1. Mwerekera wa mũteng’eri ũmwe wonanĩtie atĩa itua ta ritũ rĩa kwaga gũkua ngoro?

KUUMA arĩ kairĩtu, Mary Decker oĩkaine ta mũteng’eri ngũthi thĩinĩ wa thĩ. Nĩwe weerĩgagĩrĩrũo gũkuua thahabu ihenya-inĩ rĩa mita 3,000 mathako-inĩ ma Oliumpiki ma 1984. No ndaigana kũrĩkia ihenya rĩu. Aahĩngirũo nĩ mũteng’eri ũngĩ akĩgũa na akiumĩra. Akĩrutwo kĩhaaro akuanĩirũo, arĩ mũgurarie akĩrĩraga. O na kũrĩ ũguo, Mary ndaakuire ngoro. Mwaka ũmwe ũtathirĩte, nĩ aacokereire mahenya na akĩiga rekondi njerũ ya ihenya rĩa atumia rĩa mairo ĩmwe mwaka-inĩ wa 1985.

2. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ Akristiano a ma makoragwo kĩhĩtahĩtano-inĩ, na muoroto witũ wagĩrĩirũo gũkorũo ũrĩ ũrĩkũ?

² Ũtũũro witũ tũrĩ Akristiano no ũhaananio na kĩhĩtahĩtano. Muoroto witũ wagĩrĩirũo gũkorũo ũrĩ gũteng’era nĩguo tũhootane. Ihenya ritũ ti rĩa kamũtĩ rĩrĩa rĩbataraga mĩtũkĩ nĩguo mũndũ ahootane. Ningĩ ti rĩa kũnogora magũrũ rĩrĩa mũndũ ateng’eraga akĩrũgamaga. Ithenya rĩa ũguo, no rĩhaananio na ihenya rĩa marathoni, rĩrĩa rĩbataraga ũkirĩrĩria nĩguo mũndũ ahootane. Mũtũmwo Paulo nĩ aahũthĩrire ngerekano ya mũteng’eri wĩ kĩhĩtahĩtano-inĩ thĩinĩ wa marũa make kũrĩ Akristiano arĩa maatũũraga Korintho, taũni yoĩkaine nĩ ũndũ wa mahenya marĩa maateng’agĩrĩrũo kuo. Aandĩkire ũũ: “Kaĩ mũtekũmenya atĩ andũ arĩa mahĩtahĩtanaga kĩhaaro-inĩ mateng’eraga othe, na no ũmwe ũheagwo kĩheo kĩrĩa gĩkũhĩtahĩtanĩrũo? Inyuĩ-rĩ, gĩteng’ereni na mũteng’erere o ũrĩa ũngĩtũma mũgwate kĩndũ kĩu.”—1 Kor. 9:24.

3. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ kũngĩtuĩka atĩ ateng’eri othe no mahootane kĩhĩtahĩtano-inĩ kĩa muoyo wa tene na tene?

³ Bibilia ĩtwĩraga tũthiĩ na mbere gũteng’era kĩhĩtahĩtano-inĩ kĩu kĩa ngerekano. (Thoma 1 Akorintho 9:25-27.) Kĩheo nĩ muoyo wa tene na tene, kũrĩa igũrũ harĩ Akristiano arĩa aitĩrĩrie maguta kana gũkũ thĩ harĩ ateng’eri acio angĩ.  No mũgarũ na ihĩtahĩtano nyingĩ-rĩ, arĩa othe mateng’eraga kĩhĩtahĩtano-inĩ gĩkĩ na magakirĩrĩria nginya mũthia no megwatĩre kĩheo. (Mat. 24:13) Ũndũ ũrĩa wiki ũngĩgiria arĩa marĩ kĩhĩtahĩtano-inĩ gĩkĩ maage kũheo ngerenwa nĩ kwaga kũrũmĩrĩra mawatho kana kũremwo nĩ kũrĩkia. Makĩria ma ũguo, gĩkĩ nokĩo kĩhĩtahĩtano kĩrĩa andũ maheagwo kĩheo kĩa muoyo wa tene na tene.

4. Nĩ kĩĩ gĩtũmaga kĩhĩtahĩtano gitũ kĩa muoyo wa tene na tene gĩkorũo kĩrĩ kĩritũ?

⁴ Kũhutia karũrigi ti ũndũ mũhũthũ. Nĩ kũbataraga kwĩmenyerera na gũthingata muoroto. No mũndũ ũmwe tu wanahota kũhutia karũrigi atahĩngĩtwo rita o na rĩmwe—Jesu Kristo. No Jakubu mũrutwo wake aandĩkire atĩ arũmĩrĩri a Kristo ‘othe nĩ mahĩngĩcagwo nĩ maũndũ maingĩ.’ (Jak. 3:2) Na ũcio nĩ ũhoro wa ma! Ithuothe nĩ tũthĩnagio nĩ kwaga gũkinyanĩra gwitũ ene na kwa arĩa angĩ. Kwoguo-rĩ, rĩmwe na rĩmwe no tũhĩngwo, tũtũgũge, na tũtinie mũthĩire witũ. O na no tũgwe; tũcoke tũũkĩre na tũthiĩ na mbere gũteng’era. Amwe nĩ magũaga igwa inene mũno nginya makabatara gũteithio mokĩre nĩguo marĩkie kĩhĩtahĩtano. Kwoguo, no kũhoteke o na ithuĩ, rĩmwe o na kana maita maingĩ tũhĩngwo kana tũgwe.—1 Ath. 8:46.

5, 6. (a) Nĩ na njĩra ĩrĩkũ ‘gũtarĩ ũndũ ũngĩhĩnga’ Mũkristiano, na nĩ kĩĩ kĩngĩmũteithia “gũũkĩra”? (b) Nĩ kĩĩ gĩtũmaga amwe maage gũũkĩra magwa?

⁵ No gũkorũo wanahũthĩra ciugo “kũhĩngwo” na “kũgwa” ũgĩtaarĩria ũrĩa mũndũ atariĩ kĩĩroho. Ciugo icio cia Bibilia no ihũthĩrũo kuuga ũndũ ũmwe, no ti hĩndĩ ciothe. Kwa ngerekano-rĩ, ta rora ciugo cia Thimo 24:16: “Mũndũ mũthingu agũaga magũa mũgwanja, o agĩcokaga gũũkĩra, ĩndĩ arĩa aaganu mona ũũru maturũragwo [makahĩngwo, NW] nĩguo.”

⁶ Jehova ndangĩreka arĩa mamwĩhokete mahĩngwo kana magwe—mone thĩna kana ũritũ mũnene ũthathaiya-inĩ wao—ũrĩa ũngĩtũma maremwo gũcokereria. Nĩ tũkoragwo na ma atĩ Jehova nĩ egũtũteithia “gũũkĩra” nĩguo tũthiĩ na mbere kwĩrutĩra biũ harĩ we. Githĩ ũndũ ũcio ndũhooragĩria mũno arĩa othe mendete Jehova kuuma ngoro! Andũ arĩa aganu matikoragwo na wendi ta ũcio wa gũũkĩra. Maticaragia ũteithio wa roho mũtheru wa Ngai na wa andũ ake,  o na nĩ maregaga ũteithio ta ũcio maheo. No ‘arĩa mendete kĩrĩra kĩa Jehova,’ gũtirĩ mũhĩnga ũngĩmarũnda ũmeherie biũ kĩhĩtahĩtano-inĩ kĩa muoyo.—Thoma Thaburi 119:165.

7, 8. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ mũndũ ‘angĩgũa’ na akorũo no aretĩkĩrĩka harĩ Ngai?

⁷ Amwe nĩ magũaga mehia-inĩ matarĩ maritũ maita maingĩ, nĩ ũndũ wa kwaga hinya. Ĩndĩ no mathiaga na mbere gũkorũo marĩ athingu maitho-inĩ ma Jehova mangĩgũaga na ‘magokĩra,’ ũguo nĩ kuuga, makerira biũ na makerutanĩria gũcokerera ũtungata mena wĩhokeku. Nĩ tuonaga ũndũ ũcio twarora ũrĩa Ngai aatwaranire na Aisiraeli a tene. (Isa. 41:9, 10) Thimo 24:16, ĩrĩa ĩkũgwetetwo hau kabere, handũ ha gũtĩtĩrithia ũndũ ũrĩa mũũru—‘kũgwa’ gwitũ, ĩtĩtĩrithĩtie ũndũ ũrĩa mwega, “gũũkĩra” tũgĩteithĩrĩrio nĩ Ngai witũ mũigua tha. (Thoma Isaia 55:7.) Nĩ ũndũ wa gũkorũo nĩ matwĩhokete, Jehova Ngai na Jesu Kristo matwĩkagĩra ngoro ‘tũũkĩre.’—Thab. 86:5; Joh. 5:19.

⁸ O na mũteng’eri angĩhĩngwo kana agwe ihenya-inĩ rĩa marathoni, no akorũo na kahinda ga gũcokereria na kũrĩkia angĩũkĩra atekũmaĩrĩra. Kĩhĩtahĩtano-inĩ gitũ kĩa muoyo wa tene na tene, tũtikoragwo tũũĩ ‘mũthenya kana ihinda’ rĩrĩa kĩhĩtahĩtano gĩgaakinya mũthia. (Mat. 24:36) Ĩndĩ, o ũrĩa tũrethema kũhĩngwo, noguo arĩ ũhũthũ makĩria gũthiĩ na mbere, na kũrĩkia kĩhĩtahĩtano. Kwoguo-rĩ, tũngĩĩthema atĩa kũhĩngwo?

9. Nĩ maũndũ marĩkũ mangĩhĩnga mũndũ tũkwarĩrĩria?

⁹ Rekei twarĩrĩrie maũndũ matano mangĩhĩnga mũndũ—mawathe maitũ ithuene, merirĩria ma mwĩrĩ, waagi wa kĩhooto wa athathaiya arĩa angĩ, mathĩna kana kũnyarirũo, na kwaga gũkinyanĩra kwa arĩa angĩ. O na kũrĩ ũguo, ririkana atĩ tũngĩkorũo tũhĩngĩtwo, Jehova akoragwo arĩ mũkirĩrĩria mũno. Ndahiũhaga gũtua atĩ tũtirĩ ehokeku.

10, 11. Nĩ wathe ũrĩkũ Daudi aahiũranagia naguo?

¹⁰ Mawathe maitũ ithuene no mahaananio na tũhiga tũregeru tũrĩ njĩra-inĩ. Tũngĩĩciria maũndũ marĩa meekĩkire ũtũũro-inĩ wa Mũthamaki Daudi na mũtũmwo Petero, no tuone mawathe merĩ ta macio—kwaga kwĩgirĩrĩria na gwĩtigĩra andũ.

¹¹ Mũthamaki Daudi nĩ onanirie aarĩ na wathe ũhoro-inĩ wĩgiĩ kwĩgirĩrĩria, ta ũrĩa ciĩko ciake ikonainie na Bethi-sheba cionanagia. Ningĩ rĩrĩa aarumirũo nĩ Nabali, Daudi atigirie hanini gwĩka ũũru. Nĩ ma, nĩ aagaga kwĩgirĩrĩria, no ndaigana gũtiga kũgeria gũkenia Jehova. Nĩ ũndũ wa gũteithio nĩ andũ angĩ, nĩ aahotire gũcokereria kĩĩroho.—1 Sam. 25:5-13, 32, 33; 2 Sam. 12:1-13.

12. Petero aathire na mbere atĩa na kĩhĩtahĩtano o na aahĩngwo?

¹² Petero nĩ onanagia gwĩtigĩra andũ, na akahĩngwo mũno rĩmwe na rĩmwe; ĩndĩ aaikarire arĩ mwĩhokeku harĩ Jesu na Jehova. Kwa ngerekano-rĩ, nĩ aakanire Mwathi wake maita matatũ arĩ mbere ya andũ. (Luk. 22:54-62) Thutha ũcio, harĩ hĩndĩ Petero aagire gwĩka ta Mũkristiano, akĩonia athathaiya arĩa moimĩte harĩ Ndũrĩrĩ ta mataarĩ agĩrĩru ta Akristiano Ayahudi arĩa maarĩ aruu. No mũtũmwo Paulo aarĩ na mawoni marĩa maagĩrĩire ũndũ-inĩ ũcio—mũthutũkanio ndũngĩoneirũo kaanya thĩinĩ wa kĩũngano. Mwerekera ũcio wa Petero ndwarĩ mwega. No mbere ya mũtugo ũcio wa Petero ũthũkie ũrũmwe wa kĩũngano, Paulo nĩ oire ikinya na akĩrũnga Petero ĩmwe kwa ĩmwe. (Gal. 2:11-14) Hihi Petero nĩ onire ta agĩrũo gĩtĩo mũno nginya akiuma kĩhĩtahĩtano-inĩ kĩa muoyo? Aca. Nĩ oire ũtaaro wa Paulo na ũritũ, akĩũhũthĩra, na agĩthiĩ na mbere na kĩhĩtahĩtano.

13. Thĩna wa mwĩrĩ ũngĩtuĩka atĩa mũhĩnga?

¹³ Rĩngĩ na rĩngĩ wathe wa mũndũ no ũkorũo uumanĩte na mathĩna ma mwĩrĩ. O namo no matuĩke mũhĩnga. No maingĩrĩre mũthiĩre witũ  wa kĩĩroho na matũme tũte ikinya na tũnoge. Kwa ngerekano, mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe kuuma Japan nĩ aagĩire na thĩna wa mwĩrĩ mĩaka 17 kuuma abatithio. Akĩambĩrĩria gwĩciragia mũno ũhoro wa ũgima wake wa mwĩrĩ nginya akĩhinyĩrĩrĩka kĩĩroho. Thutha-inĩ agĩtiga kũhunjia. Agĩcoka agĩceererũo nĩ athuri erĩ. Ciugo ciao njega ikĩmwĩkĩra ngoro, na akĩambĩrĩria gũthiĩ mĩcemanio rĩngĩ. Aririkanaga akoiga, “Ndaiguire gũita maitho ndona ũrĩa ariũ acio a Ithe witũ mangeithia macanjamũkĩte.” Mwarĩ wa Ithe witũ ũcio rĩu nĩ acokete kĩhĩtahĩtano-inĩ.

14, 15. Nĩ ikinya rĩrĩkũ irũmu rĩbataranagia rĩrĩa mũndũ agĩo nĩ merirĩria moru? Heana ngerekano.

¹⁴ Merirĩria ma mwĩrĩ manahĩnga andũ aingĩ. Rĩrĩa twagerio na njĩra ĩyo, tũbatiĩ kuoya ikinya irũmu rĩa gũikara tũrĩ atheru kĩĩmeciria, kĩĩmĩtugo, na kĩĩroho. Ririkana ũtaaro wa Jesu wa ‘gũte’ na njĩra ya mũhaano kĩndũ o gĩothe kĩngĩtũhĩngithia, o na angĩkorũo nĩ guoko kana riitho ritũ. Githĩ maũndũ macio ti hamwe na meciria moru na ciĩko iria itũmĩte amwe moime kĩhĩtahĩtano-inĩ?—Thoma Mathayo 5:29, 30.

¹⁵ Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe waarereirũo mũciĩ-inĩ wa Gĩkristiano aandĩkire atĩ kwa ihinda rĩrĩa rĩothe angĩaririkanire, nĩ aagianaga na merirĩria ma ngomanio cia arũme kwa arũme. Oigire ũũ: “Ndaiguaga ndĩĩmenete. Ngona ta itarĩ handũ ingĩtĩkĩrĩka.” E wa mĩaka 20, nĩ aatuĩkĩte painia wa hĩndĩ ciothe na aarĩ mũteithĩrĩria wa ũtungata thĩinĩ wa kĩũngano. Agĩcoka akĩgwa igwa inene, akĩrũngwo na njĩra ya Maandĩko, na agĩteithio nĩ athuri. Kũgerera mahoya, kwĩruta Kiugo kĩa Ngai, na gwĩciragia ũrĩa angĩteithia andũ arĩa angĩ, nĩ eyũkĩrĩirie na agĩcokereria kĩĩroho. Mĩaka mĩingĩ thutha-inĩ, oigaga ũũ: “Rĩmwe nĩ ngĩagwo nĩ meciria macio ma tene, no ndirekaga mandoorie. Nĩ ndĩkĩtie kũmenya atĩ Jehova ndangĩtĩkĩria ũgerio gũkĩra ũrĩa ũngĩhota gwĩtiiria. Kwoguo nĩ njĩtĩkĩtie atĩ Ngai, nĩ onaga no hote gũtooria.” Mũrũ wa Ithe witũ ũcio oigaga ũũ: “Maũndũ mothe marĩa ndanagiana namo na ngakirĩrĩria, nĩ ngaarĩhĩrũo thĩ njerũ. Ũguo nĩguo nyendaga! Nginya rĩrĩa hĩndĩ ĩyo ĩgaakinya, no ngũthiĩ na mbere kũrũa.” Nĩ atuĩte itua rĩa gũikara kĩhĩtahĩtano-inĩ.

16, 17. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ wateithirie mũrũ wa Ithe witũ ũmwe wonaga ta eekĩtwo ũndũ ũtarĩ wa kĩhooto? (b) Nĩguo twĩtheme kũhĩngwo-rĩ, tũrabatara kũiga meciria maitũ ha?

¹⁶ Waagi wa kĩhooto wa athathaiya arĩa angĩ no ũtuĩke mũhĩnga. Thĩinĩ wa Faranja, mũndũ ũmwe warĩ mũthuri wa kĩũngano nĩ onire ta ekwo ũndũ ũtarĩ wa kĩhooto, na akĩgĩo nĩ marũrũ. Nĩ ũndũ ũcio, agĩtiga kũhunjia na kũnyitanagĩra na kĩũngano. Athuri erĩ a kĩũngano makĩmũcerera na makĩmũthikĩrĩria na tha, matekũmũtinia akĩheana ũhoro kũringana na woni wake. Makĩmwĩkĩra ngoro arekererie Jehova mũrigo wake na makĩmũririkania atĩ ũndũ ũrĩa wa bata makĩria nĩ gũkenia Ngai. Nĩ aaiyũkirie ũtaaro ũcio wega na thutha wa kahinda agĩcoka kĩhĩtahĩtano-inĩ, arĩ na kĩyo maũndũ-inĩ ma kĩũngano rĩngĩ.

¹⁷ Akristiano othe magĩrĩirũo kũiga meciria harĩ Jesu Kristo, ũrĩa ũtuĩtwo Mũtwe wa kĩũngano, no ti harĩ andũ matarĩ akinyanĩru. Jesu o we maitho make matariĩ “ta rũrĩrĩmbĩ rũa mwaki,” nĩ oĩ maũndũ marĩa marekĩka ciũngano-inĩ wega makĩria ma ũrĩa tũũĩ. (Kũg. 1:13-16) Kwa ngerekano, nĩ amenyaga atĩ ũndũ ũrĩa tũrona ta ũtarĩ wa kĩhooto no tũkorũo tũrawona ũguo tondũ tũtiraũmenya wega kana tũraũnyita ũũru. Jesu arũngaga maũndũ ma kĩũngano na njĩra nginyanĩru ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire. Kwoguo, tũtiagĩrĩirũo kũreka ciĩko kana matua ma Akristiano arĩa angĩ matuĩke mũhĩnga harĩ ithuĩ.

18. Tũngĩĩtiiria atĩa magerio kana maũndũ marĩa maratũthĩnia?

¹⁸ Mĩhĩnga ĩngĩ ĩĩrĩ nĩ mathĩna kana kũnyarirũo na kwaga gũkinyanĩra kwa andũ arĩa angĩ  thĩinĩ wa kĩũngano. Ngerekano-inĩ yake ya mũhuri wa mbeũ, Jesu oigire atĩ ‘thĩna kana kũnyarirũo’ nĩ ũndũ wa kiugo nĩ kũngĩgaatũma andũ amwe mahĩngwo. O na kana kũnyarirũo kũu kuumanĩte na famĩlĩ, andũ a itũũra, kana thirikari—no kũhutie mũno mũndũ ũrĩa ‘ũtarĩ na mĩri thĩinĩ wake,’ ũrĩa ũtarikĩire kĩĩroho. (Mat. 13:21) O na kũrĩ ũguo, tũngĩtũũria ũrũngĩrĩru wa ngoro, mbeũ ya Ũthamaki nĩ ĩgũtũteithia gũkũria mĩri mĩrikĩru ya wĩtĩkio ĩrĩa ĩrĩtũhotithagia kwĩhanda. Rĩrĩa wacemania na magerio-rĩ, wĩrutanagĩrie gwĩcũrania na njĩra ya mahoya igũrũ rĩgiĩ maũndũ marĩa ma kũgaathwo. (Thoma Afilipi 4:6-9.) Hinya wa Jehova nĩ ũrĩtũteithagia gwĩtiria magerio, tũkaaga kũreka maũndũ marĩa maratũthĩnia matuĩke mĩhĩnga.

19. Tũngĩgirĩrĩria atĩa ũndũ twĩkĩtwo nĩ mũndũ ũngĩ ũtuĩke mũhĩnga?

¹⁹ Kĩeha nĩ atĩ, andũ amwe manetĩkĩria kwaga gũkinyanĩra kwa arĩa angĩ gũtũme moime kĩhĩtahĩtano-inĩ. Mawoni matiganĩte maũndũ-inĩ megiĩ thamiri magatuĩka mũhĩnga harĩ o. (1 Kor. 8:12, 13) Mũndũ angĩtũhĩtĩria-rĩ, hihi nĩ tũkũreka ũndũ ũcio ũtuĩke kĩrĩma? Bibilia ĩtaaraga Akristiano matige gũtuagĩra arĩa angĩ, mohanagĩre na methemage gũtĩtĩrithia mũno kĩhooto kĩao ene. (Luk. 6:37) Ũngĩcemania na ũndũ ũngĩkũhĩnga, wĩyũrie ũũ: ‘Hihi ndĩratuĩra andũ arĩa angĩ kũringana na mawoni makwa? Ngĩmenyaga atĩ ariũ a Ithe witũ ti akinyanĩru-rĩ, hihi nĩ ngũreka kwaga gũkinyanĩra kwa mũndũ ũngĩ gũtũme nyume kĩhĩtahĩtano-inĩ kĩa muoyo?’ Kwenda Jehova no gũtũteithie gũtua itua rĩa kwaga gwĩtĩkĩria ũndũ ũrĩa mũndũ ũngĩ areka ũgirie tũhutie karũrigi.

20, 21. Wee ũtuĩte itua rĩrĩkũ ũhoro-inĩ wĩgiĩ kĩhĩtahĩtano kĩa muoyo?

²⁰ Wee nĩ ũtuĩte itua rĩa ‘gũkinya gĩturi kĩhĩtahĩtano-inĩ’ gĩkĩ? (2 Tim. 4:7, 8) Angĩkorũo nĩguo, no mũhaka ũkoragwo na wĩruti waku kĩũmbe. Hũthĩra Bibilia na mabuku maitũ ma gĩtheokrasi gwĩka ũthuthuria, gwĩcũrania, na gũkũũrana maũndũ marĩa mangĩkũhĩnga. Hoya ũheo roho mũtheru nĩguo ũkuongerere hinya ũrĩa ũrabatara. Ririkana atĩ gũtirĩ mũteng’eri ũngĩremwo kũrĩkia kĩhĩtahĩtano kĩa muoyo nĩ ũndũ wa kũhĩngĩka kana kũgwa rĩmwe na rĩmwe. No okĩre na acoke kĩhĩtahĩtano-inĩ. O na no ahũthĩre mĩhĩnga ĩyo gũkũra kĩĩroho, na erute maũndũ ma bata kuumana na moritũ o mothe makoniĩ wĩtĩkio wake.

²¹ Bibilia yonanagia atĩ gũteng’era thĩinĩ wa kĩhĩtahĩtano kĩa muoyo nĩ kũbataraga kĩyo. Ti ta ũrĩa mũndũ ahaicaga mbathi, ĩkamũkuua nginya kũrĩa arathiĩ. No mũhaka tũteng’ere kĩhĩtahĩtano-inĩ kĩa muoyo ithuĩ ene. Tũgĩka ũguo-rĩ, “thayũ mũnene” kuuma kwĩ Jehova ũrĩhaanaga ta karũhuho kahoreru harĩ ithuĩ. (Thab. 119:165) No tũkorũo na ma atĩ tũngĩthiĩ na mbere na kĩhĩtahĩtano nginya mũthia nĩ arĩtũrathimaga mahinda-inĩ maya na nginya tene na tene.—Jak. 1:12.