Thiĩ harĩ ũhoro

Thiĩ harĩ ũhoro ũrĩa wĩ thĩinĩ

Mũtikanetĩkĩre ‘Kwagaagio Ngoro Narua’!

Mũtikanetĩkĩre ‘Kwagaagio Ngoro Narua’!

“Ariũ a Ithe witũ, . . . twamũthaitha atĩ mũtikae kwagaagio narua ngoro.”—2 THES. 2:1, 2.

1, 2. Maheeni mongererekete mũno ũmũthĩ nĩkĩ, na matheremagio na njĩra irĩkũ? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

MAHINDA-INĨ maya andũ mationaga kũheenania ta arĩ mehia. Ũcio ti ũndũ wa gũtũgegia tondũ Bibilia nĩ yonanĩtie wega atĩ Shaitani nĩ njorua ya maheeni na nĩwe mũnene wa thĩ ĩno. (1 Tim. 2:14; 1 Joh. 5:19) O ũrĩa tũrakuhĩrĩria mũico wa mũtabarĩre ũyũ mũũru, noguo marakara ma Shaitani marongerereka tondũ “no ihinda inyinyi” atigairie. (Kũg. 12:12) Nĩ ũndũ ũcio, no twĩrĩgĩrĩre wagi wa wĩhokeku wa arĩa maratongorio nĩ Mũcukani ũthiĩ na mbere kuongerereka, na makĩria nĩ marĩgeragia kũheenia arĩa matungatagĩra Jehova.

2 Rĩmwe na rĩmwe nyũmba cia mohoro nĩ itheremagia maheeni kana ũhoro ũtarĩ wa ma biũ wĩgiĩ andũ a Jehova hamwe na wĩtĩkio wao. Mahũthagĩra ngathĩti, tabarĩra cia TV na Intaneti gũtheremia mĩhuhu ya maheeni. Andũ amwe nĩ marakaraga kana magatũthũũra tondũ metĩkagia mĩhuhu ĩyo matambĩte gũthuthuria wega.

3. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia tũtikahĩtithio nĩ maheeni ma Shaitani?

3 Nĩguo tũtoorie mũtego ũcio mũũru wa Shaitani, tũrĩ na gĩkeno nĩ ũndũ wa gũkorũo na Kiugo kĩa Ngai kĩrĩa gĩkoragwo na ‘ũguni ũhoro-inĩ wa gũtũkaania.’ (2 Tim. 3:16) No twĩrute kuumana na maũndũ marĩa mũtũmwo Paulo aandĩkire megiĩ Akristiano amwe a tene thĩinĩ wa Thesalonike arĩa maahĩtithĩtio magetĩkĩra kũrũmĩrĩra maheeni. Aamerire matigetĩkĩre “kwagaagio narua ngoro.” (2 Thess. 2:1, 2) Nĩ maũndũ marĩkũ tũngĩĩruta kuumana na ũtaaro ũcio wa wendo, na tũngĩmahũthĩra atĩa ũtũũro-inĩ witũ?

MĨKAANA YA IHINDA RĨRĨA RĨAGĨRĨIRE

4. Akristiano a Thesalonike, maaririkanirio atĩa ũhoro wa gũka kwa “Mũthenya wa Mwathani,” na ithuĩ tũririkanagio atĩa?

4 Marũa-inĩ make ma mbere kũrĩ kĩũngano gĩa Thesalonike,  Paulo nĩ aamaririkanirie ũhoro wa gũka kwa “Mũthenya wa Mwathani.” Tondũ ndeendaga Akristiano acio makorererũo materĩgĩrĩire, aamahatĩrĩirie marĩ ta “ciana cia ũtheri” ‘maikarage meiguĩte na materigĩtwo.’ (Thoma 1 Thessalonians 5:1-6.) Ũmũthĩ nĩ twetereire kũniinwo kwa Babuloni ũrĩa Mũnene, ndini ciothe cia maheeni. Kĩu nĩkĩo gĩgaakorũo kĩrĩ kĩambĩrĩria kĩa mũthenya ũrĩa mũnene wa Jehova. Nĩ ũndũ wa gĩkeno kuona atĩ tũrĩ na ũtaũku mũingĩ wĩgiĩ ũrĩa Jehova akaahingia muoroto wake. Ningĩ kũgerera kĩũngano, kaingĩ nĩ tũririkanagio maũndũ marĩa mangĩtũteithia gũikara twĩiguĩte. Kuoya na ũritũ mootaro macio tũheagwo no gwĩkĩre hinya itua ritũ rĩa gũtungatĩra Ngai tũrĩ na “ũũhĩgu.”—Rom. 12:1.

Marũa ma Paulo nĩ maaheire Akristiano mĩkaana ya ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire (Rora kĩbungo gĩa 4 na 5)

5, 6. (a) Paulo aarĩrĩirie maũndũ marĩkũ marũa-inĩ make ma kerĩ kũrĩ Athesalonike? (b) Jesu egwĩka atĩa ica ikuhĩ, na twagĩrĩirũo kwĩyũria atĩa?

5 Ihinda inini thutha wa Paulo kwandĩkĩra Akristiano a Thesalonike marũa make ma mbere, nĩ aacokire akĩmaandĩkĩra ma kerĩ. Marũa-inĩ macio, nĩ aamaririkanirie ũhoro wa ithirĩro, hingo ĩrĩa Jesu agaatuĩra “arĩa matoĩ Ngai, o na arĩa mataathĩkaga nĩ Ũhoro-ũrĩa-Mwega.” (2 Thess. 1:6-8) Thĩinĩ wa mũrango wa kerĩ wa marũa macio, Paulo oonanirie atĩ amwe thĩinĩ wa kĩũngano nĩ ‘maahahũkĩte’ nĩ ũndũ wa mũthenya wa Jehova tondũ meetĩkĩtie biũ atĩ warĩ hakuhĩ mũno. (Thoma 2 Athesalonike 2:1, 2.) Akristiano acio a tene, matiarĩ na ũtaũku mũingĩ wĩgiĩ kũhinga kwa muoroto wa Jehova o ta ũrĩa Paulo aacokire kũgweta igũrũ rĩgiĩ ũrathi: “Tũmenyaga maũndũ icunjĩ-icunjĩ, o na kũratha tũkaratha ũhoro o gĩcunjĩ: no hĩndĩ ĩrĩa ũhoro ũgakorũo ũũkĩte ũrĩa mũkinyanĩru, ũhoro ũcio mũtingiaru nĩ kweherio ũkeherio ũthire.” (1 Kor. 13:9, 10) Ĩndĩ, motaaro macio marĩa maandĩkirũo nĩ Paulo, mũtũmwo Petero na Akristiano angĩ aitĩrĩrie maguta a mahinda macio, nĩ ũngĩamateithirie matũũrie wĩtĩkio wao.

6 Nĩguo amateithie gũtaũkĩrũo wega, Paulo atongoretio nĩ roho, nĩ aatarĩirie atĩ mbere ya mũthenya wa Jehova gũka nĩ kũngĩaambire kũgĩa na ũhoro wa ngariũkũ na “mũregi watho” oke. * Thutha ũcio, ihinda  rĩrĩa Jehova atuĩte rĩakinya, Jesu nĩ ‘akaagithia kĩene’ arĩa othe maheenetio. Mũtũmwo Paulo ooigire atĩ magaatuĩrũo ituĩro rĩu tondũ “matiigana gwĩtĩkĩra kwenda ũhoro-ũrĩa-wa-ma.” (2 Thes. 2:3, 8-10) Nĩ wega twĩyũrie ũũ: ‘Niĩ nyendete ũhoro wa ma na gĩkĩro kĩrĩkũ? Hihi nĩ ndĩratwarana na ũtaũku wa ihinda rĩrĩ ta ũrĩa wonanagio nĩ ngathĩti ĩno ya Mũrangĩri o hamwe na mabuku mangĩ ma ithondeka rĩa Jehova?’

HŨTHAGĨRA ŨŨGĨ ŨGĨTHUURA THIRITŨ

7, 8. (a) Nĩ mogwati marĩkũ maagũmĩire Akristiano a tene? (b) Nĩ ũgwati ũrĩkũ wa mwanya ũgũmĩire Akristiano a ma ũmũthĩ?

7 Ma nĩ atĩ, Akristiano nĩ mangĩacemanirie na mogwati mangĩ, tiga ma aregenyũki na morutani mao. Paulo aandĩkĩire Timotheo atĩ “kwĩrirĩria mbia nĩ kĩhumo kĩa maũũru ma mĩthemba yothe.” Oigire atĩ ‘andũ amwe, tondũ wa kũhahanya mbia ũguo, nĩmatwarĩrĩirio njĩra-inĩ njũru, magatigana na ũrutani wa wĩtĩkio, na nĩ gwĩtheca methecete ngoro na kĩeha kĩingĩ.’ (1 Tim. 6:10) Ningĩ, namo “maũndũ ma kĩĩmwĩrĩ” nĩ mangĩathire na mbere kũrehe mogwati.—Gal. 5:19-21.

8 No wone kĩrĩa gĩatũmaga Paulo atĩtĩrithĩrie Athesalonike bata wa gwĩthema andũ ta acio, arĩa handũ hangĩ ametĩte “atũmwo a maheni.” Amwe ao maaragia “maũndũ ma ũtũrĩka, nĩ getha magucagĩrĩrie arutwo mamarũmagĩrĩre.” (2 Kor. 11:4, 13; Atũm. 20:30) Jesu nĩ aacokire akĩgathĩrĩria kĩũngano kĩa Efeso tondũ gĩtiarekagĩrĩria “andũ oru.” Kĩũngano kĩu nĩ ‘kĩaroretie’ andũ arĩa meetuaga atũmwo, gĩkamenya maarĩ a maheeni. (Kũg. 2:2) Thĩinĩ wa marũa make ma kerĩ kũrĩ Athesalonike, mũtũmwo Paulo aamerire ũũ: “Rĩu-rĩ, ariũ a Ithe witũ, nĩtũkũmwatha na rĩĩtwa rĩa Mwathani witũ Jesu Kristo, atĩ mũtiganage na mũrũ wa Ithe witũ o wothe ũrĩa ũikaraga ta mũndũ ũtarĩ kĩhaarĩro.” Agĩcoka akĩgweta ũhoro wa Akristiano arĩa mateendaga “kũruta wĩra.” (2 Thes. 3:6, 10) Angĩkorũo Akristiano ta acio moonagwo marĩ andũ matarĩ kĩhaarĩro-rĩ, no mũhaka akorũo aregenyũki moonagwo matarĩ kĩhaarĩro makĩria! Hatarĩ nganja, gũkorũo thiritũ na andũ ta acio kwarĩ ũgwati na maabatiĩ gwĩthemwo biũ na noguo kũrĩ o na ũmũthĩ.—Thim. 13:20.

9. Twagĩrĩirũo kwĩmenyerera nĩkĩ mũndũ angĩambĩrĩria gũtũtwarĩrĩria mawoni-inĩ make kana kũmenereria ndungata ingĩ cia Jehova?

9 Tondũ nĩ tũkuhĩrĩirie mũno thĩna ũrĩa mũnene na mũico wa mũtabarĩre ũyũ, mĩkaana ĩyo ĩtongoretio nĩ roho ĩrĩa yaheanirũo hĩndĩ ya karine ya mbere nĩ ya bata mũno harĩ ithuĩ. Ma nĩ atĩ, tũtingĩenda kũgwata wega wa Jehova tũcoke ‘tũwagĩre kĩene.’ Tũngĩka ũguo, no tũũrũo nĩ muoyo wa tene na tene. (2 Kor. 6:1) Twagĩrĩirũo kwĩmenyerera mũno angĩkorũo mũndũ ũũkaga mĩcemanio itũ ya Gĩkristiano nĩ arageria gũtũtwarĩrĩria mawoni-inĩ make megiĩ ũndũ mũna ũtarĩrĩirio thĩinĩ wa Bibilia kana akamenereria athuri a kĩũngano na ndungata ingĩ cia Jehova.—2 Thes. 3:13-15.

‘RŨMAGIAI IRĨRA ICIO’

10. Nĩ irĩra irĩkũ Akristiano a Thesalonike meerĩtwo marũmagie?

10 Paulo eerire Akristiano a Thesalonike ‘maikarage marũmĩte’ na marũmĩtie irĩra iria maarutĩtwo. (Thoma 2 Athesalonike 2:15.) Nĩ “irĩra” irĩkũ icio maarutĩtwo? Ma nĩ atĩ, ti irĩra iria ciarutanagwo nĩ ndini ya maheeni na ikoywo na ũritũ ta irĩ cia bata gũkĩra Maandĩko. Ithenya rĩa ũguo, Paulo aaragia ũhoro wa morutani marĩa we na andũ angĩ maarutĩtwo nĩ Jesu o hamwe na maũndũ marĩa Ngai aamũtongoririe kwandĩka, na maingĩ mamo magĩtuĩka gĩcunjĩ kĩa Maandĩko matheru. Paulo akĩgathĩrĩria ariũ a Ithe witũ thĩinĩ wa kĩũngano gĩa  Korintho aandĩkire ũũ: Nĩ “mũndirikanaga maũndũ-inĩ mothe, na mũgatũũra mũrũmĩtie irĩra o ũrĩa ndamũheire cio.” (1 Kor. 11:2) Morutani macio mooimĩte kĩhumo-inĩ gĩa kwĩhokeka na nĩ ũndũ ũcio maarĩ ma kwĩhokeka.

11. Andũ amwe mahenekaga na njĩra irĩkũ?

11 Paulo akĩandĩkĩra Ahibirania nĩ aagwetire njĩra igĩrĩ ironania ũrĩa Mũkristiano angĩaga wĩtĩkio na aremwo nĩ gũikara ehandĩte. (Thoma Ahibirania 2:1; 3:12.) Aaririe ũhoro wa ‘gũtwarĩrĩrio’ na ‘gũtigithanio.’ Kĩambĩrĩria-inĩ gatarũ no kage kuoneka ta karatwarĩrĩrio kuuma njĩra-inĩ. Ĩndĩ kahora kahora gagatwarĩrĩrio biũ. Ningĩ mũndũ we mwene no atindĩke gatarũ gake agatigithanie na rũtere rwa iria. Njĩra icio cierĩ ironania ũrĩa andũ amwe mahenekaga, makareka wĩtĩkio wao ũharagane.

12. Nĩ maũndũ marĩkũ ma kĩĩrĩu mangĩthũkia maũndũ maitũ ma kĩĩroho?

12 No kũhoteke ũguo nĩguo kwarĩ harĩ Akristiano amwe a Thesalonike. Ĩ narĩo ũmũthĩ? Kũrĩ na maũndũ maingĩ mangĩtũteera mahinda. Ta wĩcirie nĩ mathaa maigana mũndũ ahũthagĩra akĩaranĩria na andũ Intaneti-inĩ, agĩthoma na agĩcokia ndũmĩrĩri, kana agĩthingata mohoro ma ica ikuhĩ megiĩ mathako. Maũndũ macio no mahĩngĩce Mũkristiano na matũme kĩyo gĩake kĩnyihe. Moimĩrĩro mangĩkorũo marĩ marĩkũ? Ahota gũtiga kũhoya kuuma ngoro, akaaga kũhũthĩra mahinda ma kũigana gũthoma Kiugo kĩa Ngai, gũthiĩ mĩcemanio, na kũhunjia ũhoro ũrĩa mwega. Nĩ ũndũ ũcio-rĩ, tũngĩka atĩa nĩguo twĩtheme kwagaagio narua ngoro?

KĨRĨA KĨNGĨTŨGITĨRA TŨTIKAAGAGIO

13. O ta ũrĩa kwarathĩtwo-rĩ, mwerekera wa andũ aingĩ nĩ ũrĩkũ, na nĩ kĩĩ kĩngĩgitĩra wĩtĩkio witũ?

13 Hatarĩ nganja, ũndũ ũmwe tũrabatara gwĩka nĩ gũikara tũkĩmenyaga mahinda marĩa tũratũũra, na ũrĩa tũngĩthũkio nĩ gũthiĩ thiritũ na andũ arĩa maregaga gwĩtĩkia atĩ tũratũũra “matukũ marĩa ma kũrigĩrĩria.” Akĩandĩka ũhoro wa ihinda rĩrĩ, mũtũmwo Petero oigire ũũ: “Nĩgũgoka andũ anyũrũrania me na kĩnyũrũri, na marũmanagĩrĩre na merirĩria mao moru, na moranagie atĩrĩ, Kaĩ kĩĩranĩro gĩa gũcoka gwake gĩgakinya-rĩ? Nĩ ũndũ kuuma o hĩndĩ ĩrĩa maithe maitũ maakomire-rĩ, maũndũ mothe matũire o ta ũrĩa maatariĩ kuuma o rĩrĩa thĩ yombirũo.” (2 Pet. 3:3, 4) Gũthoma Kiugo kĩa Ngai o mũthenya na kwĩruta ũhoro wakĩo kaingĩ nĩ kũrĩtũteithagia gũikara tũkĩmenyaga atĩ tũrĩ “matukũ marĩa ma kũrigĩrĩria.” Ũhoro wa ngariũkũ kana ũregenyũki ũrĩa warathĩtwo waambĩrĩirie tene na no ũrathiĩ na mbere nginya ũmũthĩ. “Mũregi watho” arĩ o kuo na no arathiĩ na mbere gũũkĩrĩra ndungata cia Ngai. Nĩ ũndũ ũcio, tũkũbatara gũikara twĩiguĩte tondũ mũthenya wa Jehova nĩ ũkuhĩrĩirie.—Zef. 1:7.

Kwĩharĩria wega na gũthiĩ ũtungata-inĩ no gũtũteithie twĩtheme kwagaagio ngoro narua (Rora kĩbungo gĩa 14 na 15)

14. Nĩkĩ gũkorũo na kĩyo ũtungata-inĩ wa Ngai nĩ ũgitĩri?

14 Nĩ kuonekete atĩ njĩra ĩrĩa nene ya gũteithia mũndũ gũikara eiguĩte na gwĩthema kwagagio ngoro, nĩ gũkorũo na kĩyo wĩra-inĩ wa kũhunjia ũhoro mwega wa Ũthamaki wa Ngai. Kwoguo, rĩrĩa Jesu Kristo Mũtwe wa kĩũngano, eerire arutwo ake mathiĩ magatũme andũ a ndũrĩrĩ ciothe matuĩke arutwo na mamarute kũrũmia maũndũ marĩa aamarutĩte, ũcio warĩ ũtaaro ũngĩamagitĩrire. (Mat. 28:19, 20) Tũkũbatara gũkorũo na kĩyo gĩa kũhunjia nĩguo tuonanie atĩ nĩ tũrathĩkĩra watho ũcio wake. Nĩ ũgwĩciria atĩ ariũ a Ithe witũ a Thesalonike nĩ mangĩarutire wĩra wa kũhunjia na kũrutana no getha tu mahingie watho? Ta ririkana ũrĩa Paulo aamandĩkĩire: “Mũtikanahorie mwaki wa Roho; Mũtikanararie mohoro marĩa marathagwo.” (1 Thes. 5:19, 20) Morathi marĩa tũthomaga na  tũkahunjĩria andũ ũhoro wamo nĩ ma kũgegania mũno!

15. Nĩ maũndũ marĩkũ mega tũngĩarĩrĩria hĩndĩ ya ũthathaiya wa famĩlĩ?

15 Gũkĩrĩ ũguo-rĩ, nĩ wega tũteithie andũ thĩinĩ wa famĩlĩ citũ mathiĩ na mbere kwagĩria ũhoti wao wa kũhunjia ũhoro ũrĩa mwega. Aarĩ na ariũ a Ithe witũ aingĩ nĩ monete atĩ njĩra ĩmwe ya kũhingia ũndũ ũcio nĩ kũhũthĩra hĩndĩ ĩmwe ya ũthathaiya wao wa famĩlĩ kwarĩrĩria maũndũ ma ũtungata. No wone ũrĩ ũndũ mwega kwarĩrĩria ũrĩa andũ thĩinĩ wa famĩlĩ mangĩthingata arĩa mahunjĩirie na makoonania gũkenio nĩ ũhoro mwega. Nĩ ũndũ ũrĩkũ makaarĩrĩria hĩndĩ ĩyo ĩngĩ macokera mũndũ? Nĩ maũndũ marĩkũ mangĩgucĩrĩria mũno arĩa maracokerũo nĩguo mathiĩ na mbere kwenda ũhoro wa ma? Nĩ hĩndĩ ĩrĩkũ njega makĩria ya kũmacokera? Ningĩ aingĩ nĩ mahũthagĩra mahinda mamwe ma ũthathaiya wa famĩlĩ kwarĩrĩria mĩcemanio ya kĩũngano nĩguo makorũo moĩ maũndũ marĩa makaarĩrĩrio mĩcemanio-inĩ ĩyo. Hihi no wĩharagĩrie wega makĩria nĩguo ũhotage gũcokia ciũria? Gwĩka ũguo nĩ kũrĩtũmaga wĩtĩkio waku ũgĩe na hinya na nĩ ũndũ ũcio nĩ ũrĩĩthemaga kwagagio ngoro. (Thab. 35:18) Ma nĩ atĩ, ũthathaiya wa famĩlĩ nĩ ũrĩtũgitagĩra tũtikagĩe na nganja kana gũtinda tũkĩĩgereria maũndũ marĩa mataarĩrĩirio thĩinĩ wa Bibilia.

16. Nĩ ũndũ ũrĩkũ wagĩrĩirũo gũtindĩka aitĩrĩrie maguta magitagĩre ngoro ciao?

16 Kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ, Jehova akoretwo akĩrathima andũ ake na ũtaũku mũingĩ wĩgiĩ ũrathi wa Bibilia. Ũndũ ũcio, nĩ ũtũmaga tũkorũo na ma biũ atĩ kũrĩ na irathimo nyingĩ mbere itũ. Arĩa aitĩrĩrie maguta marĩ na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũkorũo hamwe na Kristo kũrĩa igũrũ. Na githĩ ũndũ ũcio ndwagĩrĩirũo kũmatindĩka magitagĩre ngoro ciao! Hatarĩ nganja, ciugo cia Paulo kũrĩ Akristiano a Thesalonike nĩ ihutĩtie arĩa aitĩrĩrie maguta ũmũthĩ: ‘Nĩtwagĩrĩirũo nĩ gũcokagĩria Ngai ngatho hingo ciothe nĩ ũndũ wanyu, inyuĩ ariũ a Ithe witũ mwendetwo nĩ Mwathani, nĩ ũndũ wa ũrĩa Ngai aamũthurire akĩmũtheria na Roho, o na gwĩtĩkia ũhoro-wa-ma.’—2 Thes. 2:13.

17. Twĩkagĩrũo ngoro atĩa nĩ ciugo cia 2 Athesalonike 3:1-5?

17 O nao arĩa marĩ na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũgaatũra tene na tene gũkũ thĩ nĩ magĩrĩirũo gwĩthema biũ matikagagio ngoro narua. Angĩkorũo ũrĩ na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũgaatũra gũkũ thĩ, rũmagĩrĩra ũtaaro wa wendo ũrĩa Paulo aandĩkĩire Akristiano aitĩrĩrie maguta thĩinĩ wa Thesalonike. (Thoma 2 Athesalonike 3:1-5.) Ithuothe nĩ tũkũbatara gwathĩkĩra ciugo icio cia wendo. Hatarĩ nganja, marũa macio maandĩkĩirũo Athesalonike nĩ matũteithagia kuona bata wa gwĩthema kwĩgereria maũndũ matagwetetwo Bibilia-inĩ kana gwĩtĩkia mawoni matarĩ na mũthingi. Tondũ nĩ tũkuhĩrĩirie mũno mũico, motaaro macio nĩ ma bata mũno harĩ ithuĩ ũmũthĩ tũrĩ Akristiano.

^ kib. 6 O ta ũrĩa tũthomaga thĩinĩ wa Atũmwo 20:29, 30, Paulo ooigĩte atĩ thĩinĩ wa ciũngano cia Gĩkristiano nĩ ‘kũngĩoimĩrire andũ mekwaria maũndũ ma ũtũrĩka, nĩ getha magucagĩrĩrie arutwo mamarũmagĩrĩre.’ Thutha wa ihinda nĩ kwagĩire anene a ndini arĩa maatũgĩragio igũrũ rĩa arũmĩrĩri arĩa angĩ. Gũkinyĩria karine-inĩ ya gatatũ, nĩ kuoonekete wega atĩ anene a ndini iria cieĩtaga cia Gĩkristiano nĩo “mũregi watho.”—Thoma ngathĩti ya Mnara wa Mlinzi, February 1, 1990, karatathi ga 10-14.