Jehova Nĩ Onganithagia Andũ Ake Me Gĩkeno
Jehova Nĩ Onganithagia Andũ Ake Me Gĩkeno
“Andũ a mĩthemba yothe, arũme, na andũ-a-nja, na andũ arĩa anyinyi, o na mũndũ wa kũngĩ ũrĩa ũrĩ gwaku mũciĩ, nĩũkamonganithia.”—GŨCOK. 31:12.
ŨNGĨCOKIA ATĨA?
Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tuuge atĩ irũrũngano ikoretwo irĩ cia bata mũno historĩ-inĩ ya andũ a Jehova?
Nĩ maũndũ marĩkũ Aisiraeli a tene maabataraga gwĩka nĩguo mathiĩ ciathĩ cia Jerusalemu?
Nĩkĩ ndwagĩrĩirũo gũtĩĩra kĩrũrũngano?
1, 2. Nĩ maũndũ marĩkũ megiĩ irũrũngano cia gĩtheokrasi tũkwarĩrĩria?
IIRŨRŨNGANO cia kĩĩmabũrũri na cia ng’ongo ikoretwo irĩ cia bata mũno historĩ-inĩ ya mahinda maya ya Aira a Jehova, kwa ihinda rĩrĩa aingĩ aitũ mangĩririkana. Aingĩ aitũ twanathiĩ imwe cia irũrũngano icio cia gĩkeno, kana hihi twanathiĩ nyingĩ ciacio mĩaka-inĩ ĩrĩa mĩhĩtũku.
2 Mĩaka ngiri nyingĩ mĩhĩtũku, andũ a Ngai nĩ meekaga irũrũngano ta icio. Nĩ tũkwarĩrĩria irũrũngano imwe cia hĩndĩ ya Bibilia, tuone maũndũ marĩa maringaine gatagatĩ-inĩ ka irũrũngano cia tene na cia mahinda maya, na twarĩrĩrie ũguni ũrĩa umanaga na gũcithiĩ.—Thab. 44:1; Rom. 15:4.
IRŨRŨNGANO CIA BATA, CIA TENE NA CIA MAHINDA MAYA
3. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ wekĩkire kĩrũrũngano-inĩ kĩa mbere kĩa andũ a Jehova kĩrĩa kĩgwetetwo thĩinĩ wa Bibilia? (b) Aisiraeli meetagwo atĩa nĩguo mongane hamwe?
3 Kĩrũrũngano kĩrĩa gĩekĩirũo Kĩrĩma-inĩ gĩa Sinai nĩkĩo kĩarĩ kĩrũrũngano kĩnene kĩa mbere kĩa andũ a Ngai gĩa kũrutana maũndũ ma kĩĩroho. Nĩ ma, kĩarĩ kĩa bata historĩ-inĩ ya ũthathaiya wa ma. Ihinda-inĩ rĩu rĩa gĩkeno, rĩrĩa arĩa marĩ ho matangĩariganĩirũo o rĩ, Jehova nĩ onirie Aisiraeli hinya wake rĩrĩa aamaheire Watho wake. (Tham. 19:2-9, 16-19; thoma Thama 20:18; Gũcokerithia Maathani 4:9, 10.) Kĩrũrũngano kĩu kĩarĩ ũndũ wa bata harĩ maũndũ marĩa Ngai acokire gwĩkĩra Israeli. Kahinda kanini thutha ũcio, Jehova nĩ aathondekire njĩra ya kũũnganithagia andũ ake. Aathire Musa athondeke tũrumbeta twĩrĩ twa betha, tũrĩa tũngĩahũthĩrirũo gwĩta “kĩrĩndĩ kĩu gĩothe” gĩĩcokanĩrĩrie “ mũromo-inĩ wa hema-ya-gũtũnganwo.” (Ndar. 10:1-4) Ta hũũra mbica gĩkeno kĩrĩa gĩakoragwo kuo hĩndĩ ta ĩyo!
4, 5. Irũrũngano iria ciatongoririo nĩ Musa na Joshua ciarĩ cia bata mũno nĩkĩ?
4 Mũthia-inĩ wa rũgendo rwa Aisiraeli rwa mĩaka 40 werũ-inĩ, ihinda-inĩ rĩu rĩarĩ rĩa bata historĩ-inĩ ya rũrĩrĩ rũu rwerũ, Musa nĩ aacokanĩrĩirie Aisiraeli. Maarorete kũingĩra Bũrũri wa Kĩĩranĩro. Rĩu rĩarĩ ihinda rĩagĩrĩru rĩa Musa kũririkania ariũ a Ithe maũndũ marĩa mothe Jehova aamekĩire na marĩa mothe angĩacokire kũmekĩra.—Gũcok. 29:1-15; 30:15-20; 31:30.
5 No kũhoteke kĩrũrũngano-inĩ oro kĩu, Musa nĩ eerire andũ atĩ nĩ kũngĩakoragwo na kĩrũrũngano kĩa mwanya na ũrutani harĩ andũ a Ngai. Mĩaka-inĩ ya Thabatũ hĩndĩ ya Ciathĩ cia Ithũnũ, athuri, atumia, ciana, na ageni arĩa maatũũraga Israeli magĩrĩirũo kũnganaga handũ harĩa Jehova angĩathurire, ‘nĩ getha maigue, na merute gwĩtigĩra Jehova Ngai, na mamenyagĩrĩre gwĩka o ta ũrĩa ciugo ciothe cia watho ciatariĩ.’ (Thoma Gũcokerithia Maathani 31:1, 10-12.) Kwoguo kahinda-inĩ kau thĩinĩ wa historĩ ya andũ a Ngai, kũroneka atĩ nĩ maagĩrĩirũo kũnganaga kaingĩ nĩguo merute kiugo kĩa Jehova na mĩoroto yake. Rĩrĩa Aisiraeli maarĩkirie kwĩgwatĩra Bũrũri wa Kĩĩranĩro o na mathiũrũrũkĩirio nĩ ndũrĩrĩ iria ciathathayagia Ngai cia maheeni, Joshua nĩ onganithirie Isiraeli othe ena muoroto wa gwĩkĩra hinya itua rĩao rĩa gũtũũria wĩhokeku harĩ Jehova. Nao andũ, magĩcokia na mwĩhĩtwa atĩ marĩtungatagĩra Ngai.—Josh. 23:1, 2; 24:1, 15, 21-24.
6, 7. Nĩkĩ kĩngĩtũma tuuge atĩ irũrũngano cia andũ a Jehova cia mahinda maya nĩ ikoretwo irĩ cia bata mũno?
6 O na historĩ-inĩ ya mahinda maya ya andũ a Jehova, nĩ gũkoretwo na irũrũngano cia bata—iria ciarehire mogarũrũku manene harĩ maũndũ ma gĩtheokrasi kana ũtaũku wa Kĩĩmandĩko. (Thim. 4:18) Kĩrũrũngano kĩa mbere kĩnene kĩrĩa Arutwo a Bibilia meekire thutha wa Mbaara ya I ya Thĩ gĩekirũo mwaka wa 1919, Cedar Point, Ohio, Amerika (U.S.) Kĩrũrũngano kĩu, kĩrĩa kĩarĩ na andũ 7,000, kĩririkanagwo nĩ ũndũ wa kwambĩrĩrio gwa kambĩini nene ya kũhunjia. Mwaka wa 1922, hĩndĩ ya kĩrũrũngano gĩa thikũ kenda oro kũu, andũ nĩ mekĩrirũo ngoro na njĩra nene nĩ Joseph F. Rutherford, ũrĩa werire athikĩrĩria ake ũũ: “Tuĩkai aira ehokeku na a ma a Mwathani. Thiĩi na mbere kũrũa nginya rĩrĩa matigari mothe ma Babuloni magakorũo mathirĩte. Heanai ndũmĩrĩri kũndũ guothe. Thĩ yothe no mũhaka ĩmenye atĩ Jehova nĩ Ngai na atĩ Jesu Kristo nĩ Mũthamaki wa athamaki na Mwathani wa athani. Ũyũ nĩguo mũthenya wa mĩthenya. Onei, rĩu Mũthamaki nĩ arathana! Inyuĩ nĩ inyuĩ a kũmũmenyithania harĩ kĩrĩndĩ. Nĩ ũndũ ũcio anĩrĩrai, anĩrĩrai, anĩrĩrai, Mũthamaki na ũthamaki wake.” Arĩa marĩ kuo o hamwe na andũ a Ngai thĩ yothe, nĩ maiyũkirie ũndũ ũcio makenete mũno.
7 Nakuo Columbus, Ohio, mwaka wa 1931, Arutwo a Bibilia nĩ maakenire mũno gwĩtĩkĩra rĩĩtwa Aira a Jehova. Thutha ũcio mwaka wa 1935, Washington, D.C., Mũrũ wa Ithe witũ Rutherford nĩ aataarĩirie nĩ a “kĩrĩndĩ kĩingĩ,” kĩrĩa ibuku rĩa Kũguũrĩrio riugaga atĩ ‘kĩrũgamĩte mbere ya gĩtĩ kĩrĩa gĩa ũthamaki na mbere ya Gatũrũme.’ (Kũg. 7:9-17) Mwaka wa 1942, hĩndĩ ya Mbaara ya II ya Thĩ, Nathan H. Knorr nĩ aarutire mĩario yarĩ ya gũcanjamũra mũno, “Thayũ—Hihi Nĩ Ũgũtũũra?” Mĩario-inĩ ĩyo, nĩ aamenyithanirie “nyamũ ndune” ĩrĩa ya Kũguũrĩrio 17 na akĩonania atĩ no kũngĩakorirũo na wĩra mũingĩ wa kũhunjia thutha wa mbaara.
8, 9. Nĩ kĩĩ gĩtũmĩte irũrũngano imwe ikorũo irĩ cia gũcanjamũra mũno?
8 Mĩario ĩmwe yarĩ ya mwanya Kĩrũrũngano-inĩ kĩa “Ndũrĩrĩ Irĩ na Gĩkeno” mwaka wa 1946, Cleveland, Ohio, nĩ “Moritũ ma Gwaka Rĩngĩ na Kwandandũra,” ĩrĩa yarutirũo nĩ Mũrũ wa Ithe witũ Knorr. Akĩaria ũhoro wa ũrĩa andũ maakenirio nĩ mĩario ĩyo, ũmwe wa arĩa maarĩ kuo aandĩkire ũũ: “Nĩ ndagĩire na mweke wa gũkorũo thutha wake hau aaragĩria hwaĩ-inĩ ũcio, na rĩrĩa aataragĩria ũhoro wa wĩra agĩcoka akĩgweta mĩbango ya kwararamia mũciĩ wa Betheli ya Brooklyn na kĩganda, mbugĩrĩrio ya athikĩrĩria ĩkĩneneha makĩria. O na gũtuĩka mũndũ ndangĩakũranire mothiũ arĩ rĩarĩrio-inĩ, nĩ angĩamenyire atĩ andũ acio nĩ akenu.” Kĩrũrũngano-inĩ gĩa kĩĩmabũrũri Taũni-inĩ ya New York mwaka wa 1950, athikĩrĩria nĩ maakeneire kwamũkĩra New World Translation of the Christian Greek Scriptures, gĩcunjĩ kĩa mbere kĩa Bibilia ya kĩĩrĩu ĩrĩa yacokirie rĩĩtwa rĩa Ngai harĩa rĩagĩrĩire thĩinĩ wa Kiugo gĩake.—Jer. 16:21.
9 Irũrũngano iria Jehova onganithirie Aira ake ehokeku thutha wa mahinda ma mĩnyamaro kana mĩkaana o nacio ciarĩ cia gũcanjamũra mũno. Adolf Hitler nĩ eehĩtĩte kũniina Aira a Jehova bũrũri-inĩ wa Njĩrĩmani, ĩndĩ, Aira a Jehova 107,000 maiyũrire kĩhaaro kĩrĩa we na thigari ciake monganaga kĩa Nuremberg kĩrũrũngano-inĩ kĩa mwaka wa 1955. Aingĩ arĩa marĩ kuo matiahotire kwĩgirĩrĩria maithori ma gĩkeno! Gatagatĩ-inĩ ka arĩa 166,518 maathiĩte irũrũngano ithatũ cia “Ujitoaji-Kimungu” iria ciekĩirũo Poland mwaka wa 1989, kwarĩ na andũ aingĩ kuuma mabũrũri marĩa maarĩ ma Ũrũmwe wa Sovieti na Czechoslovakia, hamwe na mabũrũri mangĩ ma Rũraya ya Irathĩro. Harĩ amwe ao, rĩu rĩarĩ rita rĩa mbere gũthiĩ kĩgomano kĩa andũ a Ngai makĩrĩte 15 kana 20. Ningĩ ta hũũra mbica gĩkeno kĩrĩa kĩarĩ Kĩrũrũngano-inĩ gĩa Kĩĩmabũrũri kĩa “Ufundishaji wa Kimungu” mwaka wa 1993 kũrĩa Kiev, bũrũri-inĩ wa Ukraine, kũrĩa andũ 7,402 maabatithirio—ũbatithio ũrĩa mũnene mũno wanekwo wa Aira a Jehova.—Isa. 60:22; Hag. 2:7.
10. Nĩ irũrũngano irĩkũ ikoretwo irĩ cia bata mũno harĩ we, na nĩkĩ?
10 No gũkorũo nĩ harĩ irũrũngano imwe cia ng’ongo kana cia kĩĩmabũrũri ũririkanaga mũno. Hihi nĩ ũririkanaga kĩrũrũngano kĩa mbere gũthiĩ kana hihi kĩrĩa wabatithĩirio? Icio ciarĩ irũrũngano cia bata mũno harĩ we. Tũũra ũririkanaga maũndũ macio!—Thab. 42:4.
NĨ MAHINDA MAKORAGWO MARĨ MA GĨKENO
11. Nĩ mĩbango ĩrĩkũ ya kũnganaga Ngai aathondekete thĩinĩ wa Isiraeli ya tene?
11 Jehova oigĩte Aisiraeli monganage Jerusalemu maita matatũ o mwaka—hĩndĩ ya Gĩathĩ kĩa Mĩgate Ĩtarĩ Mĩimbie, Gĩathĩ gĩa Ciumia (kĩrĩa gĩacokire gwĩtwo Bendegothito), na Gĩathĩ gĩa Ithũnũ. Ũhoro-inĩ ũciĩgiĩ-rĩ, Ngai aathanĩte ũũ: “Nĩ mahinda matatũ o mwaka arũme othe thĩinĩ wanyu marĩthiaga kwĩonania mbere ya Mwathani Jehova.” (Tham. 23:14-17) Nĩ ũndũ wa kũmenya ũguni mũnene wa ciathĩ icio, athuri aingĩ maathiaga hamwe na famĩlĩ yao ĩrĩ yothe.—1 Sam. 1:1-7; Luk. 2:41, 42.
12, 13. Gũthiĩ ciathĩ-inĩ cia o mwaka kwabataraga maũndũ marĩkũ harĩ Aisiraeli aingĩ?
12 Ta wĩcirie ũrĩa rũgendo rũu rwakoragwo rũtariĩ harĩ famĩlĩ ya Mũisiraeli. Kwa ngerekano, Jusufu na Mariamu maathiaga rũgendo rwa kiromita 100 kuuma Nazarethi nginya Jerusalemu. Hihi ũkuona ta ũngĩoya ihinda rĩigana atĩa gũthiĩ rũgendo ta rũu na magũrũ, wĩna twana tũnini? Ũhoro ũrĩa wandĩkĩtwo wĩgiĩ rĩrĩa Jesu aacerete Jerusalemu arĩ kahĩĩ wonanagia atĩ andũ a famĩlĩ na arata nĩ maathiaga rũgendo rũu me hamwe. Ta wĩcirie ũrĩa gwakoragwo magĩthiĩ, makĩruga irio me hamwe na magĩcaria gwa gũkoma marĩ kũndũ matoĩ wega. O na kũrĩ ũguo, gũtiakoragwo na mogwati maingĩ amu mwana wa mĩaka 12 ta Jesu nĩ aaheagwo wĩyathi mũna. Githĩ ti hinya mũno mahinda ta macio mangĩariganĩire, na makĩria harĩ andũ ethĩ!—Luk. 2:44-46.
13 Rĩrĩa Aisiraeli maahurunjũkire makiuma bũrũri wao-rĩ, arĩa maathiaga ciathĩ icio moimaga mabũrũri-inĩ maingĩ. Hĩndĩ ya Bendegothito ya mwaka wa 33 Mahinda Maitũ (M.M.), Ayahudi na arĩa maagarũrĩte wĩtĩkio monanirie nĩ matĩĩte ciathĩ icio na njĩra ya gũthiĩ Jerusalemu moimĩte kũndũ ta Italia, Lubia, Kirete, Asia, na Mesopotamia.—Atũm. 2:5-11; 20:16.
14. Aisiraeli maagunĩkaga atĩa mathiĩ ciathĩ icio cia o mwaka?
14 Harĩ Aisiraeli ehokeku, ũndũ ũrĩa warĩ wa bata na maathingataga mũno magĩthiĩ ng’endo icio nĩ maũndũ ma kĩĩroho—gũkenera gũthathaiya Jehova hamwe na makiri ma arĩa mokĩte gũkũngũĩra. Ũndũ ũcio wakoragwo na moimĩrĩro marĩkũ harĩ arĩa maathiaga? Macokio no moneke thĩinĩ wa ciugo iria Jehova aathĩte andũ ake ũhoro-inĩ wĩgiĩ Ciathĩ cia Ithũnũ: “Ũkenagĩre gĩathĩ-inĩ kĩu gĩaku, wee mwene, o na mũrũguo, na mwarĩguo, na ndungata yaku ya mũndũ mũrũme, o na ya mũndũ-wa-nja, na Mũlawii, na mũndũ wa kũngĩ, na mwana wa ngoriai, o na mũtumia wa ndigwa, arĩa marĩ gwaku mũciĩ. Gĩathĩ kĩu kĩa Jehova Ngai waku, ũkagĩaga nakĩo o handũ harĩa Jehova agathura, kĩnine mĩthenya mũgwanja; nĩ gũkorũo Jehova Ngai waku nĩagakũrathimĩra indo ciaku ciothe ciumie, o na akũrathime mawĩra-inĩ mothe marĩa ũkaruta na moko maku, nĩũkaiyũrũo nĩ gĩkeno.”—Gũcok. 16:14, 15; thoma Luka 11:28.
TWAGĨRĨIRŨO GŨKENAGĨRA IRŨRŨNGANO CIA MAHINDA MAYA NĨKĨ?
15, 16. Nĩ maũndũ marĩkũ ũrĩ weima nĩguo ũthiĩ irũrũngano? Nĩkĩ gwĩka ũguo nĩ kwagĩrĩire?
15 Githĩ irũrũngano icio cia tene ti cionereria njega mũno harĩ andũ a Ngai ũmũthĩ! O na gũtuĩka maũndũ maingĩ nĩ macenjetie ihinda-inĩ rĩrĩa rĩhĩtũku, maũndũ ma bata megiĩ irũrũngano maticenjetie. Mahinda-inĩ ma Bibilia, arĩa maathiaga irũrũngano no mũhaka mangĩeimire nĩguo mathiĩ. Na ũmũthĩ noguo aingĩ mekaga. No irathimo iria monaga nĩ nyingĩ. Irũrũngano icio ciakoragwo irĩ cia bata—na o na rĩu no cia bata maũndũ-inĩ ma kĩĩroho. Nĩ itũteithagia kũgĩa na ũmenyo na ũtaũku ũrĩa tũrabatara nĩguo tũtũũrie ũkuruhanu mwega na Ngai. Irũrũngano nĩ itũteithagia ũrĩa tũngĩhũthĩra maũndũ marĩa tweruta, gwĩthema mathĩna, na igatwĩkĩra ngoro tũthingate maũndũ marĩa mangĩtũcanjamũra handũ ha marĩa mangĩtũritũhĩra.—Thab. 122:1-4.
16 Arĩa mathiaga irũrũngano nĩ magĩaga na gĩkeno. Riboti ĩmwe ĩgiĩ kĩrũrũngano kĩnene gĩekirũo 1946 yoigire ũũ: “Warĩ ũndũ wa gĩkeno kwĩrorera Aira a Jehova ngiri nyingĩ mokĩte, na wa gĩkeno o na makĩria gũthikĩrĩria gĩkundi kĩa ahũri a nyĩmbo makĩnyitanĩra na athikĩrĩria kũina nyĩmbo cia Ũthamaki na mũgambo mũnene makĩgooca Jehova.” Rĩboti ĩyo yongereire ũũ: “Rũhonge rwa Wĩrutĩri rwandĩkithirie erutĩri kuuma kũrĩ arĩa mokĩte a kũruta wĩra honge-inĩ ciothe, tondũ nĩ maakenagĩra gũtungatĩra aira arĩa angĩ.” Hihi wee nĩ ũrĩ wakorũo na gĩkeno ta kĩu hĩndĩ ya irũrũngano cia ng’ongo na cia kĩĩmabũrũri?—Thab. 110:3; Isa. 42:10-12.
17. Mĩbango ya ũrĩa irũrũngano ciĩkagwo ĩcenjetie atĩa mahinda-inĩ ma ica ikuhĩ?
17 Maũndũ mamwe nĩ macenjetie ũhoro-inĩ wĩgiĩ ũrĩa irũrũngano ciĩkagwo. Kwa ngerekano, andũ amwe a Ngai nĩ maririkanaga rĩrĩa irũrũngano ciekagwo nginya thikũ inyanya! Gwakoragwo na icunjĩ cia rũcinĩ, thutha wa mĩaraho, na hwaĩ-inĩ. Programu nĩ yakoragwo na ihinda rĩa gũthiĩ kũhunjia. Icunjĩ imwe ciambagĩrĩria thaa ithatũ rũcinĩ, na kaingĩ nĩ gwakoragwo na icunjĩ ciathiaga nginya thaa ithatũ cia ũtukũ. Erutĩri maarutaga wĩra mũingĩ ihinda inene makĩhaarĩria irio cia rũcinĩ, cia mũthenya, na cia hwaĩ-inĩ cia arĩa mokĩte. Mahinda-inĩ maya mũtaratara wa kĩrũrũngano ũkoragwo ũrĩ wa thikũ nyinyi, na andũ o ene nĩo mehaaragĩria irio mbere nĩguo mahote gũthikĩrĩria wega maũndũ ma kĩĩroho marĩa marĩ programu-inĩ.
18, 19. Nĩ maũndũ marĩkũ ũtanyaga mũno hĩndĩ ya kĩrũrũngano, na nĩkĩ?
18 Maũndũ marĩa matũire mekagwo thĩinĩ wa programu makoragwo metereirũo mũno. ‘Irio cia hĩndĩ ĩrĩa yagĩrĩire’ cia kĩĩroho iria itũheaga ũtaũku mũrikĩru wa morathi na morutani ma Bibilia, itiheanagwo kũgerera o mĩario iki no nĩ nginya mabuku merũ marĩa marutagwo hĩndĩ ya irũrũngano. (Mat. 24:45) Kaingĩ indo ta icio iria irutagwo nĩ iteithagia andũ a ngoro theru kũmenya ma cia Maandĩko. Drama cia gũcanjamũra irutĩtwo Bibilia-inĩ nĩ ciĩkagĩra ngoro andũ akũrũ na ethĩ methuthurie na megitĩre kuumana na hatĩka cia mwĩcirĩrie ũtarĩ wa ũngai wa thĩ ĩno. Mĩario ya ũbatithio o nayo nĩ ĩtũheaga ithuothe mweke wa gũthuthuria maũndũ marĩa tũigaga mbere ũtũũro-inĩ witũ na gũkenera kwĩyonera angĩ makĩonania wĩyamũrĩri wao harĩ Jehova na njĩra ya kũbatithio.
19 Ĩĩ-ni, kuuma tene irũrũngano ikoretwo irĩ gĩcunjĩ kĩa ũthathaiya wa ma, igateithia andũ a Jehova marĩ gĩkeno mamũtungatĩre ũrĩa kwagĩrĩire hĩndĩ ya mathĩna. Mahinda ta macio nĩ matũcanjamũraga kĩĩroho, magatũhe mĩeke ya kũgĩa na arata erũ, magatũteithia gũkenera ũrũmwe wa thĩ yothe wa ariũ a Ithe witũ, na nĩ njĩra ĩmwe nene Jehova ahũthagĩra kũrathima na kũrũmbũiya andũ ake. Nĩ ma, o ũmwe witũ no twende kwĩbanga nĩguo tũhotage gũthiĩ na kũgunĩka nĩ icunjĩ ciothe cia o kĩrũrũngano.—Thim. 10:22.
[Ciũria cia wĩruti]
[Mbica karatathi ka 30]
Kĩrũrũngano gĩa kĩĩmabũrũri Taũni-inĩ ya New York 1950
[Mbica karatathi ka 32]
Mozambique
[Mbica karatathi ka 32]
Korea ya Mũhuro
