1, 2. Maandĩko monanagia atĩa bata wa wendo?

NGUMO ĩrĩa nene ya Ngai nĩ wendo. (1 Joh. 4:16) Aambire kũũmba Jesu na magĩikara nake igũrũ mĩaka bilioni nyingĩ. Nĩ ũndũ ũcio, Jesu nĩ eerutire kuumana na wendo wa Jehova. (Kol. 1:15) Mĩthiĩre-inĩ yake yothe, nginya rĩrĩa aarĩ gũkũ thĩ, Jesu nĩ oonanirie atĩ nĩ aataũkĩirũo atĩ Jehova nĩ Ngai ũrĩ wendo, na nĩ eegerekanagia na wendo wake. Kwoguo, no tũkorũo na ma atĩ wathani wa Jehova na Jesu ũgũtũũra ũtongoragio nĩ wendo.

² Rĩrĩa Jesu ooririo rĩathani rĩrĩa inene nĩ rĩrĩkũ, oigire ũũ: “Enda Mwathani Ngai waku na ngoro yaku yothe, na muoyo waku wothe, na gwĩciria gwaku guothe. Rĩu nĩrĩo rĩathani rĩrĩa inene, na rĩa mbere. Narĩo rĩa kerĩ, rĩhaana o ta rĩu, nĩ rĩrĩ, Enda mũndũ ũrĩa ũngĩ o ta ũrĩa wĩendete wee mwene.”—Mat. 22:37-39.

3. “Mũndũ ũrĩa ũngĩ” nũ?

³ Ũngĩrora nĩ ũkuona atĩ Jesu arĩkia kũgweta ũhoro wa kwenda Jehova, aacokire akĩgweta ũhoro wa kwenda mũndũ ũrĩa  ũngĩ. Ũndũ ũcio wonanagia ũrĩa arĩ ũndũ wa bata kuonania wendo mĩikaranĩrie-inĩ itũ na andũ othe. No rĩrĩ “mũndũ ũrĩa ũngĩ” nũ? Angĩkorũo nĩ tũingĩrĩte thĩinĩ wa kĩhiko, mũndũ ũrĩa wa hakuhĩ mũno na ithuĩ nĩ ũrĩa tũhikanĩtie nake. Ningĩ andũ angĩ a hakuhĩ, nĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ thĩinĩ wa kĩũngano. Angĩ nao nĩ arĩa tũhunjagĩria. Thĩinĩ wa gĩcunjĩ gĩkĩ, nĩ tũkwĩruta ũrĩa tũngĩonania wendo harĩ mũndũ ũrĩa ũngĩ.

4. Hihi no kũhoteke andũ matarĩ akinyanĩru makorũo na kĩhiko kĩrĩ na gĩkeno?

⁴ Jehova nĩwe wambĩrĩirie kĩhiko kĩa mbere rĩrĩa ombire Adamu na Hawa na akĩmohithania. Eendaga makoragwo na kĩhiko kĩrĩ na gĩkeno na maiyũrie thĩ njiarũa ciao. (Kĩam. 1:27, 28) Ĩndĩ nĩ ũndũ wa kũremera ũnene wa Jehova, kĩhiko kĩao gĩtiagĩire na gĩkeno. Ithenya rĩa ũguo, andũ othe maagaire mehia na gĩkuũ. (Rom. 5:12) O na kũrĩ ũguo, Maandĩko nĩ matwĩraga ũrĩa tũngĩgĩa na kĩhiko kĩrĩ na gĩkeno. Nĩmo makoragwo na ũtaaro ũrĩa mwega biũ wĩgiĩ kĩhiko tondũ maandĩkithirio nĩ Mwambĩrĩria wa kĩhiko, Jehova Ngai.—Thoma 2 Timotheo 3:16, 17.

5. Wendo nĩ wa bata nĩkĩ thĩinĩ wa kĩhiko?

⁵ Kiugo kĩa Ngai kĩonanagia atĩ nĩguo andũ maikaranie marĩ na gĩkeno, nĩ mekũbatara gũkorũo na wendo mũnene. Ũguo noguo kũrĩ harĩ kĩhiko. Paulo akĩandĩkĩra kĩũngano gĩa Gĩkristiano, oigire ũũ: “Wendani-rĩ, nĩ gũkiranĩrĩria ũkiranagĩrĩria na nĩũtuganaga; ningĩ wendani ndũrĩ ũiru; wendani ndwĩgathaga, na ndũrĩ mwĩtĩo, na ningĩ ndũrĩ rũtũrĩko, na ndũcaragia ũrĩa ũngĩĩguna guo mwene, o na ndũrĩ marakara, na ndwĩcokagia; ningĩ ndũkenagĩra maũndũ marĩa matarĩ ma ũthingu, no ũhoro ũrĩa ũkenagĩra naguo no ũrĩa wa ma. Wendani-rĩ, nĩwĩtiiragĩrĩria maũndũ mothe, na ũgetĩkia maũndũ mothe, na ũkerĩgĩrĩra maũndũ mothe, o na ũgakirĩrĩria maũndũ mothe. Wendani ndũrĩ hĩndĩ ũngĩng’atĩka.” (1 Kor. 13:4-8) Gwĩcũrania na kũhũthĩra ciugo icio irĩ thĩinĩ wa Kiugo kĩa Ngai, no gũtũteithie kũgĩa na kĩhiko kĩrĩ na gĩkeno.

6, 7. (a) Bibilia yugaga atĩa ũhoro wĩgiĩ ũtongoria thĩinĩ wa famĩlĩ? (b) Mũthuri Mũkristiano agĩrĩirũo gũikarania atĩa na mũtumia wake?

⁶ Jehova nĩ onanĩtie nũ wagĩrĩirũo nĩ gũtongoria  famĩlĩ. Mũtũmwo Paulo aatarĩirie ũũ: “Nĩngwenda mũmenye atĩrĩ, atĩ mũtwe wa mũndũ mũrũme o wothe nĩwe Kristo; na mũtwe wa mũndũ-wa-nja nĩwe mũndũ mũrũme; o na mũtwe wa Kristo nĩwe Ngai.” (1 Kor. 11:3) O na kũrĩ ũguo, mũthuri ndagĩrĩirũo nĩ gũtongoria famĩlĩ yake na gĩthũri. Jehova we mwene atongoragia Kristo na njĩra ya wendo na ũtugi. Jesu nĩ akenaga nĩ ũndũ wa ũrĩa Jehova amũtongoragia na wendo, na nĩkĩo oigire ũũ: “Nĩnyenda Ithe witũ.” (Joh. 14:31) Korũo Jehova atongoragia Jesu atarĩ na wendo, Jesu ndangĩoigire ũguo.

⁷ O na gũtuĩka mũthuri nĩwe mũtwe wa mũtumia wake, Maandĩko moigaga atĩ, nĩ agĩrĩirũo nĩ ‘kũmũtĩa.’ (1 Pet. 3:7) Mũthuri no onanie atĩ nĩ atĩĩte mũtumia wake na njĩra ya gwĩciria ũhoro wa mabataro make na kũrũmĩrĩra mawoni make maũndũ-inĩ mamwe. Bibilia yugaga ũũ: “Inyuĩ athuri-rĩ, endagai atumia anyu o ta ũrĩa Kristo nake endire kanitha, akĩya kwĩneana nĩ ũndũ waguo.” (Ef. 5:25) Jesu aarutire nginya muoyo wake nĩ ũndũ wa arũmĩrĩri ake. Mũthuri angĩtongoria mũtumia wake na njĩra ya wendo o ta ũrĩa Jesu eekaga, no ũkorũo ũrĩ ũndũ mũhũthũ harĩ mũtumia kũmwenda, kũmũtĩa, na kũmwathĩkĩra.—Thoma Tito 2:3-5.

8. Twagĩrĩirũo kuona aarĩ na ariũ a Ithe witũ atĩa?

⁸ Thĩinĩ wa thĩ yothe, kũrĩ na andũ milioni nyingĩ arĩa mathathayagia Jehova na makahunjia ũhoro wa rĩĩtwa rĩake na muoroto wake. Twagĩrĩirũo kuona aarĩ na ariũ a Ithe witũ acio atĩa? Kiugo kĩa Ngai gĩtwĩraga ũũ: ‘Nĩ twĩkage andũ othe wega, na makĩria andũ a nyũmba ya arĩa metĩkĩtie.’ (Gal. 6:10; thoma Aroma 12:10.) Nake mũtũmwo Petero aandĩkire ũũ: “Kuona atĩ nĩmũtheretie mĩoyo yanyu nĩ gwathĩkĩra ũhoro-wa-ma, mũgagĩtuĩka a kwendana na ariũ a Ithe witũ hatarĩ ũhinga-rĩ, endanagai o kwendana na ngoro cianyu.” Aacokire akiuga ũũ: “Gũkĩra maũndũ mothe, tũũrai mwendanĩte o kwendana inyuene.”—1 Pet. 1:22; 4:8.

9, 10. Nĩ kĩĩ gĩteithagia andũ a Jehova gũkorũo na ũrũmwe?

⁹ Nĩ ũndũ wa wendo mũnene ũrĩa tũkoragwo naguo gatagatĩ-inĩ gaitũ, ithondeka riitũ rĩa thĩ yothe nĩ rĩa mwanya mũno. Makĩria ma ũguo, tondũ nĩ twendete Jehova na nĩ twathĩkagĩra watho wake, nĩ atũteithagia na roho wake mũtheru. Roho ũcio nĩ ũtũteithagia gũkorũo na ũrũmwe wa mwanya tũrĩ famĩlĩ ya thĩ yothe.—Thoma 1 Johana 4:20, 21.

¹⁰ Akĩonania ũrĩa arĩ ũndũ wa bata Akristiano kwendana, Paulo aandĩkire ũũ: “Wĩhumbei mwĩhumbĩre wa ngoro ũrĩa wa kũiguanĩra tha, na wa gũtugana, na kwĩnyihia, na kũhorera, o na gũkirĩrĩria, mũgĩkiranagĩra na mũkĩohanagĩra o mũndũ na ũrĩa ũngĩ, angĩkorũo nĩharĩ mũndũ matetanĩtie na ũrĩa ũngĩ-rĩ; kĩohanagĩrei inyuene o ta ũrĩa Mwathani nake aamuoheire inyuĩ. Ningĩ gũkĩra maũndũ macio mothe-rĩ, gĩagai na wendani, na nĩguo wohanagia maũndũ mothe hamwe nĩguo maagĩrĩre kũna.” (Kol. 3:12-14) Nĩ gĩkeno kĩnene kuona atĩ wendo ũrĩa “wohanagia maũndũ mothe hamwe nĩguo maagĩrĩre kũna,” nĩ ũkoragwo gatagatĩ-inĩ gaitũ gũtekũmakania mũndũ oimĩte kũ kana nĩ wa bũrũri ũrĩkũ.

11. Mũndũ angĩhota kũmenya ndini ĩrĩa ya ma atĩa?

¹¹ Wendo wa ma na ũrũmwe ũrĩa tũkoragwo naguo, nĩ wonanagia atĩ ithuĩ nĩ ithuĩ tũrũmagĩrĩra ndini ĩrĩa ya ma, tondũ Jesu oigire ũũ: “Nĩ ũguo andũ  othe marĩmenyaga mũrĩ arutwo akwa, mwatũũra mwendaine.” (Joh. 13:34, 35) Ningĩ mũtũmwo Johana aandĩkire ũũ: “Ciana cia Ngai nĩho imenyekagĩra, o na ciana cia mũcukani nacio: mũndũ o wothe ũrĩa ũtekaga maũndũ ma ũthingu, ũcio ti wa Ngai, o na kana ũrĩa ũtenda mũrũ wa ithe. Amu ũhoro ũrĩa mwarutirie kũigua o kĩambĩrĩria nĩ ũyũ, atĩ twendane.” (1 Joh. 3:10, 11) Wendo na ũrũmwe wa mwanya ũrĩa Aira a Jehova makoragwo naguo wonanagia atĩ nĩo arũmĩrĩri a ma a Kristo arĩa Ngai arahũthĩra kũhunjia ũhoro ũrĩa mwega wa Ũthamaki thĩinĩ wa thĩ yothe.—Mat. 24:14.

12, 13. Arĩa a “kĩrĩndĩ kĩingĩ” mareka atĩa mahinda-inĩ maya, na nĩ ũndũ ũrĩkũ mekwĩyonera ica ikuhĩ?

¹² Athathaiya arĩa aingĩ a Jehova ũmũthĩ nĩ a ‘kĩrĩndĩ kĩingĩ mũno arĩa moimĩte ndũrĩrĩ-inĩ ciothe, na mĩhĩrĩga yothe na nduka ciothe o na mĩario yothe.’ Andũ acio ‘marũgamĩte mbere-inĩ ya gĩtĩ kĩrĩa gĩa ũthamaki kĩa Ngai na mbere ya Gatũrũme. Nĩo arĩa moimĩte mĩnyamaro-inĩ ĩrĩa mĩnene, na nĩ maathambirie nguo ciao, magĩcierũhia na thakame ya Gatũrũme,’ tondũ nĩ makoragwo na wĩtĩkio harĩ igongona rĩa ũkũũri rĩa Jesu. Andũ acio a “kĩrĩndĩ kĩingĩ” kĩrĩa kĩrathiĩ o gĩkĩongererekaga, nĩ mendete Jehova na Mũriũ wake na nĩ “mamũtungatagĩra mũthenya na ũtukũ thĩinĩ wa hekarũ yake.”—Kũg. 7:9, 14, 15.

¹³ Ica ikuhĩ Ngai nĩ ekũniina thĩ ĩno njũru hĩndĩ ya ‘thĩna ũrĩa mũnene.’ (Mat. 24:21; thoma Jeremia 25:32, 33.) Ĩndĩ tondũ nĩ endete andũ ake, nĩ akaamahonokia maingĩre thĩinĩ wa thĩ yake njerũ. O ta ũrĩa kwarathĩtwo kĩndũ mĩaka 2,000 mĩhĩtũku, Ngai ‘nĩ akaamagiria maithori mothe mathire maitho mao; nakĩo gĩkuũ gĩtirĩ hingo gĩgacoka kũgĩa, o na gũtirĩ hingo gũgacoka kũgĩa na kĩeha, kana kĩrĩro, kana ruo.’ Wee nĩ wĩriragĩria gũgatũũra thĩinĩ wa Paradiso thutha wa ‘maũndũ marĩa ma mbere gũkorũo mathengete magathira’?—Kũg. 21:4.

14. Kĩrĩndĩ kĩingĩ kĩigana atĩa?

¹⁴ Mwaka-inĩ wa 1914 rĩrĩa matukũ ma kũrigĩrĩria maambĩrĩirie, athathaiya a Jehova maarĩ ngiri nini tu thĩinĩ wa thĩ yothe. Nĩ ũndũ wa wendo wao harĩ andũ arĩa angĩ, o hamwe na ũteithio wa roho mũtheru wa Ngai, Akristiano acio aitĩrĩrie maguta nĩ meerutanĩirie mũno kũhunjia ũhoro wa Ũthamaki. Nĩ ũndũ wa kĩyo kĩao, mahinda-inĩ maya kĩrĩndĩ kĩingĩ mũno kĩrĩa kĩrĩ na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũgatũũra gũkũ thĩ nĩ kĩracokanĩrĩrio. Kũrĩ na Aira a Jehova hakuhĩ 8,000,000 arĩa manyitanagĩra na ciũngano makĩria ma 115,400 thĩinĩ wa thĩ yothe, na no marongerereka. Kwa ngerekano, mwaka-inĩ wa ũtungata wa 2014, kwabatithirio Aira a Jehova 275,500. Acio nĩ ta andũ 5,300 o kiumia.

15. Ũhoro wa Ũthamaki ũrahunjio na gĩkĩro kĩrĩkũ?

¹⁵ Ũhoro ũrĩa mwega wa Ũthamaki nĩ ũrahunjio na gĩkĩro kĩnene mũno. Rĩu mabuku maitũ maracabwo na makĩria ma thiomi 700. Ngathĩti ya Mũrangĩri nĩyo ngathĩti ĩrĩa ĩkinyagĩra andũ aingĩ mũno thĩinĩ wa thĩ. O mweri gũcabagwo kobĩ makĩria ma 52,000,000 na thiomi 247. Kobĩ 200,000,000 cia ibuku rĩa Bibilia Ĩrutanaga Atĩa Kũna? nĩ icabĩtwo na thiomi makĩria ma 250.

16. Wongerereku ũrĩa tũrona ũmũthĩ uumanĩte na kĩĩ?

¹⁶ Wongerereku ũrĩa tũrona ũmũthĩ wonekete nĩ ũndũ wa wĩtĩkio witũ harĩ Ngai na gũkorũo twĩtĩkĩrĩte biũ atĩ Bibilia nĩ Kiugo kĩa Ngai kĩrĩa gĩtongoretio na roho wake. (1 Thes. 2:13) Jehova no arathiĩ na mbere gũtũrathima, o na kũrĩ na rũmena rũnene  na ũkararia wa Shaitani “ngai ĩrĩa ya gũkũ thĩ.”—2 Kor. 4:4.

17, 18. Ndungata cia Jehova ciagĩrĩirũo gũkorũo na mawoni marĩkũ harĩ andũ matarĩ Aira a Jehova?

¹⁷ Ndungata cia Jehova ciagĩrĩirũo gũkorũo na mawoni marĩkũ kwerekera andũ arĩa matarĩ Aira a Jehova? Rĩrĩa tũrahunjia, andũ amwe nĩ matũthikagĩrĩria na angĩ magatũũkĩrĩra. Kiugo kĩa Ngai nĩ kĩonanagia ũrĩa twagĩrĩirũo nĩ gwĩka gũtekũmakania ũrĩa andũ maraiyũkia ndũmĩrĩri itũ. Kiugaga ũũ: “Aragiai hingo ciothe na mĩario o ĩrĩa ĩrĩ na Wega wa Ngai, ĩtuĩke ta ĩĩkĩrĩtwo cumbĩ, nĩ getha mũmenyage ũrĩa mũngĩcokagĩria mũndũ o mũndũ ũhoro o ũrĩa ekũmũũria.” (Kol. 4:6) Tondũ nĩ twendete andũ arĩa angĩ, mũndũ o wothe angĩtũũria gĩtũmi kĩa ũhoro ũrĩa twĩtĩkĩtie, tũmũcokagĩria ‘tũhoreire, na twĩ na gĩtĩo.’—1 Pet. 3:15.

¹⁸ Tũthiaga na mbere kuonania wendo harĩ andũ arĩa angĩ o na mangĩtũrakarĩra na marege ndũmĩrĩri ĩrĩa tũrĩ nayo. Twĩgerekanagia na Jesu tondũ, “rĩrĩa aarumagwo ndaigana kwĩrumĩra: na rĩrĩa aanyarirĩkaga, ndehĩtanagĩra no kwĩneana eneanaga kũrĩ [Jehova] ũrĩa ũtuaga cira na kĩhooto.” (1 Pet. 2:23) Nĩ ũndũ ũcio, hingo ciothe tuonanagia wĩnyihia na tũkarũmĩrĩra ũtaaro ũyũ: “Tigagai kwĩrĩhĩria ũũru na ũũru, o na kana kwĩrumĩra mwarumwo; nĩ kaba mũrathimanage.”—1 Pet. 3:8, 9. 

19. Jesu oigire twagĩrĩirũo gũkorũo na mawoni marĩkũ kwerekera arĩa matũũkagĩrĩra?

¹⁹ Nĩ ũndũ wa gũkorũo na wĩnyihia, ndungata cia Jehova, nĩ ihotaga gwathĩkĩra ũtaaro wa bata mũno ũrĩa waheanirũo nĩ Jesu. Hĩndĩ ya Mahunjio make ma Kĩrĩma-inĩ oigire ũũ: “Nĩmũiguĩte atĩ nĩkweranirũo ũũ: Endaga mũndũ wa itũũra rĩanyu, na ũthũũrage mũndũ wĩ muku nawe; no niĩ ngũmwĩra atĩrĩ, Endagai andũ arĩa marĩ muku na inyuĩ, na mũhoyagĩre arĩa mamũnyariraga; nĩ getha mũtuĩke ariũ a Ithe wanyu ũrĩa wĩ Igũrũ: tondũ nĩatũmaga riũa rĩake rĩrathĩre andũ arĩa oru, o na arĩa ega; ningĩ nĩoiragĩria mbura arĩa athingu, o na arĩa aaganu.” (Mat. 5:43-45) Tondũ tũrĩ ndungata cia Ngai no mũhaka twĩrute kwendaga thũ citũ, gũtekũmakania ũrĩa iratwĩkĩra.

20. Nĩ hĩndĩ ĩrĩkũ andũ othe thĩinĩ wa thĩ magakorũo mendanĩte na makenda Ngai? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

²⁰ Hingo ciothe nĩ twagĩrĩirũo nĩ kuonania atĩ nĩ twendete Jehova na andũ arĩa angĩ. O na angĩkorũo andũ amwe matiĩtĩkagĩra ndũmĩrĩri ya Ũthamaki nĩ twagĩrĩirũo nĩ kũmateithia rĩrĩa marĩ na thĩna. Mũtũmwo Paulo aandĩkire ũũ: “Mũtikanaikare mwĩ na thirĩ na mũndũ o na ũrĩkũ, tiga o mwendanage; nĩ ũndũ mũndũ ũkĩendete ũrĩa ũngĩ nĩahingĩtie watho. Amu maathani maya, atĩ, Ndũkanatharanie, Ndũkanoragane, Ndũkanaiye, Ndũkanacumĩkĩre kĩndũ kĩene, o na akorũo kũrĩ o rĩathani rĩngĩ-rĩ, mohanĩtio mothe thĩinĩ wa kiugo gĩkĩ, atĩrĩ, Enda mũndũ ũrĩa ũngĩ o ta ũrĩa wĩendete wee mwene. Wendani-rĩ, ndũngĩreka ũrĩa wĩ naguo eke mũndũ ũrĩa ũngĩ ũũru: na tondũ ũcio kwendana nĩkuo kũhingia kwa watho.” (Rom. 13:8-10) Thĩ ĩno njũru ĩrĩa ĩratongorio nĩ Shaitani, ĩiyũrĩte ũhinya na ndĩrĩ na ũrũmwe. O na kũrĩ ũguo, Aira a Jehova nĩ monanagia wendo wa ma harĩ andũ arĩa angĩ. (1 Joh. 5:19) Thutha wa Shaitani na ndaimono ciake, o hamwe na andũ arĩa aganu kũniinwo, thĩ yothe nĩ ĩkaiyũrũo nĩ wendo. Na githĩ gĩtigakorũo kĩrĩ gĩkeno kĩnene rĩrĩa andũ othe thĩinĩ wa thĩ magatũũra mendanĩte na mendete Ngai!