1. Nĩ maũndũ marĩkũ maragĩrĩrio kaingĩ kĩũngano-inĩ, na tũgunĩkaga atĩa twamacokera kaingĩ?

‘NA GITHĨ tũtiathomete ũhoro ũyũ rĩngĩ?’ No kũhoteke waneyũria kĩũria ta kĩu rĩrĩa ũraharĩria gĩcunjĩ kĩa Mũrangĩri kĩrĩa gĩgaathomwo kĩũngano-inĩ. Angĩkorũo ũkoretwo kĩũngano-inĩ ihinda iraya, no kũhoteke nĩ wonete atĩ maũndũ mamwe marĩa tũthomaga nĩ macokagĩrũo maita maingĩ. Kwa ngerekano, Ũthamaki wa Ngai, ũkũũri, wĩra wa gũtua andũ arutwo, na ngumo ta wendo na wĩtĩkio nĩ maũndũ macokagĩrũo kaingĩ. Gũcokera maũndũ macio, gũtũteithagia gũikara tũrĩ na wĩtĩkio mũrũmu na ‘gwĩkaga ũhoro ũrĩa tũiguĩte, handũ ha kũũiguaga tũtekũwĩka.’—Jak. 1:22.

2. (a) Iririkania cia Ngai ikoragwo na maũndũ marĩkũ? (b) Iririkania cia Ngai nĩ ngũrani atĩa na mawatho ma andũ?

² Thĩinĩ wa Bibilia, tũririkanagio kũgerera mawatho, maathani, na ithimi. Ngũrani na mawatho ma andũ marĩa kaingĩ mabataraga gũcenjio kana kũrũngwo, mawatho ma Jehova na ithimi ciake hingo ciothe ikoragwo irĩ cia kwĩhokeka. Ona gũtuĩka mamwe ma mawatho make makoragwo marongoreirio ihinda rĩna kana ũndũ mũna-rĩ, gũtirĩ hingo mahĩtũkagwo nĩ mahinda kana magakorũo matarĩ magĩrĩru. Mwandĩki wa Thaburi oigire ũũ: ‘Maũira kana iririkania ciaku nĩ cia ũthingu kinya tene na tene.’—Thab. 119:144.

3, 4. (a) Iririkania cia Jehova rĩmwe ikoragwo ihutĩtie ũndũ ũrĩkũ? (b) Aisiraeli mangĩagunĩkire atĩa mangĩaciathĩkĩire?

³ No kũhoteke nĩ wĩyoneire atĩ rĩmwe na rĩmwe iririkania cia Jehova nĩ ikoragwo na ndũmĩrĩri ĩrĩ na mũkaana. Rũrĩrĩ rwa Isiraeli nĩ rwaheagwo mĩkaana maita maingĩ kũgerera anabii a Ngai. Kwa ngerekano, kahinda kanini Aisiraeli matanaingĩra Bũrũri wa Kĩĩranĩro, Musa aamerire ũũ: “Wĩmenyagĩrĩrei mũno ngoro cianyu itikanaheneke, mũgarũrũke, mũtungatĩre ngai ingĩ, o na mũcituragĩrie ndu mũcihoe;  na tondũ ũcio Jehova acinwo nĩ marakara nĩ ũndũ wanyu.” (Gũcok. 11:16, 17) Bibilia yonanagia atĩ Ngai nĩ aaheire andũ ake iririkania nyingĩ cia bata.

⁴ Mahinda mangĩ maingĩ, Jehova nĩ aaririkanirie Aisiraeli mamwĩtigagĩre, mathikagĩrĩrie uuge wake, na monage rĩtwa rĩake rĩrĩ itheru. (Gũcok. 4:29-31; 5:28, 29) Maangĩathĩkĩire iririkania icio, hatarĩ nganja nĩ mangĩarathimirũo mũno.—Alaw. 26:3-6; Gũcok. 28:1-4.

5. Nĩ kĩĩ gĩatũmire Jehova arũĩrĩre Mũthamaki Hezekia?

⁵ Hingo ciothe Ngai nĩ aahingagĩria Aisiraeli ciĩranĩro ciake. Kwa ngerekano, rĩrĩa Senakeribu Mũthamaki wa Ashuri aahithũkĩire Ũthamaki wa Juda arĩ na muoroto wa kweheria Hezekia Ũthamaki-inĩ, Jehova nĩ aateithirie Hezekia na njĩra ya gũtũma mũraika. Thĩinĩ wa ũtukũ ũmwe tu, mũraika wa Ngai oragire “njamba iria irĩ hinya ciothe” thĩinĩ wa jeshi ya Ashuri, nginya Senakeribu agĩcoka bũrũri-inĩ wake arĩ na thoni nyingĩ. (2 Maũ. 32:21; 2 Ath. 19:35) Nĩ kĩĩ gĩatũmire Jehova arũĩrĩre Mũthamaki Hezekia? Tondũ “nĩaatũũrire egwatanĩtie na Jehova mũno, na ndaigana gũtiga kũmũrũmĩrĩra; no rĩrĩ, nĩaamenyereire maathani make.”—2 Ath. 18:1, 5, 6.

6. Mũthamaki Josia onanirie atĩa atĩ nĩ eehokete Jehova?

⁶ Mũthamaki Josia o nake nĩ aathĩkĩire maathani ma Jehova. Arĩ na mĩaka ĩnana tu, “agĩĩka maũndũ marĩa monagwo nĩ Jehova marĩ mega, . . . na ndaigana gũkerũra na mwena wa ũrĩo o na wa ũmotho.” (2 Maũ. 34:1, 2) Josia onanirie atĩ nĩ eehokete Jehova rĩrĩa eeheririe ngai cia mĩhianano bũrũri-inĩ na agĩcokia ũthathaiya wa ma. Gwĩka ũguo, gwatũmire arathimwo na bũrũri wothe ũkĩrathimwo.—Thoma 2 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 34:31-33.

7. Moimĩrĩro maakoragwo marĩ marĩkũ rĩrĩa Aisiraeli mahũthia iririkania cia Jehova?

⁷ Ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ, ti hingo ciothe andũ a Ngai moonanirie wĩtĩkio mũrũmu harĩ iririkania cia Jehova. Kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ, maathĩkaga rĩmwe na rĩrĩa rĩngĩ makarema. Rĩrĩa wĩtĩkio wao wanyiha, nĩ maahĩngĩcagwo na njĩra hũthũ nĩ andũ angĩ magathathaiya ngai cia maheeni. (Ef. 4:13, 14) Na o ta ũrĩa kwarathĩtwo, rĩrĩa maga kuonania wĩtĩkio harĩ iririkania cia Ngai, nĩ moonaga mathĩna.—Alaw. 26:23-25; Jer. 5:23-25.

8. Tũngĩĩruta atĩa kuumana na mĩthiĩre ya Aisiraeli?

 ⁸ Tũngĩĩruta atĩa kuumana na mĩthiĩre ya Aisiraeli? O ta Aisiraeli, ndungata cia Jehova cia mahinda maya nĩ iheagwo ũtaaro na ikarũithio. (2 Pet. 1:12) Hingo ciothe rĩrĩa tũrathoma Kiugo kĩa Ngai, nĩ tũririkanagio maathani make. Tondũ tũũmbĩtwo tũrĩ na wĩyathi wa gwĩthurĩra, no tũthuure gwathĩkĩra maathani ma Jehova kana kũrũmĩrĩra njĩra citũ. (Thim. 14:12) Rekei twarĩrĩrie itũmi imwe cia kwĩhoka iririkania cia Jehova na ũrĩa tũgunĩkaga nĩ gũciathĩkĩra.

9. Rĩrĩa Aisiraeli maarĩ werũ-inĩ, Jehova aamonirie atĩa atĩ aarĩ hamwe nao?

⁹ Aisiraeli makĩambĩrĩria rũgendo rũrĩa maathire mĩaka 40 magereire ‘werũ-inĩ mũnene wa kũmakania,’ Jehova ndaamerĩte maũndũ mothe megiĩ ũrĩa angĩamatongoririe, amagitĩre na ũrĩa angĩamaheire mabataro mao. O na kũrĩ ũguo, nĩ aamonirie maũndũ maingĩ mangĩamateithirie kũmwĩhoka na kwĩhoka ũtongoria wake. Kwa ngerekano, akĩhũthĩra itu mũthenya na mwaki ũtukũ, Jehova nĩ aaririkanirie Aisiraeli atĩ aarĩ hamwe nao rũgendo-inĩ rũu rũritũ. (Gũcok. 1:19; Tham. 40:36-38) Ningĩ nĩ aamaheaga mabataro mao ma o mũthenya. “Matirĩ kĩndũ o na kĩmwe maagire; nguo ciao itiigana gũkũrĩra kuo, namo magũrũ mao matiaimbĩire kuo.”—Neh. 9:19-21.

10. Jehova aratongoria andũ ake atĩa ũmũthĩ?

¹⁰ Andũ a Jehova ũmũthĩ marĩ hakuhĩ kũingĩra thĩinĩ wa thĩ njerũ. Hihi nĩ twĩhokaga Jehova atũhe maũndũ marĩa tũrabatara nĩguo tũkaahonoka “thĩna mũnene” ũrĩa ũroka? (Mat. 24:21, 22; Thab. 119:40, 41) Ma nĩ atĩ, ũmũthĩ Jehova ndaratũtongoria na itu kana mwaki nĩguo tũingĩre thĩ njerũ, ĩndĩ arahũthĩra ithondeka rĩake gũtũteithia tũikarage twĩiguĩte. Kwa ngerekano, nĩ tũkoretwo tũkĩririkanio bata wa gwĩkĩra wĩtĩkio witũ hinya na njĩra ya o mũndũ gũthoma Bibilia, gũkorũo na hwaĩ-inĩ wa Ũthathaiya wa Famĩlĩ, gũthiaga mĩcemanio yothe na kũhunjia tũtegũtĩrĩria. Hihi nĩ twĩkĩte ũgarũrũku nĩguo tũhotage kũrũmĩrĩra ũtongoria ũcio? Gwĩka ũguo nĩ kũrĩtũteithagia gũkũria wĩtĩkio ũrĩa ũgatũteithia kũhonoka tũingĩre thĩinĩ wa thĩ njerũ.

11. Ngai onanagia na njĩra irĩkũ atĩ nĩ atũrũmbũyagia?

¹¹ Makĩria ma gũtũteithia gũikara twĩiguĩte kĩĩroho, ũtongoria ũrĩa tũheagwo ũtũteithagia nginya mũtũũrĩre-inĩ witũ wa o mũthenya. Kwa ngerekano, nĩguo tũnyihie mĩtangĩko nĩ tũteithĩtio kwaga kwenda mũno indo cia kĩĩmwĩrĩ na gũikara mũtũũrĩre mũhũthũ. Ningĩ nĩ tũteithĩtio ũhoro-inĩ wĩgiĩ mwĩhumbĩre, gũthuura maũndũ marĩa magĩrĩire ma gwĩkenia, na gũtua matua mega megiĩ mũigana wa gĩthomo. Ningĩ ta wĩcirie ũhoro wa iririkania iria itũteithagia gwĩthema mogwati mĩciĩ-inĩ itũ, ngaari-ini citũ, na Nyũmba-inĩ citũ cia Ũthamaki na cigatũteithia kwĩhaarĩria nĩ ũndũ wa icanjama. Ũtaaro ũcio wonanagia atĩ Ngai nĩ atũrũmbũyagia.

12. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ Jesu aaikaraga akĩririkanagia arutwo ake? (b) Nĩ gĩĩko kĩrĩkũ kĩa wĩnyihia kĩahutirie Petero mũno, na kĩagĩrĩire gũtũteithia atĩa?

¹² Hĩndĩ ya atũmwo, andũ a Ngai nĩ maaikaraga makĩririkanagio. Jesu nĩ aaririkanagia arutwo ake bata wa gũkũria wĩnyihia. O na kũrĩ ũguo, makĩria ma kũmeera kwĩnyihia nĩ kuga atĩa, nĩ aamonirie ũrĩa mangĩonania wĩnyihia. Mũthenya wake wa mũico gũkũ thĩ, nĩ aagomanithirie atũmwo ake nĩguo makũngũĩre Bathaka. Makĩrĩa irio, Jesu nĩ okĩrire na akĩmathambia magũrũ, wĩra ũrĩa kaingĩ warutagwo nĩ ngombo. (Joh. 13:1-17) Gĩĩko kĩu kĩa Jesu kĩa wĩnyihia nĩ  kĩamahutirie mũno. Mĩaka 30 thutha ũcio, mũtũmwo Petero ũrĩa warĩ ho hĩndĩ ĩrĩa Jesu aamathambirie magũrũ, nĩ aaheire Akristiano ũtaaro wĩgiĩ wĩnyihia. (1 Pet. 5:5) Kĩonereria kĩa Jesu kĩagĩrĩirũo nĩ gũtũtindĩka gũkorũo tũrĩ enyihia mĩikaranĩrie-inĩ itũ na andũ arĩa angĩ.—Afil. 2:5-8.

13. Jesu aaririkanirie arutwo ake bata wa gũkũria ngumo ĩrĩkũ?

¹³ Ũndũ ũngĩ Jesu aatĩtĩrithagĩria arutwo ake nĩ bata wa gũkorũo na wĩtĩkio mũrũmu. Rĩrĩa maaremirũo nĩ kũhonia kamwana kaarĩ na ndaimono, mooririe Jesu, “Tũraremirũo nĩ kũmĩingata nĩkĩ?” Nake akĩmeera, “Nĩ ũndũ wĩtĩkio wanyu nĩ mũnyinyi: tondũ ngũmwĩra atĩrĩ na ma, Mũngĩkorũo mũrĩ na wĩtĩkio ũiganaine na kahĩndĩ ga karatarĩ-rĩ, . . . gũtirĩ ũndũ ũkamũrema.” (Mat. 17:14-20) Hĩndĩ ya ũtungata wake wothe gũkũ thĩ, Jesu nĩ aarutire arutwo ake atĩ wĩtĩkio nĩ ngumo ya bata mũno. (Thoma Mathayo 21:18-22.) Hihi nĩ tũrahũthĩra mĩeke ĩrĩa tũkoragwo nayo ya gwĩkĩra wĩtĩkio witũ hinya kũgerera ũrutani mwega ũrĩa twamũkagĩra irũrũngano-inĩ, igomano-inĩ, na thĩinĩ wa mĩcemanio ya Gĩkristiano? Ciũngano ta icio nĩ itũmaga tũkene mũno, na makĩria ma ũguo cigatũhe mweke wa kuonania atĩ nĩ twĩhokete Jehova.

14. Nĩkĩ nĩ harĩ bata gũkũria wendo ta wa Kristo ũmũthĩ?

¹⁴ Maandĩko ma Kĩngiriki ma Gĩkristiano nĩ matũririkanagia maita maingĩ bata wa kuonania wendo, mũndũ na ũrĩa ũngĩ. Jesu oigire atĩ rĩathani rĩa kerĩ rĩrĩa inene nĩ, “Enda mũndũ ũrĩa ũngĩ o ta ũrĩa wĩendete wee mwene.” (Mat. 22:39) Ningĩ Jakubu mũrũ wa nyina na Jesu oigire atĩ wendo nĩ ‘watho mũtue nĩ Mũthamaki.’ (Jak. 2:8) Nake mũtũmwo Johana aandĩkire ũũ: “Endwa akwa, ti rĩathani rĩerũ ngũmwandĩkĩra, tiga rĩathani rĩa tene rĩrĩa mũtũire narĩo kuuma kĩambĩrĩria; rĩathani rĩu rĩa tene nĩ ũhoro ũrĩa mwaheirũo.” (1 Joh. 2:7, 8) Hihi nĩ kĩĩ Johana eetaga ‘rĩathani rĩrĩa rĩa tene’? Aaragia ũhoro wa rĩathani rĩa wendo. Rĩathani rĩu rĩarĩ rĩa tene na njĩra ya atĩ Jesu arĩheanĩte “kuuma kĩambĩrĩria,” ũguo nĩ kuuga mĩaka mĩingĩ mbere ĩyo. Ningĩ rĩarĩ ‘rĩerũ’ na njĩra ya atĩ arutwo nĩ mangĩabatarire wendo wa kwĩima makĩhiũrania na maũndũ marĩa mangĩacokire gũcemania namo. Tũrĩ arũmĩrĩri a Kristo-rĩ, na githĩ tũtikenaga mũno rĩrĩa tũraheo mĩkaana ya gũtũteithia tũtigakũrie mĩerekera ya kwĩyenda ĩrĩa ĩiyũire thĩinĩ wa thĩ ĩno, ĩrĩa ĩngĩtũma wendo witũ harĩ andũ arĩa angĩ ũnyihe?

15. Wĩra ũrĩa mũnene Jesu aarutire rĩrĩa arĩ gũkũ thĩ nĩ ũrĩkũ?

¹⁵ Jesu nĩ onanirie atĩ nĩ aarũmbũyagia andũ. Nĩ tuonaga wendo wake nĩ ũndũ wa  ũrĩa aahonirie arũaru, cionje na ningĩ akĩriũkia akuũ. O na kũrĩ ũguo, wĩra wake mũnene ndwarĩ kũhonia andũ kĩĩmwĩrĩ. Wĩra ũrĩa aarutaga wa kũhunjia na kũrutana nĩguo wateithirie andũ mũno. Kwa ngerekano-rĩ, arĩa aahonirie na arĩa aariũkirie karine-inĩ ya mbere nĩ maacokire magĩkũra na magĩkua, ĩndĩ arĩa meetĩkĩrire ndũmĩrĩri ĩrĩa aahunjagia nĩ makaaheo muoyo wa tene na tene.—Joh. 11:25, 26.

16. Wĩra wa kũhunjia na kũrutana ũrarutwo na gĩkĩro kĩrĩkũ ũmũthĩ?

¹⁶ Wĩra wa kũhunjia ũrĩa Jesu aambĩrĩirie rĩrĩa aarĩ gũkũ thĩ nĩ ũrarutwo na njĩra nene makĩria ũmũthĩ. Jesu eerire arutwo ake ũũ: “Thiĩi mũgatũme andũ a ndũrĩrĩ ciothe matuĩke arutwo akwa.” (Mat. 28:19) Hatarĩ nganja noguo meekire, na o na ithuĩ noguo twĩkaga! Makĩria ma Aira a Jehova milioni mũgwanja nĩ marahunjia na kĩyo ũhoro wa Ũthamaki wa Ngai thĩinĩ wa mabũrũri makĩria ma 230, na makeruta Bibilia na arutwo milioni nyingĩ. Wĩra ũcio wa kũhunjia nĩ ũira wa atĩ tũratũũra matukũ-inĩ ma kũrigĩrĩria.

17. Nĩ ũtaaro ũrĩkũ Paulo na Petero maaheanire?

¹⁷ Hatarĩ nganja, iririkania nĩ ciateithirie Akristiano a tene gũkorũo na wĩtĩkio mũrũmu. Ta hũũra mbica ũrĩa Timotheo eekĩrirũo ngoro rĩrĩa mũtũmwo Paulo arĩ njera thĩinĩ wa Roma aamwĩrire ũũ: “Rũmagia wega mohoro marĩa maagĩrĩru monanĩrĩirio o mbere, o marĩa waiguire na niĩ.” (2 Tim. 1:13) Thutha wa mũtũmwo Petero gwĩkĩra Akristiano ngoro makũrie ngumo ta gũkirĩrĩria, wendo harĩ ariũ a Ithe witũ, na kwĩgirĩrĩria, aacokire akiuga ũũ: “Nĩndĩĩkoragwo nyendete hingo ciothe kũmũririkanagia maũndũ macio, o na mwakorũo mũmamenyete, mũgakĩrũma wega thĩinĩ wa ũhoro-wa-ma.”—2 Pet. 1:5-8, 12.

18. Akristiano a karine ya mbere moonaga iririkania atĩa?

¹⁸ Hatarĩ nganja, marũa marĩa Paulo na Petero maandĩkire maarĩ na “ciugo iria ciaaririo o mbere nĩ anabii arĩa atheru.” (2 Pet. 3:2) Hihi aarĩ na ariũ a Ithe witũ a karine ya mbere nĩ maarakarire nĩ ũndũ wa iririkania icio? Matiekire ũguo tondũ ũcio warĩ wendo wa Ngai ũrĩa wamateithirie gũthiĩ na mbere ‘gũkũra magĩtugagwo na wega wa Mwathani witũ na Mũtũhonokia Jesu Kristo.’—2 Pet. 3:18.

19, 20. Twagĩrĩirũo nĩ kwĩhoka iririkania cia Jehova nĩkĩ, na tũgunĩkaga atĩa nĩcio?

¹⁹ Mahinda-inĩ maya nĩ tũkoragwo na itũmi njega cia kwĩhoka iririkania cia Jehova iria ikoragwo thĩinĩ wa Kiugo gĩake Bibilia. (Thoma Joshua 23:14.) Thĩinĩ wayo nĩ tũthomaga ũrĩa Ngai akoretwo agĩtongoria andũ matarĩ akinyanĩru mĩaka ngiri nyingĩ mĩhĩtũku. Maũndũ macio ma tene maandĩkirũo nĩguo twĩrutage namo. (Rom. 15:4; 1 Kor. 10:11) Ningĩ nĩ twĩyoneire kũhinga kwa ũrathi wa Bibilia. Ũrathi no ũringithanio na iririkania ciaheanĩtwo mĩaka mĩingĩ mbere. Kwa ngerekano-rĩ, andũ milioni nyingĩ nĩ mokĩte ũthathaiya-inĩ wa Jehova o ta ũrĩa kwarathĩtwo atĩ nĩ kũngĩgeekĩka ‘matukũ-inĩ ma kũrigĩrĩria.’ (Isa. 2:2, 3) Ningĩ maũndũ mooru marĩa marekĩka thĩinĩ wa thĩ nĩ marahingia ũrathi wa Bibilia. Na o ta ũrĩa kwarathĩtwo, wĩra mũnene wa kũhunjia ũrĩa ũrathiĩ na mbere thĩinĩ wa thĩ yothe ũrahingia ĩmwe kwa ĩmwe ciugo cia Jesu.—Mat. 24:14.

²⁰ Mũũmbi witũ nĩ atuonetie maũndũ maingĩ ma gũtũteithia tũmwĩhoke. Hihi nĩ tũragunĩka nĩmo? Nĩ tũkũbatara gũkorũo na wĩtĩkio harĩ iririkania ciake. Ũguo nĩguo Rosellen eekire. Oigire ũũ: “Rĩrĩa ndaambĩrĩirie kwĩhoka Jehova biũ, nĩ ndaambĩrĩirie kuona wega akĩndeithia na akĩnjĩkĩra hinya na njĩra ya wendo.” Rekei o na ithuĩ tũgunĩkage kuumana na gwathĩkĩra iririkania cia Jehova.