NDAACIARIRŨO mwaka wa 1927 gataũni-inĩ kanini ga Wakaw, Saskatchewan, bũrũri-inĩ wa Canada. Aciari akwa maarĩ na ciana mũgwanja, anake ana na airĩtu atatũ, nĩ ũndũ ũcio nĩ ndaamenyire o tene gũikarania na andũ.

Mĩaka-inĩ ya 1930 famĩlĩ itũ o nayo nĩ yahutirio nĩ thĩna mũnene wa mbeca ũrĩa wagũmĩire kũndũ kũingĩ. O na gũtuĩka tũtiarĩ atongu tũtiagaga irio. Nĩ twakoragwo na ngũkũ na ng’ombe na kwoguo matumbĩ gwitũ matiagaga, o hamwe na iria na indo ingĩ iria ithondekagwo na iria. Ithuothe famĩlĩ-inĩ twakũrire tũĩ kũruta mawĩra ma mũgũnda.

Nĩ ndirikanaga maũndũ maingĩ mega megiĩ mahinda macio, ta mũnungo wa matunda ma apple. Baba nĩ aathiaga taũni kwendia indo cia mũgũnda na kaingĩ nĩ aatũrehagĩra apple. Nĩ twakenaga mũno kũrĩa apple o mũthenya.

Ndaarĩ na mĩaka ĩtandatũ rĩrĩa aciari akwa maamenyire ũhoro wa ma. Johnny mũrũ wa maitũ, nĩ aakuire kahinda kanini thutha wa gũciarũo. Aciari akwa marĩ na kĩeha mooririe batĩrĩ ũũ, “Johnny athiĩte kũ?” Akĩmera atĩ tondũ Johnny ndaarĩ mũbatithie ndaathiire igũrũ akua, aathire Limbo. Ningĩ akĩmera atĩ angĩkorũo nĩ mekũmũrĩha no ahoere Johnny oime Limbo athiĩ igũrũ. Korũo nĩwe ũngĩaiguire atĩa? Mami na baba nĩ maakuire ngoro mũno na matiacokire gũkaaranĩria na batĩrĩ ũcio rĩngĩ. O na kũrĩ ũguo no meeyũragia kũrĩa Johnny aathire.

Mũthenya ũmwe mami nĩ onire kabuku geetagwo Akuũ Marĩ Kũ? karĩa gaacabĩtwo nĩ Aira a Jehova. Agĩgathoma atekũrĩa marĩĩgu. Rĩrĩa baba okire mũciĩ, akĩmwĩra ũũ akenete: “Nĩ menyire kũrĩa Johnny aathiire! Nĩ gũkoma akomete no mũthenya ũmwe nĩ agokĩra.” Hwaĩ-inĩ ũcio baba o nake nĩ aathomire kabuku kau gothe. Mami na baba nĩ maaiguire moomĩrĩrio rĩrĩa meerutire kuuma Bibilia-inĩ atĩ arĩa makuĩte nĩ gũkoma makomete na nĩ makaariũkio.—Koh. 9:5, 10; Atũm. 24:15.

Ũmenyo ũrĩa maagĩire naguo nĩ watũmire ũtũũro witũ wagĩre, ũgĩtũmĩrĩria na ũgĩtũma tũgĩe na gĩkeno. Makĩambĩrĩria kwĩruta Bibilia na Aira a Jehova na gũthiĩ mĩcemanio ya kĩũngano taũni-inĩ ya Wakaw kũrĩa kwarĩ na andũ aingĩ a kuuma Ukraine. Thutha wa kahinda kanini mami na baba magĩtuĩka ahunjia.

Kahinda kanini thutha ũcio tũgĩthamĩra British Columbia na kĩũngano gĩa kũu gĩgĩtwamũkĩra wega mũno. Nĩ ngenaga mũno ndaririkanaga ũrĩa twaharagĩria Mũrangĩri tũrĩ famĩlĩ nĩ ũndũ wa mĩcemanio ya Kiumia. Ithuothe nĩ twerutanagĩria gũkũria wendo mũnene harĩ Jehova na harĩ Bibilia. Ũtũũro witũ wathiaga wagĩrĩte na Jehova agatũrathima.

Ndwarĩ ũndũ mũhũthũ harĩ ithuĩ tũrĩ ciana kũhunjĩria andũ. No ũndũ ũmwe watũteithagia tũrĩ na Eva mwarĩ wa maitũ ũrĩa mũnini nĩ atĩ kaingĩ nĩ twaharagĩria  kĩongo gĩa kũhunjia kĩa o mweri, tũgacoka tũgakorũo na kĩonereria kĩa ũhoro ũcio Mũcemanio-inĩ wa Ũtungata. Nĩ twakenagĩra kwĩruta kũhunjĩria andũ, o na gũtuĩka nĩ twarĩ thoni. Nĩ ngenaga mũno nĩ ũndũ wa ũrĩa twamenyeririo kũhunjia tũrĩ o anini.

Ũndũ ũmwe ndirikanaga mũno wĩgiĩ ũnyinyi wakwa nĩ ũrĩa ndungata cia mahinda mothe ciokaga gũtũcerera. Kwa ngerekano, nĩ twakenaga mũno rĩrĩa mũrori witũ wa mũthiũrũrũko Jack Nathan acerera kĩũngano gitũ na agaikara gwitũ mũciĩ. * Nĩ twakenaga mũno agĩtũhe tũrũgano twa maũndũ marĩa monetwo. Ningĩ nĩ ũndũ wa gũtũgathĩrĩria kuuma ngoro, nĩ twaiguaga tũkĩenda gũthiĩ na mbere gũtungatĩra Jehova na wĩhokeku.

Nĩ ndirikanaga ngĩĩra ũũ: “Rĩrĩa nganeneha ngenda gũtuĩka ta mũrũ wa Ithe witũ Nathan.” No ndiamenyaga atĩ kĩonereria gĩake nĩ kĩandeithagia kwĩharĩrĩria nĩ ũndũ wa ũtungata wa hĩndĩ-ciothe. Ngĩkinyia mĩaka 15, nĩ ndatuĩte itua rĩa gũtungatĩra Jehova, na mwaka wa 1942 nĩ twabatithirio tũrĩ na Eva.

Hĩndĩ ya Mbaara ya Kerĩ ya Thĩ, rĩrĩa andũ aingĩ meerahagĩra mũno gũkorũo marĩ a bũrũri mũna, mwarimũ ũmwe wetagwo Scott, nĩ aaingatire aarĩ a maitũ erĩ na mũrũ wa maitũ ũmwe cukuru. Aamaingatire nĩkĩ? Tondũ nĩ maaregire kũhũrĩra bendera thurutia. Agĩcoka akĩĩra mwarimũ wa cukuru itũ o na niĩ anyingate. Ĩndĩ mwarimũ witũ akĩmwĩra: “Bũrũri-inĩ witũ kũrĩ na wĩyathi na nĩ ũndũ ũcio tũrĩ na kĩhooto gĩa kũrega kwĩingĩria maũndũ-ini ma gũtũgĩria bũrũri.” O na thutha wa kũhatĩkwo mũno nĩ Scott, mwarimũ ũcio oigire ũũ: “Rĩu nĩ itua rĩakwa.”

Nake akĩmũcokeria ũũ: “Ti itua rĩaku. No ngũgũthitanga waga kũingata Melita.” Mwarimũ witũ eerire aciari akwa atĩ, o na gũtuĩka nĩ aamenyaga ti guo kwagĩrĩire, hatirĩ ũndũ ũngĩ angĩekire o tiga kũnyingata nĩguo ndakabuutwo wĩra. No thutha wa kũingatwo cukuru nĩ twacaririe mabuku tũthomagĩre mũciĩ. Kahinda kanini thutha ũcio, tũgĩthaamĩra kũndũ kũngĩ kilomita 32 kuuma mũciĩ, na tũgĩtĩkĩrũo cukuru-inĩ ĩngĩ.

Hĩndĩ ĩyo ya mbaara thirikari nĩ yatũgirĩtie kũheana mabuku maitũ, ĩndĩ nĩ twathiaga nyũmba kwa nyũmba tũrĩ na Bibilia. Nĩ ũndũ ũcio tũkĩgĩa na ũmenyeru mũno wa kũhunjia ũhoro mwega wa Ũthamaki tũkĩhũthĩra Maandĩko. Ningĩ ũndũ ũcio nĩ watũteithirie gũkũra kĩĩroho na kwĩyonera ũteithio wa Jehova.

Tũrĩ na Eva twarĩkia cukuru o ũguo nĩ twambĩrĩirie ũtungata wa ũpainia. Kĩambĩrĩria-inĩ ndandĩkĩtwo nduka-inĩ ĩmwe. Thutha wa kahinda ngĩĩruta kothi ya njuĩrĩ mĩeri ĩtandatũ, ũndũ ũrĩa ndaakenagĩra mũno gwĩka o na mbere ĩyo ndĩ mũciĩ. Nĩ ndonire wĩra thĩinĩ wa salon ĩmwe ũrĩa ndarutaga thikũ igĩrĩ harĩ o kiumia, na ningĩ nĩ ndarutanaga maũndũ ma njuĩrĩ maita merĩ harĩ mweri. Na njĩra ĩyo nĩ ndahotaga kuona mabataro makwa ndĩ ũtungata wa hĩndĩ-ciothe.

Mwaka-inĩ wa 1955, nĩ ndendaga mũno gũthiĩ thĩinĩ wa taũni ya New York, U.S.A., njoke thiĩ Nuremberg, Germany igomano-inĩ cia “Ũhootani wa Ũthamaki.” O na kũrĩ ũguo, itanathiĩ New York nĩ ndacemanirie na mũrũ wa Ithe witũ Nathan Knorr kuuma wabici nene ya Aira a Jehova. Marĩ na mũtumia wake mookĩte kĩgomano Vancouver, Canada.  Ihinda-inĩ rĩu nĩ ndoririo thondeke mwarĩ wa Ithe witũ Knorr njuĩrĩ. Mũrũ wa Ithe witũ Knorr nĩ aakenirio mũno nĩ wĩra wakwa, na akiuga no ende kũũmenya. Rĩrĩa twaragia nake, nĩ ndaamwĩrire atĩ ndaarĩ na mũbango wa gũthiĩ New York njoke thiĩ Germany. Akĩnjĩra atĩ nĩ ngũheo mweke wa kũruta wĩra thikũ kenda thĩinĩ wa Betheli ya Brooklyn.

Rũgendo rũu nĩ rwacenjirie ũtũũro wakwa mũno. Ndĩ New York nĩ ndaacemanirie na mwanake ũmwe wetagwo Theodore (Ted) Jaracz. Kahinda kanini thutha wa gũcemania nake nĩ ndaagegire mũno rĩrĩa aanjũririe, “Wee ũrĩ painia?” Ngĩmwĩra, “Aca.” Mũrata wakwa LaVonne nĩ aaiguire ũrĩa ndaacokirie, na akĩingĩrĩra akiuga, “Akoragwo arĩ painia.” Ted amakĩte mũno akĩũria LaVonne, “Inyuerĩ nake nũ ũngĩmenya wega?” Ngĩmũtaarĩria atĩ ngoretwo ndĩ painia na atĩ ndacoka kuuma igomano-inĩ nĩ ngwambĩrĩria ũpainia rĩngĩ o na ihenya.

Ted aaciarĩirũo Kentucky, U.S.A., 1925 agĩcoka akĩbatithio arĩ na mĩaka 15. O na gũtuĩka gũtirĩ mũndũ ũngĩ wa famĩlĩ yao werutire ũhoro wa ma, aatuĩkire painia wa hĩndĩ-ciothe mĩaka ĩrĩ thutha ũcio. Aatungatĩire mĩaka 67 ũtungata-inĩ wa hĩndĩ-ciothe.

Nĩ aathire kĩrathi kĩa mũgwanja gĩa Cukuru ya Bibilia ya Gileadi kĩrĩa aarĩkirie Julaĩ 1946, arĩ na mĩaka 20. Thutha ũcio nĩ aatungatĩire arĩ mũrori wa mũthiũrũrũko Cleveland, Ohio. Mĩaka ĩna thutha ũcio, nĩ aatuĩkire mũrori wa wabici ya rũhonge ya Australia.

Ted nĩ okĩte kĩgomano kĩrĩa kĩarĩ Nuremberg, Germany, na tũkĩgĩa na mahinda ma kwarangia nake. Wendo nĩ waambĩrĩirie gũkũra gatagatĩ-inĩ gaitũ. Nĩ ndaakenire mũno tondũ muoroto wake warĩ gũtungatĩra Jehova na ngoro yake yothe. Aarĩ mũndũ ũtaarĩ itherũ na maũndũ ma kĩĩroho ĩndĩ aarĩ mũtugi, na mwendi andũ. Nĩ ndonaga atĩ aigaga maũndũ ma andũ arĩa angĩ mbere ya make. Thutha wa kĩgomano kĩu Ted nĩ aacokire Australia na niĩ ngĩcoka Vancouver, no nĩ twaandĩkanagĩra marũa.

Thutha wa gũikara Australia ta mĩaka ĩtano Ted nĩ aacokire United States agĩcoka agĩũka Vancouver gũtungata arĩ painia. Nĩ ndaakenire mũno nĩ kuona ũrĩa famĩlĩ itũ yamwendire. Michael mũrũ wa maitũ ũrĩa mũkũrũ nĩ aangitagĩra mũno na kaingĩ nĩ endaga kũmenya ũrĩa kũrathiĩ na mbere angĩonire mwanake ũranyenda. O na kũrĩ ũguo, Michael nĩ eendire Ted o na ihenya. Anjĩrire ũũ: “Melita, haha wĩna mũndũ wa bata. Nĩ wega ũmwĩkage maũndũ mega nĩguo ndũkoorũo nĩwe.”

O na niĩ nĩ ndaakinyĩte kwenda Ted mũno. Twahikanirie Dicemba 10, 1956. Tũgĩtungata hamwe tũrĩ mapainia Vancouver, tũgĩcoka tũgĩthiĩ California, na thutha ũcio wĩra-inĩ wa gũcerera ciũngano thĩinĩ wa Missouri na Arkansas. Kwa ihinda rĩa kĩndũ mĩaka 18 ĩrĩa twatungatire gĩcigo-inĩ kĩnene kĩa United States wĩra-inĩ wa gũcerera ciũngano, o kiumia twakomaga mĩciĩ ĩtiganĩte. Nĩ twakenagĩra mũno maũndũ mega marĩa tweyonagĩra ũtungata-inĩ o hamwe na gũkorũo hamwe na aarĩ na ariũ a Ithe witũ. Maũndũ macio nĩ maatũmaga tũkenere wĩra wa gũcerera ciũngano o na gũtuĩka ndwakoragwo ũrĩ ũndũ mũhũthũ gũikara tũgĩthamathamaga.

Ũndũ ũmwe wangenagia wĩgiĩ Ted nĩ atĩ nĩ oyaga na ũritũ mũno ũrata wake na Jehova. Nĩ eendete mũno gũtungatĩra Jehova. Nĩ tweendete mũno gũthoma na kwĩruta Bibilia tũrĩ hamwe. Tũtanathiĩ toro twaturagia maru hakuhĩ na gĩtanda na akahoya nĩ ũndũ witũ. Tũgacoka o mũndũ akahoya mahoya make arĩ wiki. Ndiarigagwo hĩndĩ ĩrĩa Ted arĩ na ũndũ mũritũ arahiũrania naguo. Oimaga ũrĩrĩ agaturia maru rĩngĩ, agacoka akahoya na ngoro ihinda iraya. Nĩ aangenagia mũno nĩ kuona atĩ eendete  kũhoya Jehova igũrũ rĩgiĩ maũndũ manene na manini.

Mĩaka ĩigana ũna thutha wa kũhikania, nĩ aanjĩrire atĩ nĩ ekwambĩrĩria kũrĩaga mũgate na kũnyuaga ndibei hĩndĩ ya Kĩririkano. Aanjĩrire ũũ: “Nĩ hoete mũno igũrũ rĩgiĩ ũndũ ũyũ nĩguo ngorũo na ma biũ atĩ ndĩreka wendi wa Jehova.” Ndiagegire mũno nĩ kũmenya atĩ nĩ mũitĩrĩrie maguta. Nĩ ndonire kĩrĩ gĩtĩo gũkorũo ngĩnyita mbaru ũmwe wa ariũ a Ithe na Kristo.—Mat. 25:35-40.

Mwaka-inĩ wa 1974 nĩ twagegire mũno rĩrĩa Ted aamũrirũo agĩtuĩka ũmwe wa arĩa makoragwo thĩinĩ wa Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia kĩa Aira a Jehova. Thutha ũcio, nĩ twetirũo tũthiĩ tũgatungate thĩinĩ wa Betheli ya Brooklyn. Ted aarutaga wĩra thĩinĩ wa Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia na niĩ ndaarutaga wĩra wa gũtheria nyũmba cia gũikara kana thĩinĩ wa salon.

Mamwe ma mawĩra marĩa Ted aarutaga nĩ gũcerera wabici itiganĩte cia honge. Nĩ aarũmbũyagia mũno wĩra wa kũhunjia makĩria mabũrũri-inĩ marĩa wagirĩtio. Hĩndĩ ĩmwe nĩ twabataraga mũno kũhurũka, no twĩ bũrũri-inĩ wa Sweden kũrĩa twathiĩte kũhurũka, Ted aanjĩrire ũũ: “Melita ariũ a Ithe witũ nĩ magirĩtio kũhunjia bũrũri-inĩ wa Poland no nyende gũthiĩ kũmateithia.” Nĩ ũndũ ũcio tũkĩoya visa na tũgĩthiĩ Poland. Ted magĩcemania na ariũ a Ithe witũ amwe arĩa maaroraga wĩra wa kũhunjia na magĩthiĩ kũndũ kũraihu na magũrũ makĩaragia nĩ getha gũtikagĩe mũndũ ũkũigua ũrĩa maroiga. Ariũ a Ithe witũ acio nĩ meekire mĩcemanio thikũ inya no nĩ ndaakenire mũno kuona ũrĩa Ted aaiguire aiganĩra gũteithĩrĩria ũndũ-inĩ ũcio.

Twacokire gũthiĩ Poland rĩngĩ Novemba 1977. Hĩndĩ ĩyo, ariũ a Ithe witũ F. W. Franz, Daniel Sydlik, o hamwe na Ted maathiĩte iceera rĩa mbere rĩa Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia. Ihinda-inĩ rĩu thirikari no yagirĩtie wĩra witũ wa kũhunjia. O na kũrĩ ũguo, athuri acio atatũ a Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia nĩ maahotire kwarĩria arori, mapainia, na Aira a Jehova angĩ kuuma mataũni ngũrani.

Mwaka ũrĩa warũmĩrĩire, Milton Henschel na Ted nĩ maacerire Poland na magĩcemania na anene a thirikari arĩa ihinda-inĩ rĩu maakoretwo mambĩrĩirie kuororoa ũhoro-inĩ wĩgiĩ wĩra witũ wa kũhunjia. Mwaka-inĩ wa 1982 thirikari ya Poland nĩ yetĩkĩririe Aira a Jehova meke igomano cia mũthenya ũmwe. Mwaka ũrĩa warũmĩrĩire, nĩ gwekirũo igomano nene, na nyingĩ ciacio ciekĩirũo nyũmba-inĩ cia gũkombora. O na gũtuĩka thirikari ndĩakoretwo yetĩkĩria wĩra witũ ũthiĩ na mbere, 1985 nĩ twetĩkĩririo gwĩka igomano inya thĩinĩ wa ihaaro iria nene. Narĩo Mĩĩ 1989, rĩrĩa kwabangagwo ũrĩa tũgwĩka igomano nene makĩria, thirikari ya Poland nĩ yetĩkĩririe Aira a Jehova matwarithie na mbere wĩra wao. Maũndũ macio nĩ maareheire Ted gĩkeno kĩnene.

Mwaka-inĩ wa 2007 twarĩ rũgendo-inĩ twerekeire Afrika ya Mũhuro tondũ nĩrĩo wabici ya rũhonge ya bũrũri ũcio yaamũragĩrũo Jehova. Twakinya Ngeretha, Ted nĩ aanyitirũo nĩ mũrimũ wa kũhaica thakame, na ndagĩtarĩ akĩmwĩra ambe atĩĩrie rũgendo rũu. Ted aigua wega, tũgĩcoka United States. Ĩndĩ thutha wa ciumia cigana ũna, nĩ aanyitirũo nĩ mũrimũ wa stroke ũkĩmũũraga mwena wothe wa ũrĩo.

Ted ndaahonire na ihenya na nĩ ũndũ ũcio kĩambĩrĩria-inĩ ndangĩahotire gũthiĩ wabici. O na kũrĩ ũguo, nĩ twacokagĩria Jehova ngatho tondũ nĩ aahotaga kwaria. O na arĩ na thĩna ũcio, nĩ aageragia gwĩka maũndũ marĩa aagĩrĩirũo nĩ gwĩka. Akĩhũthĩra thimũ arĩ rumu itũ, nĩ aahotaga kũnyitanĩra mĩcemanio-inĩ ya Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia ya o kiumia.

Ted nĩ aakenagĩra mũno ũteithio mwega ũrĩa aaheagwo gathibitarĩ-inĩ ka Betheli nĩguo ciĩga ciake ciambĩrĩrie kũruta wĩra rĩngĩ. Kahora kahora, akĩhota gwĩtwara. Ningĩ akĩhota kũhingagia mawĩra mamwe marĩa eehokeirũo na hingo ciothe nĩ aahotaga gũkorũo arĩ mũkenu.

Mĩaka ĩtatũ thutha ũcio, kũrĩ Njumatano, Juni 9, 2010 nĩ aanyitirũo rĩngĩ nĩ stroke na agĩkua. O na gũtuĩka nĩ ndaamenyaga atĩ mũthenya ũmwe no mũhaka Ted agathiĩ igũrũ, nĩ ndaaiguire ihooru mũno rĩrĩa aakuire na nĩ njiguaga ndĩmwagĩte mũno. O na kũrĩ ũguo, nĩ njokagĩria Jehova ngatho o mũthenya nĩ ũndũ wa ũrĩa ndaahotire kũnyita Ted mbaru. Twakeneire mũno gũkorũo ũtungata wa hĩndĩ-ciothe makĩria ma mĩaka 53 tũrĩ hamwe. Nĩ njokagĩria Jehova ngatho nĩ ũndũ wa ũrĩa Ted aandeithirie kũgĩa na ũrata wa hakuhĩ mũno hamwe na Ngai. Ndĩ na ma atĩ Ted nĩ akenagĩra mũno na akaigua aiganĩire wĩra-inĩ ũrĩa aheetwo.

Thutha wa gũtungatĩra hamwe na mũthuri wakwa mĩaka mĩingĩ tũrĩ na gĩkeno, ndũkoretwo ũrĩ ũndũ mũhũthũ kũhiũrania na moritũ mahinda-inĩ maya. Tũrĩ na Ted nĩ twakenaga mũno tũgĩcemania na arata Betheli na Nyũmba-inĩ ya Ũthamaki. No rĩu tondũ tũtikoragwo nake, na ndikoragwo na hinya ta ũrĩa ndaarĩ naguo tene, ndihotaga kũnyitanĩra na arata mũno. O na kũrĩ ũguo, no ngenagĩra gũkorũo hamwe na aarĩ na ariũ a Ithe witũ a Betheli na thĩinĩ wa kĩũngano. Kũrũmĩrĩra mĩbango ya Betheli ti ũndũ mũhũthũ, ĩndĩ gũtungatĩra Ngai na njĩra ĩno nĩ kũndehagĩra gĩkeno kĩnene. Naguo wendo ũrĩa ndaarĩ naguo wĩra-inĩ wa kũhunjia ndũnyihĩte o na hanini. O na gũtuĩka nĩ njiguaga nogete na ndingĩhota kũrũgama ihinda iraya, nĩ ngenagĩra mũno kũhunjia barabara-inĩ na kũruta andũ Bibilia.

Ndona maũndũ moru marĩa marahanĩka thĩinĩ wa thĩ, nĩ ngenaga mũno nĩ ũndũ wa gũkorũo ndungatĩire Jehova tũrĩ na mũthuri ndendete. Hatarĩ nganja, ũtũũro wakwa nĩ ũkoretwo na irathimo cia Jehova.—Thim. 10:22.