Ciũria Kuuma Kũrĩ Athomi

Mbere ya kũmenya ma, niĩ na mũtumia wakwa nĩ twetĩkĩrire kũhũthĩra njĩra ya in vitro fertilization (kũnyitithania itumbĩ rĩa mũtumia na mbegũ cia mũndũrũme nja ya mwĩrĩ) nĩ ũndũ wa kwenda kũgĩa mwana. Ti matumbĩ maitũ mothe marĩa maanyitithanirio maahũthĩkire; mamwe maagandirio na makĩigwo thĩinĩ wa mbarafu. Hihi no mũhaka maigwo kana no mateo?

▪ Rĩu nĩ rĩmwe rĩa matua maritũ megiĩ mĩtugo rĩrĩa andũ mahikanĩtie macemanagia narĩo mangĩthuura kũhũthĩra njĩra ya in vitro fertilization (IVF). Jehova nĩ oyaga na ũritũ itua rĩrĩa arĩa mahikanĩtie mangĩtua. No mũndũ no agunĩke angĩmenya maũndũ megiĩ njĩra ĩno ya gũteithĩrĩria mũtumia kuoha nda.

Mwaka wa 1978, mũtumia ũmwe bũrũri-inĩ wa Ngeretha nĩwe warĩ wa mbere kũgĩa mwana na njĩra ĩyo ĩtarĩ ya ndũire. Mbere ĩyo ndaahotete kuoha nda tondũ mĩkiha yake ya kũhetũkia matumbĩ nĩ yathingĩkanĩte, mbegũ cia mũndũrũme ikaga gũkinyĩra itumbĩ rĩake. Arigitani maarutire itumbĩ thĩinĩ wake, makĩrĩkĩra handũ gakirathi-inĩ, makĩrĩnyitithania na mbegũ cia mũthuri wake. Kĩongero kĩu gĩathondekirũo gĩkĩigwo handũ harĩ na indo ingĩatũmire gĩkũre gĩgĩcoka gĩgĩĩkĩrũo nyũngũ-inĩ yake ya mwana, harĩa gĩakũrĩire. Thutha wa ihinda, agĩciara kaana ga kairĩtu. Njĩra ĩyo na ingĩ cia mũthemba wayo ikĩheo rĩĩtwa in vitro (ngirathi-inĩ) fertilization, kana IVF.

O na gũtuĩka njĩra iria ihũthagĩrũo no ikorũo na ũtiganu bũrũri-inĩ ũmwe nginya ũrĩa ũngĩ, kaingĩ IVF ĩkoniĩ maũndũ maya: Mũtumia aheagwo ndawa cia gũtũma agĩe na ũrugarĩ ikamũhotithia kũgĩa na matumbĩ maingĩ. Mũthuri wake nake no orio arute mbegũ na njĩra ya gũthugua ciĩga ciake cia ũciari. Matumbĩ macio na mbegũ icio ciatherio igacoka ikanyitithanio thĩinĩ wa laboratorĩ. Matumbĩ maigana ũna no macoke manyitane na mbegũ icio na mambĩrĩrie kwĩgayania, magatuĩka ciongero. Thutha wa mũthenya ta ũmwe, ciongero icio njerũ nĩ ithuthuragio na kinyi nĩguo imenyeke iria irĩ na wathe na iria ironeka ĩrĩ na ũgima mwega na irĩ na ũhotekeku mũnene wa gũkũra ingĩkĩrũo thĩinĩ wa nyũngũ ya mwana. Thutha wa thikũ ta ithatũ ũguo, kaingĩ ciongero igĩrĩ kana ithatũ iria njega makĩria nĩ ciĩkĩragwo thĩinĩ wa nda ya mũtumia nĩguo hakorũo na ũhotekeku mũnene wa kuoha nda. Kĩongero kĩmwe kana makĩria kĩngĩgwata, mũtumia ũcio akoha nda na akerĩgĩrĩrũo atĩ thutha wa ihinda nĩ egũciara.

 Ĩ nacio ciongero iria itekũhũthĩka, hamwe na iria cingĩkorũo itarĩ na ũgima mwega kana iria irĩ na wathe? Ingĩaga kũrũmbũiyo, thutha wa kahinda kanini ciongero icio nĩ ithũkaga. Mbere ya ithũke, ciongero icio no ciigwo mbarafu-inĩ. Nĩkĩ hihi? Igeria rĩa mbere rĩa IVF rĩngĩrema, imwe cia ciongero icio ciigĩtwo no ihũthĩrũo igeria-inĩ rĩngĩ na thogora mũnina-nini. O na kũrĩ ũguo, ũndũ ũcio nĩ uumĩragia ciũria ikoniĩ ithimi cia mĩtugo. O ta mũthuri na mũtumia arĩa morĩtie kĩũria kĩrĩa kĩrĩ hau rũgongo, andũ aingĩ nĩ marigagwo ũrĩa mabatiĩ gwĩka na ciongero ciao iria igandĩtio. No makorũo matekwenda kũgĩa ciana ingĩ. Ũkũrũ wao kana wagi wa mbeca no ũtũme maremwo kũgeria rĩngĩ. No metigĩre ũgwati ũrĩa ũngiumana na ciongero nyingĩ kũgwata thĩinĩ wa nda ya mũtumia. a Ningĩ gĩkuũ kana ũmwe wao angĩhika kana ahikanie rĩngĩ, no kũritũhie maũndũ. Moritũ makoragwo marĩ maingĩ, nĩkĩo andũ amwe mathiaga na mbere kũrĩha mĩaka mĩingĩ nĩguo ciongero ciao ciigwo.

Mwaka wa 2008, mũthomi ũmwe wa maũndũ megiĩ ciongero aandĩkire ngathĩti-inĩ ya The New York Times atĩ andũ aingĩ nĩ marigagwo ũrĩa megwĩka na ciongero icio ciatigara. Ũhoro ũcio woigĩte ũũ: “Ciongero ta 400,000 nĩ ciigĩtwo thibitarĩ-inĩ ngũrani thĩinĩ wa bũrũri, na ingĩ nĩ ciongagĩrĩrũo o mũthenya . . . Ciongero no ihũthĩke o na thutha wa mĩaka ikũmi kana makĩria ingĩgandio ũrĩa kwagĩrĩire no ti ciothe ingĩĩrĩca ingĩrutwo mbarafu-inĩ.” (Nĩ ithuĩ tũinamĩtie ndemwa icio.) Ũndũ ũcio nĩguo ũtũmaga Akristiano amwe mambe gwĩciria. Nĩkĩ?

Nĩ wega Akristiano mahikanĩtie arĩa marahiũrania na maũndũ megiĩ IVF mecirie moimĩrĩro ma ũndũ ũngĩ ta ũyũ ngũrani wĩgiĩ ũrigitani. Mũkristiano no ekore akĩbatara gũtua itua rĩgiĩ ũrĩa egwĩka mũndũ endete ũrorete gũkua na ũrateithĩrĩrio gũkorũo arĩ muoyo kũgerera macini, ta ĩrĩa ya gũteithia mũndũ kũhihia. Akristiano a ma matirekagĩrĩria arũaru; kũringana na Thama 20:13 na Thaburi 36:9,  nĩ monaga muoyo wĩ wa bata mũno. Ngathĩti ya Awake! ya Mĩĩ 8, 1974, yoigĩte ũũ: “Tondũ nĩ matĩĩte mawoni ma Ngai megiĩ muoyo, na nĩ mendete gwathĩkĩra thamiri ciao o ene na mawatho ma thirikari, arĩa meriragĩria gũtũũra kũringana na ithimi cia Bibilia gũtirĩ hĩndĩ mangĩhũthĩra njĩra ya kũũraga mũndũ nĩ ũndũ wa tha nĩguo ehererio ruo,” ũndũ ũrĩa arĩ kũniina muoyo wa mũrũaru mũndũ akĩendaga. No kũrĩ hĩndĩ macini ĩngĩkorũo nĩyo tu ĩrateithĩrĩria mũndũ gũkorũo arĩ muoyo. Andũ a famĩlĩ no mũhaka matue kana mũndũ wao nĩ egũthiĩ na mbere gũteithĩrĩrio nĩ macini kana ca.

Nĩ ma, ũndũ ũcio ndũhanaine na wa mũthuri na mũtumia arĩa mahũthĩrĩte njĩra ya IVF na ciongero ciao imwe ikaigwo. No ũndũ ũmwe mangĩũrio meke nĩ kũruta ciongero icio mbarafu-inĩ, nĩguo ithirũo nĩ heho. Ingĩrutwo mbarafu-inĩ, ciongero icio nĩ gũthũka ithũkaga thutha wa kahinda ũndũ itangĩhũthĩka rĩngĩ. Mũthuri na mũtumia no nginya matue itua kana nĩ megwĩtĩkĩria ũndũ ũcio.—Gal. 6:7.

Tondũ mũthuri na mũtumia nĩ maathurire njĩra ya IVF nĩguo mũtumia ohe nda na magĩe kaana-rĩ, no matue itua rĩa gũthiĩ na mbere kũrĩha nĩguo ciongero icio ingĩ ciao ciigwo kana no mathuure gũgacihũthĩra mangĩkenda kũhũthĩra IVF kũgĩa kaana. Ĩndĩ, angĩ nao no mecirie kũrũgamia mũbango ũcio wa kũiga ciongero icio igandĩtio, makona ta irathiĩ na mbere gũkorũo irĩ muoyo nĩ ũndũ wa kũigwo mbarafu-inĩ. Ngai nĩ oyaga na ũritũ itua rĩrĩa Akristiano matuaga magĩtongorio nĩ thamiri ciao iria imenyeretio nĩ Bibilia. Wendi wao wagĩrĩire gũkorũo ũrĩ gũtũũria thamiri itarĩ na ũcuke, o makĩrũmbũyagia thamiri cia arĩa angĩ.—1 Tim. 1:19.

Mũthomi ũmwe wa maũndũ megiĩ ũciari aarĩkirie kũmenya atĩ andũ aingĩ arĩa mahikanĩtie “nĩ matukanagĩrũo na magatangĩka mũno nĩ ũrĩa megwĩka na ciongero ciao [iria igandĩtio].” Oigire ũũ: “Aingĩ ao, matimenyaga wega nĩ atĩa.”

Hatarĩ nganja, Akristiano a ma arĩa mangĩĩciria kũhũthĩra njĩra ya IVF nĩ magĩrĩirũo gwĩcũrania mathĩna mothe marĩa mangiumana nayo. Bibilia ĩheanaga ũtaaro ũyũ: “Mũndũ mũbarĩrĩri onaga gũkĩgĩa ũũru, akehitha, no arĩa matarĩ ogĩ mathiagĩrĩra o na mbere, magakĩya kũhera.”—Thim. 22:3.

Mũthuri na mũtumia matahikanĩtie arĩa mareruta Bibilia nĩ marenda kũbatithio, no matingĩhota kwandĩkithia kĩhiko kĩao tondũ mũthuri ũcio arĩ bũrũri-inĩ na njĩra ĩtetĩkĩrĩkĩte kĩĩwatho. Thirikari ya kũu ndĩĩtĩkĩragia mũthamĩri ũtetĩkĩrĩkĩte kĩĩwatho kũhikania. Hihi no maandĩkanĩre Irũa rĩa Mwĩhĩtwa wa Wĩhokeku (Declaration Pledging Faithfulness) macoke mabatithio?

▪ Ũndũ ũcio no woneke ta ũngĩteithia, no ĩyo tiyo njĩra ya Kĩĩmandĩko ya kũniina thĩna wao. Nĩguo tũmenye gĩtũmi, rekei twambe twĩcirie muoroto wa Irũa rĩa Mwĩhĩtwa wa Wĩhokeku, rĩathondekirũo nĩkĩ, ũrĩa rĩagĩrĩire kũhũthĩrũo na kũndũ kũrĩa rĩngĩhũthĩrũo.

Irũa rĩu nĩ fomu yandĩkagwo na ĩgekĩrũo kĩrore harĩ na aira nĩ mũthuri na mũtumia arĩa maremetwo kwandĩkithia kĩhiko kĩao nĩ ũndũ wa gĩtũmi kĩrĩa kĩgwetetwo haha mũhuro. Irũa-inĩ rĩu, nĩ mehĩtaga gũkorũo marĩ ehokeku harĩ mũndũ na ũrĩa ũngĩ na kwandĩkithia kĩhiko kĩao kũngĩkahoteka. Kĩũngano gĩtuaga atĩ maandĩkanĩra mbere ya Ngai na andũ atĩ nĩ megũikara marĩ ehokeku nĩguo kĩhiko kĩao kĩonagwo kĩrĩ gĩtĩkĩrĩku nĩ thirikari.

Hihi Irũa rĩa Mwĩhĩtwa wa Wĩhokeku rĩngĩhũthĩrũo rĩ, na nĩkĩ? Jehova nĩwe waambĩrĩirie kĩhiko na nĩ agĩtĩĩte mũno. Mũrũ wake oigire ũũ: “Arĩa Ngai agwatanĩtie mũndũ ndakanamatigithanie.” (Mat. 19:5, 6; Kĩam. 2:22-24) Jesu aacokire akĩongerera: “Mũndũ o wothe ũngĩte mũtumia, tiga o ũndũ wa ũtharia [rĩhia rĩa ngomanio], na ahikie ũngĩ, gũtharia  nĩatharĩtie.” (Mat. 19:9) Kwoguo “ũtharia,” na njĩra ĩngĩ, rĩhia rĩa ngomanio, noguo mũthingi wa Kĩĩmandĩko wa ndigano ũrĩa ũngĩtũma kĩhiko gĩthire. Kwa ngerekano-rĩ, mũthuri angĩkoma na mũndũ ũngĩ, mũtumia wake no athuure kũmũtiga kana kwaga kũmũtiga. Angĩtigana nake, no akorũo na wĩyathi wa kũhikĩra mũndũ ũngĩ.

O na kũrĩ ũguo, mabũrũri-inĩ mamwe, ihinda rĩarĩ ho, ndini iria nene nĩ ciareganaga na uuge ũcio wa Bibilia. Ithenya rĩa ũguo, ciarutanaga atĩ gũtirĩ ũndũ ũngĩtũma mũndũ aheo marũa ma ndigano. Nĩ ũndũ ũcio, kũndũ kũmwe kũrĩa ndini yakoragwo na ũhoti mũnene, watho wa bũrũri ndwĩtĩkagĩria ndigano, o na harĩ na gĩtũmi kĩu Jesu aagwetire. Mabũrũri-inĩ mangĩ, marũa ma ndigano nĩ maheanagwo, no mũtaratara ũgakorũo na maũndũ maingĩ, na maritũ. Kuona marũa macio no kuoye mĩaka mĩingĩ mũno. Nĩ ta ndini kana thirikari ikoragwo ‘ikĩgiria’ kĩrĩa Ngai etĩkĩrĩtie.—Atũm. 11:17.

Kwa ngerekano, andũ mahikanĩtie no makorũo magĩikara bũrũri ũtaheanaga marũa ma ndigano kana ũgakorũo ũrĩ ũndũ mũritũ mũno kũmoona, hihi makoya mĩaka mĩingĩ. Mangĩkorũo nĩ mekĩte ũrĩa wothe mangĩhota kũniina kĩhiko kĩandĩkithie kĩrĩa maraarĩ, na mena wĩyathi wa kũhikania rĩngĩ maitho-inĩ ma Ngai, no mandĩkanĩre Irũa rĩa Mwĩhĩtwa wa Wĩhokeku. Ũcio ũkoragwo ũrĩ mũbango wa tha thĩinĩ wa kĩũngano gĩa Gĩkristiano mabũrũri-inĩ ta macio. O na kũrĩ ũguo, ndagĩrĩire kũhũthĩrũo mabũrũri-inĩ maingĩ kũrĩa ndigano ĩngĩoneka, o na angĩkorũo mũtaratara wa kũmĩona nĩ ũrĩ goro kana ũkaritũha.

Nĩ ũndũ wa kwaga gũtaũkĩrũo nĩ Irũa rĩa Mwĩhĩtwa wa Wĩhokeku-rĩ, andũ amwe arĩa maikaraga kũndũ ndigano ĩngĩoneka nĩ morĩtie kana no mandĩkanĩre irũa rĩu handũ ha kũhiũrania na moritũ ma gũcaria ndigano.

Ha ũhoro ũcio wĩ kĩũria-inĩ, mũthuri na mũtumia ũcio arĩa maraikarania matahikanĩtie, marenda kwandĩkithia kĩhiko kĩao. O ũmwe wao arĩ na wĩyathi wa Kĩĩmandĩko; hatirĩ wohetwo nĩ mũndũ ũngĩ manahikania. No mũthuri e bũrũri-inĩ ũcio na njĩra ĩtetĩkĩrĩkĩte kĩĩwatho, na thirikari ndĩngĩtĩkĩria kĩhiko kĩa mũthamĩri ũteyandĩkithĩtie. (Mabũrũri-inĩ maingĩ thirikari nĩ ciĩtĩkagĩria kĩhiko o na angĩkorũo ũmwe wao kana erĩ matiĩyandĩkithĩtie kĩĩwatho bũrũri-inĩ ũcio.) Ũndũ-inĩ ũyũ ũraarĩrĩrio-rĩ, bũrũri ũcio nĩ wĩtĩkĩrĩtie ndigano. Kwoguo, kũiyũria Irũa rĩa Mwĩhĩtwa wa Wĩhokeku gũtingĩhũthĩka bũrũri-inĩ ũcio. Ta rora ũhoro wa mũthuri na mũtumia ũcio wone ti atĩ harĩ ũmwe wao ũretha marũa ma ndigano no akaimwo. Marĩ na wĩyathi wa kũhikania. No mangĩka ũguo atĩa na mũthuri ũcio ndeyandĩkithĩtie kĩĩwatho? No mathiĩ bũrũri ũngĩ kũrĩa mũthuri atekũbatara kwĩyandĩkithia kĩĩwatho. Kana rĩngĩ no kũhoteke mahikanĩrie bũrũri-inĩ ũcio maraikara angĩkorũo mũthuri ũcio nĩ ekuoya makinya ma kwĩyandĩkithia kĩĩwatho kuo.

Ĩĩ-ni, mũthuri na mũtumia ũcio no magarũrĩre mũtũũrĩre wao ũringane na ithimi cia Ngai na watho wa Kaisari. (Mar. 12:17; Rom. 13:1) Tũkwĩrĩgĩrĩra atĩ nĩ megwĩka ũguo. Thutha ũcio, no maagĩrĩre kũbatithio.—Ahib. 13:4.

[Kohoro ka magũrũ-inĩ]

[Mbica karatathi ka 14]

Ngai nĩ oyaga na ũritũ itua rĩrĩa Akristiano matuaga magĩtongorio nĩ thamiri ciao iria imenyeretio nĩ Bibilia

[Mbica karatathi ka 15]

MĨTHEMBA ĨNGĨ YA IVF

Ũhũthĩri wa IVF nĩ waatũmire kũgĩe na mĩthemba ĩngĩ yayo itatwaranaga na mwĩcirĩrie wa Ngai ũrĩa wonanĩtio thĩinĩ wa Maandĩko. Kwa ngerekano, itumbĩ rĩa mũtumia no rĩnyitithanio na mbegũ cia mũndũrũme ũngĩ ũtarĩ mũthuri wake. Acoke etĩkĩrie kĩongero kĩu gĩgũthondekwo gĩĩkĩrũo thĩinĩ wake. (Atumia arĩa mahikagia atumia rĩmwe nĩ mahũthagĩra njĩra ĩyo.) Ningĩ mbegũ cia mũthuri wake no inyitithanio na matumbĩ ma mũtumia ũngĩ ũtarĩ wake. Mũtumia wake no acoke etĩkĩrie ciongero icio ciathondekwo ciĩkĩrũo thĩinĩ wake.

Mũthemba ũngĩ ngũrani ũrĩa andũ amwe metaga wa “kũgũra kĩongero,” ciongero iria ciĩkĩragwo thĩinĩ wa nda ya mũtumia itikoragwo ithondeketwo na itumbĩ rĩake kana mbegũ cia mũthuriwe. Nĩ harĩ mũthemba ũngĩ, matumbĩ ma mũtumia na mbegũ cia mũthuri wake inyitithanagio kũgerera IVF nja ya mwĩrĩ. Ciongero icio ciathondekwo icokaga igekĩrũo thĩinĩ wa nda ya mũtumia ũngĩ ikũre nĩguo amaciarĩre mwana. b

Ndungata cia Jehova itiĩtĩkagĩra njĩra icio cia ũciari amu nĩ itĩĩte ũtongoria ũyũ wake: “Ndũkanakome na mũka wa mũndũ ũngĩ [Ndũkanaheane hinya waku wa mũndũrũme, NW], wĩthũkie nake.” (Alaw. 18:20, 29; Thim. 6:29) Rĩrĩa matumbĩ ma mũtumia kana mbegũ cia mũthuri cianyitithanio na ingĩ cia andũ marĩ nja ya kĩhiko kĩao, ũndũ ũcio ũkoragwo ũrĩ kĩrĩa Bibilia ĩĩtaga por·neiʹa, mũtugo ũtagĩrĩire wa ngomanio. Mĩthemba ĩyo ya IVF ĩkoragwo ĩrĩ ũhũthĩri mũũru mũno wa ciĩga cia ũciari.—Mat. 5:32; 1 Kor. 5:11; 6:9, 18; Ahib. 13:4.

[Kohoro ka magũrũ-inĩ]