1. Andũ thĩinĩ wa thĩ monaga atĩa maũndũ marĩa moru?

TŨRATŨŨRA thĩinĩ wa thĩ ĩrĩ na waganu mũingĩ mũno. Thĩinĩ wa mabũrũri maingĩ ngomanio cia arũme kwa arũme na atumia gwa atumia na cia arĩa matahikanĩtie cionagwo irĩ o maũndũ magĩrĩire. Mĩtugo ĩyo o na nĩ ĩgathagĩrĩrio mũno thĩinĩ wa thenema, mabuku, nyĩmbo, ngathĩti, redio, na TV. (Thab. 12:8) Waganu nĩ ũtheremete mũno ũũ atĩ wahota kwĩyũria ũũ: ‘Hihi no kũhoteke mũndũ atũũre arĩ mũtheru?’ Ithuĩ tũrĩ Akristiano tũtikoragwo na nganja atĩ kũgerera ũteithio wa Jehova, no tũtũũre tũrĩ atheru.—Thoma 1 Athesalonike 4:3-5.

2, 3. (a) Nĩkĩ nĩ ũndũ wa bata kũrũa na merirĩria moru? (b) Nĩ maũndũ marĩkũ tũkwarĩrĩria gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

² O na kũrĩ ũguo, nĩguo tũtũũrie mĩthiĩre mĩtheru no mũhaka tũregane na merirĩria ma waganu. O ta ũrĩa thamaki ĩngĩgucĩrĩrio nĩ kĩndũ gĩkĩrĩtwo ndwano-inĩ, no taguo meciria na merirĩria ma waganu mangĩambĩrĩria gũtũgucĩrĩria tũngĩaga kũmeheria na ihenya. Tũngĩaga kũmeheria na ihenya, merirĩria macio ma waganu no magĩe na hinya mũno nginya matũingĩrie mehia-inĩ. Bibilia yugaga ũũ: “Merirĩria macio maagĩa  ihu-rĩ, maciaraga wĩhia.”—Thoma Jakubu 1:14, 15.

³ Merirĩria moru no mekĩre mĩri thĩinĩ wa ngoro citũ, na nĩkĩo twagĩrĩirũo nĩ kwĩmenyerera mũno igũrũ rĩgiĩ kĩrĩa tũretĩkĩria kĩingĩre ngoro-inĩ citũ. No nĩ ũndũ ũtwĩkĩraga ngoro mũno kũmenya atĩ tũngĩgirĩrĩria merirĩria moru matigekĩre mĩri ngoro-inĩ citũ tũtingĩingĩra mehia-inĩ, na nĩ ũndũ ũcio tũtingĩcemania na moimĩrĩro moru. (Gal. 5:16) Rekei twarĩrĩrie maũndũ matatũ mangĩtũteithia kũrũa na merirĩria moru: ũrata witũ na Jehova, ũtaaro wa Kiugo gĩake, na ũteithio wa Akristiano arĩa agimaru kĩĩroho.

4. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa bata gũkuhĩrĩria Jehova?

⁴ Bibilia ĩheaga arĩa mangĩenda ‘gũkuhĩrĩria Ngai’ ũtaaro ũyũ: “Wĩthambei moko manyu, . . . na mũtherie ngoro cianyu.” (Jak. 4:8) Angĩkorũo nĩ tũrona ũrata witũ na Jehova ũrĩ wa bata, nĩ tũrĩĩrutanagĩria kũmũkenia maũndũ-inĩ maitũ mothe, o hamwe na meciria-inĩ maitũ. Nĩ twĩriragĩria mũno gũkorũo tũtarĩ na “ũũru ngoro” na njĩra ya kũigaga meciria maitũ maũndũ-inĩ marĩa matheru, matĩĩku, na marĩa ma kũgathĩrĩrio. (Thab. 24:3, 4; 51:6; Afil. 4:8) Ũndũ ũrĩa mwega nĩ atĩ Jehova nĩ ataũkagĩrũo atĩ tũtirĩ akinyanĩru na nĩ ũndũ ũcio nĩ oĩ atĩ no tũingĩrũo nĩ merirĩria matagĩrĩire. O na kũrĩ ũguo nĩ tũmenyaga atĩ Jehova nĩ aiguaga ũũru tũngĩrekereria meciria mathũku mekĩre mĩri ngoro-inĩ citũ handũ gwĩka o ũrĩa wothe tũngĩhota tũmeherie. (Kĩam. 6:5, 6) Kũririkana ũndũ ũcio nĩ gũtũmaga twĩke o ũrĩa wothe tũngĩhota kũiga meciria maitũ marĩ matheru.

5, 6. Mahoya mangĩtũteithia atĩa kũrũa na merirĩria moru?

⁵ Jehova nĩ arĩtũteithagia kũrũa na meciria moru twathiĩ na mbere kũmũhoya. Nĩ arĩtũheaga roho wake mũtheru ũrĩa ũrĩtũhotithagia gũikara tũrĩ atheru. Rĩrĩa tũrahoya Jehova, no tũmwĩre atĩ nĩ tũrenda meciria maitũ mamũkenagie. (Thab. 19:14) No tũmũũrie na wĩnyihia atũthuthurie nĩguo one kana nĩ kũrĩ na merirĩria moru marakũra ngoro-inĩ citũ marĩa mangĩtũma tũingĩre mehia-inĩ. (Thab. 139:23, 24) Thiĩ na mbere kũhoya Jehova agũteithagie kũregana na maũndũ ma waganu na wĩkage ũrĩa kwagĩrĩire o na rĩrĩa atarĩ ũhũthũ gwĩka ũguo.—Mat. 6:13.

⁶ Mĩthiĩre itũ ya tene no ĩkorũo ĩkũrĩtie thĩinĩ witũ merirĩria ma gwĩkaga maũndũ marĩa Jehova athũire. O na kũrĩ ũguo, no atũteithie gwĩka mogarũrũku marĩa mangĩbatarania nĩguo tũthiĩ na mbere kũmũtungatĩra na njĩra ĩrĩa ĩmũkenagia. Mũthamaki Daudi nĩ aamenyete ũndũ ũcio. Thutha wa gũtharia na Bathi-Sheba aahoire Jehova ũũ: “Nyũmbĩra ngoro ĩtarĩ na gĩko; thĩinĩ wakwa cokia roho mwerũ, mwĩkindĩru.” (Thab. 51:10, 12) Mĩerekera ya mehia no ĩtũgucĩrĩrie mũno, ĩndĩ Jehova no atũteithie tũkũrie wendi mũnene wa gwĩka ũrĩa kwagĩrĩire. No atũteithie kũgirĩrĩria meciria maitũ matarĩ makinyanĩru.—Thab. 119:133.

7. Kiugo kĩa Ngai kĩngĩtũgitĩra atĩa kuumana na methugunda moru?

⁷ Rĩrĩa twahoya Jehova atũteithie, no atũcokerie mahoya maitũ kũgerera Kiugo gĩake. Ũũgĩ ũrĩa ũkoragwo kiugo-inĩ kĩa Ngai “o mbere nĩ mũtheru.” (Jak. 3:17) Gũthoma Bibilia o mũthenya na gwĩcũrania maũndũ marĩa twathoma no gũtũteithie kũgitĩra meciria maitũ matigathũkio nĩ methugunda moru. (Thab. 19:7, 11; 119:9, 11) Makĩria ma ũguo, Bibilia nĩ ĩkoragwo  na cionereria na mootaro mangĩtũteithia kũregana na merirĩria matarĩ matheru.

8, 9. (a) Nĩ kĩĩ gĩatũmire mwanake ũmwe agwe mehia-inĩ ma ũtharia? (b) Tũngĩhũthĩra atĩa mũkaana ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Thimo 7 mahinda-inĩ maya?

⁸ Thimo 5:8 yugaga ũũ: “Njĩra yaku reke ĩraihanĩrĩrie mũno na kũu mũndũ mũka ũcio [mwaganu] arĩ, ndũkanakuhĩhĩrie mũromo-inĩ wa nyũmba yake.” Moimĩrĩro ma kũrega gwathĩkĩra ũtaaro ũcio nĩ monekaga thĩinĩ wa Thimo 7, harĩa tũthomaga ũhoro wa mwanake ũrĩa wathire kũriaria ũtukũ hakuhĩ na kwa mũtumia mwaganu. Mũtumia ũcio aaikarĩte magomano-inĩ ma njĩra ehumbĩte nguo cia ũmaraya. Agĩthiĩ harĩ mwanake ũcio, akĩmũhĩmbĩria, akĩmũmumunya, na akĩmwĩra maũndũ maarahũrire merirĩria moru thĩinĩ wake. Mwanake ũcio ndaigana kũregana na merirĩria macio, na nĩ ũndũ ũcio agĩkomania na mũtumia ũcio. No kũhoteke mwanake ũcio ndaabangĩte gwĩka ũtharia, ĩndĩ nĩ aagire ũũgĩ na ũtaũku. O na kũrĩ ũguo, no mũhaka angĩacemanirie na moimĩrĩro moru ma ciĩko ciake. Nĩ kaba atangĩathiĩte hakuhĩ na kwa mũtumia ũcio!—Thim. 7:6-27.

⁹ Hihi ithuĩ nĩ kũrĩ hĩndĩ tuonanagia kwaga ũtaũku ta mwanake ũcio, rĩngĩ na njĩra ya gwĩka maũndũ mangĩarahũra merirĩria moru? Kwa ngerekano, ceceni imwe  cia TV nĩ cionanagia tabarĩra itarĩ njega ũtukũ, nĩ ũndũ ũcio no ũkorũo ũtarĩ ũndũ wa ũũgĩ gũikara tũgĩcenjagia ceceni no getha tu tuone nĩ kĩĩ kĩrĩ ceceni-inĩ icio ingĩ. Ningĩ no ũkorũo ũtarĩ ũndũ wa ũũgĩ kũhingũra Web site thĩinĩ wa Intaneti angĩkorũo tũtiramenya ĩgũtwerekeria nakũ, kana kwaranĩria na andũ tũkĩhũthĩra Web site iria ikoragwo na maũndũ ma ũũra-thoni. Tũngĩka ũguo no tũcemanie na maũndũ mangĩarahũra merirĩria moru na matũme tũremwo nĩ gũthiĩ na mbere gũikara tũrĩ atheru.

10. Nĩ ũgwati ũrĩkũ ũngĩrehwo nĩ andũ gũthakanĩra? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

¹⁰ Ningĩ Bibilia nĩ ĩtũheaga ũtaaro wĩgiĩ ũrĩa arũme na atumia magĩrĩirũo nĩ gũikarania. (Thoma 1 Timotheo 5:2.) Kũringana na ũtaaro ũcio, arũme na atumia matiagĩrĩirũo gũthakanĩra. Andũ amwe monaga ta atarĩ ũru gwĩkĩra mũndũrũme kana mũtumia tũmaũndũ tũronania wendo ta kũmunĩra ritho, kana gũikara ũkĩmũroraga angĩkorũo ndũramũhutia. Ĩndĩ gũthakanĩra na njĩra ta icio no gũtũme andũ makũrie merirĩria matarĩ matheru marĩa mangĩtũma magwe ũtharia-inĩ. Ũndũ ta ũcio wanahanĩka na ti kuuga atĩ ndũngĩhanĩka rĩngĩ.

11. Jusufu aatũigĩire kĩonereria kĩrĩkũ kĩega?

¹¹ Jusufu nĩ onanirie ũũgĩ ũndũ-inĩ ũcio. Rĩrĩa mũtumia wa Potifaru aageririe kũmũgucĩrĩria, Jusufu nĩ aaregire biũ. No mũtumia ũcio ndaigana gũkua ngoro. O mũthenya nĩ eeraga Jusufu maikaranie nake. (Kĩam. 39:7, 8, 10) Kũringana na mũndũ ũmwe ũthomeire maũndũ ma Bibilia, mũtumia wa Potifaru nĩ ta eeraga Jusufu ũũ: “‘Reke tũkorũo tũrĩ nawe ithuerĩ o kahinda kanini tu,’ agĩtanya atĩ Jusufu nĩ ekũgucĩrĩrio nĩwe.” O na kũrĩ ũguo, Jusufu nĩ aatuĩte itua rĩa kwaga kwĩrekereria o na hanini ũrambu wa mũtumia ũcio. Jusufu nĩ aaregire gũthaakĩrũo kana gũthaakĩra mũtumia ũcio, na nĩ ũndũ ũcio ndaakũririe merirĩria moru ngoro-inĩ yake. Rĩrĩa mũtumia ũcio aageririe gũkoma nake kĩahinya, Jusufu oire ikinya atekũrĩa marĩĩgu. “Agĩtiga nguo yake ĩĩ guoko gwake, akĩũra, akĩĩyumĩra.”—Kĩam. 39:12.

12. Tũmenyaga atĩa atĩ maitho maitũ no matongorie ngoro citũ ũũru?

¹² Ningĩ Bibilia nĩ ĩtũheaga mũkaana wĩgiĩ kũrekereria ngoro citũ itongorio ũũru nĩ maitho maitũ. Riitho rĩtarĩ na muoroto mwega no rĩarahũre kana rĩkĩre hinya merirĩria matagĩrĩire ma ngomanio. Jesu oigire atĩ “mũndũ o wothe ũngĩrora mũndũ-wa-nja na amwĩrirĩrie, nĩarĩkĩtie gũtharia nake ngoro-inĩ yake.” (Mat. 5:28) Ta ririkana ũrĩa Mũthamaki Daudi eekire. “Nake [Daudi] arĩ kũu igũrũ [nyũmba-inĩ yake] akĩona mũndũ-wa-nja agĩĩthamba.” (2 Sam. 11:2) Ndaigana kweheria maitho na meciria make harĩ mũtumia ũcio. Ũndũ ũcio watũmire erirĩrie mũtumia wene na agĩtharia nake.

13. Twagĩrĩirũo ‘kũgĩa kĩrĩko na maitho maitũ’ nĩkĩ, na gwĩka ũguo kũhutĩtie maũndũ marĩkũ?

¹³ Nĩguo tũtoorie methugunda moru, tũkũbatara ‘kũgĩa kĩrĩko na maitho maitũ,’ o ta ũrĩa Ayubu eekire. (Ayub. 31:1, 7, 9) No mũhaka tũtue itua irũmu rĩa kũgirĩrĩria maitho maitũ nĩguo tũtikerorere mũndũ tũrĩ na muoroto wa waganu. Ũguo nĩ hamwe na gwĩthema kwĩrorera mbica cia ũũra thoni kompiuta-inĩ, ibaũ-inĩ cia kũgathĩrĩria indo, ngathĩti-inĩ, kana handũ hangĩ o hothe.

14. Twagĩrĩirũo gwĩka atĩa nĩguo tũikare tũrĩ atheru?

¹⁴ Angĩkorũo kũringana na maũndũ marĩa twarĩrĩirie gũkinyĩria hau nĩ ũrona maũndũ ũngĩbatara kũrutĩra wĩra nĩguo  ũhote kũrũa biũ na merirĩria moru, oya ikinya rĩa na ihenya. Ĩtĩkĩra kũrũmĩrĩra ũtaaro wa Kiugo kĩa Ngai tondũ nĩ ũgũgũteithia gwĩthema mehia na nĩ ũndũ ũcio ũikare ũrĩ mũtheru.—Thoma Jakubu 1:21-25.

15. Nĩkĩ nĩ harĩ bata gũcaria ũteithio angĩkorũo nĩ ũrahatĩkwo mũno nĩ merirĩria matagĩrĩire?

¹⁵ Angĩkorũo nĩ ũrahatĩkwo mũno nĩ merirĩria matagĩrĩire ma ngomanio, no ũcarie ũteithio kuuma kũrĩ Akristiano arĩa angĩ. Ma nĩ atĩ, kwarĩrĩria mathĩna ta macio ma thĩinĩ na andũ angĩ ti ũndũ mũhũthũ. O na kũrĩ ũguo, kũhoya Mũkristiano mũgimaru kĩĩroho ũtaaro no gũgũteithie ndũkahũthie merirĩria moru marĩa mangĩkorũo makũrĩte ngoro-inĩ yaku. (Thim. 18:1; Ahib. 3:12, 13) Kwarĩrĩria wathe witũ na Mũkristiano mũgimaru kĩĩroho no gũtũteithie kũmenya maũndũ marĩa tũngĩrutĩra wĩra. Ũndũ ũcio no ũtũme twĩke mogarũrũku marĩa mangĩbatarania nĩguo tũikarage twendetwo nĩ Jehova.

16, 17. (a) Athuri mangĩteithia atĩa arĩa marahatĩkwo mũno nĩ merirĩria moru? Heana ngerekano. (b) Arĩa meroragĩra mbica cia ũũra-thoni magĩrĩirũo gũcaria ũteithio na ihenya nĩkĩ?

¹⁶ Athuri a kĩũngano no matũteithie mũno. (Thoma Jakubu 5:13-15.) Mwanake ũmwe bũrũri-inĩ wa Brazil nĩ aahatĩkĩtwo mũno nĩ merirĩria moru kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ. Oigire ũũ: “Nĩ ndamenyaga atĩ meciria makwa matiakenagia Jehova, no nĩ ndaiguaga thoni mũno kwaria na mũndũ ũngĩ ũhoro ũcio.” No ũndũ ũrĩa warĩ mwega nĩ atĩ, mũthuri ũmwe wa kĩũngano kĩao nĩ aaririe nake na akĩmwĩkĩra ngoro acarie ũteithio. Mwanake ũcio oigire ũũ: “Nĩ ndaakenire mũno nĩ kuona ũrĩa athuri maanũmbũiyirie na njĩra ya wendo na ũtaũku gũkĩra ũrĩa ingĩecirĩirie. Maathikĩrĩirie wega mũno ngĩmataarĩria mathĩna makwa. Magĩcoka makĩhũthĩra Bibilia kũnyonia atĩ Jehova no anyendete na makĩhoya hamwe na niĩ. Ũndũ ũcio nĩ watũmire hote kũiyũkia ũtaaro wa Bibilia ũrĩa maaheire.” Mĩaka iĩgana ũna thutha wa gũkorũo aatoretie mathĩna make, oigire ũũ: “Rĩu nĩ menyete ũrĩa arĩ ũndũ wa bata gũcaria ũteithio handũ ha mũndũ kũgeria gũkuua mũrigo wake arĩ wiki.”

¹⁷ Gũcaria ũteithio nĩ kwa bata makĩria angĩkorũo merirĩria moru marĩa ũrĩ namo maroimana na mũtugo mũru wa kwĩrorera mbica cia ũũra-thoni. Ũngĩikara ihinda iraya ũtegũcaria ũteithio, merirĩria macio moru no ‘makũre na maciare mehia’ marĩa mangĩtuurithia andũ arĩa angĩ na macambithie rĩĩtwa rĩa Jehova. Nĩ ũndũ wa kwenda gũkenia Jehova na gũthiĩ na mbere gũikara thĩinĩ wa kĩũngano gĩa Gĩkristiano, ndungata nyingĩ cia Jehova nĩ ciĩtĩkagĩra kũheo ũteithio.—Jak. 1:15; Thab. 141:5; Ahib. 12:5, 6.

18. Ũtuĩte itua rĩa gwĩka atĩa?

¹⁸ Tondũ mĩtugo thĩinĩ wa thĩ ya Shaitani ĩrathiĩ ĩthũkĩte, no mũhaka akorũo Jehova nĩ akenaga mũno rĩrĩa arona ndungata ciake ikĩĩrutanĩria kũiga meciria ma cio marĩ matheru na ikĩrũmia ithimi ciake cia ũthingu. Nĩ ũndũ ũcio rekei o ũmwe witũ atue itua rĩa gũikara hakuhĩ na Jehova na gwĩtĩkĩra ũtongoria ũrĩa atũheaga kũgerera Kiugo gĩake na kĩũngano gĩa Gĩkristiano. Gũikara tũrĩ atheru nĩ kũrĩtũmaga tũiganĩre na tũkorũo na thayũ wa meciria mahinda-inĩ maya. (Thab. 119:5, 6) Namo mahinda-inĩ mokĩte rĩrĩa Shaitani akaaninwo, nĩ tũkagĩa na mweke wa gũtũũra tene na tene thĩinĩ wa thĩ ĩtarĩ na ũtongoria wake mũru.