Wee wonanagia Roho wa Mũthemba Ũrĩkũ?
Wee wonanagia Roho wa Mũthemba Ũrĩkũ?
“Wega wa Mwathani witũ Jesu Kristo ũrogĩa hamwe na roho ũrĩa inyuĩ muonanagia.” —FILEM. 25, NW.
HIHI NO ŨHOTE GŨCOKIA?
Tũngĩenda gwĩciria mũno igũrũ rĩgiĩ roho ũrĩa tuonanagia nĩkĩ?
Nĩ mĩerekera ĩrĩkũ tũngĩenda gwĩthema, na tũngĩka ũguo atĩa?
Tũngĩĩka atĩa nĩguo tuonanagie roho mwega thĩinĩ wa kĩũngano?
1. Nĩ ũndũ ũrĩkũ Paulo onanirie maita maingĩ rĩrĩa aandĩkagĩra Akristiano arĩa angĩ?
AKĨANDĨKĨRA Akristiano arĩa angĩ, mũtũmwo Paulo nĩ onanirie maita maingĩ atĩ nĩ eerĩgagĩrĩra Ngai na Kristo makenio nĩ roho ũrĩa ciũngano cionanagia. Kwa ngerekano, aandĩkĩire Agalatia ũũ: “Wega wa Mwathani witũ Jesu Kristo ũrogĩa na maroho manyu, inyuĩ ariũ a Ithe witũ. Amen.” (Gal. 6:18) Nĩ mwerekera ũrĩkũ Paulo eekĩrire Akristiano ngoro magĩe naguo?
2, 3. (a) Rĩmwe na rĩmwe Paulo akĩhũthĩra kiugo “roho” aakoragwo akĩarĩrĩria ũndũ ũrĩkũ? (b) Nĩ ciũria irĩkũ tũngĩyũria ciĩgiĩ roho ũrĩa tuonanagia?
2 Paulo ahũthĩrĩte kiugo ‘roho’ haha akĩaria ũhoro wa mwerekera ũrĩa ũtũmaga tuuge kana twĩke maũndũ na njĩra ya mũthemba mũna. Mũndũ ũmwe no akorũo arĩ mũhoreri, mũcayanĩri, mũtaana, kana muohanĩri. Bibilia nĩ ĩgathagĩrĩria ‘kũhorera na gũkindĩria ngoro kana roho’ na mũndũ wa ‘ngoro horo.’ (1 Pet. 3:4; Thim. 17:27) Mũndũ ũngĩ nake no akorũo arĩ wa kĩnyũrũri, wendete indo cia kĩĩmwĩrĩ, ũrakaraga na ihenya, kana wendete kwĩyatha. Makĩria ma ũguo, angĩ nao monanagia roho ũtarĩ mũtheru, wa ũremi, o na kana wa ũkararia.
3 Kwoguo, rĩrĩa Paulo aahũthagĩra ciugo ta, “Mwathani aroikara na roho waku,” eekĩraga ngoro ariũ a Ithe monanagie roho ũrĩa ũringaine na wendi wa Ngai na ũmũndũ ta wa Kristo. (2 Tim. 4:22; thoma Akolosai 3:9-12.) Ũmũthĩ, nĩ wega twĩyũrie ũũ: ‘Niĩ nyonanagia roho wa mũthemba ũrĩkũ? Ingĩĩka atĩa nĩguo nyonanie roho ũrĩa ũkenagia Ngai na njĩra nene makĩria? Ingĩka atĩa njagagĩrie roho mwega ũrĩa kĩũngano kĩonanagia?’ Kwa ngerekano, thĩinĩ wa mũgũnda wa mahũa, o ihũa nĩ rĩongagĩrĩra ũthaka wa mũgũnda wothe kũgerera rangi warĩo mũkengu. Hihi ithuĩ tũrĩ rĩmwe rĩa “mahũa” macio matũmaga kĩũngano gĩthakare? Hatarĩ nganja, nĩ twagĩrĩirũo kwĩrutanĩria kũhaana tarĩo. Rekei rĩu tuone ũrĩa tũngĩka nĩguo tuonanagie roho ũrĩa ũkenagia Ngai.
WĨTHEME ROHO WA GŨKŨ THĨ
4. ‘Roho ũrĩa wa gũkũ thĩ’ nĩ kĩĩ?
4 Maandĩko matwĩraga ũũ: “Roho ũrĩa twaheirũo ti ũrĩa wa gũkũ thĩ; ithuĩ twaheirũo roho ũrĩa uumaga kũrĩ Ngai.” (1 Kor. 2:12) ‘Roho ũrĩa wa gũkũ thĩ’ nĩ kĩĩ? Noguo roho ũrĩa ũgwetetwo thĩinĩ wa Aefeso 2:2, ĩrĩa yugaga ũũ: “Marĩa mwarũmanagĩrĩra namo o mbere, kũringana na ũrĩa gũtũire gwĩkagwo mahinda maya tũrĩ, o na ũrĩa ũhoro wa mũnene ũrĩa wĩ na hinya rĩera-inĩ ũtariĩ, o roho ũcio ũtabanagia maũndũ make rĩu thĩinĩ wa andũ a rũciaro rũrĩa rũremu.” ‘Rĩera’ rĩu nĩ roho wa gũkũ thĩ, kana mwerekera wa meciria, na rĩtũthiũrũrũkĩirie o ta rĩera rĩrĩa tũhihagia. Rĩera rĩu rĩrĩ kũndũ guothe. Kaingĩ wonekaga kũgerera mwerekera ũrĩa ũkoragwo na andũ aingĩ ũmũthĩ wa gũtirĩ-mũndũ-ũkũnjĩra-ũrĩa-ngwĩka kana wa rũĩrĩra-ihooto-ciaku. Andũ acio nĩo “rũciaro rũrĩa rũremu” rwa thĩ ya Shaitani.
5. Andũ amwe thĩinĩ wa Isiraeli monanirie roho ũrĩkũ mũũru?
5 Mĩerekera ta ĩyo ti hĩndĩ yambĩrĩria. Matukũ-inĩ ma Musa, Kora nĩ aakararirie arĩa maatongoragia kĩũngano kĩa Isiraeli. Makĩria aaririe agĩũkĩrĩra Haruni na ariũ ake, arĩa maatungataga marĩ athĩnjĩri Ngai. No gũkorũo aaroraga kwaga gũkinyanĩra kwao. Kana akorũo oigaga Musa aarĩ na mũthutũkanio—akaheaga o andũ ao mĩeke ya ũtungata. O na kana gwatariĩ atĩa, hatarĩ nganja Kora nĩ aambĩrĩirie kũrora maũndũ na njĩra ya ũmũndũ na akĩaria ũũru igũrũ rĩgiĩ arĩa Jehova aathurĩte, akĩmeraga ũũ atarĩ na gĩtĩo: “Inyuĩ nĩmwĩĩkĩrĩire mũno . . . nĩ kĩ gĩgĩtũmaga mwĩtũũgĩrie mũgetua anene a ũũngano ũyũ wa Jehova?” (Ndar. 16:3) No taguo, Dathani na Abiramu maatetirie Musa, makĩmwĩraga atĩ ‘eendaga gwĩtũũgĩria etue mũnene wao.’ Rĩrĩa Musa aamatũmanĩire mathiĩ kũrĩ we, moigire ũũ na rũng’athio: ‘Tũtigũka!’ (Ndar. 16:12-14) Jehova ndaakenirio nĩ roho ũrĩa monanirie. Nĩ aaninire aremi acio othe.—Ndar. 16:28-35.
6. Andũ amwe karine-inĩ ya mbere monanirie atĩa atĩ maarĩ na mwerekera mũũru, na hihi gĩtũmi kĩao kĩarĩ kĩrĩkũ?
6 O na karine-inĩ ya mbere andũ amwe nĩ maambĩrĩirie kwaria ũũru igũrũ rĩgiĩ arĩa maatongoragia kĩũngano-inĩ, “makanyararaga wathani.” (Jud. 8) No kũhoteke athuri acio matiaiganagĩra nĩ mawĩra marĩa maahetwo nĩkĩo maageragia kũgucĩrĩria andũ angĩ mokĩrĩre athuri arĩa maamũrĩtwo, arĩa maarutaga na kĩyo mawĩra marĩa meehokeirũo nĩ Ngai.—Thoma 3 Johana 9, 10.
7. Nĩ mwerekera ũrĩkũ twagĩrĩirũo kwĩmenyerera tũtikagĩe thĩinĩ wa kĩũngano ũmũthĩ?
7 Hatarĩ nganja, roho ta ũcio ndwagĩrĩire thĩinĩ wa kĩũngano gĩa Gĩkristiano. Nĩkĩo harĩ bata wa kwĩmenyerera ũndũ-inĩ ũcio. Athuri a kĩũngano ti akinyanĩru, o ta ũrĩa mataarĩ akinyanĩru matukũ-inĩ ma Musa na ma hĩndĩ ya mũtũmwo Johana. No meke mahĩtia mangĩtũhutia tũrĩ mũndũ kĩũmbe. Ũndũ ta ũcio ũngĩĩkĩka-rĩ, githĩ to ũkorũo ũrĩ ũndũ mũũru harĩ mũndũ o wothe thĩinĩ wa kĩũngano gwĩka kũringana na roho wa gũkũ thĩ akoiga arenda “kĩhooto” gĩake arĩ na mathũgũta kana atĩ “mũrũ wa Ithe witũ ũcio oerũo ikinya”! Jehova no age gũtindanĩra na tũmahĩtia tũmwe tũnini. O na ithuĩ githĩ to twĩgerekanie nake? Nĩ ũndũ wa kwaga gũkenio nĩ ũndũ mũna wĩgiĩ athuri, andũ amwe arĩa mekĩte mahĩtia maritũ nĩ maregaga gũthiĩ gũcemania na kamĩtĩ ya athuri ĩrĩa ĩthuurĩtwo ĩmateithie. Ũndũ ũcio no ũgerekanio na mũrwaru ũrarega kũhũthĩra ndawa ingĩmũhonia atĩ tondũ nĩ harĩ kaũndũ gataramũkenia kegiĩ ndagĩtarĩ ũcio.
8. Nĩ maandĩko marĩkũ mangĩtũteithia gũtũũria mawoni marĩa magĩrĩire kwerekera arĩa maratongoria thĩinĩ wa kĩũngano?
8 No twĩtheme roho ta ũcio, tũngĩririkana atĩ thĩinĩ wa Bibilia Jesu onanĩtio arĩ na ‘njata mũgwanja guoko-inĩ gwake kwa ũrĩo.’ “Njata” icio irũgamĩrĩire athuri arĩa aitĩrĩrie maguta o hamwe na athuri othe a ciũngano. Jesu no atongorie “njata” icio irĩ guoko-inĩ gwake o ũrĩa angĩona kwagĩrĩire. (Kũg. 1:16, 20) Kwoguo, arĩ Mũtwe wa kĩũngano gĩa Gĩkristiano, Jesu nĩwe ũtongoragia ciama cia athuri. Mũthuri wa kĩũngano angĩbatara kũrũngwo, Ũcio ũrĩ na “maitho mahaana ta rũrĩrĩmbĩ rwa mwaki” nĩ egũtigĩrĩra atĩ ũndũ ũcio nĩ wekwo ihinda-inĩ Rĩake na kũgerera njĩra yake. (Kũg. 1:14) O tũgĩetagĩrĩra eke ũguo, twagĩrĩirũo gũtĩa arĩa mamũrĩtwo kũgerera roho mũtheru, tondũ Paulo aandĩkire ũũ: “Iguagai aathani arĩa matũire mamũtongoragia, na mũmenyihagĩrie: nĩ gũkorũo nĩmaikaraga meiguĩte nĩ ũndũ wa mĩoyo yanyu ta arĩ o makorio ũhoro wayo; nĩ getha mekage ũguo makenete na matekũigua ũũru; tondũ ũndũ ũcio ndũngĩmũguna.”—Ahib. 13:17.
9. (a) Nĩ igerio rĩrĩkũ Mũkristiano angĩcemania narĩo rĩrĩa arũngwo kana kũrũithio? (b) Ũndũ ũrĩa mwega makĩria wa gwĩka rĩrĩa mũndũ arũngwo nĩ ũrĩkũ?
9 Roho ũrĩa Mũkristiano arĩ naguo ningĩ no ũmenyeke rĩrĩa arũngwo kana ehererio mĩeke ya ũtungata kĩũngano-inĩ. Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe mwĩthĩ nĩ aarũngirũo na njĩra ya ũũgĩ nĩ athuri igũrũ rĩgiĩ gũthaaka mĩthako ya video ĩronania ũhinya. Kĩeha nĩ atĩ, ndaamũkĩrire ũtaaro ũcio wega nĩ ũndũ ũcio agĩtigithio gũkorũo arĩ mũteithia wa ũtungata tondũ ndeekaga kũringana na ũrĩa Maandĩko moigaga. (Thab. 11:5; 1 Tim. 3:8-10) Thutha ũcio, mũrũ wa Ithe witũ ũcio akĩambĩrĩria kwĩra andũ angĩ atĩ ndetĩkanirie na itua rĩu, akĩandĩkaga marũa kũrĩ wabici ya rũhonge ma kũmenereria athuri o na akagucĩrĩria andũ angĩ thĩinĩ wa kĩũngano meke ũguo. Ma nĩ atĩ, nĩ wĩra wa tũhũ gũthũkia thayũ wa kĩũngano gĩothe tũkĩgeria gwĩtetera nĩ ũndũ wa mahĩtia maitũ. Rĩrĩa twarũngwo, nĩ wega makĩria kuona ĩyo arĩ njĩra ya gũtũteithia kũmenya mawathe maitũ marĩa tũtaamenyete tũcoke tũiyũkie ũtaaro ũcio tũrĩ na ũhoreri.—Thoma Macakaya 3:28, 29.
10. (a) Taarĩria ũndũ ũrĩa tũngĩĩruta kuumana na Jakubu 3:16-18 wĩgiĩ roho mwega na roho mũũru. (b) Kuonania “ũũgĩ ũrĩa uumaga Igũrũ” gũkoragwo na moimĩrĩro marĩkũ?
10 Rĩandĩko rĩa Jakubu 3:16-18 nĩ rĩtuonagia wega roho ũrĩa tũtagĩrĩire na ũrĩa twagĩrĩire kuonania thĩinĩ wa kĩũngano. Riugaga ũũ: “Harĩa harĩ ũiru na mĩamũkano, nĩho harĩ ngũĩ na ciĩko ciothe cia waganu. Ĩndĩ ũũgĩ ũrĩa uumaga Igũrũ o mbere nĩ mũtheru, na ningĩ wenda ũiguano, na nĩũcayanagĩra, na ndũrĩ ngarari, ningĩ ũkaiyũrũo nĩ tha o na maciaro mega, na ndũrĩ ngariũkũ o na kana ũhinga. Namo maciaro ma ũthingu nĩmo moimanaga na mahanda ma ũiguano marĩa mahandagwo nĩ arĩa ateithũrani.” Tũngĩka kũringana na “ũũgĩ ũrĩa uumaga Igũrũ,” ngumo citũ cia ũngai nĩ irĩtũhotithagia gwĩkĩra aarĩ na ariũ a Ithe witũ ngoro magĩe na roho mwega.
ONANAGIA ROHO WA GĨTĨO THĨINĨ WA KĨŨNGANO
11. (a) Gũkorũo na roho ũrĩa wagĩrĩire gũgũtũteithia gwĩthema ũndũ ũrĩkũ? (b) Tũreruta atĩa kuumana na kĩonereria kĩa Daudi?
11 Nĩ twagĩrĩirũo kũririkana atĩ Jehova athuurĩte athuri a kĩũngano ‘marĩithagie kanitha wa Ngai.’ (Atũm. 20:28; 1 Pet. 5:2) Nĩ ũndũ ũcio, nĩ tũmenyaga atĩ njĩra ĩrĩa njega biũ nĩ gũtĩa mũbango wa Ngai, tũkorũo tũratungata tũrĩ athuri a kĩũngano kana ca. Gũkorũo na roho ũrĩa wagĩrĩire no gũtũteithie gwĩthema gũtindanĩra mũno na ũnene. Rĩrĩa Mũthamaki Saulu wa Isiraeli aambĩrĩirie gwĩciria atĩ Daudi nĩ ũgwati harĩ ũthamaki wake, ‘aitĩkire kũroraga Daudi manyiira.’ (1 Sam. 18:9) Mũthamaki ũcio agĩkũria roho mũũru nginya nĩ eendaga kũũraga Daudi. Handũ ha gũtindanĩra mũno na ũnene ta Saulu, nĩ wega makĩria kũhaana ta Daudi. O na ekĩtwo maũndũ maingĩ matarĩ ma kĩhooto, Daudi ndaigana gũtiga gũtĩa mũndũ ũrĩa Ngai aathurĩte gũtongoria.—Thoma 1 Samueli 26:23.
12. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia gũtũũria ũrũmwe thĩinĩ wa kĩũngano?
12 Gũkorũo na mawoni matiganĩte no kũrehe marakara thĩinĩ wa kĩũngano—o na gatagatĩ-inĩ ga athuri. Ũtaaro wa Bibilia no ũtũteithie ũndũ-inĩ ũcio: “Ha ũhoro wa gĩtĩo, mũndũ nĩendage kaba ũrĩa ũngĩ atĩwo mbere yake” ningĩ, “tigagai kwĩona ta mũrĩ ogĩ.” (Rom. 12:10, 16) Handũ ha kũgwatĩria mawoni maitũ atĩ nĩmo mega, twagĩrĩirũo gwĩtĩkĩra atĩ kaingĩ gũkoragwo na njĩra nyingĩ njega cia kũrora ũndũ. Tũngĩgeria gwĩciria wega mawoni ma arĩa angĩ, no tũteithie gũtũũria ũrũmwe wa kĩũngano.—Afil. 4:5.
13. Twagĩrĩirũo kuona mawoni maitũ atĩa, na nĩ ngerekano ĩrĩkũ ya Bibilia ĩrataarĩria ũndũ ũcio?
13 Hihi ũguo nĩ kuuga atĩ tũtiagĩrĩirũo kũruta mawoni maitũ tũngĩona ũndũ ũrabatara kũrũngwo thĩinĩ wa kĩũngano? Aca. Karine-inĩ ya mbere, nĩ kwoimĩrire ũndũ watũmire kũgĩe ngarari nyingĩ. Ariũ a Ithe witũ ‘magĩtua atĩ Paulo na Baranaba, marĩ na angĩ a thiritũ yao, maambate mathiĩ Jerusalemu kũrĩ atũmwo o na athuri nĩ ũndũ wa ũhoro ũcio moranganagia.’ (Atũm. 15:2) Hatarĩ nganja o ũmwe wa ariũ acio a Ithe witũ aarĩ na mawoni make megiĩ ũndũ ũcio na njĩra ĩrĩa ĩngĩahũthĩrirũo kũũniina. O na kũrĩ ũguo, rĩrĩa o ũmwe wao aataarĩirie rĩĩciria rĩake na gũgĩtuwo itua rĩatongoretio nĩ roho, ariũ acio a Ithe witũ matiacokire kũnyitĩrĩra mawoni mao. Rĩrĩa ciũngano ciakinyĩirũo nĩ marũa marĩa monanĩtie itua rĩu, “magĩkena nĩ ũndũ wa ũtaaro ũrĩa maataarirũo naguo” na “makĩgĩa na hinya ũhoro-inĩ wa gwĩtĩkia.” (Atũm. 15:31; 16:4, 5) No taguo ũmũthĩ, rĩrĩa twamenyithia athuri a kĩũngano ũndũ, nĩ twagĩrĩirũo kũiganĩra na kũmatigĩra mawĩcirie na njĩra ya mahoya.
ONANAGIA ROHO MWEGA MŨIKARANĨRIE-INĨ WAKU NA ARĨA ANGĨ
14. Tũngĩonania atĩa roho mwega mũikaranĩrie-inĩ witũ na arĩa angĩ?
14 Nĩ tũkoragwo na mĩeke mĩingĩ ya kuonania roho mwega mĩikaranĩrie-inĩ itũ na arĩa angĩ. O ũmwe witũ no eke wega angĩonania roho wa kuohanĩra rĩrĩa twahĩtĩrio nĩ andũ angĩ. Kiugo kĩa Ngai gĩtwĩraga ũũ: ‘Kiranagĩrĩriai na mũohanagĩre o mũndũ na ũrĩa ũngĩ, angĩkorũo nĩ harĩ mũndũ matetanĩtie na ũrĩa ũngĩ-rĩ, kĩohanagĩrei inyuene o ta ũrĩa Mwathani nake aamuoheire inyuĩ.’ (Kol. 3:13) Ciugo ‘angĩkorũo nĩ harĩ mũndũ matetanĩtie na ũrĩa ũngĩ’ ironania atĩ no tũkorũo na itũmi njega cia kũrakario nĩ arĩa angĩ. O na kũrĩ ũguo, handũ ha gũtindanĩra mũno na tũmahĩtia twao, na gũthũkia thayũ wa kĩũngano, tũbatiĩ kũgeria kwĩgerekania na Jehova, tũkohanagĩra twĩyendeire, na tũgathiĩ na mbere gũtungata hamwe nao.
15. (a) Tũngĩĩruta ũndũ ũrĩkũ wĩgiĩ kuohanĩra kuumana na Ayubu? (b) Mahoya mangĩtũteithia atĩa kuonania roho mwega?
15 Ũhoro-inĩ wĩgiĩ kuohanĩra, no twĩrute kuumana na Ayubu. Arũme atatũ arĩa maagĩrĩirũo kũmũmĩrĩria nĩ maamũrakaririe na ciugo nyingĩ itarĩ cia wendo. O na kũrĩ ũguo, Ayubu nĩ aamoheire. Nĩ kĩĩ kĩamũteithirie? Nĩ “aahoeire arata ake.” (Ayub. 16:2; 42:10) Kũhoera arĩa angĩ no kũgarũre mawoni maitũ kũmerekera. Kũhoera aarĩ na ariũ a Ithe witũ othe nĩ gũtũteithagia kũgĩa na mwerekera ta wa Kristo. (Joh. 13:34, 35) Hamwe na kũmahoera, nĩ twagĩrĩirũo kũhoya tũheo roho mũtheru. (Luk. 11:13) Roho mũtheru wa Ngai nĩ ũgũtũteithia kuonania ngumo cia Gĩkristiano mũikaranĩrie-inĩ witũ na arĩa angĩ.—Thoma Agalatia 5:22, 23.
ROHO WAKU MWEGA ŨGUNAGA KĨŨNGANO GĨOTHE
16, 17. Wee ũtuĩte itua rĩa gwĩka atĩa ũhoro-inĩ wĩgiĩ ‘roho ũrĩa tuonanagia’?
16 Githĩ moimĩrĩro to makorũo marĩ mega mũno o mũndũ angĩĩrutanĩria gũtũũria roho mwega thĩinĩ wa kĩũngano! Thutha wa kwarĩrĩria maũndũ macio, tũrĩ mũndũ kĩũmbe no tũtue itua rĩa kwagagĩria roho ũrĩa tuonanagia. Angĩkorũo nĩguo-rĩ, twagĩrĩirũo kũrekaga kiugo kĩa Ngai gĩtũthuthuragie. (Ahib. 4:12) Paulo, ũrĩa werutanagĩria mũno kũiga kĩonereria kĩega harĩ ciũngano, oigire ũũ: “Ndiũĩ ũndũ ingĩĩcuka naguo; no rĩrĩ, ũguo ndũngĩtũma nduwo mwega, ĩndĩ, ũrĩa ũnduĩragia nĩ Mwathani.”—1 Kor. 4:4.
17 Tũngĩĩrutanĩria gwĩka kũringana na ũũgĩ ũrĩa uumaga igũrũ, twage gwĩciria mũno ũhoro witũ ithuene kana ũnene, nĩ tũgũteithia kĩũngano gũkoragwo na roho mwega. Tũngĩgĩa na roho wa kuohanĩra na gwĩciragia wega igũrũ rĩgiĩ arĩa angĩ, nĩ tũrĩkenagĩra thayũ hamwe na athathaiya arĩa angĩ. (Afil. 4:8) Tweka maũndũ macio, no tũkorũo na ma atĩ Jehova na Jesu nĩ marĩkenagio nĩ ‘roho ũrĩa tuonanagia.’—Filem. 25, NW.
[Ciũria cia wĩruti]
[Mbica karatathi ka 12]
Ndũgathingate mũno kwenda gũtuĩka mũrũgamĩrĩri wa andũ
[Mbica karatathi ka 13]
Twagĩrĩirũo nĩ kũririkana ũndũ ũrĩkũ rĩrĩa athuri matũhe ũtaaro?
[Mbica karatathi ka 14]
Kũhoya nĩ ũndũ wa ariũ a Ithe witũ na kũũria Jehova atũhe roho mũtheru no gũtũteithie kuohagĩra arĩa angĩ
