1. Nĩ ũndũ ũrĩkũ atongoria a ndini iria ciĩĩtaga cia Gĩkristiano maneka hĩndĩ ya mbaara?

HIHI nĩ wendi wa Ngai Akristiano a ma mathiage mbaara-inĩ na makoraga andũ a mabũrũri mangĩ? Ũguo nĩguo andũ aingĩ arĩa meĩtaga Akristiano makoretwo magĩka kwa ihinda rĩa mĩaka 100 mĩhĩtũku. Mabatĩrĩ a ndini ya Gatoreki thĩinĩ wa njeshi manarathima thigari na matharaita ma cio igĩthiĩ kũrũa na Agatoreki a bũrũri ũngĩ. Na ũguo noguo atongoria a ndini iria ingĩ ciĩĩtaga cia Gĩkristiano makoretwo magĩka. Ũndũ ũcio nĩ warehire njũragano nene hĩndĩ ya Mbaara ya Kerĩ ya Thĩ.

2, 3. Aira a Jehova moonanirie mũrũgamo ũrĩkũ hĩndĩ ya Mbaara ya Kerĩ ya Thĩ na thutha ũcio, na nĩkĩ?

² Aira a Jehova meekire atĩa hĩndĩ ya mbaara ĩyo? Historĩ yonanagia atĩ matieingĩririe mbaara-inĩ o na hanini. Nĩ kĩĩ gĩatũmire makorũo na mũrũgamo ũcio? Maarũmagĩrĩra kĩonereria na morutani ma Jesu. Jesu oigire ũũ: “Nĩ ũguo andũ othe marĩmenyaga mũrĩ arutwo akwa, mwatũũra mwendaine.” (Joh. 13:35) Ningĩ nĩ maaririkanaga na makahũthĩra ũtaaro ũrĩa Paulo aandĩkĩire Akristiano a Korintho.—Thoma 2 Akorintho 10:3, 4.

 ³ Kwoguo, Akristiano a ma matiĩingĩragia kana makeruta mbaara tondũ thamiri ciao nĩ imenyeretio nĩ Bibilia. Nĩ ũndũ wa mũrũgamo ũcio, Aira a Jehova ngiri nyingĩ, ethĩ na akũrũ, athuri na atumia, nĩ manyarirĩtwo. Aingĩ nĩ manyarirĩkĩire njera na kambĩ-inĩ cia kũherithanĩrio. Amwe o na nĩ mooragirũo hĩndĩ ya Nazi bũrũri-inĩ wa Njĩrĩmani. O na gũtuĩka Aira a Jehova nĩ maanyaririrũo na njĩra nene mabũrũri-inĩ ma Rũraya, matiatigire kũhunjia ũhoro ũrĩa mwega wa Ũthamaki wa Jehova. Maahunjirie marĩ na wĩhokeku thĩinĩ wa njera, kambĩ-inĩ cia kũherithanĩrio, na kũrĩa maathamagĩrio. * Thutha ũcio, mwaka-inĩ wa 1994 hĩndĩ ĩrĩa kwarĩ na mbaara gatagatĩ ka ndũrĩrĩ bũrũri-inĩ wa Rwanda, Aira a Jehova matieingĩririe mbaara-inĩ ĩyo. Ningĩ matianyitire mbaru mwena o na ũrĩkũ hĩndĩ ya ũiti mũnene wa thakame ũrĩa warehire ngayũkano thĩinĩ wa Yugoslavia ya tene.

4. Andũ makoretwo na mawoni marĩkũ nĩ ũndũ wa mũrũgamo wa Aira a Jehova wa kwaga kwĩingĩria mbaara-inĩ?

⁴ Mũrũgamo mũrũmu wa Aira a Jehova wa kwaga kũnyita mbaru mwena o na ũrĩkũ maũndũ-inĩ ma mbaara, nĩ ũtũmĩte andũ ngiri nyingĩ thĩinĩ wa thĩ yothe metĩkie atĩ Aira a Jehova monanagia wendo wa ma harĩ Ngai na harĩ andũ na atĩ nĩo Akristiano a ma. O na kũrĩ ũguo, nĩ kũrĩ maũndũ mangĩ megiĩ ũthathaiya witũ matũmĩte andũ aingĩ metĩkie atĩ Aira a Jehova nĩo Akristiano a ma.

5. Nĩ ũgarũrũku ũrĩkũ arũmĩrĩri a Kristo a tene maabatarire gwĩka?

⁵ Kuuma o kĩambĩrĩria-inĩ kĩa ũtungata wake, Jesu nĩ onanirie wega atĩ kũhunjia ũhoro ũrĩa mwega wa Ũthamaki wa Ngai nĩguo wĩra ũrĩa wa bata mũno. Aathurire arutwo 12 nĩguo maambĩrĩrie wĩra ũcio, ũrĩa ũngĩacokire gũtwarithio na mbere thĩinĩ wa thĩ yothe. Thutha ũcio akĩmenyeria angĩ 70. (Luk. 6:13; 10:1) Aamamenyeririe nĩguo magatware ũhoro ũrĩa mwega kũrĩ andũ angĩ mambĩrĩirie na Ayahudi. Thutha ũcio nĩ aamerire magatware ũhoro ũcio kũrĩ ndũrĩrĩ iria itaaruaga. Ũcio warĩ ũgarũrũku mũnene mũno harĩ arutwo acio Ayahudi!—Atũm. 1:8.

6. Nĩ kĩĩ gĩateithirie Petero kuona atĩ Jehova ndarĩ mũthutũkanio?

⁶ Mũtũmwo Petero nĩ aatũmirũo mũciĩ wa mũndũ ũmwe wa ndũrĩrĩ ũtaarĩ mũruu wetagwo Korinelio. Nĩ ũndũ ũcio Petero akĩĩyonera atĩ Ngai ndarĩ mũthutũkanio. Korinelio hamwe na andũ a nyũmba yake makĩbatithio. (Atũm. 10:9-48) Kuuma hĩndĩ ĩyo, ũhoro ũrĩa mwega ũngĩahunjirio kũrĩ andũ a ndũrĩrĩ ciothe.

7, 8. Nĩ ikinya rĩrĩkũ Ithondeka rĩa Jehova rĩoete? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

⁷ Mahinda-inĩ maya maitũ, arĩa matongoragia ithondeka-inĩ rĩa Jehova, nĩ makoretwo magĩtabania na kĩyo wĩra wa kũhunjia na kũrutana ũhoro ũrĩa mwega thĩinĩ wa thĩ yothe. Ũmũthĩ, Aira a Jehova hakuhĩ milioni inyanya marahunjia na kĩyo ndũmĩrĩri ya Kristo makĩhũthĩra makĩria ma thiomi 600, na thiomi icio irathiĩ o ikĩongererekaga. Nĩ moĩkaine wega nĩ ũndũ wa kũhunjia nyũmba kwa nyũmba na barabara-inĩ. Rĩmwe na rĩmwe o na nĩ mahunjagia kũndũ kwa mũingĩ makĩhũthĩra mabuku mabangĩtwo tũmetha-inĩ na tũkaari-inĩ twa gũtindĩkwo.

⁸ Makĩria ma ataũri 2,900 nĩ mathomithĩtio gũtaũra Bibilia o hamwe na mabuku mangĩ. Matitaũraga na thiomi o  iria ciũĩkaine mũno. Nĩ mataũraga nginya na thiomi ingĩ nyingĩ iria itoĩkaine mũno, no nĩ ciaragio nĩ andũ milioni nyingĩ. Kwa ngerekano, andũ aingĩ a Catalonia bũrũri-inĩ wa Spain, mahũthagĩra rũthiomi rwao rwa Catalan mĩhang’o-inĩ yao ya o mũthenya. Ihinda rĩtarĩ kũraya ihĩtũku andũ aingĩ nĩ mambĩrĩirie kũhũthĩra rũthiomi rũu taũni-inĩ cia Valencia na Alicante, icigĩrĩra-inĩ cia Baleari na bũrũri-inĩ wa Andorra. Aira a Jehova rĩu nĩ mataũraga mabuku na rũthiomi rũu rwa Catalan. Ningĩ nĩ meekaga mĩcemanio ya kĩũngano na rũthiomi rũu rũrĩa rũhutagia mũno ngoro cia andũ a Catalonia.

9, 10. Kũrĩ na ũira ũrĩkũ atĩ ithondeka rĩa Jehova nĩ rĩrũmbũyagia mabataro ma kĩĩroho ma andũ othe?

⁹ Wĩra ũcio wa ũtaũri na wa kũruta andũ na thiomi ciao nĩ ũrathiĩ na mbere thĩinĩ wa thĩ yothe. O na gũtuĩka rũthiomi rwa Kĩhispania nĩruo rwaragio mũno bũrũri-inĩ wa Mexico, andũ aingĩ nĩ maragia thiomi ingĩ. Amwe ao nĩ arĩa maragia rũthiomi rwa Maya. Wabici ya rũhonge ya Mexico nĩ yabangire wabici ya ũtaũri ya rũthiomi rwa Maya ĩkorũo kũrĩa rũthiomi rũu rwaragio, nĩguo ataũri maragie na maiguage ũrĩa andũ maraaria. Ngerekano ĩngĩ nĩ ya rũthiomi rwa Nepali, rũmwe rwa thiomi iria ciaragio bũrũri-inĩ wa Nepal, kũrĩa gũkoragwo na makĩria ma andũ milioni 29. Bũrũri-inĩ ũcio, kwaragio thiomi hakuhĩ 120, ĩndĩ andũ makĩria ma milioni ikũmi maragia rũthiomi rwa Nepali na angĩ aingĩ nĩ marũĩ o na gũtuĩka maragia thiomi ingĩ. Mabuku maitũ nĩ macabagwo na rũthiomi rũu rwa Nepali.

¹⁰ Ikundi nyingĩ cia gũtaũra iria ciambĩrĩirio nĩ ithondeka rĩa Jehova kũndũ kũingĩ thĩinĩ wa thĩ, nĩ ũira wa atĩ nĩ rĩoete na ũritũ mũno wĩra wa kũhunjia ũhoro ũrĩa mwega wa Ũthamaki thĩinĩ wa thĩ yothe. Trakti, broshua, na ngathĩti milioni nyingĩ nĩ iheanĩtwo thĩinĩ wa thĩ yothe hatarĩ marĩhi. Wĩra ũcio ũkoretwo ũgĩtwarithio na mbere nĩ mĩhothi ya kwĩyendera ĩrĩa ĩrutagwo nĩ Aira a Jehova, tondũ nĩ marũmagĩrĩra ciugo ici cia Jesu: “Mũheetwo o ro tũhũ, heanagai o ro tũhũ.”—Mat. 10:8.

11, 12. Wĩra wa kũhunjia thĩ yothe ũrĩa ũrutagwo nĩ Aira a Jehova ũtũmaga andũ aingĩ magĩe na mawoni marĩkũ?

¹¹ Aira a Jehova nĩ makoragwo metĩkĩtie  biũ atĩ marĩ na ũhoro ũrĩa wa ma ũũ atĩ nĩ meimaga mũno nĩguo mahote kũhunjĩria andũ a ndũrĩrĩ ciothe. Aingĩ nĩ mahũthĩtie mũtũũrĩre wao, makeruta rũthiomi rũngĩ, na magathamĩra kũndũ kũngĩ nĩguo makahunjie ũhoro ũrĩa mwega. Wĩra ũcio wa kũhunjia na kũrutana thĩinĩ wa thĩ yothe nĩ ũndũ ũngĩ ũtũmaga andũ aingĩ metĩkĩtie atĩ Aira a Jehova nĩo arũmĩrĩri a ma a Jesu Kristo.

¹² Aira a Jehova mekaga maũndũ macio mothe tondũ nĩ metĩkĩtie biũ atĩ marĩ na ũhoro ũrĩa wa ma. Makĩria ma ũguo-rĩ, nĩ maũndũ marĩkũ mangĩ matũmĩte andũ milioni nyingĩ metĩkie atĩ Aira a Jehova nĩ makoragwo na ũhoro ũrĩa wa ma?—Thoma Aroma 14:17, 18.

13. Aira a Jehova matigagĩrĩra atĩa atĩ ithondeka rĩao nĩ itheru?

¹³ No tũgunĩke nĩ ciugo cia aarĩ na ariũ a Ithe witũ a mahinda-inĩ maya, arĩa metĩkĩtie biũ atĩ marĩ na ũhoro ũrĩa wa ma. Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe ũtungatĩire Jehova mĩaka mĩingĩ oigire ũũ: “Kĩyo nĩgĩkagĩrũo gũtigĩrĩra atĩ ithondeka rĩa Jehova nĩ itheru biũ kĩĩmĩtugo, gũtekũmakania nũ ũrabatara kũrũngwo kana kũheo ũtaaro.” Aira a Jehova mahotaga atĩa kũrũmĩrĩra ithimi cia igũrũ ũguo cia ũthingu? Marũmagĩrĩra Kiugo kĩa Ngai na kĩonereria kĩa Jesu na arutwo ake. Nĩ ũndũ ũcio, thĩinĩ wa ithondeka rĩa Jehova rĩa mahinda maya, no andũ anini tu meheragio kĩũngano-inĩ nĩ ũndũ wa kwaga kũrũmĩrĩra ithimi cia Ngai. Arĩa aingĩ nĩ arĩa maikaraga mũtũũrĩre mũtheru. Amwe ao nĩ arĩa maarĩ na mĩthiĩre ĩtaakenagia Ngai mataneruta ũhoro wa ma no nĩ maagarũrũkire.—Thoma 1 Akorintho 6:9-11.

14. Andũ aingĩ mekĩte atĩa thutha wa gũkorũo meheretio kĩũngano-inĩ, na moimĩrĩro nĩ marĩkũ?

¹⁴ Ĩ nao arĩa meheragio kĩũngano-inĩ nĩ ũndũ wa kũrega gwathĩkĩra Jehova? Aingĩ nĩ merirĩte magatigana na mĩthiĩre yao mĩũru na magacokio kĩũngano-inĩ. (Thoma 2 Akorintho 2:6-8.) Kũrũmĩrĩra biũ ithimi cia igũrũ cia ũthingu nĩ gũtũmĩte kĩũngano gĩa Gĩkristiano gĩkorũo kĩrĩ gĩtheru na nĩ ũndũ ũcio tũgakĩhoka. Gũkorũo Aira a Jehova marũmĩtie biũ ithimi cia Ngai ngũrani na waganu ũrĩa ũrekereirio thĩinĩ wa makanitha maingĩ, nĩ gũtũmĩte andũ aingĩ metĩkie atĩ Aira a Jehova nĩo makoragwo na ũhoro ũrĩa wa ma.

15. Nĩ ũndũ ũrĩkũ watũmire mũrũ wa Ithe witũ ũmwe etĩkie biũ atĩ arĩ na ũhoro wa ma?

¹⁵ Nĩ kĩĩ gĩtũmĩte ndungata ingĩ cia Jehova ciĩtĩkie biũ atĩ irĩ na ũhoro wa ma? Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe ũrĩ na mĩaka 54 oigire ũũ: “Kuuma ndĩ o tinĩnja wĩtĩkio wakwa ũkoretwo wĩhocetie harĩ maũndũ maya matatũ ma bata: (1) atĩ nĩ kũrĩ Ngai; (2) nĩwe mũtungi wa Bibilia; na (3) atĩ nĩ arahũthĩra na nĩ ararathima kĩũngano gĩa Gĩkristiano kĩa Aira a Jehova  mahinda-inĩ maya. Kwa ihinda rĩa mĩaka ĩyo yothe, o ũrĩa ndĩreruta nĩ ngeragia gũthima na ngeyũria kana maũndũ macio marĩ na mũthingi mwega. Ũhoro ũrĩa ndĩĩrutĩte wĩgiĩ maũndũ macio matatũ ũthiĩte ũgĩkagĩra wĩtĩkio wakwa hinya na ũgatũma ngorũo itarĩ na nganja o na hanini atĩ nĩ tũkoragwo na ũhoro wa ma.”

16. Nĩ kĩĩ gĩtũmaga mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe etĩkie biũ atĩ nĩ akoragwo na ũhoro wa ma?

¹⁶ Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe mũhiku ũtungataga wabici-inĩ nene ya Aira a Jehova ya thĩ yothe kũrĩa New York, oigire atĩ ithondeka rĩa Jehova no rĩo tu rĩmenyithanagia rĩĩtwa rĩa Jehova rĩrĩa rĩonekaga thĩinĩ wa Bibilia makĩria ma maita 7,000. Ningĩ nĩ ekagĩrũo ngoro mũno nĩ rĩandĩko rĩa 2 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 16:9, rĩrĩa riugaga ũũ: “Jehova orũragia maitho kũndũ guothe thĩ yothe akĩonania atĩ e na hinya mũno wa gũteithia andũ arĩa mamũrũmagĩrĩra na ngoro yao yothe.” Oigire ũũ: “Ma nĩ ĩndeithĩtie ũrĩa ingĩtungatĩra Jehova na ngoro yakwa yothe nĩguo onanagie hinya wake harĩ niĩ. Nyonaga ũrata wakwa na Jehova ũrĩ wa goro mũno. Ningĩ nĩ njokagia ngatho nĩ ũndũ wa itemi rĩa Jesu rĩa kũndeithia ngĩe na ũmenyo wa Ngai ũrĩa ũhotithagia gũthiĩ na mbere.”

17. Mũndũ ũmwe wetĩkĩtie gũtirĩ Ngai akoragwo na ũũma ũrĩkũ, na nĩkĩ?

¹⁷ Mũthuri ũmwe ũrĩa tene wetĩkĩtie atĩ gũtirĩ Ngai, oigire ũũ: “Ũũmbi nĩ ũtũmaga njĩtĩkie biũ atĩ Ngai nĩ endaga andũ makenere ũtũũro na nĩ ũndũ ũcio ndangĩrekereria mĩnyamaro ĩthiĩ na mbere tene na tene. Ningĩ o na gũtuĩka wĩtigĩri Ngai ũrathiĩ ũnyihĩte thĩinĩ wa thĩ, andũ a Jehova marathiĩ o magĩkũraga thĩinĩ wa wĩtĩkio, kĩyo, na wendo. No roho wa Jehova tu ũngĩkorũo ũgĩtũma ũndũ ta ũcio wa magegania ũkorũo ũgĩkĩka mahinda-inĩ maya.”—Thoma 1 Petero 4:1-4.

18. Ũkuona atĩa ciugo iria ciaaririo nĩ ariũ a Ithe witũ erĩ?

¹⁸ Akĩaria ũhoro wa kĩrĩa gĩtũmaga etĩkie atĩ tũrĩ na ũhoro wa ma, mũrũ wa Ithe witũ ũngĩ ũkoretwo ithondeka-inĩ mĩaka mĩingĩ oigire ũũ: “Maũndũ marĩa ndĩĩrutĩte mĩaka ĩyo yothe nĩ matũmĩte njĩtĩkie biũ atĩ Aira a Jehova nĩ merutanĩirie biũ kũrũmĩrĩra kĩonereria gĩa kĩũngano gĩa Gĩkristiano gĩa karine ya mbere. Thutha wa gũceera kũndũ kũingĩ thĩinĩ wa thĩ, nĩ ndĩyoneire ũrĩa Aira a Jehova makoragwo na ũrũmwe. Ma cia Bibilia nĩ itũmĩte ngĩe na gĩkeno na njiganĩre.” Hĩndĩ ĩrĩa mũrũ wa Ithe witũ ũmwe ũrĩ na mĩaka makĩria ma 60 oririo kĩrĩa gĩtũmaga etĩkie biũ arĩ na ũhoro wa ma, aagwetire maũndũ megiĩ Jesu akiuga ũũ: “Nĩ twĩrutĩte wega ũhoro wĩgiĩ ũtũũro na ũtungata wa Jesu na tũgakenio mũno nĩ kĩonereria gĩake. Nĩ twĩkĩte mogarũrũku mũtũũrĩre-inĩ witũ nĩguo tũhote gũkuhĩrĩria Ngai kũgerera harĩ Jesu. Ningĩ nĩ twĩtĩkĩtie atĩ ũhonokio witũ wĩhocetie harĩ igongona rĩa ũkũũri rĩa Kristo. Nĩ tũĩ atĩ nĩ aariũkirio akiuma kũrĩ arĩa akuũ. Na tũrĩ na ũira kuuma kũrĩ aira a kwĩhokeka arĩa meeyoneire ũndũ ũcio.”—Thoma 1 Akorintho 15:3-8.

19, 20. (a) Nĩ wĩra ũrĩkũ Paulo aatĩtĩrithirie akĩaria na kĩũngano kĩa Roma? (b)  Nĩ wĩra ũrĩkũ tũheetwo tũrĩ Aira a Jehova?

¹⁹ Tondũ nĩ twendete andũ arĩa angĩ, nĩkĩo tũmahunjagĩria ũhoro wa ma ũrĩa twĩrutĩte. Paulo akĩaria na Akristiano a kĩũngano kĩa Roma oigire ũũ: “Ũngiumbũra na kanua gaku atĩ Jesu nĩwe Mwathani, o na gwĩtĩkia wĩtĩkie na ngoro yaku atĩ Ngai nĩaamũriũkirie oime kũrĩ arĩa akuũ, no ũhonoke: nĩ gũkorũo nĩ ngoro mũndũ etĩkagia nayo agagĩtuwo mũthingu, na nĩ kanua oimbũraga nako agakĩhonoka.”—Rom. 10:9, 10.

²⁰ Ithuĩ Aira a Jehova nĩ twĩtĩkĩtie biũ atĩ tũrĩ na ũhoro wa ma na nĩ tũĩ atĩ nĩ gĩtĩo kũruta andũ arĩa angĩ ũhoro mwega wa Ũthamaki wa Ngai. Rekei tũthiĩ na mbere kũhunjia tũrĩ na mwĩhoko atĩ andũ matirĩgucagĩrĩrio tu nĩ maũndũ marĩa tũmarutaga kuuma Bibilia-inĩ, ĩndĩ nĩ nginya kuona ũrĩa twĩtĩkĩtie biũ maũndũ marĩa tũrutanaga.