MA NĨ ATĨ, gũkorũo kũrĩ o na andũ anini hĩndĩ ĩyo ya mĩario yakwa mwaka-inĩ wa 1957 gũtiathumbũrire, tondũ ndaarĩ mũndũ warĩ thoni mũno. O na ndĩ mũnini nĩ ndeehithaga rĩrĩa ageni moka mũciĩ o na angĩakorirũo nĩ ageni njũĩ.

No ũndũ ũrĩa wa magegania nĩ atĩ mawĩra maingĩ marĩa ndanaheo thĩinĩ wa ithondeka rĩa Jehova, nĩ matũmĩte nyingĩrane na andũ angĩ aingĩ—arata o na andũ tũtoyaine. O na kũrĩ ũguo, ndirĩ ndaatoria thoni biũ na kwaga ũmĩrĩru. Nĩ ũndũ ũcio, nĩ menyaga atĩ ti ũhoti wakwa ũtũmĩte hingie mawĩra macio. Nĩ ndĩyoneire ũũma wa kĩĩranĩro gĩkĩ kĩa Jehova: “Nĩngũkuongerera hinya waku, ĩĩ, ti-itherũ nĩndĩĩgũteithagia, na ti itherũ nĩndĩĩgũtiiragĩrĩra na guoko gwakwa kwa ũrĩo gwa ũthingu.” (Isa. 41:10) Njĩra ĩrĩa nene Jehova andeithĩtie nayo nĩ ũteithio wa aarĩ na ariũ a Ithe witũ. Rekei ndaarĩrie ũrĩa amwe ao manandeithia kuuma ndĩ o mũnini.

Mũthenya ũmwe Kiumia rũcinĩ mĩaka-inĩ ya 1940, Elsie Huntingford nĩ aatũcereire gwitũ mũciĩ gĩcigo-inĩ kĩa Ontario. Mami nĩwe wathire kwaria nake mũrango-inĩ, nake baba tondũ aarĩ thoni ta niĩ twatigirũo nake nyũmba tũthikĩrĩirie. Baba eeciririe atĩ Mwarĩ  wa Ithe witũ Huntingford aarĩ mũhũri biacara. Nĩ ũndũ wa kuona ta mami angĩagũrire kĩndũ tũtarabatara, baba agĩthiĩ mũrango-inĩ akiuga atĩ tũtikwenda. Mwarĩ wa Ithe witũ Huntingford akĩmũũria ũũ: “Ũrenda kuuga atĩ mũtikwenda kwĩruta Bibilia?” Nake baba akĩmũcokeria, “Aca, Biblia tũtingĩthũũra.”

Mwarĩ wa Ithe witũ ũcio aatũcereire ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire. Aciari akwa maarĩ na kĩyo mũno kanitha-inĩ wa United Church of Canada, no maakoretwo o hĩndĩ maratuire itua rĩa kuuma kuo. Moimĩte kanitha ũcio nĩkĩ? Nĩ tondũ mũtungatĩri waguo aandĩkaga marĩĩtwa ma arũmĩrĩri othe kũringana na mũigana wa mũhothi ũrĩa mũndũ aarutaga, akamacuria rũbaũ-inĩ rwa imenyithia. Marĩĩtwa ma aciari akwa maakoragwo hakuhĩ mũthia-inĩ. Matiarĩ na ũhoti mũnene wa kĩĩmbeca, na athuri a kanitha nĩ maamatindĩkagĩrĩria mũno marute makĩria. Nake mũtungatĩri ũngĩ oigire atĩ maũndũ marĩa aarutanaga timo eetĩkĩtie, no aarutanaga tondũ ndeendaga gũtigithio wĩra. Nĩ ũndũ ũcio, tũkiuma kanitha ũcio. Ĩndĩ ona twoima no twathire na mbere gũcaria ũhoro wa ma.

Tondũ hĩndĩ ĩyo thirikari ya Canada nĩ yagirĩtie Aira a Jehova kũhunjia, Mwarĩ wa Ithe witũ Huntingford aarutaga famĩlĩ itũ akĩhũthĩra Bibilia tu na tũmaũndũ tũrĩa aandĩkĩte kabuku-inĩ. Thutha ũcio, agĩa na ũũma atĩ tũtingĩmũkunyanĩra kũrĩ thirikari, agĩtũhe mabuku ma kwĩruta Bibilia. Hingo ciothe twatigagĩrĩra nĩ twahitha mabuku macio wega, twarĩkia kwĩruta. *

Mwarĩ wa Ithe witũ Huntingford aahunjagia ũhoro ũrĩa mwega na kĩyo o na gũtuĩka kwarĩ na ũkararia na mĩhĩnga ĩngĩ. Nĩ ndakenirio mũno nĩ kĩyo gĩake na nĩ ũndũ ũcio ngĩoya ũhoro wa ma na ũritũ. Ndeyamũrĩire Ngai na njĩra ya kũbatithio, mwaka ũmwe thutha wa aciari akwa gũtuĩka Aira a Jehova. Ndaabatithirio Februarĩ 27, 1949, ndĩ na mĩaka 17. Ndaabatithĩirio mũharatĩ-inĩ ũrĩa ng’ombe cianyuagĩra maĩ. Thutha ũcio, muoroto wakwa warĩ kũingĩra ũtungata-inĩ wa hĩndĩ ciothe.

Ndiambĩrĩirie ũpainia o hĩndĩ ĩyo, tondũ ndeĩrĩte atĩ ngwamba gũcaria mbeca cia gwĩteithagia rĩrĩa ndĩrapainia. Nĩ ũndũ ũcio, ndarutire wĩra ndĩ karani wa bengi na wa wabici kwa ihinda. Ĩndĩ tondũ ndaarĩ o mũndũ mũnini ũtaarĩ na ũmenyeru,  ndanyita mbeca ndaacihũthagĩra o na ihenya igathira. Nĩ ũndũ ũcio, mũrũ wa Ithe witũ ũmwe wetagwo Ted Sargent akĩnjĩkĩra ngoro ngĩe na ũmĩrĩru na ndĩhoke Jehova. (1 Maũ. 28:10) Nĩ ũndũ wa ciugo icio ciake cia kũnjĩkĩra ngoro, ngĩambĩrĩria ũpainia Novemba 1951. Ndaarĩ na dola 40 tu, mũithikiri mũkũrũ, na gathandũkũ kerũ. No hingo ciothe Jehova nĩ aahingagĩria mabataro makwa. Nĩ ngenaga mũno nĩ ũndũ wa Ted kũnjĩkĩra ngoro nyambĩrĩrie ũpainia. Gwĩka ũguo nĩ kwandeheire irathimo ingĩ nyingĩ.

Hwaĩ-inĩ ũmwe Agosti 1952, nĩ ndaahũrĩirũo thimũ kuuma Toronto. Wabici ya Aira a Jehova ya Canada nĩ yaanjĩtire ngambĩrĩrie ũtungata wa Betheli mweri-inĩ wa Septemba. O na gũtuĩka ndaarĩ o na thoni na ndiomĩte thiĩte gũceera wabici-inĩ ĩyo, nĩ ndaakenire mũno tondũ nĩ ndeerĩtwo maũndũ mega megiĩ Betheli nĩ mapainia arĩa angĩ. Ndaathiĩ kuo nĩ ndaiganĩrire o na ihenya.

Mĩaka ĩrĩ thutha wa gũthiĩ Betheli, nĩ ndaatuĩkire ũrĩa ũmũthĩ wĩtagwo mũtabarĩri wa kĩama gĩa athuri, kĩũngano-inĩ kĩmwe taũni-inĩ ya Toronto. Ndaacokire ithenya-inĩ rĩa mũrũ wa Ithe witũ Bill Yacos. Tondũ ndaarĩ na mĩaka 23 tu, ndeiguaga itarĩ na ũmenyeru. Ĩndĩ, Mũrũ wa Ithe witũ Yacos arĩ na wĩnyihia nĩ aanyonagia na njĩra ya wendo maũndũ marĩa ndaagĩrĩirũo nĩ gwĩka. Jehova nĩ aandeithirie mũno.

Mũrũ wa Ithe witũ Yacos aarĩ mũndũ ũrĩ hinya, waikaraga acanjamũkĩte, na nĩ aarũmbũyagia andũ mũno. Nĩ eendete aarĩ na ariũ a Ithe witũ, nao nĩ maamwendete. Aamaceeragĩra mĩciĩ kwao maita maingĩ na to hĩndĩ ĩrĩa marĩ na mathĩna. Nĩ aanjĩkĩrire ngoro njĩkage o ũguo na ningĩ ndutithanagie wĩra na aarĩ na ariũ a Ithe witũ ũtungata-inĩ. Aanjĩrire ũũ: “Reke aarĩ na ariũ a Ithe witũ mone atĩ nĩ ũmarũmbũyagia. Ũndũ ũcio nĩ ũrĩhumbagĩra mahĩtia marĩa mangĩka.”

Kuuma Janũarĩ 1957, Jehova nĩ andeithĩtie na njĩra ya mwanya. Mweri ũcio nĩguo ndaahikirie Evelyn, ũrĩa wathiĩte kĩrathi gĩa 14 gĩa Cukuru ya Gileadi. Tũtanahikania, aatungatagĩra gĩcigo-inĩ gĩa Quebec kũrĩa kwaragio rũthiomi rwa Kĩĩfaranja. Mahinda-inĩ macio andũ aingĩ thĩinĩ wa Quebec maarĩ a Kanitha wa Gatoreki. Kwoguo ndwarĩ ũndũ mũhũthũ harĩ Evelyn kũhunjia gĩcigo-inĩ kĩu. O na kũrĩ ũguo, aathire na mbere gũkorũo arĩ mwĩhokeku wĩra-inĩ wa kũhunjia na harĩ Jehova.

Ningĩ Evelyn nĩ akoretwo arĩ mwĩhokeku harĩ niĩ. (Ef. 5:31) Wĩhokeku wake waambĩrĩirie kũgerio twahikania o ũguo. Thutha wa kũhikania twabangĩte gũthiĩ gũceera Florida, U.S.A., ĩndĩ mũthenya ũmwe thutha wa ũhiki witũ, ngĩĩrwo thiĩ mũcemanio kiumia kĩgima Betheli ya Canada. Ma nĩ atĩ mũcemanio ũcio nĩ waingĩrĩire mĩbango iitũ, ĩndĩ tũrĩ na Evelyn twendaga gwĩka ũndũ o wothe ũrĩa Jehova angĩtwĩra. Nĩ ũndũ ũcio, tũkĩamba gũtigana na iceera ritũ rĩa thutha wa ũhiki. Kiumia-inĩ kĩu, Evelyn aahunjagia hakuhĩ na Betheli. O na gũtuĩka gĩcigo kĩu kĩarĩ ngũrani na gĩa Quebec, nĩ aakirĩrĩirie.

Itekwĩrĩgĩrĩra, nĩ ndanyitire marũa mũico-inĩ wa kiumia kĩu moonanagia atĩ nĩ ndaheo wĩra wa gũceerera ciũngano mũthiũrũrũko-inĩ ũmwe thĩinĩ wa  Ontario. O na gũtuĩka no hĩndĩ ndaakoretwo ndahikania na ndaarĩ na mĩaka 25 tu, na ndiarĩ na ũmenyeru mũnene, tũkĩgwata rũgendo tũrĩ na wĩtĩkio atĩ Jehova nĩ egũtũteithia. Tũkĩingĩra mũgithi ũtukũ tũrĩ na arori maigana ũna a mũthiũrũrũko. Maarĩ arori marĩ na ũmenyeru na maacokaga mĩthiũrũrũko-inĩ yao. Kwarĩ hĩndĩ ĩrĩa gũkoragũo na heho mũno thĩinĩ wa Canada. Arori acio nĩ maatwĩkĩrire ngoro mũno. Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe nĩ eerutĩire gũtũhe harĩa aarĩhĩte ha gũkoma thĩinĩ wa mũgithi ũcio, nĩguo tũtigaikare thĩ gĩtĩ-inĩ ũtukũ mũgima. Mũthenya ũyũ ũngĩ rũcinĩ, thikũ 15 tu kuuma twahikania, tũgĩceerera gakundi kanini ka ahunjia thĩinĩ wa Hornepayne, ta ũrĩa ngũtaarĩirie kĩambĩrĩria-inĩ.

Kwarĩ na mogarũrũku maingĩ mbere itũ. Mũico-inĩ wa mwaka wa 1960, ngĩtungatĩra ndĩ mũrori wa ng’ongo, nĩ ndaanyitire marũa ma kũũnyita ũgeni thiĩ Cukuru ya Gileadi kĩrathi kĩa 36. Cukuru ĩyo yaambagĩrĩria Februarĩ 1961, ĩniine mĩeri ikũmi na yekagĩrwo Brooklyn, New York. Hatarĩ nganja, nĩ ndaakenire mũno, ĩndĩ gĩkeno gĩakwa gĩkĩnyihanyiha ndamenya atĩ Evelyn ndaanyitĩtwo ũgeni cukuru ĩyo. Ithenya rĩa ũguo, orĩtio aandĩke marũa ma kuonania atĩ nĩ angĩetĩkĩrire ndĩmũtige kwa ihinda rĩtanyihĩire mĩeri ikũmi, o ta ũrĩa atumia angĩ meekaga nĩguo athuri ao mathiĩ cukuru ĩyo. Evelyn aigua ũguo nĩ aaitire maithori, ĩndĩ tũkĩrĩkanĩra atĩ nĩ ngũthiĩ cukuru ĩyo, na nĩ aakenire nĩ kũmenya atĩ nĩ ingĩagunĩkire mũno nĩ gĩthomo kĩa Gileadi.

Ihinda-inĩ rĩu ndaarĩ cukuru, Evelyn aatungatagĩra Betheli ya Canada. Nĩ aagĩire na mweke wa mwanya wa gũikara rumu ĩmwe na mwarĩ wa Ithe witũ Margaret Lovell, ũrĩa warĩ Mũkristiano mũitĩrĩrie maguta. Ma nĩ atĩ, tũrĩ na Evelyn o mũndũ nĩ aaiguaga aagĩte ũrĩa ũngĩ. O na kũrĩ ũguo, kũgerera ũteithio wa Jehova nĩ twakirĩrĩirie o mũndũ wĩra-inĩ wake ihinda-inĩ rĩu. Nĩ ndahutirio ngoro mũno nĩ kuona ũrĩa eeharĩirie kwĩima nĩguo tũhũthĩrũo na njĩra nene nĩ Jehova na ithondeka rĩake.

Thutha wa gũthoma Cukuru ya Gileadi kĩndũ mĩeri ĩtatũ, Mũrũ wa Ithe witũ Nathan Knorr ũrĩa hĩndĩ ĩyo watongoragia wĩra wa kũhunjia thĩinĩ wa thĩ yothe, nĩ aanjũririe kĩũria kĩritũ mũno. Aanjũririe kana no njĩtĩkĩre gũtigĩra cukuru hau, njoke Betheli ya Canada ngathomithie kwa ihinda inini Cukuru ya Ũtungata wa Ũthamaki. No nĩ aanjĩrire atĩ to mũhaka njĩtĩkĩre gũthiĩ. Oigire atĩ ingĩenda no ndĩkie Cukuru ya Gileadi na hihi ndũmwo ndĩ mũmishonarĩ. Agĩcoka akiuga atĩ ingĩtua itua rĩa gũcoka Canada no kũhoteke ndikaheo rĩngĩ mweke wa gũthiĩ Gileadi, na thutha wa ihinda hihi nĩ ingĩaheirwo wĩra ũngĩ nja ya Betheli o kũu Canada. Agĩcoka akĩndigĩra itua rĩu, ndĩmũhe macokio thutha wa kwaria na mũtumia wakwa.

Tondũ Evelyn nĩ aanjĩrĩte ũrĩa onaga wĩra o wothe ũrĩa tũngĩheo nĩ Jehova, itekũrĩa marĩĩgu ngĩra Mũrũ wa Ithe Witũ Knorr ũũ: “Wĩra o wothe ithondeka rĩa Jehova rĩngĩtũhe no tũkenere kũruta.” O na gũtuĩka nĩ kũrĩ maũndũ marĩa twendete, hingo ciothe tuonaga arĩ wega gũthiĩ o kũrĩa guothe ithondeka rĩa Jehova rĩngĩtũtũma.

Nĩ ũndũ ũcio, kũrĩ Ĩpuro 1961, ngiuma Brooklyn ngĩcoka Canada gũthomithia Cukuru ya Ũtungata  wa Ũthamaki. Tũgĩcoka tũkĩambĩrĩria gũtungatĩra Betheli. Thutha ũcio, nĩ ndaagegire mũno rĩrĩa ndanyitire marũa ma kũnjĩta thiĩ Gileadi kĩrathi kĩa 40 kĩrĩa kĩambagĩrĩria 1965. O rĩngĩ Evelyn nĩ aabataraga kwandĩka marũa ma kuonania atĩ nĩ egwĩtĩkĩra ndĩmũtige ihinda rĩu. Ĩndĩ, ciumia cigana ũna thutha ũcio, nĩ twakenire mũno rĩrĩa aanyitire marũa make ma kũmwĩra tũthiĩ nake cukuru ĩyo.

Twakinya Cukuru ya Gileadi, Mũrũ wa Ithe Witũ Knorr agĩtwĩra atĩ arutwo ta ithuĩ arĩa megũthoma na rũthiomi rwa Kĩĩfaranja, megũtũmwo Afrika. O na kũrĩ ũguo, twarĩkia cukuru ithuĩ twacokire o Betheli ya Canada. Ngĩtuĩka mũrori wa wabici ya rũhonge ũrĩa ũmũthĩ wĩtagwo mũtabarĩri wa Kamĩtĩ ya Wabici ya Rũhonge. Tondũ ndaarĩ na mĩaka 34 tu, ngĩĩra Mũrũ wa Ithe Witũ Knorr ũũ: “Niĩ ndĩ o mũndũ mũnini.” No nĩ aanyũmĩrĩirie mũno. Kuuma o kĩambĩrĩria-inĩ, mbere ya gũtua matua maritũ nĩ ndageragia mũno kũhoya ũtaaro kuuma kũrĩ ariũ a Ithe witũ arĩa akũrũ na maarĩ na ũmenyeru kũu Betheli.

Ũtungata wa Betheli nĩ ũtũmĩte ngĩe na mĩeke mĩega ya kwĩruta kuuma kũrĩ andũ angĩ. Nĩ ngenagio nĩ athuri arĩa angĩ a Kamĩtĩ ya Wabici ya Rũhonge na nĩ ndĩmaheete gĩtĩo mũno. Ningĩ nĩ njĩkĩrĩtwo ngoro mũno nĩ kĩonereria kĩega kĩa aarĩ na ariũ a Ithe witũ aingĩ arĩa ethĩ na arĩa akũrũ, arĩa twanatungatĩra nao gũkũ wabici-inĩ na thĩinĩ wa ciũngano itiganĩte.

Ningĩ ũtungata wa Betheli nĩ ũheete mĩeke ya kũruta arĩa angĩ na gwĩkĩra wĩtĩkio wao hinya. Mũtũmwo Paulo eerire Timotheo ũũ: “Tũũra ũrũmĩtie maũndũ marĩa wĩrutĩte.” Agĩcoka akĩmwĩra: “Maũndũ marĩa ũiguĩte na niĩ, aira aingĩ me ho, ũmaigage kũrĩ andũ ehokeku nĩguo mamaramatage, nĩ getha makahota kũmarutaga andũ angĩ o nao.” (2 Tim. 2:2; 3:14) Rĩmwe na rĩmwe aarĩ na ariũ a Ithe witũ nĩ manjũragia nĩ maũndũ marĩkũ ndĩrutĩte thĩinĩ wa ũtungata wakwa wa Betheli wa mĩaka 57. Ndĩmeraga ũũ na njĩra nguhĩ, “Ĩka ũrĩa wothe ithondeka rĩa Jehova rĩngĩkũũria wĩke, na ũwĩke wĩyendeire ũtekũũrĩa marĩĩgu, wĩhokete atĩ Jehova nĩ egũgũteithia.”

Nyonaga ta arĩ o ira ndĩrakinyire Betheli ndĩ mũndũ mũnini ũtarĩ na ũmenyeru na ũrĩ thoni. O na kũrĩ ũguo, mĩaka ĩyo yothe Jehova akoretwo ‘akĩĩnyita guoko gwakwa kwa ũrĩo.’ Makĩria kũgerera wendo na ũteithio wa ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire wa aarĩ na ariũ a Ithe witũ, athiaga na mbere kũnjĩra ũũ: “Tiga gwĩtigĩra, amu nĩngũgũteithia.”—Isa. 41:13.