Andũ arĩa mathumbũragwo nĩ maraci nĩ maritũhagĩrũo mũno marĩ mĩhang’o-inĩ yao ya o mũthenya tondũ matingĩmenya kana nĩ marĩcemania na mũndũ wĩhakĩte maraci. Nĩ ũndũ ũcio, andũ amwe nĩ morĩtie kana no kũhoteke aarĩ na ariũ a Ithe witũ morio matige kũhũthagĩra maraci rĩrĩa marathiĩ mĩcemanio-inĩ ya Gĩkristiano, kana igomano.

Ma nĩ atĩ, gũtirĩ Mũkristiano ũngĩenda gwĩka ũndũ ũngĩtũma mũndũ ũrĩa ũngĩ aremwo nĩ gũthiĩ harĩa Akristiano macemanĩtie. Ithuothe nĩ twĩkagĩrũo ngoro mũno rĩrĩa twathiĩ mĩcemanio itũ. (Ahib. 10:24, 25) Nĩ ũndũ ũcio, angĩkorũo mũndũ nĩ athumbũragwo mũno nĩ maraci nginya akaremwo nĩ gũthiĩ mĩcemanio, agĩrĩirũo kwaria ũndũ ũcio na athuri a kĩũngano. O na gũtuĩka ti ũndũ wa Kĩĩmandĩko kana mwagĩrĩru gwĩkĩrĩra arĩa mokaga mĩcemanio watho ũhoro-inĩ wĩgiĩ kũhũthĩra maraci-rĩ, athuri no mateithie kĩũngano kĩmenye moritũ marĩa andũ amwe marahiũrania namo. Kũringana na ũrĩa maũndũ matariĩ, athuri mahota kuona arĩ wega kwarĩrĩria na kĩũngano ũhoro mũcabe kuuma mabuku-inĩ maitũ hĩndĩ ya gĩcunjĩ kĩa mabataro ma gwitũ Mũcemanio-inĩ wa Ũtungata, kana mone arĩ wega kũmenyithia kĩũngano ũndũ ũcio na njĩra ya ũũgĩ. * O na kũrĩ ũguo, athuri matiagĩrĩirũo gũtindaga makĩanĩrĩra ũndũ ũcio. Hingo ciothe thĩinĩ wa mĩcemanio itũ nĩ kũrĩũkaga ageni na andũ arĩa marambĩrĩria kwĩruta Bibilia arĩa matangĩkorũo makĩmenya atĩ kũrĩ na mathĩna ta macio, na wendi witũ nĩ andũ acio meiguage marĩ mũciĩ. Angĩkorũo mũndũ nĩ ahũthĩrĩte maraci na gĩthimi kĩega, ndagĩrĩirũo kwĩigua ataiganĩire.

Thĩna ũcio ũngĩthiĩ na mbere na maũndũ ma kwanyu makorũo nĩ maretĩkĩria, kĩama gĩa athuri no kĩbange arĩa mathumbũragwo mũno nĩ maraci maikarage handũ mwanya thĩinĩ wa Nyũmba ya Ũthamaki. Kwa ngerekano, angĩkorũo Nyũmba yanyu ya Ũthamaki nĩ ĩrĩ rumu ĩngĩ ĩrĩ na spika, andũ ta acio no maikare kuo nĩgetha magunĩke nĩ mĩcemanio. Angĩkorũo thĩna ũcio ndũngĩgĩa na kĩhonia kĩega na andũ amwe no marathiĩ na mbere gũthumbũka mũno, kĩũngano kĩngĩhota no kĩmarekondere ũhoro ũrĩa ũrarĩrĩrio mĩcemanio-inĩ kana kĩbange andũ acio mathikĩrĩrie thimũ-inĩ marĩ o kwao mĩciĩ ota ũrĩa gwĩkagwo harĩ arĩa matahotaga kuuma mũciĩ nĩ ũndũ wa mathĩna manene ma mwĩrĩ.

Mĩaka-inĩ ya ica ikuhĩ, Ũtungata Witũ wa Ũthamaki nĩ wĩkĩrĩte aarĩ na ariũ a Ithe witũ ngoro gwĩciria mũno ũhoro wa maraci rĩrĩa marathiĩ thĩinĩ wa igomano citũ. Tondũ igomano nyingĩ citũ ciĩkagĩrũo thĩinĩ wa nyũmba itarĩ na mĩtambo ya gũcunga rĩera, nĩ tũkoretwo tũkĩũrio twĩtheme kũhũthĩra mũno maraci marĩ na mũtararĩko mũnene. Makĩria nĩ tũkoretwo tũkĩũrio twĩke ũguo rĩrĩa tũrathiĩ kĩgomano gĩa thikũ ithatũ tondũ maita maingĩ nyũmba iria tũcemanagia itikoragwo na kũndũ kwa mwanya kũrĩa kũngĩikarwo nĩ arĩa mathumbũragwo nĩ maraci. O na kũrĩ ũguo ũtongoria ũcio ndũkoragwo ũrongoreirio gũtuĩka watho wa kũrũmagĩrĩrũo mĩcemanio-inĩ ya kĩũngano, na gũtirĩ mũndũ wagĩrĩirũo nĩ kũũtaũra na njĩra ĩyo.

Rĩrĩa rĩothe tũrĩ thĩinĩ wa mũtabarĩre ũyũ, ithuothe nĩ tũrĩnyamarĩkaga nĩ ũndũ wa mathĩna marĩa moimanaga na kwaga gũkinyanĩra, ĩndĩ nĩ tũkenaga mũno rĩrĩa andũ arĩa angĩ marageria gũtũnyihanyihĩria mĩnyamaro itũ! No ũkorũo ũrĩ ũndũ wa kwĩima harĩ andũ amwe kwaga kũhũthĩra maraci nĩguo mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ ahote gũka mĩcemanio ya Gĩkristiano. O na kũrĩ ũguo, wendo no ũtũtindĩke tũtue itua rĩa gwĩka ũguo.

Arĩa mathomaga Bibilia nĩ moĩ Pontio Pilato nĩ ũndũ wa itemi rĩrĩa aarĩ narĩo harĩ gũcirithio na kũũragwo kwa Jesu. (Mat. 27:1, 2, 24-26) O na kũrĩ ũguo, rĩĩtwa rĩake ningĩ nĩ rĩonekaga maita maigana ũna mabuku-inĩ mangĩ ma historĩ. Kũringana na The Anchor Bible Dictionary, maũndũ marĩa mandĩkĩtwo thĩinĩ wa mabuku ma historĩ megiĩ Pilato nĩ “maingĩ mũno gũkĩra ma mũtongoria ũngĩ o wothe Mũroma wathanire Judea.”

Rĩĩtwa rĩa Pilato nĩ rĩonekaga maita maingĩ thĩinĩ wa maũndũ marĩa maandĩkirũo nĩ Josephus mwandĩki wa historĩ Mũyahudi. Josephus nĩ aandĩkire maũndũ matatũ maritũ marĩa Pilato aacemanirie namo rĩrĩa aathamakaga Judea. Ũndũ wa kana wacokire kuongererũo nĩ Philo ũrĩa o nake warĩ mwandĩki wa historĩ Mũyahudi. Tacitus, mwandĩki Mũroma ũrĩa waandĩkire historĩ ya atongoria a Roma, nĩ onanirie atĩ Pontio Pilato nĩwe waathanire Jesu oragwo hĩndĩ ya wathani wa Tiberio.

Mwaka-inĩ wa 1961, rĩrĩa ataaramu arĩa mathikũragia indo cia tene maarutaga wĩra nyũmba-inĩ ĩmwe ya mathako thĩinĩ wa Kaisarea, Isiraeli, nĩ moonire ihiga rĩarĩ na rĩĩtwa Pilato rĩandĩkĩtwo na rũthiomi rwa Kĩlatini. Ũhoro ũcio ũrĩ ihiga-inĩ (haha mũhuro) ndũthomekaga wega, no kwĩgeragĩrio atĩ kĩambĩrĩria-inĩ wathomekaga ũũ: “Pontio Pilato, Mũnene wa Judea, amũrĩire ngai iria itĩĩtwo (nyũmba ĩno) Tiberieum.” No kũhoteke nyũmba ĩyo yarĩ hekarũ ya gũtĩithia Mũthamaki wa Roma ũrĩa wetagwo Tiberio.

Thĩinĩ wa gĩcunjĩ gĩa “Ciũria Kuuma Kũrĩ Athomi” kĩrĩa kĩarĩ ngathĩti-inĩ ya Mũrangĩri ya Julaĩ 15, 2002, nĩ haagwetetwo atĩ mwarĩ wa Ithe witũ nĩ agĩrĩirũo kũhumbĩra mũtwe wake rĩrĩa araruta mũndũ Bibilia harĩ na mũrũ wa Ithe witũ mũbatithie kana ũtarĩ mũbatithie. Thutha wa gũthuthuria ũndũ ũcio makĩria nĩ kuonekete atĩ ũtongoria ũcio nĩ ũkũbatara kũrũngwo.

Angĩkorũo mwarĩ wa Ithe witũ athiĩ kũruta mũndũ Bibilia harĩ na mũrũ wa Ithe witũ mũbatithie, mwarĩ wa Ithe witũ ũcio nĩ agĩrĩirũo nĩ kũhumbĩra mũtwe. Gwĩka ũguo nĩ kuonania atĩ nĩ aheete gĩtĩo mũbango wa Jehova wa ũnene thĩinĩ wa kĩũngano gĩa Gĩkristiano tondũ ũndũ ũcio areka wagĩrĩirũo gwĩkwo nĩ mũrũ wa Ithe witũ. (1 Kor. 11:5, 6, 10) Angĩkorũo ti ũguo, no ere mũrũ wa Ithe witũ ũcio marĩ nake atongorie wĩruti ũcio wa Bibilia angĩkorũo nĩ agĩrĩire na arĩ na ũhoti wa gwĩka ũguo.

Ngũũrani na ũguo, angĩkorũo mwarĩ wa Ithe witũ athiĩ kũruta mũndũ Bibilia marĩ na mũrũ wa Ithe witũ ũtarĩ mũbatithie na ti mũthuri wake, kũringana na Maandĩko to mũhaka ahumbĩre mũtwe. O na kũrĩ ũguo, aarĩ a Ithe witũ amwe no matindĩkwo nĩ thamiri ciao kũhumbĩra mĩtwe yao o na hĩndĩ ta ĩyo.