1. Andũ aingĩ monaga atĩa indo iria marĩ nacio?

NO KŨHOTEKE wanaigua andũ makiuga ũũ: “Mũrĩmĩrũo nĩ ithe ndoĩ indo irĩ bata.” Wee wonaga atĩa? Mũndũ angĩkorũo amenyerete gũkorũo na indo nyingĩ kuuma arĩ o mũnini, no age kuona indo icio irĩ cia bata mũno. Kwa ngerekano, mũndũ ũrereirũo famĩlĩ-inĩ ĩrĩ na ũtonga mũingĩ no age kuoya na ũritũ indo iria arĩ nacio. Ũguo no taguo andũ ethĩ matariĩ. Nĩ ũndũ wa kwaga ũmenyeru no mage kuoya na ũritũ maũndũ marĩa ma bata ũtũũro-inĩ.

2, 3. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ Akristiano ethĩ magĩrĩirũo nĩ kwĩmenyerera? (b) Nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia kuoya na ũritũ igai rĩrĩa tũrĩ narĩo?

² Angĩkorũo ũrĩ mũndũ mwĩthĩ-rĩ, nĩ maũndũ marĩkũ wonaga marĩ ma bata? Indo cia kĩĩmwĩrĩ ta wĩra mwega, nyũmba njega, na indo ingĩ cia kĩĩrĩu ta thimũ na kompiuta, nĩcio andũ aingĩ ethĩ thĩinĩ wa thĩ monaga irĩ cia bata mũno. Arĩa mathingataga o maũndũ macio ũtũũro-inĩ wao, harĩ kĩndũ kĩa bata mũno matarĩ nakĩo​—ũrata hamwe na Ngai. Ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ mahinda-inĩ maya andũ milioni nyingĩ o na matitindanagĩrĩra na maũndũ ma kĩĩroho. Inyuĩ andũ ethĩ arĩa mũrereirũo thĩinĩ wa kĩũngano gĩa Gĩkristiano no mũhaka mwĩmenyerere mũno  mũtikagĩre kĩene igai rĩa kĩĩroho rĩrĩa mũgaĩte kuuma kũrĩ aciari anyu. (Mat. 5:6) Kwagĩra igai rĩu rĩa kĩĩroho kĩene no gũkũrehere moimĩrĩro moru mũno marĩa mangĩthũkia ũtũũro waku wothe.

³ O na kũrĩ ũguo, no ũhote kũgirĩrĩria ũndũ ũcio. Nĩ kĩĩ kĩrĩgũteithagia kuoya na ũritũ igai rĩaku rĩa kĩĩroho? Rekei twarĩrĩrie cionereria imwe irĩ Bibilia-inĩ iria cingĩtũteithia kuona ũrĩa arĩ ũndũ wa ũũgĩ kuoya na ũritũ igai riitũ rĩa kĩĩroho. O na cigĩteithagia andũ ethĩ, cionereria icio no citeithie Mũkristiano o wothe oe na ũritũ igai rĩa kĩĩroho rĩrĩa arĩ narĩo.

4. Ibuku rĩa 1 Samueli 8:​1-5 rĩtwĩraga atĩa igũrũ rĩgiĩ ariũ a Samueli?

⁴ Bibilia nĩ yaragia ũhoro wa andũ amwe maarĩ na igai rĩega mũno rĩa kĩĩroho ĩndĩ matiigana kũrĩoya na ũritũ. Ũguo nĩguo kwarĩ famĩlĩ-inĩ ya mũnabii Samueli ũrĩa watungatĩire Jehova kuuma ũnini-inĩ wake, na aarĩ mũndũ mwĩtigĩri Ngai. (1 Sam. 12:​1-5) Samueli nĩ aaigĩire ariũ ake, Joeli na Abija kĩonereria kĩega. O na kũrĩ ũguo, handũ ha kũrũmĩrĩra kĩonereria gĩake, maatuĩkire andũ aganu. Ngũrani na Ithe, Bibilia ĩtwĩraga atĩ nĩ ‘maahotomagia cira.’​—Thoma 1 Samueli 8:​1-5.

5, 6. Mĩthiĩre ya ariũ a Josia na mũcũkũrũ wake yatariĩ atĩa?

⁵ Ũguo noguo o nao ariũ a Mũthamaki Josia maatariĩ. Josia aarĩ kĩonereria kĩega mũno ũthathaiya-inĩ wa Jehova. Rĩrĩa ibuku rĩa Watho rĩonekire na agĩthomerũo ũhoro ũrĩa warĩ thĩinĩ wa rĩo, nĩ eerutanĩirie biũ kũrũmĩrĩra maũndũ marĩa Jehova aathanĩte. Nĩ aninire ũthathaiya wa mĩhianano na ũrongoria wa ndaimono kuuma bũrũri-inĩ ũcio na agĩkĩra andũ ngoro maathĩkagĩre Jehova. (2 Ath. 22:8; 23:​2, 3, 12-​15, 24, 25) Na githĩ kĩu gĩtiarĩ kĩonereria kĩega mũno harĩ ariũ ake! Thutha wa ihinda ariũ ake atatũ na mũcũkũrũwe ũmwe nĩ maatuĩkire athamaki, no gũtirĩ o na ũmwe wao woire na ũritũ igai rĩrĩa Josia aamatigĩire.

⁶ Mũriũ wa Josia, Jehoahazu, nĩwe watuĩkire mũthamaki thutha wake, ĩndĩ eekire “maũndũ marĩa monagwo marĩ moru nĩ Jehova.” Aathamakire o mĩeri ĩtatũ tu, agĩcoka agĩikio njera nĩ Firauni wa Misiri na thutha-inĩ agĩkuĩra ithamĩrio-inĩ. (2 Ath. 23:​31-34) Nake Jehoiakimu, mũrũ wa ithe agĩthamaka mĩaka 11 thutha wake. O nake ndaigana kuoya na ũritũ igai rĩrĩa aatigĩirũo nĩ ithe. Nĩ ũndũ wa mĩthiĩre mĩũru ya Jehoiakimu, Jeremia akĩratha ũhoro wake oigire ũũ: ‘Agaathikwo o ta ũrĩa ndigiri ĩthikagwo.’ (Jer. 22:​17-​19) Zedekia, mũriũ wa Josia, na mũcũkũrũ wake Jehoiakini, arĩa o nao maathamakire thutha ũcio o nao matiigana gũthiĩ na mĩthiĩre mĩega ta ya Josia.​—2 Ath. 24:​8, 9, 18, 19.

7, 8. (a) Suleimani aanyararire igai rĩake rĩa kĩĩroho na njĩra ĩrĩkũ? (b) Tũngĩĩruta atĩa kuumana na cionereria cia Bibilia cia andũ arĩa maanyararire igai rĩao rĩa kĩĩroho?

⁷ Mũthamaki Suleimani o nake nĩ egwatĩire igai rĩa bata mũno kuuma kũrĩ ithe, Daudi. O na gũtuĩka Suleimani aarerirũo nĩ aciari etigĩri Ngai na kĩambĩrĩria-inĩ aarĩ mwĩhokeku-rĩ, thutha-inĩ nĩ aanyararire igai rĩake. Bibilia yugaga ũũ: “Hĩndĩ ĩrĩa Suleimani aarĩ mũkũrũ, aka acio ake nĩmaamũgarũrire ngoro, arũmĩrĩre ngai ingĩ; na ndaigana kũrũmĩrĩra Jehova Ngai wake na ngoro yake yothe, ta ũrĩa ithe Daudi ekaga.” (1 Ath. 11:4) Nĩ ũndũ ũcio, Suleimani agĩthũkia ũkuruhanu wake na Jehova.

⁸ Nĩ ũndũ wa kĩeha kuona atĩ o na gũtuĩka andũ acio nĩ maaigĩirũo kĩonereria kĩega na maarĩ na mweke wa gwĩka ũrĩa kwaagĩrĩire, matiigana gwĩka ũguo! O na kũrĩ ũguo, ti andũ othe ethĩ a hĩndĩ ya tene maanyararire igai rĩao, na o na ũmũthĩ, ti othe manyararaga. Rekei twarĩrĩrie cionereria  imwe njega cia andũ ethĩ iria Akristiano ethĩ mangĩĩgerekania nacio.

9. Ariũ a Nuhu maaigire kĩonereria kĩega na njĩra ĩrĩkũ? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

⁹ Ariũ a Nuhu nĩ kĩonereria kĩega mũno. Ithe wao aathĩtwo ake na aingĩre thĩinĩ wa thabina hamwe na famĩlĩ yake. Hatarĩ nganja, ariũ a Nuhu nĩ moonire ũrĩ ũndũ wa bata gwĩka wendi wa Jehova. Nĩ maanyitanĩire na ithe gwaka thabina, magĩcoka makĩingĩra thĩinĩ wayo. (Kĩam. 7:​1, 7) Muoroto warĩ ũrĩkũ? Kĩambĩrĩria 7:3 yugaga atĩ maaingĩririe nyamũ thĩinĩ wa thabina “nĩ getha mbeũ ciacio itũũrio muoyo gũkũ thĩ guothe.” O nao andũ nĩ maahonokirio. Tondũ ariũ a Nuhu nĩ mooire na ũritũ igai rĩrĩa maagaĩte kuuma kũrĩ ithe, nĩ maagĩire na gĩtĩo gĩa gũtwarithia na mbere rũciaro rwa andũ na gũcokia ũthathaiya wa ma thĩinĩ wa thĩ.​—Kĩam. 8:​20; 9:​18, 19.

10. Anake ana Ahibirania moonanirie atĩa nĩ mooete na ũritũ maũndũ ma kĩĩroho marĩa maarutĩtwo?

¹⁰ Mĩaka mĩingĩ thutha ũcio, anake ana Ahibirania nĩ moonanirie atĩ nĩ meerutĩte kĩrĩa maagĩrĩirũo nĩ kuoya na ũritũ ũtũũro-inĩ wao. Hanania, Mishaeli, Azaria, na Danieli maatahĩtwo magatwarũo Babuloni mwaka-inĩ wa 617 mbere ya Kristo. Anake acio maarĩ arũngarũ, na ogĩ, ũũ atĩ ũngĩarĩ ũndũ mũhũthũ harĩ o kwĩingĩria mĩikarĩre-inĩ ya andũ a Babuloni. Ĩndĩ, ũguo tiguo meekire. Hatarĩ nganja, ciĩko ciao nĩ cionanagia atĩ nĩ maaririkanaga igai rĩrĩa maarĩ narĩo, kana maũndũ marĩa maarutĩtwo. Anake acio ana nĩ maarathimirũo mũno nĩ ũndũ wa kũrũmia maũndũ ma kĩĩroho marĩa maarutĩtwo marĩ anini.​—Thoma Danieli 1:​8, 11-​15, 20.

11. Andũ arĩa angĩ maagunĩkaga atĩa kuumana na maũndũ marĩa Jesu aarutĩtwo?

¹¹ Jesu nĩwe kĩonereria kĩrĩa kĩnene biũ harĩ kuoya na ũritũ igai rĩa kĩĩroho. Nĩ aarutĩtwo maũndũ maingĩ nĩ Ithe, na hatarĩ nganja, nĩ aamonaga marĩ ma bata. Ciugo ciake nĩ cionanagia ũrĩa oete na ũritũ maũndũ marĩa aarutĩtwo. Oigire ũũ: “Ngiuga maũndũ maya ngwaria o ta ũrĩa Ithe witũ aandutire.” (Joh. 8:​28) Ningĩ warĩ wendi wake gũteithia arĩa angĩ magunĩke nĩ maũndũ marĩa aarutĩtwo. Eerire kĩrĩndĩ ũũ: “Nĩnjagĩrĩirũo nĩ kũhunjanagĩria Ũhoro-ũrĩa-Mwega wa ũthamaki wa Ngai matũũra-inĩ marĩa mangĩ o namo; nĩ gũkorũo nĩkĩo ndatũmirũo.” (Luk. 4:​18, 43) Nĩ aateithirie athikĩrĩria ake kuona bata wa gũkorũo ‘matarĩ a gũkũ thĩ,’ tondũ thĩ ĩno ndĩonaga maũndũ ma kĩĩroho marĩ ma bata.​—Joh. 15:19.

12. (a) Ũhoro ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa 2 Timotheo 3:​14-17 ũhaanaine atĩa na wa andũ aingĩ ethĩ ũmũthĩ? (b) Akristiano ethĩ magĩrĩirũo nĩ kwĩyũria ciũria irĩkũ?

¹² O ta andũ ethĩ arĩa twarĩrĩria ũhoro wao, no kũhoteke o nawe ũreretwo nĩ aciari etigĩri Jehova. Angĩkorũo nĩguo-rĩ, maũndũ maku no mahaanane na ũrĩa Bibilia ĩtaaragĩria igũrũ rĩgiĩ Timotheo. (Thoma 2 Timotheo 3:​14-​17.) Aciari aku nĩo ‘maakũrutire’ ũhoro wĩgiĩ Ngai ũrĩa wa ma, na ũrĩa wagĩrĩirũo nĩ gwĩka nĩguo ũmũkenagie. No kũhoteke aciari aku maambĩrĩirie gũkũruta ũrĩ o rũkenge. No mũhaka akorũo maũndũ macio nĩ magũteithĩtie mũno ‘kũũhĩga, nĩguo ũkahonokio nĩ ũndũ wa kwĩhoka Kristo Jesu,’ na magagũteithia ‘gwĩthagathaga’ nĩ ũndũ wa ũtungata wa Ngai. Rĩu kĩũria kĩnene nĩ gĩkĩ: Hihi nĩ ũkuonania atĩ nĩ woete na ũritũ igai rĩaku? No ũbatare gwĩthuthuria. Wĩyũrie ciũria ta ici: ‘Nyonaga atĩa gũkorũo ndĩ kĩũngano-inĩ kĩa aira ehokeku a kuuma o tene? Nyonaga atĩa gũkorũo ndĩ thĩinĩ wa gĩkundi kĩa andũ o anini thĩinĩ wa thĩ ũmũthĩ arĩa Ngai onaga marĩ arata ake? Hihi nĩ nyonaga kĩrĩ gĩtĩo kĩnene na kĩa mwanya kũmenya ũhoro wa ma?’

13, 14. Nĩ magerio marĩkũ Akristiano amwe ethĩ macemanagia namo, no nĩkĩ ti ũndũ wa ũũgĩ kũgũa magerio-inĩ macio? Heana ngerekano.

 ¹³ Andũ amwe ethĩ arĩa mareretwo nĩ aciari Akristiano no mage kuona ngũrani nene ĩrĩa ĩkoragwo gatagatĩ ka paradiso itũ ya kĩĩroho, na thĩ njũru ya Shaitani. Amwe o na manageria gũthiĩ gũcama atĩ nĩguo mone ũrĩa ũtũũro ũkoragwo thĩinĩ wa thĩ ĩyo. No rĩrĩ, hihi no wĩringithie ngaari atĩ nĩguo wone kana nĩ ũkũigua ruo na kana hihi nĩ ũgũkua? Ma nĩ atĩ ndũngĩka ũguo! O ũndũ ũmwe na ũcio-rĩ, hatirĩ bata wa kwĩingĩria maũndũ-inĩ ma “ũmaramari” ma thĩ ĩno atĩ nĩguo tu tuone ũrĩa kũngĩthiĩ.​—1 Pet. 4:4.

¹⁴ Mũrũ wa Ithe witũ Gener, ũrĩa ũikaraga Asia, aarereirũo famĩlĩ-inĩ ya Gĩkristiano na akĩbatithio arĩ na mĩaka 12. O na kũrĩ ũguo, mĩaka-inĩ ya ũtinĩnja nĩ aagucĩrĩirio nĩ ikeno cia thĩ. Oigire ũũ: “Ndeendaga gũcama ‘wĩyathi’ ũrĩa umanaga na maũndũ ma gũkũ thĩ.” Akĩambĩrĩria gũtũũra mũtũũrĩre wa ũhinga. Agĩkinyia mĩaka 15, Gener nĩ aambĩrĩirie gwĩka maũndũ mamwe mooru marĩa meekagwo nĩ thiritũ ciake njũru. Aanyuaga njohi na akahũthĩra ciugo njũru o tao. Maita maingĩ Gener aainũkaga acereirũo oimĩte gũthaaka pool na mĩthako ya ũhinya ya kompiuta hamwe na arata ake. O na kũrĩ ũguo, thutha wa ihinda, nĩ aacokire akĩona atĩ mĩago ya thĩ ĩno ndĩamũrehagĩra gĩkeno kĩa ma. Ũtũũro wake ndwarĩ na muoroto. Thutha wa gũcoka kĩũngano-inĩ oigire ũũ: “O na rĩu kũrĩ o na moritũ maingĩ ndĩrahiũrania namo, ĩndĩ irathimo cia Jehova nĩ nyingĩ kũrĩ moritũ macio.”

15. Andũ ethĩ magĩrĩirũo gwĩcũrania ũndũ ũrĩkũ o na angĩkorũo matireretwo nĩ aciari Akristiano?

¹⁵ O na kũrĩ ũguo, nĩ kũrĩ Akristiano angĩ ethĩ matareretwo nĩ aciari Akristiano. Angĩkorũo ũrĩ ũmwe wao, wĩcũranie ũhoro wa gĩtĩo kĩnene kĩrĩa ũrĩ nakĩo gĩa kũmenya Jehova na kũmũtungatĩra! Thĩinĩ wa thĩ kũrĩ na andũ bilioni nyingĩ. Nĩ ũndũ ũcio, nĩ kĩrathimo kĩnene gũkorũo gatagatĩ-inĩ ka arĩa Jehova agucirĩirie nĩ ũndũ wa wendo, akamaguũrĩria ũhoro wa ma. (Joh. 6:​44, 45) Thĩinĩ wa thĩ ũmũthĩ, harĩ andũ 1,000 nĩ kĩndũ mũndũ 1 ũmenyete ũhoro ũrĩa wa ma, na wee ũrĩ ũmwe wao. Na githĩ kũmenya ũguo gũtikĩagĩrĩirũo gũtũma tũkene mũno gũtekũmakania ũrĩa twerutire ũhoro wa ma? (Thoma 1 Akorintho 2:​12.) Gener oigire ũũ: “Nyonaga kĩrĩ gĩtĩo kĩnene mũno ndeciria ũndũ ũcio. Niĩ ngĩrĩ ũ, atĩ nĩguo ngorũo na ũrata na Mũũmbi wa igũrũ na thĩ?” (Thab. 8:4) Mwarĩ wa Ithe witũ  ũmwe o nake wa kuuma Asia oigire ũũ: “Arutwo monaga kĩrĩ gĩtĩo kĩnene gũkorũo tu marĩ na ũrata na mũrutani wao. Na githĩ gĩtikĩrĩ gĩtĩo kĩnene makĩria gũkorũo na ũrata na Jehova Mũrutani Ũrĩa Mũnene!”

16. Nĩ itua rĩrĩkũ rĩa ũũgĩ Akristiano ethĩ mangĩtua ũmũthĩ?

¹⁶ Gwĩcũrania ũhoro wa igai rĩaku rĩega mũno rĩa kĩĩroho, nĩ kũrĩgũteithagia kũrũmia itua rĩaku rĩa gũkorũo gĩkundi-inĩ kĩnini kĩa andũ arĩa matuĩte itua rĩrĩa rĩagĩrĩire ũtũũro-inĩ wao. Rũmĩrĩra kĩonereria kĩega kĩa ndungata njĩhokeku cia tene. Ũcio nĩguo ũndũ ũrĩa wa ũũgĩ handũ ha kũrũmanĩrĩra na andũ aingĩ ethĩ arĩa matumumarĩtio, makeingĩrania na maũndũ ma thĩ ĩno ĩrĩa yerekeire kũniinwo.​—2 Kor. 4:​3, 4.

17-19. Nĩ kĩĩ kĩngĩgũteithia kũgĩa na mawoni mega megiĩ mũndũ gũkorũo arĩ ngũrani na andũ a gũkũ thĩ?

¹⁷ O na kũrĩ ũguo, ti hingo ciothe arĩ ũndũ mũhũthũ gũikara mũndũ arĩ ngũrani na andũ a gũkũ thĩ. Ĩndĩ, ũngĩrora maũndũ wega no wone atĩ ũcio nĩguo ũndũ ũrĩa wa ũũgĩ. Kwa ngerekano, ta wĩcirie ũhoro wa mũteng’eri ũrĩ kĩhĩtahĩtano-inĩ kĩa olimpiki. Hatarĩ nganja, nĩguo aingĩre kĩhĩtahĩtano-inĩ kĩu no mũhaka angĩrakorirũo agĩka maũndũ ngũrani na arata ake. No kũhoteke nĩ areimaga maũndũ maingĩ marĩa mangĩrahũthagĩra mahinda na hinya wake, makagiria emenyerie ũrĩa kwagĩrĩire. Nĩ ũndũ ũcio, gũkorũo eharĩirie gwĩka maũndũ ngũrani na arata ake nĩ kũramũteithirie emenyerie biũ na akinyĩre muoroto wake.

¹⁸ Andũ aingĩ thĩinĩ wa thĩ matiĩcũranagia mũno moimĩrĩro moru ma ciĩko ciao. Ũngĩĩcũrania biũ ũguni wa gũkorũo ũrĩ ngũrani na andũ a gũkũ thĩ na gwĩthema maũndũ marĩa mangĩgũthũkia kĩĩroho na kĩĩmĩtugo, nĩ “ũkona muoyo ũrĩa muoyo ma.” (1 Tim. 6:​19) Mwarĩ wa Ithe witũ ũrĩa ũkũgwetetwo hau kabere oigire ũũ: “Ũngĩrũmia biũ wĩkindĩru waku, nĩ ũrĩkoragwo na gĩkeno kĩnene. Ũndũ ũcio nĩ ũrĩonanagia atĩ ũrĩ na hinya wa kũregana na ũgucania wa thĩ ya Shaitani. Makĩria ma ũguo, nĩ ũrĩkoragwo na ma atĩ Jehova nĩ arakenio nĩwe! Maũndũ macio nĩ marĩtũmaga ũkenere gũkorũo ũrĩ ngũrani!”

¹⁹ Angĩkorũo mũndũ arerutanĩria tu o kũgĩa na maũndũ ma gũkũ thĩ, ũtũũro no ũkorũo ũrĩ wa tũhũ. (Koh. 9:​2, 10) Angĩkorũo ũrĩ mũndũ mwĩthĩ na nĩ wĩciragia na ũritũ ũhoro wa ũtũũro waku wa mahinda maya na marĩa maroka, na githĩ ti ũndũ wa ũũgĩ wĩtheme “gũthiaga na mĩthiĩre ĩrĩa andũ a Ndũrĩrĩ mathiaga” nayo, na ithenya rĩa ũguo ũikarage ũtũũro ũrĩ na muoroto?​—Ef. 4:​17; Mal. 3:​18.

20, 21. Tũrĩ na kĩĩrĩgĩrĩro kĩrĩkũ angĩkorũo nĩ tũrĩtuaga matua marĩa magĩrĩire, ĩndĩ twĩrĩgagĩrĩrũo twĩke atĩa?

²⁰ Angĩkorũo nĩ tũrĩtuaga matua marĩa magĩrĩire, nĩ tũrĩkoragwo na gĩkeno mahinda-inĩ maya na nĩ ‘tũkaagaya thĩ’ tũtũũre tene na tene. Ma nĩ atĩ, kũrĩ na irathimo itangĩgereka mbere itũ. (Mat. 5:5; 19:29; 25:34) O na kũrĩ ũguo, Ngai ndatũrehagĩra irathimo o ũguo. Harĩ maũndũ erĩgagĩrĩra twĩke. (Thoma 1 Johana 5:​3, 4.) Hatarĩ nganja, kũmũtungatĩra ihinda-inĩ rĩrĩ tũrĩ ehokeku nĩ gũgaatũma tũheo irathimo icio.

²¹ Nĩ gĩtĩo kĩnene Ngai atuonetie na njĩra ya gũtũhe maũndũ maingĩ mũno. Nĩ atũheete ũmenyo wa ma wa Kiugo gĩake na tũgataũkĩrũo wega nĩ ũhoro wa ma ũmwĩgiĩ na wĩgiĩ mĩoroto yake. Tũrĩ na gĩtĩo gĩa gwĩtanio na rĩĩtwa rĩake na gũkorũo tũrĩ Aira ake. Jehova atwĩrĩire atĩ arĩkoragwo mwena witũ. (Thab. 118:7) Rekei ithuothe, tũrĩ ethĩ kana akũrũ, tuonanagie atĩ nĩ tũroya na ũritũ igai ritũ na njĩra ya gũtũũra mũtũũrĩre ũronania atĩ nĩ twendaga biũ Jehova ‘agoocagwo tene na tene.’​—Rom. 11:​33-36; Thab. 33:12.