1, 2. Jehova onaga ndungata ciake atĩa?

RĨRĨA aciari mekwĩrorera ciana ciao igĩthaaka, kaingĩ nĩ magegaga nĩ kuona ũrĩa ikoragwo na ũũgĩ wa mũciarĩre. No gũkorũo o nawe nĩ wĩyoneire ũndũ ũcio. Kaana kamwe no gakorũo na ũhoti mwega mathaako-inĩ, nako kangĩ gakorũo kendete gũcora kana gũthondeka tũindo. Ũhoti o wothe ũrĩa ciana ingĩkorũo naguo, aciari nĩ makoragwo mehaarĩirie gũciteithia kũũhũthĩra biũ.

² O nake Jehova nĩ abaraga mũno ciana ciake cia gũkũ thĩ. Onaga ndungata ciake cia mahinda maya itariĩ ta ‘indo cia kwĩrirĩrio mũno cia ndũrĩrĩ.’ (Hag. 2:7) Makĩria amonaga marĩ a bata nĩ ũndũ wa wĩtĩkio na wĩrutĩri wao. O na kũrĩ ũguo, no kũhoteke nĩ wĩyoneire atĩ andũ a Jehova a mahinda maya nĩ marĩ ũhoti ũtiganĩte wa gwĩka maũndũ. Ariũ a Ithe witũ amwe nĩ marĩ ũhoti wa kũruta mĩario, nao arĩa angĩ wa kũbanga maũndũ. Aarĩ a Ithe witũ aingĩ nĩ marĩ ũhoti mwega wa kwĩruta thiomi ingĩ na gũcihũthĩra ũtungata-inĩ, nao arĩa angĩ nĩ kĩonereria kĩega harĩ gwĩkĩra andũ ngoro na kũrũmbũiya arĩa arũaru. (Rom. 16:1, 12) Na githĩ ti gĩkeno kĩnene gũkorũo na Akristiano ta acio kĩũngano-inĩ?

3. Nĩ ciũria irĩkũ tũkwarĩrĩria gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

³ O na kũrĩ ũguo, Akristiano amwe, na makĩria arĩa ethĩ na arĩa marabatithirio ica ikuhĩ, no mage kuona ta marĩ na itemi thĩinĩ wa  kĩũngano. Tũngĩmateithia atĩa makũre kĩĩroho? Nĩkĩ nĩ twagĩrĩirũo kwĩrutanĩria kuona ngumo iria njega thĩinĩ wao, na nĩ ũndũ ũcio tũkorũo tũkĩmona ta ũrĩa Jehova amonaga?

4, 5. Ũhoro ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Atiirĩrĩri Bũrũri 6:11-16, wonanagia atĩa atĩ Jehova nĩ onaga ũhoti ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa ndungata ciake?

⁴ Maũndũ marĩa marĩ thĩinĩ wa Bibilia nĩ monanagia wega atĩ, makĩria ma Jehova kuona ngumo iria njega thĩinĩ wa ndungata ciake, nĩ onaga ũhoti ũrĩa ikoragwo naguo. Kwa ngerekano, rĩrĩa Gideoni aathuurirũo nĩ Ngai ahonokie andũ ake kuuma kũrĩ Amidiani, no kũhoteke nĩ aagegirio mũno nĩ ũrĩa aageithirio nĩ mũraika: “Jehova e hamwe nawe, wee njamba ĩno ĩrĩ hinya.” Hĩndĩ ĩyo Gideoni ndeeyonaga arĩ “njamba” na ndoonaga arĩ na ũhoti wa kũhonokia andũ a Ngai. Ĩndĩ, Jehova aarĩ na mawoni ngũrani. Ma nĩ atĩ, Gideoni aarĩ na ũhoti wa kũhonokia andũ ake.—Thoma Atiirĩrĩri Bũrũri 6:11-16.

⁵ Jehova aarĩ na ma atĩ Gideoni nĩ angĩahonokirie Aisiraeli tondũ nĩ onete ũhoti wake wa gwĩka maũndũ. Kwa ngerekano, mũraika wa Jehova nĩ onete ũrĩa Gideoni aahũũraga ngano na hinya wake wothe. Ningĩ harĩ ũndũ ũngĩ mũraika onete. Mahinda-inĩ ma tene, arĩmi maahũũragĩra ngano kũndũ nja nĩguo rũhuho rũhurute mahuti. Ũndũ wa kũgegania nĩ atĩ, Gideoni aahũũragĩra ngano yake thĩinĩ wa kĩhihĩro kĩa ndibei nĩguo ndĩkaiywo nĩ Amidiani. Na githĩ ũcio ndwarĩ mũbango wa ũũgĩ! Hatarĩ nganja, maitho-inĩ ma Jehova Gideoni ndaarĩ o mũrĩmi mũũgĩ tu, ĩndĩ aarĩ mũndũ warĩ na ũtaũku. Ma nĩ atĩ, Jehova nĩ onete ũhoti wake, na agatua itua rĩa kũmũhũthĩra.

6, 7. (a) Mawoni ma Jehova kwerekera mũnabii Amosi maarĩ ngũrani atĩa na ma Aisiraeli amwe? (b) Nĩ kĩĩ kĩonanagia atĩ Amosi nĩ aathomete?

⁶ Noguo Jehova onaga ũhoti ũrĩa Amosi aarĩ naguo, o na gũtuĩka andũ aingĩ nĩ mangĩonire ta ataarĩ mũndũ wa bata. Amosi aarutaga mawĩra mataarĩ ma bata ta kũrĩithia na kũũngania mbegũ cia ngũyũ. Hĩndĩ ĩrĩa Jehova aathuurire Amosi athiĩ akarũithie ũthamaki wa Isiraeli wa makabira ikũmi ũrĩa wahoyaga mĩhianano, Aisiraeli amwe nĩ mangĩonire ta aataagĩrĩire.—Thoma Amosi 7:14, 15.

⁷ O na gũtuĩka Amosi oimĩte kũndũ mĩgũnda-inĩ, ũmenyo ũrĩa aarĩ naguo wĩgiĩ mĩtugo na athamaki a hĩndĩ ĩyo nĩ woonanagia aarĩ mũndũ mũũgĩ. No kũhoteke nĩ aamenyaga wega ũrĩa maũndũ maatariĩ thĩinĩ wa Isiraeli, na no kũhoteke aarĩ na ũmenyo wĩgiĩ mabũrũri marĩa maahakaine nao, tondũ nĩ aacemanagia na ahũri biacara arĩa maagendaga. (Amos 1:6, 9, 11, 13; 2:8; 6:4-6) Athomi amwe moigaga atĩ Amosi aarĩ na ũhoti mwega wa kwandĩka. Aahũthagĩra ciugo hũthũ ĩndĩ cia kũhutia ngoro. Amosi nĩ onanirie ũũmĩrĩru akĩrũithia Amazia mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa warĩ mũũru. Hatarĩ nganja, Jehova aathuurĩte mũndũ ũrĩa warĩ mwagĩrĩru wa gũkinyia ndũmĩrĩri yake. Nĩ onete ũhoti wa mwanya thĩinĩ wa Amosi ũrĩa andũ angĩ hihi matoonete.—Amos 7:12, 13, 16, 17.

8. (a) Jehova eekĩrire Daudi ngoro na njĩra ĩrĩkũ? (b) Nĩkĩ ciugo cia Thaburi 32:8 no ciĩkĩre ngoro arĩa mangĩkorũo makĩigua ta matarĩ na ũhoti?

⁸ Ma nĩ atĩ, Jehova nĩ onaga ũhoti ũrĩa ndungata o yothe yake ĩrĩ naguo. Eerire Mũthamaki Daudi atĩ arĩmũtongoragia hingo ciothe, ‘akĩmũbaraga na riitho rĩake.’ (Thoma Thaburi 32:8.) Na githĩ ũcio ti ũndũ wa gũtwĩkĩra ngoro? O na tũngĩigua ta tũtarĩ na ũhoti, Jehova no atũteithie kũhingia maũndũ tũtangĩĩgereria atĩ no tũhingie. O ta ũrĩa mwarimũ mwega angĩtongoria mũrutwo ũtarĩ na ũmenyeru ikinya gwa ikinya, noguo Jehova atũtongoragia nĩguo tũhote gũkũra kĩĩroho. Ningĩ Jehova no ahũthĩre aarĩ na ariũ a Ithe witũ matũteithie gũkũra kĩĩroho. Na njĩra ĩrĩkũ?

9. Tũngĩhũthĩra atĩa ũtaaro wa Paulo wa ‘kũmenyagĩrĩra’ maũndũ ma andũ arĩa angĩ?

⁹ Paulo eekĩrire Akristiano othe ngoro ‘mamenyagĩrĩre’ maũndũ ma kũguna Akristiano arĩa angĩ. (Thoma Afilipi 2:3, 4.) Ũrĩa Paulo eendaga kuuga nĩ atĩ, nĩ twagĩrĩirũo nĩ kuona ũhoti ũrĩa andũ angĩ marĩ naguo na tũkamagaathĩrĩria. Ũiguaga atĩa rĩrĩa mũndũ onania atĩ nĩ arakenio nĩ ũrĩa ũthiĩte na mbere kĩĩroho? Kaingĩ ũndũ ũcio nĩ ũtũmaga mũndũ eerutanĩrie makĩria, akahũthĩra ũhoti wake biũ. Ũguo noguo kũrĩ harĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ. Rĩrĩa twamonia atĩ nĩ a bata, nĩ tũmateithagia gũkũra kĩĩroho.

10. Nĩa mũno mangĩbatara ũteithio witũ?

¹⁰ Nĩ andũ arĩkũ mangĩbatara ũteithio witũ makĩria? Ma nĩ atĩ, ithuothe nĩ tũbataraga ũteithio rĩmwe na rĩmwe. O na kũrĩ ũguo, andũ ethĩ na arĩa marabatithirio ica ikuhĩ nĩ mekũbatara kwĩigua atĩ o nao marĩ na itemi thĩinĩ wa kĩũngano. Ũndũ ũcio nĩ ũrĩmateithagia kuona atĩ o nao nĩ a bata harĩ ithondeka rĩa Jehova. Mangĩaga kuona marĩ a bata, aarĩ na ariũ a Ithe witũ acio no makue ngoro na mage gũthingata mĩeke ya ũtungata ta ũrĩa Kiugo kĩa Ngai kĩmekĩraga ngoro meke.—1 Tim. 3:1.

11. (a) Mũthuri ũmwe wa kĩũngano aateithirie mwanake ũmwe atĩa gũkũra kĩĩroho? (b) Tũngĩĩruta atĩa kuumana na ũhoro ũcio wa Julien?

¹¹ Mũthuri wa kĩũngano wĩtagwo Ludovic ũrĩa wagunĩkire nĩ ũteithio ta ũcio rĩrĩa aarĩ mũndũ mwĩthĩ, oigire ũũ: “Rĩrĩa ndonia mũrũ wa Ithe witũ atĩ nĩ ndĩrakenio nĩ maũndũ marĩa arahingia kĩũngano-inĩ, ũndũ ũcio nĩ ũmũteithagia gũkũra kĩĩroho na ihenya.” Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe ta ũcio nĩ Julien. Ludovic nĩ onire atĩ Julien aarĩ mũndũ warĩ thoni. Nĩ ũndũ wa kwaga ũmĩrĩru, rĩrĩa arageria gwĩka maũndũ kĩũngano-inĩ, ndaamekaga na njĩra njega. Ludovic oigire ũũ: “Ĩndĩ, nĩ ndonaga arĩ mũndũ mwega mũno, na hatarĩ nganja nĩ eendaga gũteithia arĩa angĩ kĩũngano-inĩ.” Nĩ ũndũ ũcio, handũ ha gwĩkĩrĩra nganja muoroto wake, Ludovic aaroraga ngumo iria njega cia Julien na akamwĩkĩra ngoro. Moimĩrĩro maarĩ marĩkũ? Julien nĩ aatuĩkire mũteithia wa ũtungata, na thutha-inĩ agĩtuĩka painia.

12. Twagĩrĩirũo gũkorũo na ngumo ĩrĩkũ ya bata nĩguo tũhote gũteithia mũndũ akũre kĩĩroho? Heana ngerekano.

¹² Ma nĩ atĩ, angĩkorũo nĩ tũgũteithia arĩa angĩ makũre kĩĩroho, no mũhaka tũmabaarage wega. O ta ũrĩa tuona ũhoro-inĩ wĩgiĩ Julien, nĩguo tuone ngumo njega na ũhoti ũrĩa mũndũ arĩ naguo, no tũbatare kwaga gũtindanĩra mũno na mawathe make. Ũguo no taguo Jesu onaga mũtũmwo Petero. O na gũtuĩka rĩmwe na rĩmwe Petero nĩ onekaga atarĩ na hinya, Jesu nĩ aarathĩte atĩ nĩ angĩkeehanda o ta rũaro rwa ihiga.—Joh. 1:42.

13, 14. (a) Baranaba onanirie ũtaũku atĩa ũhoro-inĩ wĩgiĩ Mariko? (b) Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe mwĩthĩ aagunĩkire atĩa kuumana na ũteithio ta ũrĩa waheetwo Mariko? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

¹³ Baranaba o nake nĩ onanirie ũtaũku o ta ũcio kwerekera Johana ũrĩa watuĩtwo Mariko. (Atũm. 12:25) Mariko aarutaga wĩra wa ‘gũtungatĩra’ Paulo na Baranaba maũndũ-inĩ mao ma kĩĩmwĩrĩ, hĩndĩ ya rũgendo rwao rwa mbere rwa ũmishonarĩ. Ĩndĩ rĩrĩa maakinyire Pamfulia, Mariko akĩmatigania. Nao makĩgwata rũgendo marorete mwena wa rũgongo magereire kũndũ kwarĩ na mogwati. (Atũm. 13:5, 13) O na gũtuĩka Baranaba nĩ aaririkanaga ũrĩa Mariko eekĩte, ndaatindanĩrĩire mũno na mawathe make. Thutha-inĩ nĩ aamũmenyeririe, na nĩ ũndũ ũcio Mariko agĩtuĩka Mũkristiano mũgimaru kĩĩroho. (Atũm. 15:37-39) Ũndũ ũrĩa wa kũgegania nĩ atĩ, rĩrĩa Paulo ohetwo  thĩinĩ wa Roma, maarĩ na Mariko, na thĩinĩ wa marũa marĩa mũtũmwo Paulo aandĩkĩire kĩũngano gĩa Kolosai nĩ aaririe maũndũ mega megiĩ Mariko. (Kol. 4:10) Ta hũũra mbica ũrĩa Baranaba aakenire rĩrĩa Paulo oigire no ende gũteithagĩrĩrio nĩ Mariko.—2 Tim. 4:11.

¹⁴ Alexandre ũrĩa ũratuĩkire mũthuri wa kĩũngano ica ikuhĩ, nĩ aririkanaga ũrĩa aagunĩkire nĩ ũtaũku wa mũrũ wa Ithe witũ ũmwe. Oigire ũũ: “Rĩrĩa ndaarĩ mũnyinyi, ndwarĩ ũndũ mũhũthũ kũhoithia kĩũngano-inĩ. Mũthuri ũmwe wa kĩũngano nĩ aandeithirie ũrĩa ingĩĩharĩria nĩguo ngorũo itarĩ na guoya. Handũ ha gũtua itua atĩ ndakahe mweke wa kũhoithia, nĩ aaheaga mĩeke ya kũhoithia kaingĩ hĩndĩ ya mĩcemanio ya gũthiĩ kũhunjia. Thutha wa ihinda ngĩgĩa na ũmĩrĩru.”

15. Paulo onanirie atĩa atĩ nĩ onaga Akristiano arĩa angĩ marĩ a bata?

¹⁵ Rĩrĩa tuona ngumo njega thĩinĩ wa mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ-rĩ, hihi nĩ tũririkanaga kũmwĩra ũrĩa tuonaga ngumo ĩyo ĩrĩ ya bata? Thĩinĩ wa Aroma mũrango wa 16, mũtũmwo Paulo nĩ aagwetire Akristiano makĩria ma 20 nĩ ũndũ wa ngumo njega iria ciatũmaga amende mũno. (Rom. 16:3-7, 13) Kwa ngerekano, nĩ aagwetire atĩ Anderoniko na Juniasi nĩ maatungatĩire Kristo ihinda iraya kũmũkĩra, na nĩ ũndũ ũcio akĩonania atĩ maarĩ na ngumo ya ũkirĩrĩria. Ningĩ Paulo nĩ aaririe maũndũ mega megiĩ nyina wa Rufusi, hihi nĩ ũndũ wa ũrĩa na hau kabere amũrũmbũyĩtie.

16. Kũgaathĩrĩria mũndũ mwĩthĩ kũngĩkorũo na moimĩrĩro marĩkũ?

¹⁶ Tũngĩgaathĩrĩria mũndũ kuuma ngoro, no kũhoteke moimĩrĩro makorũo marĩ mega. Ta wĩcirie ũhoro wa Rico, kamwana kanini bũrũri-inĩ wa Faranja. Kamwana kau nĩ gaakuĩte ngoro mũno, rĩrĩa Ithe ũrĩa ũtaarĩ Mũira wa Jehova, oigĩte gatikũbatithio. Rico eeciririe atĩ no mũhaka angĩetereire nginya agaatuĩka mũndũ mũgima nĩguo atungatĩre Jehova biũ. Ningĩ nĩ aaiguaga ũũru mũno tondũ nĩ aanyũrũragio arĩ cukuru. Mũthuri ũmwe wa kĩũngano wĩtagwo Frédéric, ũrĩa werĩtwo athomage na kamwana kau, oigire ũũ: “Nĩ ndagaathĩrĩirie Rico, ngĩmwĩra atĩ maũndũ macio aacemanagia namo agĩtetera wĩtĩkio wake, moonanagia aarĩ na ũũmĩrĩru mũnene.” Ciugo icio cia kũgaathĩrĩria Rico, nĩ ciekĩrire itua rĩake rĩa gũthiĩ na mbere kĩĩroho hinya, na cikĩmũteithia kwagagĩria ũkuruhanu wake na baba wao. Rico nĩ aabatithirio arĩ na mĩaka 12.

17. (a) Tũngĩteithia ariũ a Ithe witũ atĩa gũthiĩ na mbere kĩĩroho? (b) Mũmishonarĩ ũmwe ateithagia ariũ a Ithe witũ ethĩ atĩa, na moimĩrĩro makoretwo marĩ marĩkũ?

¹⁷ Rĩrĩa rĩothe tuonia aarĩ na ariũ a Ithe witũ atĩ nĩ tũkenetio nĩ maũndũ mega marĩa mahingĩtie, nĩ tũmekagĩra hinya mathiĩ na mbere gũtungatĩra Jehova makĩria. Mwarĩ wa Ithe witũ Sylvie, * ũrĩa ũkoretwo agĩtungatĩra thĩinĩ wa Betheli ya Faranja, oigire atĩ, o na aarĩ a Ithe witũ no magathĩrĩrie  ariũ a Ithe witũ. Oigire atĩ aarĩ a Ithe witũ nĩ monaga maũndũ mangĩ matangĩonwo nĩ ariũ a Ithe witũ. Nĩ ũndũ ũcio, “ciugo ciao cia gwĩkĩra andũ ngoro nĩ ciongagĩrĩra hinya ciugo cia ariũ a Ithe witũ arĩa marĩ na ũmenyeru.” Aacokire akiuga ũũ: “Nyonaga nĩ itemi rĩakwa kũgaathĩrĩria arĩa angĩ.” (Thim. 3:27) Jérôme nĩ mũmishonarĩ bũrũri-inĩ wa French Guiana, na nĩ ateithĩtie andũ aingĩ ethĩ kũingĩra ũtungata-inĩ wa ũmishonarĩ. Oigire ũũ: “Nĩ nyonete atĩ rĩrĩa ndagaathĩrĩria ariũ a Ithe witũ nĩ ũndũ wa ũndũ mũna wĩgiĩ ũtungata wao kana nĩ ũndũ wa gũcokia kĩũria mĩcemanio-inĩ na njĩra njega, nĩ magĩaga na ũmĩrĩru. Ũndũ ũcio nĩ ũmateithagia gũthiĩ na mbere kwagĩria ũhoti wao makĩria.”

18. Kũrutithania wĩra hamwe na ariũ a Ithe witũ ethĩ nĩ kwa bata nĩkĩ?

¹⁸ Ningĩ no twĩkĩre Akristiano arĩa angĩ ngoro mathiĩ na mbere kĩĩroho na njĩra ya gwĩka maũndũ ma kĩĩroho hamwe nao. Mũthuri wa kĩũngano no orie mũrũ wa Ithe witũ mwĩthĩ ũrĩ na ũhoti wa kũhũthĩra kompiuta, arute ũhoro mũna thĩinĩ wa rĩarĩro rĩa jw.org ũrĩa ũngĩhũthĩrũo gwĩkĩra ngoro andũ akũrũ arĩa matarĩ na kompiuta. Kana angĩkorũo harĩ na mawĩra ũraruta thĩinĩ wa Nyũmba ya Ũthamaki, no wĩre mũrũ wa Ithe witũ mwĩthĩ oke agũteithĩrĩrie. Mĩeke ta ĩyo no ĩgũteithie kũgathĩrĩria andũ ethĩ, kũmamenya, na kuona ũrĩa maraiyũkia ũteithio waku.—Thim. 15:23.

19, 20. Twagĩrĩirũo gũteithia arĩa angĩ makũre kĩĩroho nĩkĩ?

¹⁹ Rĩrĩa Jehova aathurire Joshua atongorie Aisiraeli, nĩ aacokire akĩra Musa ‘amũũmĩrĩrie’ na ‘amwĩkĩre hinya.’ (Thoma Gũcokerithia Maathani 3:28.) Mahinda-inĩ maya andũ aingĩ nĩ maraingĩra thĩinĩ wa ithondeka rĩa Jehova. Athuri a kĩũngano hamwe na Akristiano othe arĩa marĩ na ũmenyeru, no mateithie ariũ a Ithe witũ arĩa ethĩ na Akristiano arĩa marabatithirio ica ikuhĩ makũre kĩĩroho. Meka ũguo, Akristiano aingĩ nĩ marĩingĩraga thĩinĩ wa ũtungata wa hĩndĩ-ciothe na angĩ aingĩ nĩ marĩkũragia ‘ũhoti wa kũrutaga andũ angĩ.’—2 Tim. 2:2.

²⁰ O na angĩkorũo tũrĩ thĩinĩ wa kĩũngano kĩnene kĩrĩ na ariũ a Ithe witũ aingĩ marĩ na ũmenyeru, kana tũrĩ thĩinĩ wa gĩkundi kĩnini kĩrakũra, nĩ wega gũteithia arĩa angĩ makũre kĩĩroho nĩ ũndũ wa ihinda rĩrĩa rĩroka. Muoroto witũ wagĩrĩirũo gũkorũo arĩ kwĩgerekania na Jehova, ũrĩa hingo ciothe ũroraga ngumo njega thĩinĩ wa ndungata ciake.