1, 2. (a) Nĩ mathĩna marĩkũ andũ aingĩ macemanagia namo ũmũthĩ, na marehaga moimĩrĩro marĩkũ? (b) Nĩ kĩĩrĩgĩrĩro kĩrĩkũ gĩa kwĩhokeka gĩkoragwo thĩinĩ wa Isaia 41:10, 13?

MWARĨ WA ITHE WITŨ ũmwe painia ũhikĩtio nĩ mũthuri wa kĩũngano oigaga ũũ: “O na gũtuĩka nĩ ngoragwo na mũtaratara mwega wa kĩĩroho, nĩ ngoretwo ngĩhiũrania na mĩtangĩko mĩaka mĩingĩ. Ũndũ ũcio ũtũmaga njage toro, ngakorũo na mathĩna ma mwĩrĩ, ũkahutia ũrĩa hiũranagia na arĩa angĩ, na rĩmwe ngaigua gũkua ngoro.”

² Hihi nĩ ũrĩ waigua ta mwarĩ wa Ithe witũ ũcio? Ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ mũtũũrĩre thĩinĩ wa thĩ ĩno njũru ya Shaitani ũtũmaga kũgĩe na hatĩka nyingĩ iria ingĩrehe mĩtangĩko na itũme mũndũ aigue akuĩte ngoro. Ũndũ ũcio no ũtũritũhĩre tũremwo nĩ gũthiĩ na mbere tũhaane ta meri yohereirũo handũ ũndũ ĩtangĩhota gũthiĩ na mbere. (Thim. 12:25) Nĩ maũndũ ta marĩkũ mangĩtũma mũndũ aigue ũguo? No gũkorũo ũrahiũrania na gĩkuũ kĩa mũndũ wendete, ndwari, gwethera famĩlĩ yaku mabataro ma kĩĩmwĩrĩ mahinda-inĩ maya maritũ, kana ũkorũo nĩ ũracemania na ũkararia. Thutha wa ihinda, maũndũ macio no matũme mũndũ aigue atarĩ na hinya. O na no matũme wage gĩkeno. Ĩndĩ korũo na ma atĩ Ngai nĩ eharĩirie gũgũteithia.—Thoma Isaia 41:10, 13.

3, 4. (a) Bibilia ĩhũthagĩra kiugo “moko” na njĩra irĩkũ? (b) Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma moko maitũ maregere?

 ³ Bibilia kaingĩ nĩ ĩhũthagĩra ciĩga cia mwĩrĩ kuonania maũndũ matiganĩte. Kwa ngerekano, nĩ ĩgwetaga guoko maita maingĩ. Gwĩkĩra guoko kwa mũndũ hinya kuonanagia gwĩkĩra mũndũ ngoro, kũmũmĩrĩria na kũmũhotithia gwĩka ũndũ. (1 Sam. 23:16; Ezar. 1:6, New World Translation) Ningĩ no kuonanie gũkorũo na muonere mwega na kĩĩrĩgĩrĩro kĩa ihinda rĩũkĩte.

⁴ Rĩmwe na rĩmwe Bibilia nĩ ĩhũthagĩra kiugo kũregeria moko na njĩra ya mũhano ĩkĩonania mũndũ ũkuĩte ngoro kana ũtarĩ na mwĩhoko. (2 Maũ. 15:7; Ahib. 12:12) Ũndũ ũcio no ũtũme mũndũ akue ngoro. Ũngĩruta kũ ũmĩrĩru ũngĩcemania na maũndũ maratũma ũkorũo ũrĩ na mĩtangĩko kana maratũma ũhinyĩrĩrĩke kĩĩmwĩrĩ, kĩĩmeciria kana o na kĩĩroho? Ũngĩhota atĩa kũgĩa na hinya wa kũũmĩrĩria na ũkorũo na gĩkeno?

5. (a) Rĩrĩa mathĩna moimĩra-rĩ, nĩ ũndũ ũrĩkũ tũngĩhiũha gwĩka, no nĩ ũndũ ũrĩkũ twagĩrĩire kũririkanaga? (b) Tũkwarĩrĩria maũndũ marĩkũ?

⁵ Thoma Zefania 3:16, 17. Handũ ha gwĩtĩkĩra gũtoorio nĩ guoya na gũkua ngoro, kũrĩa kũngĩringithanio na kũregeria moko, Jehova ũrĩa nĩwe Ithe witũ ũtũrũmbũyagia, atwĩraga ‘tũmũikagĩrie mĩtangĩko itũ yothe.’ (1 Pet. 5:7) Nĩ twagĩrĩirũo kũririkanaga atĩ Jehova nĩ atũrũmbũyagia o ta ũrĩa aarũmbũyagia rũrĩrĩ rwa Isiraeli. Aamerire ũũ: “Guoko kwa Jehova ti kuonju, gũgatuĩka atĩ gũtingĩhota kũhonokania.” Jehova akoragwo ehaarĩirie kũhonokia ndungata ciake njĩhokeku. (Isa. 59:1) Tũkwarĩrĩria cionereria ithatũ irĩ Bibilia-inĩ iria cionanagia wendi na ũhoti wa Jehova wa kũhe andũ ake hinya wa gwĩka wendi wake o na hĩndĩ ĩrĩa kũroneka ta gũtangĩhotekeka. Rora wone ũrĩa cionereria icio ingĩgwĩkĩra hinya.

6, 7. Nĩ maũndũ marĩkũ ma bata tũngĩĩruta kuumana na ũhootani wa Aisiraeli?

⁶ Ihinda inini kuuma Aisiraeli mahonokio kuuma ũkombo-inĩ Misiri na njĩra ya kĩama, nĩ maatharĩkĩirũo nĩ Aamaleki. Arĩ na ũmĩrĩru, Joshua nĩ aarũmĩrĩire ũtongoria wa Musa na agĩtongoria Aisiraeli mbaara-inĩ. Kahinda-inĩ o kau, Musa akĩoya Haruni na Huri makĩambata kĩrĩma-inĩ kĩarĩ hakuhĩ, handũ monaga ũrĩa mbaara ĩyo ĩrathiĩ na mbere. Hihi athuri acio atatũ nĩ kũũra moragĩra mbaara ĩyo nĩ ũndũ wa guoya? Aca.

⁷ Musa aahũthĩrire njĩra yamateithirie kũhootana mbaara ĩyo. Aikarire oete moko make na igũrũ anyitĩte rũthanju rwa Ngai. Hĩndĩ ĩrĩa yothe moko ma Musa maakoragwo igũrũ Jehova nĩ aahotithagia Aisiraeli kũhootana mbaara ĩyo. No hĩndĩ ĩrĩa moko ma Musa maanogaga akamacokia thĩ, Aamaleki nao maambagĩrĩria kũhootana. Haruni na Huri magĩciria o na ihenya, “magĩkĩoya ihiga makĩmũigĩra [Musa] thĩ, akĩrĩikarĩra; nao Haruni na Huri makĩmũnyita moko mamaambararĩtie na igũrũ, ũmwe akamũnyita guoko kũmwe, nake ũrĩa ũngĩ akamũnyita guoko kũrĩa kũngĩ; namo moko make magĩikara o ro ũguo marũmĩtio o nginya hĩndĩ ĩrĩa riũa rĩathũire.” Guoko kwa Ngai kũrĩ hinya, nĩ kwahotithirie Aisiraeli kũhootana mbaara ĩyo.—Tham. 17:8-13.

8. (a) Asa eekire atĩa rĩrĩa njeshi ya Ethiopia yendaga kũhũũra Juda? (b) Tũngĩĩgerekania atĩa na ũrĩa Asa eehokire Jehova?

⁸ Jehova ningĩ nĩ onanirie matukũ-inĩ ma Mũthamaki Asa atĩ guoko gwake ti kuonju. Bibilia nĩ yarĩtie ũhoro wa mbaara nyingĩ. No mbũtũ ĩrĩa nene makĩria ĩgwetetwo nĩ ya Zera Mũkushi [Mũethiopia]. Aarĩ na thigari 1,000,000 ciarĩ na ũmenyeru. Njeshi ya  Ethiopia yarĩ hakuhĩ maita merĩ ĩkĩringithanio na njeshi ya Asa. Ũngĩarĩ ũndũ mũhũthũ harĩ Asa gũkorũo na mĩtangĩko na guoya na aregerie moko make. Handũ ha ũguo, Asa aakaĩire Jehova akĩmũhoya ũteithio. Ũngĩonekire ũrĩ ũndũ mũritũ mũno harĩ Asa kũhootana mbaara ĩyo, ĩndĩ “harĩ Ngai maũndũ mothe no mahoteke.” (Mat. 19:26) Jehova nĩ onanirie hinya wake na ‘akĩhũrĩra Akushi mbere ya Asa’ ũrĩa ‘warũmĩrĩire Jehova na ngoro yake yothe matukũ make mothe.’—2 Maũ. 14:8-13; 1 Ath. 15:14.

9. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũtaagirĩrĩirie Nehemia gwaka rĩngĩ rũthingo rwa Jerusalemu? (b) Jehova aacokirie ihoya rĩa Nehemia na njĩra ĩrĩkũ?

⁹ Ta wĩcirie ũrĩa Nehemia aaiguire rĩrĩa aathire Jerusalemu. Itũũra rĩu rĩtiarĩ na ũgitĩri wa kũigana, na Ayahudi nĩ maakuĩte ngoro mũno. Thũ iria ciokagĩrĩra Ayahudi nĩ ciatũmire maregerie moko, magĩtiga gwaka rũthingo rwa Jerusalemu. Hihi Nehemia o nake nĩ eetĩkĩririe ũndũ ũcio ũtũme aregerie moko nĩ ũndũ wa gũkua ngoro? Aca. O ta Musa, Asa, na ndungata ingĩ njĩhokeku cia Jehova, Nehemia nĩ aarĩ na mũtugo wa kwĩhoka Jehova kũgerera mahoya. Na noguo eekire nginya ihinda-inĩ rĩu. O na gũtuĩka Ayahudi monaga ũndũ ũcio ũrĩ mũhĩnga mũnene, Jehova nĩ aacokirie ihoya rĩa Nehemia rĩa kũhoya ũteithio. Aahũthĩrire ‘hinya wake mũnene’ na ‘guoko gwake kwĩ hinya’ gwĩkĩra hinya moko ma Ayahudi marĩa maaregerete. (Thoma Nehemia 1:10; 2:17-20; 6:9.) Hihi nĩ wĩtĩkĩtie atĩ mahinda-inĩ maya Jehova nĩ arahũthĩra ‘hinya wake mũnene’ na ‘guoko gwake kwĩ hinya’ gwĩkĩra ndungata ciake hinya?

10, 11. (a) Nĩ njĩra irĩkũ Shaitani ahũthagĩra nĩguo atũme tũregerie moko maitũ? (b) Jehova ahũthagĩra kĩĩ gũtũũmĩrĩria na gũtũhe hinya? (c) Ũgunĩkĩte atĩa nĩ gĩthomo gĩa gĩtheokrasi?

¹⁰ No tũkorũo na ma atĩ Mũcukani ndarĩ hĩndĩ angĩtĩkĩra kũregeria moko make ũhoro-inĩ wĩgiĩ gũtũma tũtige gũtungatĩra Jehova. Ahũthagĩra maheeni na mĩkaana kuuma kũrĩ thirikari, atongoria a ndini, na aregenyũki. Muoroto wake ũkoragwo ũrĩ ũrĩkũ? Ũkoragwo ũrĩ gũtũma tũregerie moko maitũ wĩra-inĩ wa kũhunjia ũhoro ũrĩa mwega wa Ũthamaki. No Jehova nĩ akoragwo eharĩirie gũtũhe hinya kũgerera roho wake mũtheru. (1 Maũ. 29:12) Nĩ wega tũmũhoyage roho ũcio wake nĩguo tũhotage gwĩtiria moritũ marĩa mothe tũngĩreherũo nĩ Shaitani na mũtabarĩre wake mũũru. (Thab. 18:39; 1 Kor. 10:13) Nĩ tũkenaga nĩ ũndũ wa gũkorũo na Kiugo kĩa Ngai kĩrĩa aandĩkithirie na roho wake. Ningĩ ta wĩcirie ũhoro wa irio cia kĩĩroho iria tũheagwo o mweri. Ciugo iria irĩ thĩinĩ wa Zekaria 8:9, 13 (thoma) ciaaririo rĩrĩa hekarũ ĩrĩa yarĩ Jerusalemu yakagwo rĩngĩ, na nĩ cia bata mũno harĩ ithuĩ.

¹¹ Ningĩ nĩ twĩkĩragwo hinya nĩ gĩthomo kĩrĩa tũheagwo mĩcemanio-inĩ itũ ya Gĩkristiano, igomano-inĩ, na thĩinĩ wa cukuru cia gĩtheokrasi. Maũndũ macio tũrutagwo no matũteithie gũthiĩ na mbere gũtungatĩra Jehova, kwĩigĩra mĩoroto ya kĩĩroho na kũhingia maũndũ maingĩ marĩa twĩhokeirũo tũrĩ Akristiano. (Thab. 119:32) Hihi nĩ wĩkagĩra kĩyo nĩguo gĩthomo kĩu gĩgũteithie kũgĩa na hinya?

12. Nĩ atĩa tũbatiĩ gwĩka nĩguo tũikare tũrĩ na hinya kĩĩroho?

¹² Jehova nĩ aateithirie Aisiraeli kũhoota Aamaleki na njeshi ya Ethiopia, na akĩhe Nehemia na Ayahudi arĩa angĩ hinya wa kũrĩkia mwako ũrĩa maarĩ naguo. O na ithuĩ Jehova nĩ arĩtũheaga hinya wa gũikara tũrĩ ehokeku rĩrĩa twacemania na ũkararia, rĩrĩa andũ maaga gũkenio nĩ ũhoro ũrĩa mwega, na rĩrĩa tũrĩ na mĩtangĩko, nĩguo tũthiĩ na mbere kũruta wĩra wa kũhunjia.  (1 Pet. 5:10) Tũtiĩrĩgagĩrĩra Jehova atũringĩre ciama. Handũ ha ũguo, no mũhaka tũhingie itemi ritũ. Gwĩka ũguo nĩ hamwe na gũthoma Kiugo kĩa Ngai o mũthenya, kũhaaragĩria na gũthiĩ mĩcemanio o kiumia, kũrĩaga irio cia kĩĩroho kũgerera wĩruti wa mũndũ kĩũmbe na ũthathaiya wa famĩlĩ, na hĩndĩ ciothe kwĩhokaga Jehova kũgerera mahoya. Rekei tũtikanetĩkĩrie maũndũ mangĩ maingĩrĩre njĩra icio Jehova ahũthagĩra gũtwĩkĩra hinya na gũtũũmĩrĩria. Ũngĩona moko maku nĩ maregerete harĩ ũmwe wa maũndũ macio, hoya Jehova agũteithie. Nĩ ũkuona ũrĩa roho wake ‘ũrĩkuongagĩrĩra hinya, ũgakũhe wendi o hamwe na ũhoti wa gwĩka maũndũ mothe marĩa endaga.’ (Afil. 2:13) No nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩka nĩguo wĩkĩrage hinya moko ma arĩa angĩ?

13, 14. (a) Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe aagĩire na hinya atĩa thutha wa mũtumia wake gũkua? (b) Tũngĩteithia arĩa angĩ na njĩra irĩkũ?

¹³ Jehova nĩ atũheete aarĩ na ariũ a Ithe witũ thĩinĩ wa thĩ yothe mangĩtũmĩrĩria. Ririkana atĩ mũtũmwo Paulo aandĩkire ũũ: “Ĩkĩrai hinya moko marĩa matarĩ na hinya o na maru marĩa maregerete na mũikarage mũkĩrũngaga njĩra cia makinya manyu.” (Ahib. 12:12, 13) Akristiano aingĩ a karine ya mbere nĩ moomĩrĩirio na njĩra ta ĩyo, na noguo kũrĩ nginya ũmũthĩ. Thutha wa mũrũ wa Ithe witũ ũmwe gũkuĩrũo nĩ mũtumia wake na gũcemania na maũndũ mangĩ maritũ oigire ũũ: “Nĩ nderutire atĩ tũtingĩthuura magerio marĩa tũgũcemania namo, ihinda rĩrĩa megũka o na kana maita marĩa tũgũcemania namo. Mahoya na wĩruti wakwa makoretwo marĩ ta kagooti karĩa mũndũ ũtoĩ gũtubĩra ekagĩra nĩguo ndakarikĩre maĩ-inĩ. Ningĩ ũteithio ũrĩa heagwo nĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ nĩ ũnyũmagĩrĩria mũno. Nĩ nyonete bata wa gũthondeka ũrata mwega na Jehova mbere ya maũndũ maritũ mokĩte.”

¹⁴ Haruni na Huri nĩ maanyitĩrĩire moko ma Musa rĩrĩa Aisiraeli marũaga. O na ithuĩ no twethe njĩra iria tũngĩteithia arĩa angĩ nacio. Andũ arĩkũ? Arĩa marathumbũka nĩ ũndũ wa mathĩna ma ũkũrũ, mathĩna ma mwĩrĩ, arĩa marakarario nĩ andũ a famĩlĩ ciao, arĩa makoragwo na ihooru, kana arĩa makuĩrĩirũo nĩ mũndũ mendete. Ningĩ no tũteithie andũ ethĩ arĩa maratindĩkĩrĩrio meke maũndũ moru kana macarie ũgaacĩru mũtabarĩre-inĩ ũyũ wa maũndũ hihi na njĩra ya gĩthomo, mbeca kana mawĩra manene. (1 Thes. 3:1-3; 5:11, 14) Caria njĩra cia kuonia arĩa angĩ atĩ nĩ ũkenagio nĩo mũrĩ Nyũmba-inĩ ya Ũthamaki, mũkĩhunjia, rĩrĩa mũrarĩanĩra kana mũkĩaranĩria na thimũ.

15. Ciugo njega ingĩhutia Akristiano arĩa angĩ atĩa?

¹⁵ Thutha wa Asa kũhootana mbaara-inĩ, mũnabii Azaria aamũmĩrĩirie hamwe na andũ ake na ciugo ici: “No rĩrĩ, inyuĩ gĩai na hinya, na mũtikareke moko manyu magũũtare; nĩ gũkorũo wĩra wanyu nĩũkaheanĩrũo mũcara waguo.” (2 Maũ. 15:7) Ciugo icio ciatũmire Asa eke mogarũrũku maingĩ nĩguo acokie ũthathaiya wa ma. Ũndũ ũmwe na ũguo, ciugo ciaku njega no ihutie arĩa angĩ na njĩra nene mũno. No ũmateithie matungatĩre Jehova biũ. (Thim. 15:23) Na ũrĩ mĩcemanio-inĩ, no wĩkĩre arĩa angĩ hinya kũgerera kuoya guoko na kuuga ũndũ wa kũmaaka.

16. O ta Nehemia-rĩ, nĩ na njĩra irĩkũ athuri mangĩkĩra moko ma Akristiano arĩa angĩ hinya? Taarĩria ũrĩa Akristiano arĩa angĩ magũteithĩtie.

¹⁶ Magĩteithio nĩ Jehova, Nehemia na Ayahudi arĩa angĩ nĩ maagĩire na hinya makĩhota kũruta wĩra. Maarĩkirie gwaka rũthingo rwa Jerusalemu na thikũ 52 tu. (Neh. 2:18; 6:15, 16) Nehemia to kũrũgamĩrĩra aarũgamagĩrĩra wĩra ũcio. Nĩ aanyitanagĩra  nao gwaka rũthingo rũu rwa Jerusalemu. (Neh. 5:16) O ta ũguo, athuri aingĩ a kĩũngano nĩ megerekanagia na Nehemia na njĩra ya gũteithĩrĩria mĩako-inĩ kana harĩ gũtheria na kũmenyerera Nyũmba yao ya Ũthamaki. Rĩrĩa manyitanĩra ũtungata-inĩ na aarĩ na ariũ a Ithe witũ na mamacerera, nĩ momagĩrĩria arĩa makoragwo maagĩte hinya.—Thoma Isaia 35:3, 4.

17, 18. Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũngĩkorũo na ma naguo rĩrĩa tũrĩ na mathĩna na mĩtangĩko?

¹⁷ Gũtungatĩra Jehova tũrĩ hamwe na aarĩ na ariũ a Ithe witũ nĩ gũtũmaga tũkorũo na ũrũmwe. Ningĩ nĩ gũtũteithagia tũkorũo na ũrata wa gũtũũra, na tũgakorũo na ũũma harĩ irathimo iria tũgakenera rungu rwa Ũthamaki wa Ngai. Rĩrĩa twekĩra hinya moko ma arĩa angĩ nĩ tũmateithagia kũrũa na maũndũ marĩa mangĩmoraga ngoro na makahota gũtũũria muonere mwega na kĩĩrĩgĩrĩro kĩa mahinda mokĩte. Makĩria ma ũguo, rĩrĩa twateithia andũ arĩa angĩ nĩ tũgĩaga na hinya na tũkahota kũiga meciria maitũ harĩ mahinda marĩa marĩ mbere.

¹⁸ Kwĩruta ũrĩa Jehova aateithirie na akĩgitĩra ndungata ciake mahinda mahĩtũku, kũbatiĩ gũtũteithie gũkorũo na wĩtĩkio mũrũmu na kwĩhoka Jehova mahinda-inĩ maya. Kwoguo rĩrĩa wacemania na hatĩka na moritũ, ‘ndũkanareke moko maku maregere.’ Handũ ha ũguo, aria na Jehova kũgerera mahoya na ũreke guoko gwake kũrĩ hinya gũkũmĩrĩrie na gũgũtongorie irathimo-inĩ cia Ũthamaki.—Thab. 73:23, 24.