1, 2. Mũgarũ na ndini iria ciĩĩtaga cia Gĩkristiano-rĩ, Aira a Jehova monaga rĩĩtwa rĩa Ngai atĩa?

NDINI iria ciĩĩtaga cia Gĩkristiano nĩ ikoretwo igĩĩthema kũhũthĩra rĩĩtwa rĩa Ngai. Kwa ngerekano, Bibilia ya Revised Standard Version yugĩte ũũ ngamba-inĩ yayo: “Kũhũthĩra rĩĩtwa o rĩothe rĩa Ngai o ũrĩa ũmwe . . . gũtiagĩrĩire harĩ wĩtĩkio wa Kanitha wa Gĩkristiano.”

² No Aira a Jehova nĩ merahagĩra gwĩtanio na rĩĩtwa rĩa Ngai na kũrĩgoocithia. (Thoma Thaburi 86:12; Isaia 43:10.) Makĩria ma ũguo, nĩ tuonaga arĩ gĩtĩo gũtaũkĩrũo nĩ ũrĩa rĩĩtwa rĩu riugĩte na thitango ĩrĩa ĩkonainie na gũtherio kwarĩo. (Mat. 6:9) O na kũrĩ ũguo, ũcio nĩ mweke tũtagĩrĩirũo nĩ kũhũthia. Nĩ ũndũ ũcio, rekei twarĩrĩrie ciũria ithatũ cia bata: Kũmenya rĩĩtwa rĩa Ngai kuugĩte atĩa? Jehova akoretwo agĩka atĩa o ta ũrĩa rĩĩtwa rĩake riugĩte na njĩra ĩyo akarĩgoocithia makĩria? Na tũngĩtwarana na rĩĩtwa rĩa Jehova atĩa?

3. Kũmenya rĩĩtwa rĩa Ngai kuugĩte atĩa?

³ Kũmenya rĩĩtwa rĩa Ngai nĩ makĩria ma mũndũ gũkorũo oĩ rĩĩtwa “Jehova.” Nĩ nginya gũkorũo oĩ ũrĩa Jehova ahaana, o hamwe na ngumo, muoroto, na ciĩko ciake kũringana na ũrĩa iguũrĩtio nĩ Bibilia, ta ũrĩa hihi anatwarana na ndungata ciake. Ma nĩ atĩ, Jehova aheanaga ũtaũku ũcio o kahora, o ũrĩa arathiĩ ahingĩtie muoroto wake. (Thim. 4:18) Jehova nĩ aaguũrĩirie Adamu na Hawa rĩĩtwa rĩake; o na Hawa nĩ aarĩhũthĩrire thutha wa gũciara Kaini. (Kĩam. 4:1) Athuri ehokeku a tene ta Nuhu, Iburahimu, Isaaka, na Jakubu nĩ moĩ rĩĩtwa rĩa Ngai. Makĩria ma ũguo, gĩtĩo kĩao harĩ rĩĩtwa rĩu gĩathiaga gĩkĩingĩhaga o ũrĩa Jehova aamarathimaga, akamarũmbũiya, na akamaguũrĩria maũndũ megiĩ muoroto wake. Musa nĩ aaheirũo ũtaũku wa mwanya wĩgiĩ rĩĩtwa rĩa Ngai.

4. Nĩ kĩĩ gĩatũmire Musa orie Ngai ũhoro wĩgiĩ rĩĩtwa rĩake, na nĩkĩ ũndũ ũcio aatangĩkagĩra warĩ mwagĩrĩru?

⁴ Thoma Thama 3:10-15. Rĩrĩa Musa aarĩ na mĩaka  80, Ngai nĩ aamwathire eke ũndũ mũritũ: ‘Umagaria andũ akwa ciana cia Isiraeli ũmarute bũrũri wa Misiri.’ Musa arĩ na gĩtĩo agĩcokia na njĩra ya kũmũria kĩũria kĩa bata. Musa oririe ũũ: ‘Wĩtagwo atĩa?’ Na tondũ rĩĩtwa rĩa Ngai nĩ rĩoĩkaine kuuma o tene-rĩ, Musa eendaga kũmenya ũndũ ũrĩkũ? Hatarĩ nganja, eendaga kũmenya maũndũ makĩria megiĩ mwene rĩĩtwa rĩu—marĩa mangĩatũmire andũ a Ngai metĩkie biũ atĩ nĩ Angĩamakũũrire. Ũndũ ũrĩa Musa aatangĩkagĩra warĩ mwagĩrĩru, amu Aisiraeli maakoretwo ũkombo-inĩ ihinda inene. Kwahoteka nĩ mangĩeyũririe kana Ngai wa maithe mao nĩ angĩahotire kũmakũũra. Ma nĩ atĩ, Aisiraeli amwe o na nĩ maambĩrĩirie gũthathaiya ngai cia Misiri!—Ezek. 20:7, 8.

5. Jehova aaguũririe atĩa ũhoro makĩria wĩgiĩ ũrĩa rĩĩtwa rĩake riugĩte rĩrĩa aacokagĩria Musa?

⁵ Hihi Jehova aacokeirie Musa atĩa? Ũndũ ũmwe oigire nĩ ũyũ: “Ĩra ciana cia Isiraeli ũũ, atĩ ũrĩa wĩtagwo NIĨ NDŨIRE, nĩwe ũndũmĩte kũrĩ inyuĩ.” * Ũguo nĩ kuuga atĩ Jehova no akorũo arĩ, kana atuĩke kĩrĩa gĩothe angĩenda gũtuĩka nĩguo ahingie muoroto wake. Nĩkĩo mũhari-inĩ wa 15 tũthomaga atĩ Jehova we mwene oigire ũũ: “Rĩu nĩrĩo rĩĩtwa rĩakwa tene na tene, na nĩrĩo kĩririkanania gĩakwa o nginya njiaro na njiaro.” No mũhaka kũmenya ũguo gũkorũo nĩ gwekĩrire wĩtĩkio wa Musa hinya na gũkĩmũhutia mũno!

6, 7. Jehova eekire biũ o ta ũrĩa rĩĩtwa rĩake riugĩte na njĩra irikũ?

⁶ Kahinda kanini thutha wa gũtũma Musa, Jehova nĩ eekire o ta ũrĩa rĩĩtwa rĩake riugĩte rĩrĩa ‘aatuĩkire’ Mũkũũri wa Aisiraeli. Aahũũrire Misiri na mahũra ikũmi, o na akĩonania atĩ ngai cia Misiri—o hamwe na Firauni—itiarĩ na ũhoti. (Tham. 12:12) Jehova agĩcoka akĩgayũkania Iria Itune, akĩhĩtũkĩria Aisiraeli thĩinĩ wa rĩo, na agĩthinĩkania Firauni na mbũtũ yake kuo. (Thab. 136:13-15) Nakuo ‘werũ-inĩ ũrĩa mũnene na wa kũmakania,’ Jehova nĩ aatuĩkire Mũtũũria wa muoyo amu nĩ aaheaga andũ ake irio na maĩ, arĩa hihi maarĩ milioni ithatũ kana makĩria! O na agĩtũma nguo na iratũ ciao ciage gũthira. (Gũcok. 1:19; 29:5) Nĩ ma, gũtirĩ ũndũ ũngĩgirĩrĩria Jehova gwĩka o ta ũrĩa rĩĩtwa rĩake riugĩte, o rĩo rĩtangĩringithanio na rĩngĩ. Thutha-inĩ eerire Isaia ũũ: “Niĩ-rĩ, nĩ niĩ Jehova, na thengia o niĩ, gũtirĩ mũhonokania ũngĩ.”—Isa. 43:11.

 ⁷ Joshua, ũrĩa wacokire ithenya rĩa Musa, o nake nĩ eeyoneire maũndũ ma kũmakania marĩa Jehova eekire kũu Misiri o na werũ-inĩ. Kwoguo, rĩrĩa Joshua aakuhĩrĩirie gũkua, nĩ angĩahotire kwĩra Aisiraeli arĩ na ma ũũ: “Na inyuĩ inyuothe nĩmũũĩ na ngoro cianyu, o na maroho manyu, atĩ mũtirĩ mwaaga ũndũ o na ũmwe wa maũndũ mothe mega marĩa Jehova Ngai wanyu aaririe ũhoro wamo mamũkoniĩ; maũndũ macio mothe nĩmaahingirio o wega, na hatirĩ ũndũ o na ũmwe wamo wanaaga kũhingio.” (Josh. 23:14) Ĩĩ-ni, Jehova nĩ aahingirie kiugo gĩake, agĩka o ta ũrĩa oigĩte.

8. Jehova akoretwo agĩka atĩa mahinda-inĩ maya o ta ũrĩa rĩĩtwa rĩake riugĩte?

⁸ O na ũmũthĩ, Jehova nĩ areka o ta ũrĩa eranĩire. Nĩ aarathĩte kũgerera harĩ Mũrũwe atĩ matukũ-inĩ ma kũrigĩrĩria, ndũmĩrĩri ya Ũthamaki nĩ ĩngĩkaahunjio “thĩ yothe.” (Mat. 24:14) Nũũ ũngĩ tiga Ngai Mwene-Hinya-Wothe ũngĩahotire kwĩranĩra wĩra ta ũcio, atigĩrĩre atĩ nĩ warutwo, na ahũthĩre andũ aingĩ ‘matathomete wega, na andũ o ũguo’ kũũhingia? (Atũm. 4:13) Kwoguo, rĩrĩa twagĩa na itemi wĩra-inĩ ũcio, nĩ tũteithagĩrĩria kũhingia ũrathi wa Bibilia. Nĩ tũtĩithagia Ithe witũ na tũkonania atĩ kũna ti kwĩyugithia tũkoragwo tũkĩyugithia rĩrĩa tũrahoya ũũ: “Rĩĩtwa rĩaku nĩrĩamũrũo. Ũthamaki waku ũũke. O ũrĩa wendete Wee, nĩwĩkagwo gũkũ thĩ, o ta ũrĩa wĩkagwo kũu Igũrũ.”—Mat. 6:9, 10.

9, 10. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩ wĩgiĩ Jehova twĩrutaga na ũrĩa aatwaranire na Aisiraeli?

⁹ Kahinda kanini thutha wa Thama ya Aisiraeli, Jehova nĩ aatuĩkire ũndũ ũngĩ mwerũ harĩ andũ ake. Kũgerera kĩrĩkanĩro kĩa Watho, aatuĩkire ‘ta mũthuri wao,’ akĩĩrutĩra gwĩka maũndũ marĩa mothe maabataranagia ũndũ-inĩ ũcio. (Jer. 3:14) Aisiraeli nao magĩtuĩka ta mũtumia wake wa mũhaano, andũ metanĩtio na rĩĩtwa rĩake. (Isa. 54:5, 6) Rĩrĩa maamwathĩkĩra na makarũmĩrĩra maathani make, nĩ aatuĩkaga ‘Mũthuri’ mwega harĩ o. Aamarathimaga, akamagitĩra, na agatũma magĩe na thayũ. (Ndar. 6:22-27) Na njĩra ĩyo rĩĩtwa inene rĩa Jehova rĩkagoocwo gatagatĩ-inĩ ka andũ a ndũrĩrĩ. (Thoma Gũcokerithia Maathani 4:5-8; Thaburi 86:7-10.) Ti itherũ, historĩ-inĩ yothe ya Isiraeli, andũ aingĩ a kũngĩ nĩ maagucagĩrĩrio ũthathaiya-inĩ wa ma. Nĩ ta moigaga ũrĩa Ruthu Mũmoabi eerire Naomi: “Andũ anyu no-o magatuĩka andũ aitũ, nake Ngai waku nowe ũgatuĩka Ngai wakwa.”—Ruth 1:16.

¹⁰ Ũrĩa Jehova aatwaranire na Isiraeli ihinda rĩa mĩaka ta 1,500, nĩ kwaguũririe maũndũ maingĩ merũ megiĩ ũrĩa atariĩ. O na gũtuĩka  Aisiraeli nĩ maaregenyũkaga, Jehova nĩ eyonanagia kaingĩ atĩ we nĩ “Ngai ũrĩa ũiguanagĩra tha mũno,” na ‘ũtahiũhaga kũrakara.’ Aarĩ Ngai mwetereri na mũkirĩrĩria mũno. (Tham. 34:5-7) No ũkirĩrĩria wa Jehova warĩ na mĩhaka, na nĩ wakinyire mũthia rĩrĩa rũrĩrĩ rwa Ayahudi rwaregire Mũrũwe na rũkĩmũũraga. (Mat. 23:37, 38) Aisiraeli acio a kĩĩmwĩrĩ magĩtiga gwĩtanio na rĩĩtwa rĩa Ngai. Maitho-inĩ ma Jehova, maatuĩkire andũ akuũ kĩĩroho o ta mũtĩ mũũmũ. (Luk. 23:31) Hihi ũndũ ũcio wahutirie atĩa mawoni mao megiĩ rĩĩtwa rĩa Ngai?

11. Rĩĩtwa rĩa Ngai rĩatigire atĩa kũhũthĩrũo nĩ rũrĩrĩ rwa Ayahudi?

¹¹ Historĩ yonanagia atĩ thutha wa ihinda, Ayahudi nĩ maambĩrĩirie kũgĩa na mawoni makuruhaine na ũgo megiĩ rĩĩtwa rĩa Ngai, makarĩonaga ta rĩtagĩrĩire kũgwetwo. (Tham. 20:7) O kahora rĩĩtwa rĩa Ngai rĩgĩtiga kũhũthagĩrũo ndini-inĩ ya Kĩyahudi. No mũhaka Jehova akorũo nĩ aatuurirũo kuona rĩĩtwa rĩake rĩkĩagĩrũo gĩtĩo. (Thab. 78:40, 41) No Ngai, “ũrĩa wĩtagwo Mũigua-ũiru,” hatarĩ nganja ndangĩathire na mbere gwĩtĩkĩria andũ maamũregete na akamarega meĩtanie na rĩĩtwa rĩu. (Tham. 34:14) Ũndũ ũcio wagĩrĩirũo gũtũteithia tuone bata wa kũheaga rĩĩtwa rĩa Mũũmbi witũ gĩtĩo kĩnene.

12. Jehova aacokire kũgĩa atĩa na andũ arĩa maarathĩtwo mangĩgetanio na rĩĩtwa rĩake?

¹² Kũgerera Jeremia, Jehova nĩ aaguũririe muoroto wake wa gũthondeka “kĩrĩkanĩro kĩerũ” na rũrĩrĩ rũngĩ rũerũ, Isiraeli a kĩĩroho. Jeremia aarathire atĩ andũ othe a rũrĩrĩ rũu, “kuuma o ũrĩa mũnyinyi mũno wao gwata ũrĩa mũnene makĩria,” nĩ ‘mangĩkaamenya Jehova.’ (Jer. 31:31, 33, 34) Ũrathi ũcio waambĩrĩirie kũhinga Bendegothito ya 33 M.M. rĩrĩa Ngai aathondekire kĩrĩkanĩro kĩu kĩerũ. Rũrĩrĩ rũu rũerũ, “Aisiraeli arĩa a Ngai,” rwa Ayahudi na andũ matarĩ Ayahudi, rũgĩtuĩka ‘andũ metanĩtio na rĩĩtwa rĩa Ngai,’ kana “arĩa metanagio na rĩĩtwa rĩakwa,” ta ũrĩa Jehova oigĩte.—Gal. 6:16; thoma Atũmwo 15:14-17; Mat. 21:43.

13. (a) Hihi Akristiano a tene nĩ maahũthagĩra rĩĩtwa rĩa Ngai? Taarĩria. (b) Wee wonaga atĩa igũrũ rĩgiĩ gĩtĩo gĩa kũhũthĩra rĩĩtwa rĩa Jehova ũtungata-inĩ waku?

¹³ ‘Andũ arĩa metanĩtio na rĩĩtwa rĩa Ngai,’ arĩa maarĩ thĩinĩ wa rũrĩrĩ rũu rwa kĩĩroho nĩ maahũthagĩra rĩĩtwa rĩa Ngai, magekaga ũguo rĩrĩa maragweta ũhoro kuuma Maandĩko-inĩ ma Kĩhibirania. * Kwoguo hĩndĩ ya Bendegothito ya 33 M.M., rĩrĩa mũtũmwo Petero aaragĩria Ayahudi na andũ arĩa maagarũrĩte wĩtĩkio arĩa moimĩte mabũrũri matiganĩte, nĩ aahũthĩrire rĩĩtwa rĩa Ngai maita maigana ũna. (Atũm. 2:14, 20, 21, 25, 34, NW) Akristiano a tene nĩ maatĩĩte Jehova, nake nĩ aarathimaga kĩyo kĩao wĩra-inĩ wa kũhunjia. O na ũmũthĩ, Jehova nĩ arathimaga ũtungata witũ rĩrĩa tũrakenera kũhunjia rĩĩtwa rĩake na kũrĩonia arĩa marakenio nĩ ũhoro Bibilia-inĩ ciao kũngĩhoteka. Na njĩra ĩyo tũkamamenyithia Ngai ũrĩa wa ma. Githĩ kĩu ti gĩtĩo kĩnene harĩ o na harĩ ithuĩ! Ũndũ ũcio no ũkorũo ũrĩ kĩambĩrĩria kĩa ũkuruhanu wa bata hamwe na Jehova ũrĩa ũngĩthiĩ ũgĩte hinya na ũtũũre tene na tene.

14, 15. Nĩ ũndũ ũrĩkũ Jehova ekĩte wĩgiĩ rĩĩtwa rĩake rĩa kĩririkano o na ũregenyũki ũgĩtheremaga?

¹⁴ Ũregenyũki wacokire ũkĩambĩrĩria kĩũngano-inĩ gĩa Gĩkristiano, na makĩria thutha wa atũmwo gũkua. (2 Thes. 2:3-7) Arutani a maheeni o na nĩ moereire mũtugo wa Ayahudi wa kwaga kũhũthĩra rĩĩtwa rĩa Ngai.  No hihi Jehova nĩ angĩetĩkĩririe rĩĩtwa rĩake rĩa kĩririkano rĩeherio biũ? Aca o na hanini! Nĩ ma, mũtamũkĩre warĩo kũna ndũngĩmenyeka, no rĩĩtwa rĩu nĩ rĩtũũrĩte. Kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ, nĩ rĩkoretwo rĩkĩoneka Bibilia-inĩ cia ũtaũri ũtiganĩte, o ũndũ ũmwe na mabuku-inĩ marĩa mandĩkĩtwo nĩ athomi a Bibilia. Kwa ngerekano, mwaka wa 1757, Charles Peters aandĩkire atĩ rĩĩtwa “Jehova,” rĩkĩringithanio na marĩĩtwa mangĩ ma ũnene ma Ngai, “rĩonekaga ta arĩ rĩo rĩtaaragĩria wega makĩria ũrĩa atariĩ.” Thĩinĩ wa ibuku rĩake rĩgiĩ gũthathaiya Ngai rĩa 1797, Hopton Haynes aambĩrĩirie gĩcunjĩ kĩa 7 ũũ: “JEHOVA, rĩĩtwa rĩa NGAI rĩrĩa Ayahudi maahũthagĩra; o we wiki maathathayagia; ta ũrĩa Kristo na Atũmwo ake meekaga.” Henry Grew (1781-1862) to kũhũthĩra aahũthĩrire rĩĩtwa rĩa Ngai ĩndĩ o na nĩ aamenyire atĩ nĩ rĩagĩirũo gĩtĩo na nĩ rĩabatiĩ gũtherio. O nake George Storrs (1796-1879), mũrata wa hakuhĩ wa Charles T. Russell, nĩ aahũthagĩra rĩĩtwa rĩa Ngai, o ta ũrĩa Russell we mwene eekaga.

¹⁵ Mwaka wa 1931 warĩ wa mwanya mũno, tondũ nĩrĩo International Bible Students, ta ũrĩa andũ a Ngai moĩkaine hĩndĩ ĩyo, maiyũkirie rĩĩtwa rĩa Kĩĩmandĩko Aira a Jehova. (Isa. 43:10-12) Na njĩra ĩyo makĩmenyithia thĩ yothe atĩ nĩ merahagĩra gũkorũo marĩ ndungata cia Ngai ũrĩa ũmwe wa ma, ‘andũ metanĩtio na rĩĩtwa rĩake,’ na makarĩgoocithagia. (Atũm. 15:14) Maũndũ macio matũririkanagia ciugo cia Jehova thĩinĩ wa Malaki 1:11: “Kuuma o rĩrĩa riũa rĩkũratha nginya o rĩgĩthũa-rĩ, rĩĩtwa rĩakwa rĩgatinda rĩgĩkumio nĩ andũ matarĩ Ayahudi.”

16. Nĩkĩ nĩ twagĩrĩirũo kuona gũtwarana na rĩĩtwa rĩa Jehova kĩrĩ gĩtĩo kĩnene?

¹⁶ Mũnabii Mika aandĩkire ũũ: “Tondũ rĩrĩ, andũ a ndũrĩrĩ ciothe matwaranaga na rĩĩtwa rĩa ngai ciao; no ithuĩ-rĩ, tũrĩtwaranaga na rĩĩtwa rĩa Jehova tene na tene.” (Mik. 4:5, NW) Jehova gwĩtĩkĩria Arutwo acio a Bibilia metanio na rĩĩtwa rĩake kĩarĩ gĩtĩo kĩnene mũno. Ningĩ ũndũ ũcio nĩ wonanirie atĩ nĩ aametĩkĩrĩte. (Thoma Malaki 3:16-18.) Ĩ wee nawe? Hihi nĩ ũrerutanĩria ũrĩa wothe ũngĩhota ‘gũtwarana na rĩĩtwa rĩa Jehova’? Hihi nĩ ũĩ maũndũ marĩa makonainie na ũndũ ũcio?

17. Nĩ maũndũ marĩkũ makonainie na gũtwarana na rĩĩtwa rĩa Ngai?

¹⁷ Gũtwarana na rĩĩtwa rĩa Ngai gũkonainie na maũndũ ta matatũ. Wa mbere, no mũhaka tũmenyithie arĩa angĩ rĩĩtwa rĩu, nĩ gũkorũo nĩ tũũĩ atĩ no arĩa tu ‘makayagĩra rĩĩtwa rĩa Jehova makaahonoka.’ (Rom. 10:13) Wa kerĩ, nĩ tũrabatara kuonania ngumo cia Jehova, na makĩria wendo. Na wa gatatũ, tũtwaranaga na rĩĩtwa rĩa Jehova rĩrĩa twathĩkĩra ithimi ciake tũkenete, nĩguo tũtigacambithie rĩĩtwa itheru rĩa Ithe witũ. (1 Joh. 4:8; 5:3) Hihi wee nĩ ũtuĩte itua rĩa ‘gũtwarana na rĩĩtwa rĩa Jehova tene na tene’?

18. Nĩkĩ arĩa othe matĩaga rĩĩtwa rĩa Jehova no matanye ihinda rĩũkĩte marĩ na ũmĩrĩru?

¹⁸ Arĩa othe mareganaga na Jehova kana makamũkararia ica ikuhĩ no mũhaka marĩmũmenya. (Ezek. 38:23) Andũ acio nĩ hamwe na arĩa mahaana ta Firauni ũrĩa woigire ũũ: “Jehova nũ, ũcio ngwĩrũo atĩ njigue mũgambo wake”? Ndaikarire mũno atamũmenyete! (Tham. 5:1, 2; 9:16; 12:29) No ithuĩ-rĩ, nĩ twĩyendeire kũmenya Jehova. Nĩ tũkenagĩra gwĩtanio na rĩĩtwa rĩake na gũkorũo tũrĩ andũ ake athĩki. Nĩ ũndũ ũcio, tũtanyaga ihinda rĩrĩa rĩũkĩte twĩhokete kĩĩranĩro gĩkĩ kĩrĩ thĩinĩ wa Thaburi 9:10: ‘Nao arĩa moĩ rĩĩtwa rĩaku nĩwe marĩĩhokaga, tondũ wee Jehova-rĩ, ndũrĩ watiganĩria arĩa makũrongoretie.’