MŨTUMIA ũmwe akoima nja kĩroko tene, agakora kamũrigo kaigĩtwo mũrango-inĩ wake. Agakoya, akarora kũndũ na kũndũ no gũtirĩ handũ arona mũndũ. No mũhaka akorũo nĩ mũgeni ũtoĩkaine ũtigire kamũrigo kau hau ũtukũ ũcio. Agagatumũra hanini, agacoka akaingĩra nyũmba na ihenya na akahinga mũrango. Eka ũguo nĩkĩ? Tondũ nĩ aamenya macio nĩ mabuku marĩ na ũhoro wa Bibilia na nĩ magirĩtio nĩ thirikari. Akahĩmbĩria kamũrigo kau, akahoya na ngoro agĩcokeria Jehova ngatho nĩ ũndũ wa kũmũhe irio icio cia bata cia kĩĩroho.

Maũndũ ta macio nĩ meekĩkaga bũrũri-inĩ wa Njĩrĩmani mĩaka-inĩ ya 1930. Rĩrĩa thirikari ya Nazi yaambĩrĩirie gwathana mwaka wa 1933, wĩra wa Aira a Jehova nĩ wagiririo nĩ thirikari icigo-inĩ nyingĩ cia bũrũri ũcio. Mũrũ wa Ithe witũ Richard Rudolph ũrĩa rĩu ũrĩ na makĩria ma mĩaka 100 oigire ũũ: “Twarĩ na ma biũ atĩ watho ta ũcio wa mũndũ ndũngĩarũgamirie wĩra witũ wa kũhunjia ũhoro wa Jehova na rĩĩtwa rĩake. * Mabuku marĩ na ũhoro umĩte Bibilia-inĩ maarĩ ma bata mũno harĩ wĩruti witũ na wĩra-inĩ wa kũhunjia. O na kũrĩ ũguo, ndwarĩ ũndũ mũhũthũ kuona mabuku macio tondũ wĩra witũ nĩ wagirĩtio. Nĩ twarigagwo ũrĩa tũngĩathire na mbere kũhunjia.” Thutha wa kahinda kanini Richard nĩ aagundũrire atĩ nĩ kũrĩ njĩra mangĩahũthĩrire mateithĩrĩrie kũrehe mabuku, o na gũtuĩka ndĩarĩ hũthũ. Mangĩekire ũguo magereire ciĩruru-inĩ cia irĩma.—Atiir. 9:36.

Ũngĩthiĩ ũgereire rũĩ-inĩ rwa Elbe (kana Labe), no ũkinye irĩma-inĩ nene cia Krkonoše, iria ikoragwo mũhaka-inĩ wa bũrũri wa Czech na Poland. O na gũtuĩka ikoragwo na ũraihu wa mita 1,600 tu-rĩ, nĩ ikoragwo na mbarabu nyingĩ mũno, na hakuhĩ nuthu mwaka ikoragwo na mbarabu ĩrĩ na ũriku wa mita 3. Mũndũ angĩhũthia ũrĩa rĩera rĩikaraga rĩkĩgarũrũkaga irĩma-inĩ icio, ahota kũhobanĩrio nĩ kĩbii kĩrĩa kĩhumbagĩra nginya tũcumbĩrĩ twa irĩma icio o rĩmwe.

Kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ, mũtambũrũko ũcio wa irĩma ũkoretwo ũkĩhũthĩrũo ũrĩ mũhaka wa icigo, mothamaki, na mabũrũri. Tondũ irĩma icio ciarĩ na mogwati maingĩ, ndwarĩ ũndũ mũhũthũ thigari gũthiĩ kuo  kũiga ũgitĩri, na nĩkĩo hau kabere andũ aingĩ a gĩcigo kĩu maakungagĩria indo kuo. Mĩaka-inĩ ya 1930, rĩrĩa irĩma icio ciahakanĩtie bũrũri wa Czechoslovakia na Njĩrĩmani, Aira a Jehova nĩ maambĩrĩirie kũhũthĩra njĩra iria hau kabere andũ maahũthagĩra gũkungĩria indo. Maacihũthagĩra gwĩka atĩa? Kũgĩĩra mabuku marĩ na ũhoro umĩte Bibilia-inĩ kuuma kũrĩa mangĩonekire. Mũrũ wa Ithe witũ Richard aarĩ ũmwe wao.

Richard oigaga ũũ: “Njuuma na Kiumia twathiaga irĩma-inĩ tũrĩ ikundi cia ariũ a Ithe witũ ethĩ ta mũgwanja twĩhumbĩte ta twathiĩ kũhamba irĩma. Kuuma Njĩrĩmani, twahũthagĩra mathaa ta matatũ gũtuĩkanĩria irĩma-inĩ icio nĩguo tũkinye Špindlerův Mlýn,” kilomita 16.5 waingĩra Czech, kũndũ andũ maathiaga kũhurũka hĩndĩ ya rũtha. Mahinda-inĩ macio, Anjĩrĩmani aingĩ nĩ maaikaraga itũũra-inĩ rĩu. Ũmwe wao warĩ mũrĩmi nĩ eetĩkĩrire kũrutithania wĩra na ariũ a Ithe witũ. Akĩhũthĩra ngaari ya mbarathi, ĩrĩa kaingĩ yahũthagĩrwo gũkua ageni arĩa mookaga kũhurũka itũũra-inĩ rĩu, aakuaga katoni cia mabuku kuuma taũni yarĩ hakuhĩ, kũrĩa maaigagwo nĩ mũũgithi kuuma Prague. Ooyaga katoni icio agacitwara gwake, agacihitha thitoo ya kũiga nyeki, nao ariũ a Ithe witũ magacioya magacitwara Njĩrĩmani.

Richard ooigire: “Twakinya kwa mũrĩmi ũcio, twekagĩra mabuku mondo-inĩ iria twakuaga iria ciathondeketwo ũndũ ingĩkua indo nditũ. Twakuaga o mũndũ kĩndũ kilo 50.” Nĩguo matikamenyeke, maathiaga ũtukũ, makambĩrĩria rũgendo rwao hwaĩ-inĩ riũa rĩathũa na magakinya mũciĩ gũtanakĩa. Ernst Wiesner, ũrĩa warĩ mũrori wa mũthiũrũrũko bũrũri-inĩ wa Njĩrĩmani mahinda-inĩ macio, nĩ aagwetire ũrĩa ariũ a Ithe witũ maathiaga mehũgĩte: “Ariũ a Ithe witũ erĩ maathiaga mbere na mangĩacemanirie na mũndũ, o rĩmwe makamenyithia arĩa marĩ thutha na njĩra ya kũmenũkia toci. Nao acio maakoragwo thutha kĩndũ mita 100 makuuĩte mabuku macio, maamenũkĩrio makehitha mahuti-inĩ nginya rĩrĩa ariũ a Ithe witũ acio erĩ marĩcoka na thutha mameere moimĩre. O kiumia o kiumia maahũthagĩra ũndũ ngũrani kũmenyithia arĩa mehithĩte nĩguo moimĩre.” O na kũrĩ ũguo, kũrĩ maũndũ mangĩ meetigagĩra tiga tu o thigari cia Njĩrĩmani.

Richard oigaga ũũ: “Hwaĩ-inĩ ũmwe nĩ ndarutire wĩra mathaa maingĩ mũno, na nĩ ũndũ ũcio ngĩcererũo gũtwarana na ariũ a Ithe witũ tũgĩthiĩ Czech.  Kwarĩ na nduma na kĩbii, na ndathiaga ngĩinainaga nĩ ũndũ wa heho nene ĩrĩa yoiraga ta mbura. Ndaakinyire handũ ngĩũrĩra mũtitũ-inĩ wa mĩcinda nũgũ, na ngĩtururĩrũo mathaa maigana ũna ndigĩtwo nĩ njĩra. Andũ aingĩ arĩa mahaicaga irĩma nĩ makuaga nĩ ũndũ wa maũndũ ta macio. Ndacokire gũcemania na ariũ a Ithe witũ rũcinĩ tene magĩcoka.”

Kwa ihinda rĩa mĩaka ĩtatũ, gakundi kau kanini ka ariũ acio a Ithe witũ maarĩ na ũcamba, gaathiaga irĩma-inĩ icio o kiumia. Mĩeri-inĩ ya heho maahũthagĩra indo cia gũteretha mbarabu-inĩ nĩguo mahote gũkuua mĩrigo yao. Rĩmwe na rĩmwe, ikundi cia ariũ a Ithe witũ 20 nĩ maatuĩkanagĩria irĩma-inĩ icio mũthenya magereire njĩra iria igeragwo nĩ andũ othe. Nĩguo monanie ta muoroto wao warĩ o kũhaica irĩma tu, maathiaga hamwe na aarĩ a Ithe witũ. Amwe maathiaga mbere na rĩrĩa mona ta harĩ na ũgwati mũna magaikia ngũbia ciao igũrũ.

Gwathiaga atĩa ariũ a Ithe witũ macoka kuuma ngendo icio ciao cia ũtukũ mũgima? Nĩ gwakoragwo mĩbango ya na ihenya ya gũtigĩrĩra atĩ mabuku macio nĩ matwarĩrũo andũ. Na njĩra ĩrĩkũ? Mabuku macio maabangagwo makoneka ta arĩ katoni cia thabuni, magacoka magatwarũo ceceni-inĩ ya mũũgithi, Hirschberg. Katoni icio ciacokaga igatũmwo icigo-inĩ itiganĩte cia Njĩrĩmani, nao aarĩ na ariũ a Ithe witũ magatwarĩra Akristiano arĩa angĩ na njĩra ya ũũgĩ ta ũrĩa hekũgwetetwo kĩambĩrĩria-inĩ. Mũbango ũcio wa gũkungia mabuku ũngĩahĩngĩcanire hanini, moimĩrĩro mangĩakorirũo marĩ moru mũno. Kũrĩ hĩndĩ ĩmwe maũndũ maahĩngĩcanire gũterĩgĩrĩirũo.

Mwaka-inĩ wa 1936, handũ hamwe harĩa haaigagwo mabuku hakuhĩ na Berlin nĩ haamenyekanire. Indo imwe iria ciakorirũo hau, nĩ katoni ithatũ iria ciatũmĩtwo kuuma Hirschberg nĩ mũtũmi ũtaandĩkĩte rĩĩtwa rĩake. Thigari ciahũthĩrire mwandĩko ũrĩa warĩ katoni-inĩ icio kũmenya mũndũ ũrĩa warĩ na itemi inene harĩ gũkungia mabuku macio na cikĩmũnyita. Kahinda kanini thutha ũcio, ekũĩrũo angĩ erĩ makĩnyitwo, na Richard Rudolph aarĩ ũmwe wao. Tondũ ariũ a Ithe witũ arĩa maanyitirũo matiakunyanĩire arĩa angĩ, ariũ a Ithe witũ angĩ nĩ maahotire gũthiĩ na mbere na ngendo icio cia ũgwati cia gũkungia mabuku kwa ihinda rĩna.

Mabuku marĩa maakuagwo na mondo magereirio Irĩma-inĩ icio nĩ maakinyagĩria Aira a Jehova thĩinĩ wa Njĩrĩmani ũhoro wa bata kuuma Bibilia-inĩ. Ĩndĩ, mabuku matiageragĩrio o irĩma-inĩ icio tu. Gũkinyĩria mwaka wa 1939, rĩrĩa njeshi ya Njĩrĩmani yanyitĩte Czechoslovakia, nĩ kwarĩ na njĩra ingĩ mĩhaka-inĩ ya bũrũri ũcio ciahũthagĩrũo. Aira a Jehova a Njĩrĩmani na mabũrũri marĩa mahakaine ta Faranja, Netherlands, na Switzerland nĩ meingĩragia ũgwati-inĩ mũnene nĩguo matwarĩre aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa maanyariragwo irio cia kĩĩroho.

Ũmũthĩ, aingĩ aitũ nĩ tuonaga indo nyingĩ ta mabuku, ngathĩti, video, kuuma kũrĩ ngombo ĩrĩa ĩĩhokekete. Na githĩ ti wega rĩrĩa twamũkĩra mabuku thĩinĩ wa Nyũmba ya Ũthamaki, kana twamaruta Intaneti-inĩ thĩinĩ wa jw.org, tũgecũranagia wĩra ũrĩa ũrutĩtwo nĩguo tuone indo icio. No ũkorũo ũtarĩ wĩra mũritũ ta wa gũtuĩkanĩria ũtukũ irĩma-inĩ irĩ na mbarabu, o na kũrĩ ũguo, wĩra mũnene nĩ ũrutagwo nĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ aingĩ arĩa meimaga mũno nĩguo matũtungatĩre.