1. Mũtwari wa ndege aiyũragia fomu ya kũrora maũndũ atanombũka nĩkĩ?

ATWARI a ndege arĩa matwarithagia ndege iria njega mũno cianathondekwo nĩ makoragwo na fomu ĩna maũndũ ta 30 ma kũrora matanombũka. Mangĩaga kũrora na kinyi maũndũ marĩa marĩ fomu-inĩ ĩyo hĩndĩ ciothe mbere ya kũmbũka, nĩ ũhũthũ gwĩkora maingĩrĩte ũgwati-inĩ. No hihi nĩ ũĩ nĩ atwari arĩkũ meragwo matigĩrĩre atĩ nĩ maarora maũndũ macio mothe hĩndĩ ciothe? Nĩ arĩa marĩ na ũmenyeru mũnene! Mũtwari ũrĩ na ũmenyeru nĩ ũhũthũ mũno ahũthĩrĩrie na aage kũrora maũndũ mothe marĩa makoragwo fomu-inĩ ĩyo.

2. Nĩ maũndũ marĩkũ Akristiano magĩrĩirũo kũroraga?

² O ta mũtwari wa ndege mũbarĩrĩri, o nawe no ũhũthĩre fomu ya mũhaano gũtigĩrĩra atĩ wĩtĩkio waku ndũraregera rĩrĩa ũraũbatara makĩria. O na angĩkorũo ũrabatithirio ica ikuhĩ kana ũkoretwo ũgĩtungatĩra Ngai mĩaka mĩingĩ, gũikara ũgĩthuthuragia ũrikĩru wa wĩtĩkio na wĩrutĩri waku harĩ Jehova Ngai nĩ kwa bata. Kwaga kũrora maũndũ macio kaingĩ na wĩna kĩyo no gũtũme ũharagane kĩĩroho. Bibilia ĩtũheaga mũkaana ũyũ: “Mũndũ ũkwĩĩra atĩ nĩehandĩte ki, nĩemenyagĩrĩre ndakae kũgũa.”—1 Kor. 10:12.

3. Akristiano a Galatia maabataraga gwĩka atĩa?

³ Akristiano a Galatia nĩ maabataraga kũrora ũrikĩru wa wĩtĩkio wao na gũtĩa wĩyathi wao wa kĩĩroho. Kũgerera igongona rĩake, Jesu nĩ aahotithirie arĩa monanagia wĩtĩkio harĩ we kũgĩa na mweke wa kũmenya Ngai na njĩra ya mwanya mũno—nĩ mangĩgaatuĩka ciana cia Ngai! (Gal. 4:9) Nĩguo matũũrie ũkuruhanu ũcio mwega, no mũhaka Agalatia mangĩareganire na ũrutani wa arĩa maagathagĩrĩria mĩtugo ya Kĩyahudi, arĩa maatĩtĩrithagia atĩ marũmagĩrĩra Watho wa Musa. No andũ a Ndũrĩrĩ arĩa mataarĩ aruu kĩũngano-inĩ o na matiakoretwo marĩ rungu rwa Watho ũcio! Ayahudi o ũndũ ũmwe na andũ a Ndũrĩrĩ nĩ maabataraga  gũkũra kĩĩroho. Ũguo nĩ kuuga nĩ maabataraga kũmenya atĩ matingĩehandĩire ũthingu wao ene kũgerera Watho wa Musa.

4, 5. Nĩ ũtaaro ũrĩkũ Paulo aaheire Agalatia, na nĩ wa bata harĩ ithuĩ atĩa?

⁴ Ũtaaro wa mũtũmwo Paulo kũrĩ Agalatia waandĩkirũo harĩ na muoroto: ũgiragĩrĩrie Akristiano hĩndĩ o yothe matikanatirike ũrutani wa ma wa Bibilia macokerere maũndũ marĩa matigĩte na thutha. Jehova aatongoririe mũtũmwo ũcio na roho nĩguo ekĩre ngoro to arĩa maarĩ ciũngano-inĩ cia Galatia ĩndĩ nĩ athathaiya Ake othe matũũre mehandĩte.

⁵ Ithuothe nĩ tũbatiĩ kũririkana ũrĩa twakũũrirũo ũkombo-inĩ wa kĩĩroho tũgĩtuĩka Aira a Jehova. Nĩguo twĩke ũguo-rĩ, ta wĩcirie ciũria ici igĩrĩ: Hihi nĩ ũraririkana makinya marĩa woire nĩguo wagĩrĩre kũbatithio? Hihi no ũririkane ũrĩa wakinyĩrĩire kũmenya Ngai na kũmenywo nĩwe na ũkĩambĩrĩria gũkenera wĩyathi wa ma wa kĩĩroho?

6. Nĩ maũndũ marĩkũ twagĩrĩirũo kũroraga tũkwarĩrĩria?

⁶ Nĩ harĩ makinya kenda ithuothe twarũmĩrĩire. Makinya macio, marĩa mahaana ta fomu ya kĩĩroho, nĩ monanĩtio gathandũkũ-inĩ karĩ na kĩongo,  “Makinya Marĩa Matongoragia Harĩ Ũbatithio na Gũthiĩ na Mbere Gũkũra.” Kwĩririkanagia makinya macio kenda nĩ kũrĩtuongagĩrĩra hinya tũtikanacokerere maũndũ ma thĩ ĩno. O ta ũrĩa mũtwari wa ndege wĩna ũmenyeru no mũbarĩrĩri atagaga kũrora fomu mbere ya kũmbũka, o nawe no ũhote gũthiĩ na mbere na ũtungata waku ũrĩ na wĩhokeku ũngĩroraga fomu yaku ya kĩĩroho.

7. Nĩ mohoro marĩkũ tũbatiĩ kũrũmĩrĩra, na nĩkĩ?

⁷ Fomu ya mũtwari wa ndege nĩ ĩmũririkanagia atĩ harĩ maũndũ agĩrĩirũo kũrũmĩrĩra na kinyi hĩndĩ ciothe mbere ya kũmbũka. O na ithuĩ no twĩthuthuragie na tũkaroraga kaingĩ mwĩkĩre wa maũndũ ũrĩa tũkoretwo naguo kuuma twabatithio. Paulo aandĩkĩire Timotheo ũũ: “Rũmagia wega mohoro marĩa maagĩrĩru monanĩrĩirio o mbere, o marĩa waiguire na niĩ, wĩ na wĩtĩkio na wendani, o iria irĩ thĩinĩ wa Kristo Jesu.” (2 Tim. 1:13) ‘Mohoro macio maagĩrĩru’ marĩ thĩinĩ wa Kiugo kĩa Ngai. (1 Tim. 6:3) O ta ũrĩa mĩkururo ĩrĩa mũcori ambaga gũcora ĩtũteithagia kuona ũrĩa mbica ĩgũkorũo ĩtariĩ, ‘mohoro macio maagĩrĩru’ nĩ matũteithagia kũmenya na kũrũmĩrĩra ũrĩa Jehova endaga twĩke. Kwoguo rekei rĩu twĩririkanie makinya marĩa tuoire nĩguo tũbatithio na tũrore tũrũmagĩrĩra mohoro macio maagĩrĩru ma ma na gĩkĩro kĩrĩkũ.

8, 9. (a) Nĩkĩ nĩ twagĩrĩirũo gũthiĩ na mbere gũkũra ũhoro-inĩ wĩgiĩ ũmenyo na wĩtĩkio? (b) Heana ngerekano ĩgiĩ ũguni wa gũkũra kĩĩroho na nĩkĩ ũndũ ũcio nĩ wa gũthiĩ na mbere.

⁸ Ũndũ wa mbere ũrĩa tũbataraga kũrũmĩrĩra nĩ kũgĩa na ũmenyo. Thutha ũcio, tũkagĩa na wĩtĩkio. No nĩ twagĩrĩirũo gũthiĩ na mbere gũkũra maũndũ-inĩ macio merĩ. (2 Thes. 1:3) Gũkũra kũbataraga mũndũ athiĩ na mbere gwĩka mogarũrũku. “Gũkũra” nĩ kuuga kũingĩhia, kana kwandandũra. Kwoguo, thutha wa kũbatithio nĩ tũbataraga gũthiĩ na mbere gũkũra kĩĩroho nĩguo tũtikae kũhoma.

⁹ No tũringithanie gũkũra gwitũ gwa kĩĩroho na ũrĩa mũtĩ ũkũraga. Mũtĩ no ũkũre ũnenehe mũno, na makĩria angĩkorũo mĩri yaguo nĩ mĩrikĩru kana ĩgathiĩ kũraya. Kwa ngerekano-rĩ, mĩtarakwa ĩmwe ya Lebanoni no ĩkinyie ũraihu wa fiti 120 (mi 37) na ĩkoragwo na mĩri mĩtungu mĩrikĩru, nakĩo gĩtina kĩayo nĩ gĩkinyagia fiti 40 (mi 12) gũthiũrũrũka. (Rũĩm. 5:15) O na thutha wa mũtĩ ũcio gũtiga kũraiha, no ũthiaga na mbere gũkũra no ti na njĩra ĩroneka. Mwaka thutha wa ũrĩa ũngĩ, gĩtina kĩaguo gĩthiaga o gĩkĩaramaga nayo mĩri  ĩkarikĩra na ĩgatherema, ĩgatũma mũtĩ ũcio wĩhande makĩria. No taguo mũkũrĩre wa kĩĩroho wa Mũkristiano ũtariĩ. Twambĩrĩria kwĩruta Bibilia o ũguo, no tũkũre narua kĩĩroho na tũcoke tũbatithio. Arĩa marĩ thĩinĩ wa kĩũngano magakenera kuona tũgĩkũra. O na twahota gũtuĩka mapainia kana tũheo mĩeke ĩngĩ ya ũtungata. No mĩaka ĩrĩa ĩkũrũmĩrĩra mũkũrĩre witũ wa kĩĩroho no wage gũkorũo ũkĩoneka ũguo. O na kũrĩ ũguo, no tũrabatara gũkũra ũhoro-inĩ wĩgiĩ wĩtĩkio na ũmenyo nginya ‘tũtuĩke andũ agima marĩ na kĩũga kĩiganaine na kĩrĩa gĩa Kristo, arĩ we ũiyũrĩte ũgima wothe.’ (Ef. 4:13) Kwoguo nĩ ta tũkũraga kuuma kamũtĩ ka mũcacana tũgatuĩka mũtĩ mũrũmu wĩhandĩte wega, Mũkristiano mũgima.

10. Nĩkĩ gũkũra nĩ kwa bata nginya harĩ Akristiano agima kĩĩroho?

¹⁰ No gũkũra gwitũ gũtiagĩrĩire gũkinya hau. Ũmenyo witũ nĩ ũbatiĩ kuongerereka naguo wĩtĩkio ũrikĩre. Na njĩra ĩyo tũgathiĩ na mbere kwĩhanda wega thĩinĩ wa tĩri wa Kiugo kĩa Ngai. (Thim. 12:3) Kĩũngano-inĩ gĩa Gĩkristiano, nĩ kũrĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ aingĩ mekĩte ũguo. Kwa ngerekano, mũrũ wa Ithe witũ ũmwe ũkoretwo arĩ mũthuri wa kĩũngano mĩaka makĩria ma mĩrongo ĩtatũ oigaga no arakũra kĩĩroho. Oigaga ũũ: “Ũmenyo wakwa wĩgiĩ Bibilia nĩ ũkũrĩte na njĩra nene. Nĩ ngĩaga na mĩeke mĩingĩ ya kũhũthĩra motaaro na mawatho ma Bibilia na njĩra itiganĩte. Wendo wakwa kwerekera wĩra wa kũhunjia o naguo nĩ wongererekete.”

11. Tũngĩkinyĩrĩra kũmenya Jehova wega atĩa thutha wa ihinda?

¹¹ Gũkũra gwitũ ningĩ nĩ gũkonainie na gũkuhĩrĩria Jehova arĩ Mũrata na Ithe witũ. Nĩ endaga twĩigue tũrĩ etĩkĩrĩku. Akenda tũmenye atĩ nĩ twendetwo na tũrĩ na ũgitĩri o ta ũrĩa kaana kaiguaga rĩrĩa kahĩmbĩrio nĩ mũciari ũrakarũmbũiya kana ta ũrĩa tũiguaga rĩrĩa tũrĩ hamwe na arata a ma na ehokeku. No o ta ũrĩa tũũĩ, ũrata ta ũcio hamwe na Jehova ndũkũraga na ũtukũ ũmwe. No mũhaka tũhũthĩre ihinda tũgĩkaamũmenya na tũmwende. Kwoguo nĩguo ũmenye Jehova wega, tua itua rĩa gũcaragia ihinda rĩa gũthoma Kiugo gĩake o mũthenya. Na ũgathomaga o riuma rĩa Mũrangĩri na Amkeni! hamwe na mabuku marĩa mangĩ mehocetie harĩ Bibilia.

12. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũbataranagia nĩguo tũmenywo nĩ Jehova?

¹² Arata a Ngai nĩ makũraga kĩĩroho kũgerera mahoya ma kuuma ngoro na gũkorũo na arata ega. (Thoma Malaki 3:16.) Jehova ‘nĩ  ategagĩra mathaithana mao matũ.’ (1 Pet. 3:12) O ta mũciari wĩ wendo, Jehova nĩ athikagĩrĩria rĩrĩa tũramũhoya ũteithio. Kwoguo nĩ twagĩrĩirũo ‘kũrũmanagĩrĩria kũhoya na kĩyo.’ (Rom. 12:12) Tũtingĩhota gũikara tũrĩ Akristiano agima kĩĩroho o tiga tũteithĩrĩirio nĩ Ngai. Hatĩka cia mũtabarĩre ũyũ nĩ nyingĩ mũno ũndũ tũtangĩhota kũhiũrania nacio na hinya witũ ene. Tũngĩtiga kũrũmanĩrĩria kũhoya, tũngĩkorũo tũkĩgiria gũkinyĩrũo nĩ ũteithio ũrĩa Ngai akoragwo ehaarĩirie na angĩhota gũtũhe. Hihi nĩ ũiguaga ũiganĩire nĩ mahoya marĩa ũhoyaga, kana nĩ wonaga ta ũrabatara gũkũra ũndũ-inĩ ũcio?—Jer. 16:19.

13. Nĩkĩ kũnyitanĩra na Akristiano arĩa angĩ nĩ kwa bata harĩ gũkũra kĩĩroho?

¹³ Jehova nĩ akenagio nĩ arĩa othe “maikaraga mamwĩhokete”; kwoguo, o na thutha wa kũmenya Ngai, tũngĩenda gũthiĩ na mbere kũnyitanĩra hamwe na kĩũngano kĩa arĩa angĩ mamũmenyete tũtegũtĩrĩria. (Nahu. 1:7) Thĩinĩ wa thĩ ĩno ĩiyũrĩtwo nĩ maũndũ ma gũtũũraga ngoro, nĩ ũndũ wa ũũgĩ gũikaraga hakuhĩ na aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa mangĩtũmĩrĩria. Ũngĩgunĩka atĩa? Kĩũngano-inĩ nĩ ũkuona andũ mangĩgwĩkĩra ngoro ‘kwendanaga, na gwĩkaga ciĩko njega.’ (Ahib. 10:24, 25) Wendo ũrĩa Paulo aandĩkĩire Ahibirania igũrũ rĩaguo nĩ ũbataraga ũrũmwe, andũ mena mwĩcirĩrie ũmwe, marĩ kĩũngano. Kuonania wendo ta ũcio kũbataraga tũnyitanagĩre na Akristiano arĩa angĩ. Hĩndĩ ciothe tigagĩrĩra atĩ nĩ wathiĩ na wagĩa na itemi thĩinĩ wa mĩcemanio.

14. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ kwĩrira na kũgarũrũka arĩ maũndũ ma gũthiĩ na mbere?

¹⁴ Nĩguo tũtuĩke Akristiano, no mũhaka tũngĩambire kwĩrira na tũgarũrũke kana tũtigane na mehia maitũ. O na kũrĩ ũguo, kwĩrira nĩ ũndũ wa gũthiĩ na mbere. Tondũ tũrĩ andũ matarĩ akinyanĩru, mehia no makoragwo marĩ hamwe na ithuĩ o ta nyoka ĩĩkũnjĩte ĩĩhaarĩirie kũrũma. (Rom. 3:9, 10; 6:12-14) Rekei tũikarage twĩ maitho, tũtekũhũthia mawathe maitũ. Wega nĩ atĩ, Jehova nĩ atũkiragĩrĩria rĩrĩa tũrerutanĩria kũhiũrania na mawathe maitũ na gwĩka mogarũrũku marĩa marabatarania. (Afil. 2:12; 2 Pet. 3:9) Ũndũ ũmwe ũngĩtũteithia mũno nĩ kũrora ũrĩa tũhũthagĩra mahinda na indo citũ, na gwĩthema gũthingata maũndũ ma mwĩyendo. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe aandĩkire ũũ: “Ndarereirũo ũhoro-inĩ wa ma, no ngĩkũra ndĩna mawoni ngũrani megiĩ Jehova. Ndoonaga agĩrĩirũo nĩ gwĩtigĩrũo mũno, na ndionaga ta kwĩ hĩndĩ ngaahota kũmũkenia.” Thutha wa ihinda, mwarĩ wa Ithe witũ ũcio agĩĩkora “ahĩngĩcanĩirũo kĩĩroho” nĩ ũndũ wa mathĩna maigana ũna make mwene. Ongereire kuuga, “Ti atĩ nĩ tondũ ndiendete Jehova, ĩndĩ nĩ tondũ ndiamũũĩ wega. No thutha wa kũhoya maita maingĩ na kĩyo, ngĩambĩrĩria gwĩka ũgarũrũku.” Aacokire akiuga: “Ndonire atĩ Jehova aandongoragia o ta kaana, akandeithia gũtooria mũhĩnga ũmwe thutha wa ũrĩa ũngĩ, ena ũhoreri, akanyonagia ũrĩa njagĩrĩirũo nĩ gwĩka.”

15. Nĩ ũndũ ũrĩkũ Jesu na Ithe maroraga?

¹⁵ ‘Thiĩi mũkahe kĩrĩndĩ’ mohoro megiĩ ũhoro ũrĩa mwega. Mũraika wa Ngai eerire Petero na atũmwo arĩa angĩ ciugo icio thutha wa kũrutwo korokoro-inĩ na njĩra ya kĩama. (Atũm. 5:19-21) Ĩĩ-ni, kũnyitanĩra wĩra-inĩ wa kũhunjia o kiumia nĩ ũndũ ũngĩ tũbataraga kũrora. Jesu na Ithe nĩ monaga ũrĩa wĩtĩkio witũ ũhaana o na ũtungata witũ. (Kũg. 2:19) O ta ũrĩa mũthuri ũrĩa ũkũgwetetwo hau kabere oigire: “Wĩra wa kũhunjia nĩguo ũndũ ũrĩa mũnene ũtũũro-inĩ witũ.”

16. Nĩkĩ nĩ wega twĩcũranagie igũrũ rĩgiĩ wĩyamũrĩri witũ harĩ Jehova?

¹⁶ Ta wĩcũranie ũhoro wĩgiĩ wĩyamũrĩri waku. Kĩndũ kĩrĩa kĩa bata makĩria tũkoragwo nakĩo nĩ ũkuruhanu witũ na Jehova. Nĩ  oĩ andũ arĩa marĩ ake. (Thoma Isaia 44:5.) Thuthuria na njĩra ya mahoya ũrĩa ũkuruhanu waku na Jehova ũtariĩ. Hamwe na ũguo, ririkana mũthenya wa bata ũrĩa waabatithirio. Ũndũ ũcio o naguo nĩ ũrĩgũteithagia kũririkana atĩ ũbatithio waku wonanagia itua rĩrĩa rĩa bata mũno wanatua.

17. Nĩkĩ ũkirĩrĩria nĩ ũbataranagia nĩguo tũtũũre hakuhĩ na Jehova?

¹⁷ Akĩandĩkĩra Agalatia, Paulo nĩ aatĩtĩrithirie bata wa gũkirĩrĩria. (Gal. 6:9) Ũndũ ũcio nĩ wa bata harĩ Akristiano o na ũmũthĩ. Nĩ ũrĩcemanagia na magerio, no Jehova nĩ arĩgũteithagia. Thiĩ na mbere kũhoyaga ũheo roho mũtheru. Nĩ ũrĩiguaga ũhooreirio rĩrĩa akũhe gĩkeno ithenya rĩa kĩeha, na thayũ ithenya rĩa ruo. (Mat. 7:7-11) Ta wĩcirie ũndũ ũyũ: Angĩkorũo Jehova nĩ arũmbũyagia nyoni-rĩ, githĩ to akũrũmbũiye o na makĩria wee ũmwendete na ũkamwĩyamũrĩra? (Mat. 10:29-31) O na ũngĩcemania na hatĩka irĩkũ, ndũkanacoke na thutha, ndũkanakue ngoro. Githĩ ũcio ti ũtonga mũnene mũno tũgĩĩte naguo nĩ ũndũ wa kũmenywo nĩ Jehova!

18. Tondũ nĩ ‘ũrĩkĩtie kũmenya Ngai-rĩ,’ rĩu ũngĩenda gwĩka atĩa?

¹⁸ Kwoguo, o na angĩkorũo ũrabatithirio ica ikuhĩ kana wabatithirio mĩaka mĩingĩ mĩhĩtũku-rĩ, rĩu ũgwĩka atĩa? Thiĩ na mbere kwĩrutanĩria kũmenya Jehova wega, ũkinyĩre ũgima wa kĩĩroho. Ningĩ no mũhaka ũthiĩ na mbere kũrikĩra na kuongerera ũmenyo waku wĩgiĩ Jehova. Rekei tũtikanahũthie ũkuruhanu witũ nake. Ithenya rĩa ũguo, twagĩrĩirũo gũikara tũgĩthuthuragia maũndũ maitũ ma kĩĩroho nĩguo tũtigĩrĩre atĩ no tũrakũra ũkuruhanu-inĩ witũ na Ithe witũ Jehova, o we Mũrata, na Ngai witũ.—Thoma 2 Akorintho 13:5, 6.