1, 2. Kwagĩire na ũgarũrũku ũrĩkũ hĩndĩ ya Pentekoste mwaka wa 33, na nĩa maatuĩkire a rũrĩrĩ rwerũ rwa Jehova? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

MŨTHENYA wa Pentekoste mwaka wa 33 warĩ wa bata mũno harĩ historĩ ya andũ a Ngai gũkũ thĩ. Mũthenya ũcio nĩ kwagĩire na ũgarũrũku mũnene tondũ kũgerera roho wake, Jehova nĩ aambĩrĩirie rũrĩrĩ rwerũ, nĩruo Aisiraeli a kĩĩroho kana “Aisiraeli arĩa a Ngai.” (Gal. 6:16) Kwambĩrĩria hĩndĩ ĩyo andũ a Ngai matingĩacokire gũkũũrĩkanaga nĩ ũndũ wa kũrua ta ũrĩa gwatariĩ kuuma o hĩndĩ ya Iburahimu. Ithenya rĩa ũguo, Paulo oigire atĩ arĩa marĩ thĩinĩ wa rũrĩrĩ rũu rwerũ, ‘kũrua kwao nĩ kwa ngoro, ũguo nĩ ta kuuga atĩ nĩ ũhoro wa roho.’—Rom. 2:29.

² Andũ a mbere thĩinĩ wa rũrĩrĩ rũu rwerũ rwa Ngai maarĩ atũmwo, na arutwo angĩ a Kristo makĩria ma igana rĩmwe arĩa maacemanĩtie nyũmba ya igũrũ thĩinĩ wa Jerusalemu. (Atũm. 1:12-15) Nĩ maaitĩrĩirio roho mũtheru, magĩtuĩka ariũ a Ngai a kĩĩroho. (Rom. 8:15, 16; 2 Kor. 1:21) Ũndũ ũcio woonanirie atĩ nĩ ũndũ wa igongona rĩa ũkũũri rĩa Kristo, kĩrĩkanĩro kĩrĩa kĩerũ nĩ kĩaambĩrĩirie kũruta wĩra. (Luk. 22:20; thoma Ahibirania 9:15.) Nĩ ũndũ ũcio, arutwo acio magĩtuĩka a rũrĩrĩ rwerũ rwa Jehova, kana andũ ake. Roho mũtheru nĩ wamahotithirie kũhunjia na thiomi ngũrani ngũrani, iria ciaragio nĩ Ayahudi na andũ a ndũrĩrĩ arĩa meegarũrĩte magatuĩka Ayahudi. Andũ acio  maagomanĩte Jerusalemu moimĩte kũndũ guothe thĩinĩ wa Roma magoka gũkũngũĩra Gĩathĩ kĩa Ayahudi gĩa Ciumia, kana Pentekoste. Rĩrĩa andũ acio maahunjagĩrio nĩ Akristiano aitĩrĩrie maguta ũhoro wa “maũndũ marĩa manene mekĩtwo nĩ Ngai,” nĩ maahotire kũigua na magĩtaũkĩrũo o mũndũ na rũthiomi rwake.—Atũm. 2:1-11.

3-5. (a) Petero eerire Ayahudi atĩa mũthenya wa Pentekoste? (b) Nĩ makinya marĩkũ mega maatũmire rũrĩrĩ rwerũ rwa Jehova ruongerereke mĩaka-inĩ ya mbere rwambĩrĩria?

³ Jehova aahũthĩrire mũtũmwo Petero gũtema njĩra nĩguo Ayahudi na andũ a ndũrĩrĩ arĩa maagarũrĩte wĩtĩkio maingĩre thĩinĩ wa rũrĩrĩ rũu rwerũ, na nĩruo kĩũngano gĩa Gĩkristiano. Mũthenya ũcio wa Pentekoste, Petero eerire Ayahudi arĩ na ũmĩrĩru atĩ no mũhaka metĩkĩre Jesu, mũndũ o ũrĩa ‘maambithirie mũtĩ igũrũ,’ tondũ ‘Ngai nĩ aamũtuĩte Mwathani o na Kristo.’ Rĩrĩa kĩrĩndĩ kĩamũririe ũrĩa gĩgwĩka, Petero aacokirie ũũ: ‘Mwĩrirei, mũcoke o mũndũ abatithio thĩinĩ wa rĩĩtwa rĩa Jesu Kristo, nĩguo muoherũo mehia manyu; na nĩmũkũheo kĩheo kĩa roho mũtheru.’ (Atũm. 2:22, 23, 36-38) Mũthenya ũcio andũ 3,000 makĩongerereka thĩinĩ wa rũrĩrĩ rũu rwerũ rwa kĩĩroho rwa Ngai. (Atũm. 2:41) O na thutha ũcio, wĩra wa atũmwo wathire ũkĩgĩaga na maciaro makĩria nĩ ũndũ wao kũhunjia na kĩyo. (Atũm. 6:7) Rũrĩrĩ rũu rwerũ rwathire o rũkĩnenehaga.

⁴ Thutha ũcio Asamaria o nao nĩ maambĩrĩirie kũhunjĩrio na gũgĩkorũo na moimĩrĩro mega. Aingĩ ao nĩ maabatithirio nĩ Filipu, ũrĩa warĩ mũhunjia wa ũhoro ũrĩa mwega, ĩndĩ matiaheirũo roho mũtheru o hĩndĩ ĩyo. Kĩama kĩrĩa gĩatongoragia thĩinĩ wa Jerusalemu nĩ gĩatũmire mũtũmwo Petero na Johana mathiĩ kũrĩ Asamaria acio maatuĩkĩte Akristiano, na rĩrĩa ‘maamaigĩrĩire moko, makĩheo roho mũtheru.’ (Atũm. 8:5, 6, 14-17) Nĩ ũndũ ũcio, Asamaria acio o nao magĩtuĩka aitĩrĩrie maguta kana Aisiraeli a kĩĩroho.

⁵ O rĩngĩ mwaka wa 36, Petero nĩ aahũthĩrirũo gũtemera andũ angĩ gacĩra nĩguo maingĩre thĩinĩ wa rũrĩrĩ rũu rwerũ rwa Aisiraeli a kĩĩroho. Gwekĩkire ũguo hĩndĩ ĩrĩa aahunjĩirie mũthigari Mũroma ũrĩa wetagwo Korinelio o hamwe na andũ a nyũmba yake na arata. (Atũm. 10:22, 24, 34, 35) Bibilia yugaga ũũ: ‘Na rĩrĩ, Petero akĩaragia ciugo icio, roho mũtheru ũgĩikũrũkĩra andũ othe arĩa mataarĩ Ayahudi arĩa maaiguaga ũhoro. Nao andũ arĩa etĩkia a thiritũ ya arĩa maruaga, o acio mokĩte na Petero, makĩgega mũno tondũ atĩ roho mũtheru nĩ waheanagwo ũgaitĩrĩrio andũ a ndũrĩrĩ o nao.’ (Atũm. 10:44, 45) Kwambĩrĩria hĩndĩ ĩyo, Akristiano arĩa maarĩ a Ndũrĩrĩ iria itaaruaga magĩtĩkĩrio kũingĩra thĩinĩ wa rũrĩrĩ rwerũ rwa Aisiraeli a Ngai.

6, 7. Arĩa a rũrĩrĩ rũrĩa rwerũ maangĩonanirie atĩa atĩ o nĩ ‘andũ metanĩtio na rĩĩtwa rĩa Jehova,’ na meekire ũguo na gĩkĩro kĩrĩkũ?

⁶ Hĩndĩ ya mũcemanio ũmwe wa kĩama kĩrĩa gĩatongoragia karine-inĩ ya mbere ũrĩa wekĩtwo mwaka wa 49, mũrutwo Jakubu  oigire ũũ: “Sumeoni [Petero] nĩaatũhe ũhoro wa ũrĩa Ngai aambĩrĩirie gũceerera andũ arĩa a Ndũrĩrĩ, nĩ getha athure amwe thĩinĩ wao matuĩke a gwĩtanio na rĩĩtwa rĩake.” (Atũm. 15:14) Kĩũngano kĩu kĩerũ gĩtanĩtio na rĩĩtwa rĩa Jehova kĩngĩarĩ na Akristiano Ayahudi na matarĩ Ayahudi. (Rom. 11:25, 26a) Thutha ũcio Petero aacokire kwandĩka ũũ: “Kwĩ hingo mũtaarĩ rũrĩrĩ kũrĩ, no rĩu mwĩ rũrĩrĩ rũa Ngai.” Petero nĩ onanirie wĩra wao rĩrĩa oigire ũũ: “No inyuĩ mũrĩ rũruka rũthurĩtwo, na thiritũ ya athĩnjĩri-Ngai ya nyũmba ya mũthamaki, ningĩ mũrĩ rũrĩrĩ rũtheru, o andũ matuĩkĩte a Ngai kĩũmbe; nĩ getha mũhunjanagĩrie mawega make, we wamwĩtire muume nduma-inĩ mũtonye ũtheri-inĩ wake ũrĩa wa magegania.” (1 Pet. 2:9, 10) Maagĩrĩirũo kũruta ũira wĩgiĩ Jehova matarĩ na guoya na mamũgooce arĩ we Mwathani Mũnene wa Igũrũ na Thĩ.

⁷ O ta ũrĩa gwatariĩ harĩ Aisiraeli arĩa a kĩĩmwĩrĩ, Aisiraeli a kĩĩroho nĩo Jehova eetaga: “Andũ arĩa ndeyũmbĩire, nĩ getha maheanage ũhoro wa ũrĩa njagĩrĩirũo nĩ gũkumagio.” (Isa. 43:21) Akristiano acio a karine ya mbere maahunjirie marĩ na ũmĩrĩru atĩ Jehova nĩwe Ngai ũrĩa wa ma, na atĩ ngai iria ciothe ciathathayagio hĩndĩ ĩyo ciarĩ cia maheeni. (1 Thes. 1:9) Maarutire ũira wĩgiĩ Jehova na Jesu thĩinĩ wa “Jerusalemu na Judea guothe, na Samaria, o na kinya ituri ciothe cia thĩ.”—Atũm. 1:8; Kol. 1:23.

8. Mũtũmwo Paulo aaheire andũ a Ngai mũkaana ũrĩkũ karine-inĩ ya mbere?

⁸ Mũtũmwo Paulo, ũmwe wa ‘andũ arĩa meetanĩtio na rĩĩtwa rĩa Jehova’ karine-inĩ ya mbere, aarĩ na ũmĩrĩru mũno. Rĩrĩa aarĩ mbere ya arutani a ũũgĩ arĩa maarĩ ahoi a ngai cia maheeni, arĩ na ũcamba nĩ aateteire ũnene wa Jehova ‘Ngai ũrĩa wombire thĩ o na indo ciothe iria irĩ kuo, arĩ we Mwathani wa igũrũ o na wa gũkũ thĩ.’ (Atũm. 17:18, 23-25) Akĩrĩkia rũgendo rwake rwa gatatũ rwa ũmishonarĩ, Paulo aaheire andũ arĩa meetanĩtio na rĩĩtwa rĩa Ngai mũkaana ũyũ: “Nĩnjũĩ atĩ ndarĩkia gũthiĩ ndĩmũtige, andũ matariĩ ta njũi ndĩani nĩmarĩtonya thiritũ-inĩ yanyu, na maticayagĩre rũũru rũu. Ningĩ gatagatĩ-inĩ kanyu nĩharĩũkĩra andũ mekwaria maũndũ ma ũtũrĩka, nĩ getha magucagĩrĩrie arutwo mamarũmagĩrĩre.” (Atũm. 20:29, 30) Ũregenyũki ũcio Paulo aarathĩte nĩ wambĩrĩirie kuoneka wega mũico-inĩ wa karine ya mbere.—1 Joh. 2:18, 19.

9. Gwathire atĩa harĩ ‘andũ arĩa meetanĩtio na rĩĩtwa rĩa Jehova’ thutha wa atũmwo gũkua?

⁹ Thutha wa atũmwo gũkua, ũregenyũki nĩ watheremire na ũkiumĩria makanitha marĩa meĩtaga ma Gĩkristiano. Makĩria ma gũkorũo marĩ ‘andũ matetanĩtio na rĩĩtwa rĩa Jehova,’ Akristiano acio aregenyũki nĩ meheretie rĩĩtwa rĩa Ngai Bibilia-inĩ ciao nyingĩ. Ningĩ nĩ marũmagĩrĩra mĩtugo ya athathaiya a ngai cia maheeni na makanyararithia Ngai kũgererera morutani matarĩ ma kĩĩmandĩko, mbaara, na ngomanio itagĩrĩire. Nĩ ũndũ ũcio, mĩaka mĩingĩ thutha wa ũregenyũki ũcio kwambĩrĩria, Jehova aarĩ o na athathaiya anini tu ehokeku gũkũ thĩ no gũtiarĩ na ithondeka rĩa ‘andũ meetanĩtio na rĩĩtwa rĩake.’

10, 11. (a) Jesu aarathĩte atĩa thĩinĩ wa ngerekano yake ya ngano na itindiĩ? (b) Ngerekano ya Jesu yahingirio atĩa mwaka-inĩ wa 1914, na moimĩrĩro maarĩ marĩkũ?

¹⁰ Thĩinĩ wa ngerekano yake ya ngano na itindiĩ kana thawani, Jesu nĩ aarathĩte ũhoro wa ihinda rĩa nduma ya kĩĩroho rĩrĩa rĩngĩarehirũo nĩ ũregenyũki. Oigĩte atĩ, ‘andũ marĩ toro,’ Mũcukani nĩ angĩkaahandĩrĩra thawani kũrĩa Mũrũ wa mũndũ aahandĩte mbeũ njega cia ngano. Cierĩ ingĩakũranĩire hamwe nginya “ithirĩro-inĩ rĩa mahinda maya.” Jesu aatarĩirie atĩ ‘mbeũ icio njega’ nĩ ‘ciana cia Ũthamaki,’ narĩo “itindiĩ kana thawani” nĩ “ciana cia ũrĩa  mũũru.” Hĩndĩ ya matukũ ma kũrigĩrĩria, Mũrũ wa mũndũ nĩ angĩgaatũma “agethi” nĩo araika, nĩguo mamũranie ngano ĩyo ya mũhaano kuuma kũrĩ thawani. Ciana cia Ũthamaki nĩ ingĩacokanĩrĩirio. (Mat. 13:24-30, 36-43) Ũndũ ũcio wahanĩkire atĩa, na watũmire atĩa Jehova agĩe na andũ ake gũkũ thĩ?

¹¹ ‘Ithirĩro rĩa mahinda maya’ rĩambĩrĩirie 1914. Hĩndĩ ya mbaara ĩrĩa yatuthũkire mwaka ũcio, kwarĩ na Akristiano aitĩrĩrie maguta ngiri nini tu thĩinĩ wa thĩ na Akristiano acio kana ‘ciana icio cia Ũthamaki,’ ciarĩ ithamĩrio-inĩ thĩinĩ wa Babuloni Ũrĩa Mũnene. Mwaka-inĩ wa 1919, Jehova nĩ acikũũrire kuo, na nĩ ũndũ ũcio akĩonania ngũrani nene gatagatĩ ga cio na “itindiĩ,” nĩrĩo Akristiano a maheeni. Aacokanĩrĩirie ‘ciana cia Ũthamaki’ agĩcitua gĩkundi kĩrĩ na ũrũmwe, o ta ũrĩa mũnabii Isaia aarathĩte: “Anga bũrũri wakĩhota gũciarĩrũo andũ aguo mũthenya o ro ũmwe? O na kana rũrĩrĩ rũĩthugunde o ro rĩmwe? Amu hĩndĩ ĩrĩa Zayuni yagwatirũo nĩ ruo-rĩ, hĩndĩ o ĩo nĩguo yaciarire ciana ciayo o rĩmwe.” (Isa. 66:8) Zayuni, nĩyo ithondeka rĩa Jehova rĩa ciũmbe cia roho, nĩ yaciarire ciana njitĩrĩrie maguta na ĩgĩcithagathaga igĩtuĩka rũrĩrĩ.

12. Akristiano aitĩrĩrie maguta monanĩtie atĩa mahinda-inĩ maya atĩ o nĩ ‘andũ metanĩtio na rĩĩtwa rĩa Jehova’?

¹² O ta Akristiano a tene, Akristiano aitĩrĩrie maguta nĩo “ciana cia ũthamaki,” maagĩrĩirũo gũkorũo marĩ aira a Jehova. (Thoma Isaia 43:1, 10, 11.) Na njĩra ĩyo, nĩ mangĩakorirũo marĩ ngũrani na andũ arĩa angĩ nĩ ũndũ wa gũkorũo na mĩthiĩre mĩega ya Gĩkristiano, na ningĩ kũhunjia ‘ũhoro-ũyũ-mwega wa Ũthamaki ũtuĩke ũira kũrĩ ndũrĩrĩ ciothe.’ (Mat. 24:14; Afil. 2:15) Nĩ ũndũ wa gwĩka ũguo nĩ mateithĩtie andũ milioni nyingĩ magĩe na ũkuruhanu mwega na Jehova.—Thoma Danieli 12:3.

13, 14. Arĩa matarĩ Aisiraeli a kĩĩroho magĩrĩirũo gwĩka atĩa nĩguo mathathaiye na matungatĩre Jehova na njĩra megwĩtĩkĩrĩka, na ũndũ ũcio warathĩtwo atĩa Bibilia-inĩ?

¹³ Thĩinĩ wa gĩcunjĩ kĩrĩa kĩhĩtũku, nĩ tuonire atĩ hĩndĩ ya Isiraeli ya tene andũ a  ndũrĩrĩ ingĩ nĩ maatuĩkaga athathaiya etĩkĩrĩku a Jehova, no nĩguo ũndũ ũcio ũhoteke, no mũhaka mangĩanyitanĩire na andũ a Jehova. (1 Ath. 8:41-43) Ũguo noguo kũrĩ o na ũmũthĩ. Andũ arĩa matarĩ Aisiraeli a kĩĩroho no mũhaka manyitanĩre na andũ a Jehova kana ‘ciana cia Ũthamaki,’ nĩcio Aira a Jehova arĩa aitĩrĩrie maguta.

¹⁴ Anabii erĩ a tene nĩ maarathĩte atĩ matukũ-inĩ marĩa ma kũrigĩrĩria andũ aingĩ nĩ mangĩgooka ũthathaiya-inĩ wa Jehova. Mũnabii Isaia aarathĩte ũũ: “Na irĩndĩ nyingĩ nĩigathiĩ kuo ikiugaga ũũ: Ũkai twambate kĩrĩma-inĩ kĩa Jehova, tũthiĩ nyũmba ya Ngai wa Jakubu, atũrute mĩthiĩre yake, na ithuĩ tũthiage na njĩra ciake; nĩ gũkorũo Zayuni nĩgũkoima ũtaarani, o naguo ũhoro wa Jehova ũhunje uumĩte Jerusalemu.” (Isa. 2:2, 3) Nake mũnabii Zekaria aarathĩte atĩ “andũ a iruka nyingĩ, o na a ndũrĩrĩ irĩ hinya, nĩmagoka kũrongoria Jehova Mũnene wa Ita o gũkũ Jerusalemu, na mathaithe Jehova nĩguo amatugage.” Aaririe ũhoro wao ta arĩ “andũ ikũmi moimĩte ndũrĩrĩ-inĩ iria ingĩ,” arĩa na njĩra ya mũhaano mangĩkaanyita gĩcora kĩa nguo ya Aisiraeli a kĩĩroho, makiugaga ũũ: ‘Nĩ tũgũtwarana na inyuĩ, nĩ ũndũ nĩtũiguĩte atĩ Ngai e hamwe na inyuĩ.’—Zek. 8:20-23.

15. Arĩa a “ng’ondu ingĩ” ‘matwaranaga’ na Aisiraeli a kĩĩroho harĩ kũruta wĩra ũrĩkũ?

¹⁵ Arĩa a “ng’ondu ingĩ” ‘matwaranaga’ na Aisiraeli a kĩĩroho harĩ kũruta wĩra wa kũhunjia ũhoro ũrĩa mwega wa Ũthamaki. (Mar. 13:10) Nĩ ũndũ ũcio magatuĩka amwe a andũ a Ngai. Marĩ hamwe na arĩa aitĩrĩrie maguta, matuĩkaga “rũũru rũmwe” rwa “mũrĩithi ũrĩa mwega,” Kristo Jesu.—Thoma Johana 10:14-16.

16. Jehova agaatongoria maũndũ atĩa harĩ gĩcunjĩ kĩa mũico gĩa ‘thĩna ũrĩa mũnene’?

¹⁶ Thutha wa Babuloni Ũrĩa Mũnene kũniinwo, andũ a Jehova nĩ magatharĩkĩrũo. Hĩndĩ ĩyo tũkabatara gũkorũo rungu rwa ũgitĩri ũrĩa Jehova akaahe ndungata ciake. Tondũ tharĩkĩro ĩyo nĩyo ĩgaatũma gĩcunjĩ kĩa mũico gĩa “thĩna ũrĩa mũnene” kĩambĩrĩrie, Jehova nĩwe ũgaatongoria maũndũ na nĩwe ũkaamenya hĩndĩ ĩrĩa Hari-Magedoni ĩkaambĩrĩria. (Mat. 24:21; Ezek. 38:2-4) Hĩndĩ ĩyo Gogu nĩ agaatharĩkĩra ‘andũ arĩa magaakorũo macokanĩrĩirio moimĩte ndũrĩrĩ-inĩ,’ nĩo andũ a Jehova. (Ezek. 38:10-12) Tharĩkĩro ĩyo nĩyo ĩgaatũma Jehova oe ikinya rĩa kũhingĩria Gogu na mbũtũ ciake matuĩro make. Jehova nĩ akoonania riri wa ũnene wake na atherie rĩĩtwa rĩake tondũ oigĩte ũũ: ‘Na nĩ ngemenyithania harĩ ndũrĩrĩ nyingĩ; nacio nĩ ikamenya atĩ niĩ nĩ niĩ Jehova.’—Ezek. 38:18-23.

17, 18. (a) Andũ a Jehova makaaheo ũtongoria ũrĩkũ rĩrĩa Gogu akaamatharĩkĩra? (b) Twagĩrĩirũo gwĩka atĩa angĩkorũo nĩ tũkwenda ũgitĩri wa Jehova?

¹⁷ Rĩrĩa Gogu akaambĩrĩria tharĩkĩro yake, Jehova akeera ndungata ciake ũũ: “Inyuĩ andũ akwa, ta tonyai tũnyũmba twanyu, mwĩtiirĩrie, mwĩhithe kahinda kanini mũira wa mathũgũta mathire.” (Isa. 26:20) Ihinda-inĩ rĩu rĩa bata mũno, Jehova nĩ agaatũhe ũtongoria wa ũrĩa twagĩrĩirũo nĩ gwĩka nĩguo tũhonoke. No kũhoteke “tũnyũmba” tũu nĩ tũkonainie na ciũngano ciitũ.

¹⁸ Nĩ ũndũ ũcio, angĩkorũo nĩ tũkwenda gũkaagunĩka nĩ ũgitĩri wa Jehova hĩndĩ ya thĩna ũrĩa mũnene, no mũhaka tũtaũkĩrũo atĩ Jehova arĩ na andũ ake gũkũ thĩ, na nĩ amacokanĩrĩirie thĩinĩ wa ciũngano. No mũhaka tũthiĩ na mbere kũnyitanĩra nao, na o andũ maikare makuhĩrĩirie biũ kĩũngano kĩao. Rekei tũnyitanĩre na mwandĩki wa Thaburi kuuga ũũ na ngoro itũ yothe: “Ũhonokio no wa Jehova: kĩrathimo gĩaku kĩrotũũra na kĩrĩndĩ gĩaku.”—Thab. 3:8.