ ma ma na wĩkĩre wĩtĩkio waku hinya harĩ Jehova.—Thoma Thimo 2:10-12.

3. Tũkwarĩrĩria ũndũ ũrĩkũ gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

 ³ Wĩtĩkio mũrũmu umanaga na ũmenyo wa ma wĩgiĩ Ngai. (1 Tim. 2:4) Kwoguo rĩrĩa ũreruta Kiugo kĩa Ngai na mabuku maitũ ma Gĩkristiano, ndũgathomage igũrũ igũrũ. Hũthagĩra ũhoti waku wa gwĩciria nĩguo ‘ũtaũkĩrũo’ nĩ ũhoro ũrĩa ũrathoma. (Mat. 13:23) Rekei tuone ũrĩa gwĩka ũguo kũngĩgũteithia gwĩkĩra wĩtĩkio waku hinya harĩ Ngai arĩ Mũũmbi na harĩ Bibilia, ũndũ ũrĩa ũngĩtũma ũkorũo ũrĩ na “ũira mũrũmu.”—Ahib. 11:1.

4. Nĩkĩ gwĩtĩkia Ngai na maũndũ megiĩ ũũmbi nĩ kũbataraga wĩtĩkio, na twagĩrĩirũo gwĩka atĩa igũrũ rĩgiĩ ũndũ ũcio?

⁴ Hihi nĩ kũrĩ andũ manakwĩra atĩ mũndũ gwĩtĩkia atĩ indo nĩ kwĩyumĩria cieyumĩririe kuumanaga na sayansi, nakuo gwĩtĩkia Ngai kuumanaga na wĩtĩkio? Andũ aingĩ marĩ mawoni ta macio. No nĩ wega kũririkanaga ũndũ ũyũ: O na angĩkorũo mũndũ etĩkĩtie nĩ kũrĩ Ngai, kana etĩkĩtie ũhoro wa indo kwĩyumĩria, othe nĩ mabataraga wĩtĩkio. Na njĩra ĩrĩkũ? Gũtirĩ mũndũ ũrĩ wona Ngai kana akĩona indo ikĩũmbwo. (Joh. 1:18) Ningĩ gũtirĩ mũndũ kana mũthomi wa sayansi ũrĩ wona kĩndũ gĩkĩgarũrũka gĩtuĩke kĩrĩa kĩngĩ. Kwa ngerekano, gũtirĩ mũndũ ũrĩ wona nũgũ ĩgĩcenjia ĩgatuĩka mũndũ. (Ayub. 38:1, 4) Nĩ ũndũ ũcio ithuothe no mũhaka tũthuthurie ũũma wa maũndũ na tũhũthĩre ũhoti witũ wa gwĩciria nĩguo tũkorũo na ũũma wa ũndũ ũrĩa tũgwĩtĩkia. Mũtũmwo Paulo aandĩkire ũũ akĩaria ũhoro wĩgiĩ ũũmbi: “Ngumo [cia Ngai] iria itonekaga na maitho nĩ cionekaga wega kuuma o hĩndĩ ĩrĩa thĩ yombirũo, nĩ ũndũ nĩ cionekaga kũgerera indo iria ciũmbĩtwo, o hamwe na hinya wake wa tene na tene na Ũngai wake, ũũ atĩ matingĩkorũo na kĩĩgwatio.”—Rom. 1:20.

5. Tũrĩ ndungata cia Ngai-rĩ, tũrĩ na indo irĩkũ ingĩtũteithia kũhũthĩra ũhoti witũ wa gwĩciria?

⁵ ‘Gũtaũkĩrũo’ kuonanagia atĩ mũndũ nĩ arahota kuona kĩndũ gĩtaroneka o na gũtuĩka kĩrĩ ho. (Ahib. 11:3) Kwoguo andũ marĩ na ũtaũku matihũthagĩra o maitho na matũ mao tu, no nĩ mahũthagĩra nginya meciria. Ithondeka rĩa Jehova nĩ rĩhaarĩirie indo nyingĩ ciĩkĩirũo ũtuĩria cia gũtũteithia. No itũteithie ‘kuona’ Mũũmbi witũ kũgerera maitho ma wĩtĩkio. (Ahib. 11:27) Indo icio  nĩ hamwe na video ya Maajabu ya Uumbaji Yanafunua Utukufu wa Mungu, broshua Uhai—Ulitokana na Muumba? na Maswali Matano Muhimu Kuhusu Chanzo cha Uhai, na ibuku Je, Kuna Muumba Anayekujali? Ningĩ ngathĩti citũ nĩ ikoragwo na maũndũ mangĩtũteithia. Kaingĩ ngathĩti ya Arahũkai! nĩ yonanagia athomi a sayansi na andũ angĩ magĩtaarĩria kĩrĩa gĩatũmire maambĩrĩrie gwĩtĩkia Ngai. Icunjĩ iria ciĩtagwo “Hihi Nĩ Kũmbwo . . . ?” nĩ cionanagia indo nyingĩ cia kũgegania iria ciũmbĩtwo. Athomi a sayansi nĩ mageragia gũkobia maũndũ kuuma kũrĩ ũũmbi magĩthondeka indo.

6. Mũndũ angĩgunĩka atĩa nĩ kũhũthĩra indo iria tũrĩ nacio, na wee ũgunĩkĩte atĩa?

⁶ Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe ũrĩ na mĩaka 19 kuuma Amerika (US) akĩaria ũhoro wĩgiĩ broshua icio igĩrĩ ikũgwetetwo, oigire ũũ: “Ikoretwo irĩ ũteithio mũnene harĩ niĩ. Ndĩcithomete maita maingĩ mũno.” Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe kuuma Faranja aandĩkire ũũ: “Icunjĩ cia ‘Hihi Nĩ Kũmbwo . . . ?’ nĩ ingegagia mũno. Nĩ cionanagia atĩ ataaramu nĩ mageragia gũkobia ũũmbi no matingĩhota gwĩka ũguo na njĩra nginyanĩru.” Aciari amwe a kuuma Afrika ya Mũhuro moigire ũũ makĩaria ũhoro wa mũirĩtu wao wa mĩaka 15: “Ũndũ wa mbere mũirĩtu witũ ambaga gũthoma thĩinĩ wa ngathĩti ya Arahũkai! nĩ gĩcunjĩ gĩa ‘Kũhoyanwo Ũhoro.’” Ĩ hihi wee nĩ ũhũthagĩra indo icio tũheagwo? Ũngĩcihũthĩra no igũteithie gũtũma wĩtĩkio waku ũhaane ta mũtĩ ũrĩ na mĩri mĩrikĩru. Na njĩra ĩyo, wĩtĩkio waku nĩ ũrĩkũhotithagia gwĩtiria morutani ma maheeni marĩa matariĩ ta rũhuho rũnene.—Jer. 17:5-8.

7. Ngai endaga ũhũthĩre ũhoti waku wa gwĩciria nĩkĩ?

⁷ Hihi nĩ ũũru kũria ciũria ciĩgiĩ Bibilia? Aca. Jehova endaga ũhũthĩre ‘ũhoti waku wa gwĩciria’ nĩguo wĩtuĩrĩrie ũhoro ũrĩa wa ma. Ndendaga wĩtĩkie ũndũ tondũ arĩa angĩ nĩ mawĩtĩkĩtie. Kwoguo hũthĩra ũhoti waku wa gwĩciria nĩguo ũgĩe na ũmenyo ũrĩa wa ma. Ũmenyo ũcio no ũgũteithie gũkorũo na wĩtĩkio mũrũmu. (Thoma Aroma 12:1, 2; 1 Timotheo 2:4.) Njĩra ĩmwe ya kwĩĩgĩra na ũmenyo ũcio nĩ kũgerera maũndũ marĩa ũgũthuura kwĩruta.

8, 9. (a) Nĩ maũndũ ta marĩkũ mũndũ angĩĩruta? (b) Andũ amwe magunĩkĩte atĩa nĩ ũndũ wa gwĩcũrania maũndũ marĩa meruta?

⁸ Andũ amwe nĩ mathuurĩte kwĩruta maũndũ megiĩ morathi ma Bibilia kana ũrĩa Bibilia ĩtakoragwo na mahĩtia ũhoro-inĩ wĩgiĩ historĩ, indo cia tene na maũndũ megiĩ sayansi. Ũrathi ũmwe mũndũ angĩthuthuria nĩ ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Kĩambĩrĩria 3:15. Mũhari ũcio nĩ ũgwetete ũndũ ũrĩa mũnene thĩinĩ wa Bibilia, nĩguo gũteterũo kwa ũnene wa Ngai na gũtherio kwa rĩĩtwa rĩake kũgerera Ũthamaki wake. Mũhari ũcio nĩ wonanagia na njĩra ya ũrathi ũrĩa Jehova akaaninĩra andũ mĩnyamaro ĩrĩa yarehirũo nĩ ũremi wa Edeni. Ũngĩĩruta ũrathi ũcio wa Kĩambĩrĩria 3:15 atĩa? No wandĩke Maandĩko marĩa monanĩtie ũrĩa ũrathi ũcio ũngĩahingire. No ũcoke ũmabange kũringana na ihinda rĩrĩa maandĩkirũo. Ũndũ ũcio no ũgũteithie kuona atĩ o na gũtuĩka arĩa maandĩkire Maandĩko macio maikaraga mahinda matiganĩte, maandĩkire maũndũ maateithĩrĩirie ũrathi ũcio ũthiĩ ũgĩtaũkĩkaga. Gwĩka ũguo no gũgũteithie gũkorũo na ma atĩ Jehova nĩ ‘aamatongoririe na roho mũtheru.’—2 Pet. 1:21.

⁹ Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe kuuma Njĩrĩmani aandĩkire ũũ: “Ũhoro wĩgiĩ Ũthamaki warĩrĩirio nĩ Bibilia ĩrĩ yothe o na gũtuĩka yandĩkirũo nĩ andũ ta 40. Aingĩ ao maatũraga mahinda matiganĩte na matioyaine.” Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe kuuma Australia nĩ aakenirio nĩ gĩcunjĩ kĩmwe kĩa ngathĩti  ya Mũrangĩri ya Dicemba 15, 2013, kĩrĩa kĩaragĩrĩria ũhoro wa Pasaka. Gĩkũngũĩro kĩu nĩ kĩhutanĩtie na Kĩambĩrĩria 3:15 na gũka kwa Mesia. Aandĩkire ũũ: “Gĩcunjĩ kĩu nĩ kĩandeithirie kuona ũrĩa Jehova arĩ wa magegania. Kuona ũrĩa aabangĩte mũbango ta ũcio harĩ Aisiraeli na akabanga ũcoke ũhingio nĩ Jesu, nĩ kwangenirie mũno. Ngĩthoma ũhoro ũcio nĩ ndatithirie na ngĩcũrania ũrĩa Pasaka ĩyo yatariĩ.” Nĩ kĩĩ gĩatũmire mwarĩ a Ithe witũ ũcio akenio nĩ ũhoro ũcio? Nĩ eecũranirie maũndũ marĩa aathomire na ‘agĩtaũkĩrũo nĩmo.’ Ũndũ ũcio nĩ wamũteithirie gwĩkĩra wĩtĩkio wake hinya na kũhota gũkuhĩrĩria Jehova.—Mat. 13:23.

10. Wĩtĩkio witũ wĩkagĩrũo hinya atĩa nĩ ũndũ wa wĩhokeku wa aandĩki a Bibilia?

¹⁰ Ũndũ ũngĩ ũngĩkĩra wĩtĩkio witũ hinya nĩ kwĩruta ũhoro wa ũmĩrĩru na wĩhokeku wa arĩa maandĩkire Bibilia. Aandĩki aingĩ a tene maandĩkire maũndũ mongerere cumbĩ na ma gũtũgĩria atongoria ao na mothamaki mao. No anabii a Jehova maaragia ma hĩndĩ ciothe. Nĩ maaragia ũhoro wĩgiĩ mahĩtia ma andũ ao, nginya ma athamaki ao. (2 Maũ. 16:9, 10; 24:18-22) O na nĩ maagwetaga mahĩtia mao na ma ndungata ingĩ cia Ngai. (2 Sam. 12:1-14; Mar. 14:50) Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe mwĩthĩ kuuma Ngeretha oigire ũũ: “Nĩ hinya mũno kuona mũndũ ũrĩ na wĩhokeku ta ũcio. Ũndũ ũcio nĩ ũtũmaga tũkorũo na ma atĩ Bibilia nĩ ibuku riumĩte kũrĩ Jehova.”

11. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma andũ ethĩ makenere motaaro ma Bibilia?

¹¹ Andũ aingĩ nĩ metĩkĩtie atĩ Bibilia nĩ ibuku rĩa Ngai nĩ ũndũ wa motaaro marĩa ĩheanaga. (Thoma Thaburi 19:7-11.) Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe mwĩthĩ kuuma Japan aandĩkire ũũ: “Rĩrĩa andũ a famĩlĩ itũ maambĩrĩirie kũhũthĩra morutani ma Bibilia, nĩ twagĩire na gĩkeno mũno. Nĩ twagĩire na thayũ, ũrũmwe na wendo.” Motaaro ma Bibilia nĩ matũteithagia gwĩthema morutani ma maheeni na maũndũ ma ũndaimono marĩa matũmaga andũ makorũo marĩ ũkombo-inĩ. (Thab. 115:3-8) Hihi morutani ma andũ marĩa moigaga atĩ gũtirĩ Ngai nĩ mahutagia andũ? Morutani ta macio ũmwe wamo ũrĩ kwĩyumĩria kwa indo ũtũmaga rũgooco rũthiĩ harĩ ũũmbi handũ ha kũrĩ Jehova. Andũ arĩa moigaga atĩ gũtirĩ Ngai monanagia atĩ nĩ ithuĩ tũtuaga ũrĩa mahinda maitũ mokĩte magaakorũo mahaana. No matiheanaga mwĩhoko wa mahinda mokĩte.—Thab. 146:3, 4.

12, 13. Nĩ njĩra ĩrĩkũ njega ũngĩhũthĩra kwaria na arũtwo arĩa mũthomaga nao, arimũ kana angĩ ũhoro wĩgiĩ ũũmbi kana Bibilia?

¹² Ũngĩka atĩa nĩguo ũkorũo na moimĩrĩro mega ũkĩaria na arĩa angĩ igũrũ rĩgiĩ ũũmbi na Bibilia? Wa mbere, ndũkahiũhe gũtua atĩ nĩ ũĩ ũrĩa arĩa angĩ metĩkĩtie. Andũ amwe moigaga atĩ nĩ metĩkĩtie indo nĩ kwĩyumĩria cieyumĩririe, ĩndĩ no metĩkĩtie nĩ kũrĩ Ngai. Meciragia atĩ Ngai nĩwe watũmire indo ciĩyumĩrie, icoke igarũrũke ituĩke indo mĩthemba ĩtiganĩte. Angĩ nao metĩkĩtie ũrutani wa indo kwĩyumĩria tondũ monaga ndũngĩrutanagwo cukuru angĩkorũo ti wa ma. Amwe nao matigaga gwĩtĩkia Ngai nĩ tondũ wa kũũragwo ngoro nĩ ndini. Kwoguo hĩndĩ ĩrĩa ũraria na mũndũ ũhoro wĩgiĩ kĩhumo kĩa muoyo, nĩ wega kwamba kũmũria ciũria. Menya maũndũ marĩa mũndũ ũcio etĩkĩtie. Ũngĩkorũo wĩharĩirie kũmũthikĩrĩria, kwahoteka o nake agũthikĩrĩrie.—Tit. 3:2.

¹³ Mũndũ angĩonania atĩ arenda gũtharĩkĩra wĩtĩkio waku wĩgiĩ ũũmbi, no ũikie mũbira mwena wake na njĩra ya ũũgĩ. No ũmũrie ataarĩrie ũrĩa muoyo ũngĩambĩrĩria hatarĩ ũrĩa waũmbire. Nĩguo indo  cia mbere ithereme, nĩ ingĩabatarire gũciarana. Profesa ũmwe oigire maũndũ marĩa mangĩabataranirie nĩguo ithereme nĩ ta (1) ngothi ya igũrũ ya gũcigitĩra, (2) ũhoti wa gũkorũo na hinya na kũũhũthĩra, (3) DNA na (4) ũhoti wa gũciara kĩndũ o ta kĩo. Ongereire ũũ: “Mũndũ nĩ agegagio nĩ ũrĩa nginya tũnyamũ tũrĩa tũnini tũthondeketwo na njĩra ya magegania.”

14. Ũngĩka atĩa ũngĩigua ũkĩritũhĩrwo kwaria na arĩa angĩ ũhoro wĩgiĩ indo kwĩyumĩria kana ũũmbi?

¹⁴ Ũngĩigua arĩ ũritũ kwaria na andũ ũhoro wĩgiĩ indo kwĩyumĩria kana ũũmbi, no ũgerie kũhũthĩra njĩra hũthũ ĩrĩa Paulo aahũthĩrire. Aandĩkire ũũ: “Nyũmba o yothe nĩ ĩrĩ ũrĩa wamĩakire, no ũrĩa wombire indo ciothe nĩ Ngai.” (Ahib. 3:4) Njĩra ĩyo no ĩkorũo ĩrĩ hũthũ na ĩrĩ na moimĩrĩro mega. No mũhaka indo ithondeketwo wega ikorũo na mũthondeki. Ningĩ no ũhũthĩre ibuku rĩrĩa rĩagĩrĩire. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe nĩ maarĩrĩirie na mwanake ũmwe broshua iria igĩrĩ ikũgwetetwo, ũrĩa wetĩkĩtie atĩ gũtirĩ Ngai ĩndĩ eetĩkanĩtie na ũrutani wa kwĩyumĩria kwa indo. Thutha ta wa kiumia kĩmwe ũguo, mwanake ũcio oigire ũũ: “Rĩu nĩ njĩtĩkĩtie atĩ nĩ kũrĩ Ngai.” Ũndũ ũcio nĩ watũmire ambĩrĩrie kwĩruta Bibilia na rĩu nĩ mũrũ wa Ithe witũ.

15, 16. Ũngĩgarũrĩra atĩa njĩra ĩrĩa waragia na andũ ũhoro wĩgiĩ Bibilia, na muoroto waku wagĩrĩirũo gũkorũo ũrĩ ũrĩkũ?

¹⁵ No ũhũthĩre maũndũ o ta macio rĩrĩa ũraria na mũndũ ũrekĩrĩra nganja Bibilia. Geria kũmenya maũndũ marĩa etĩkĩtie na marĩa mangĩmũkenia. (Thim. 18:13) Angĩkorũo akenagio nĩ maũndũ ma sayansi, kwahoteka no agucĩrĩrio ũngĩmuonia ũrĩa Bibilia ĩtahĩtagia ĩkĩaria ũhoro wĩgiĩ sayansi. Angĩ nao no makene ũngĩmonia ngerekano ironania atĩ Bibilia nĩ ĩkoragwo na ũrathi wa ma o na historĩ ya ma. Ningĩ no ũmonie motaaro ma kwĩhokeka ma Bibilia ta marĩa marĩ thĩinĩ wa Mahunjio ma Kĩrĩma-inĩ.

¹⁶ Ririkana atĩ muoroto waku wagĩrĩirũo gũkorũo ũrĩ gũteithia mũndũ, no ti gũkararania. Kwoguo tuĩka mũthikĩrĩria mwega. Ũria ciũria na warie na njĩra ya ũhoreri na gĩtĩo makĩria rĩrĩa ũraria na andũ akũrũ gũgũkĩra. Kwahoteka ũndũ ũcio ũtũme matĩe mawoni maku. Ningĩ nĩ mekuona atĩ nĩ ũthuthurĩtie maũndũ marĩa wĩtĩkĩtie, na ũcio nĩ ũndũ andũ aingĩ ethĩ matekaga. Nĩ wega kũririkanaga atĩ to mũhaka ũcokerie arĩa marakũria ciũria marĩ na muoroto wa kũingĩrĩra wĩtĩkio waku.—Thim. 26:4.

17, 18. (a) Nĩ kĩĩ kĩngĩgũteithia gwaka wĩtĩkio waku? (b) Nĩ kĩũria kĩrĩkũ tũkaarĩrĩria gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire?

¹⁷ Wĩtĩkio mũrũmu ndumanaga tu na ũmenyo wa mũthingi wa Bibilia. Kwoguo thuthuria biũ Kiugo kĩa Ngai ta arĩ gũcaria ũracaria mũthithũ mũhithe. (Thim. 2:3-6) Hũthĩra indo iria ingĩoneka na rũthiomi rwaku ta Watchtower Library thĩinĩ wa DVD, Ũthuthuria INTANETI-INĨ, Fahirisi, kana Ũteithio wa Ũthuthuria Harĩ Aira a Jehova. Ningĩ wĩigĩre muoroto wa gũthoma Bibilia yothe. No ũgerie gwĩka ũguo na ihinda rĩa mwaka ũmwe. Gũthoma Kiugo kĩa Ngai nĩ gwĩkagĩra wĩtĩkio witũ hinya. Mũrori ũmwe wa mũthiũrũrũko akĩgweta ũhoro wa hĩndĩ ĩrĩa aarĩ mwanake oigire ũũ: “Ũndũ ũmwe wandeithirie kuona Bibilia nĩ Kiugo kĩa Ngai nĩ kũmĩthoma. Ng’ano cia Bibilia iria nderutĩte rĩrĩa ndaarĩ mwana nĩ ndaacokire gũtaũkĩrũo nĩcio wega makĩria. Ũndũ ũcio nĩ wandeithirie mũno gũkũra kĩĩroho.”

¹⁸ Aciari, nĩ mũkoragwo na itemi inene mũno harĩ gũteithia ciana cianyu gũkũra kĩĩroho. Ũngĩteithia ciana ciaku atĩa gũkũria wĩtĩkio mũrũmu? Gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire nĩ gĩkaarĩrĩria ũndũ ũcio.