KWA IHINDA rĩa mĩaka mĩingĩ mĩhĩtũku Bibilia ya New World Translation of the Holy Scriptures nĩ ĩkĩtwo ũgarũrũku maita maigana ũna, no ũgarũrũku ũrĩa ũrekirũo thĩinĩ wa Bibilia ĩyo ya 2013 nĩguo mũnene mũno. Kwa ngerekano mũigana wa ciugo iria ihũthĩrĩtwo thĩinĩ wa Bibilia ĩyo ya Gĩthũngũ nĩ ũnyihĩte mũno. Ciugo imwe iria itaaragĩria morutani mamwe marĩa manene ma Bibilia nĩ icenjetio. Nayo mĩrango ĩmwe ya Bibilia nĩ ĩcenjetio ĩkandĩkwo ta arĩ marebeta kana nyĩmbo. Makĩria ma ũguo Bibilia ĩyo ĩrĩ na tũũhoro twa magũrũ-inĩ twa gũtaarĩria ciugo imwe. Tũtingĩhota kwarĩrĩria mogarũrũku macio mothe thĩinĩ wa gĩcunjĩ gĩkĩ, ĩndĩ tũkwarĩrĩria mamwe marĩa manene.

Nĩ ciugo irĩkũ ciarĩrĩirie morutani mamwe marĩa manene icenjetio? Ta ũrĩa gĩcunjĩ kĩrĩa kĩhĩtũku kĩarĩrĩirie, ciugo “Sheol,” “Hades,” na “muoyo” nĩ icenjetio. Ningĩ nĩ kũrĩ ciugo ingĩ cigana ũna icenjetio.

Kwa ngerekano, kiugo “ũũra-thoni” rĩu gĩtaũrĩtwo “mĩtugo ya rũtũrĩko,” tondũ kiugo gĩa Kĩngiriki gĩtionanagia o gĩĩko kĩu kĩũru mũndũ areka, no nĩ nginya mwerekera mũru ũrĩa arĩ naguo.—Gal. 5:19.

Ciugo iria kũndũ kũingĩ ciataũrĩtwo na kiugo kĩhaanaine, rĩu Bibilia-inĩ ĩyo itaũrĩtwo kũringana na ũndũ ũrĩa ũrarĩrĩrio. Kwa ngerekano, kiugo gĩa Kĩĩhibirania ʽoh·lamʹ, mbere ĩyo kĩrataũrĩtwo “ihinda rĩtarĩ mũthia,” no rĩu kũndũ kũmwe gĩtaũrĩtwo na ciugo “tene na tene.” Rora ũrĩa kiugo kĩu gĩtaũrĩtwo na njĩra itiganĩte thĩinĩ wa Thaburi 90:2 na Mika 5:2 Bibilia-inĩ ĩyo ya Gĩthũngũ.

Kiugo gĩa Kĩĩhibirania na gĩa Kĩngiriki kĩrĩa gĩtaũrĩtwo “mbeũ,” Maandĩko-inĩ kĩhũthagĩrũo maũndũ-inĩ ma ũrĩmi na gĩkahũthĩrũo na njĩra ya mũhaano kwaria ũhoro wa “njiarũa.” Bibilia cia tene cia New World Translation irahũthagĩra kiugo “mbeũ” kũndũ guothe, nginya rĩandĩko-inĩ rĩa Kĩambĩrĩria 3:15. Ĩndĩ thikũ ici rũthiomi-inĩ rwa Gĩthũngũ kiugo mbeũ gĩtihũthagĩrũo kwaria ũhoro wa njiarũa, na nĩkĩo Bibilia ĩyo ya 2013 ĩhũthĩrĩte  kiugo njiarũa thĩinĩ wa Kĩambĩrĩria 3:15 na mĩhari-inĩ ĩngĩ ĩrĩa ĩkonainie na mũhari ũcio. (Kĩam. 22:17, 18; Kũg. 12:17) Kũndũ kũngĩ kũrĩa Kiugo kĩu kĩhũthĩrĩtwo gĩtaũrĩtwo kũringana na ũndũ ũrĩa ũrarĩrĩrio.—Kĩam. 1:11; Thab. 22:30; Isa. 57:3.

Nĩ kĩĩ gĩtũmĩte ciugo nyingĩ iria ciataũrĩtwo kiugo gwa kiugo icenjio? Appendix A1 thĩinĩ wa Bibilia ĩyo ya 2013 yugaga atĩ angĩkorũo ũhoro wataũrũo kiugo gwa kiugo ‘nĩ ũgũcenjia kana ũhithe ũndũ ũrĩa mũndũ arabatara gũtaũkĩrũo nĩguo, Bibilia ĩtaũrĩtwo wega yagĩrĩirũo gũtaarĩria ũrĩa ũhoro ũcio ũrenda kuuga.’ Angĩkorũo thimo iria ciahũthĩrĩtwo maandĩko-inĩ marĩa ma tene mũno ma Kiugo kĩa Ngai nĩ igũtaũkĩra andũ, ciagĩrĩirũo gũtaũrũo kiugo gwa kiugo. Kwa ngerekano ciugo ‘thuthuria ngoro’ iria ihũthĩrĩtwo thĩinĩ wa Kũguũrĩrio 2:23 nĩ itaũkagĩra andũ a thiomi nyingĩ. O na kũrĩ ũguo o thĩinĩ wa mũhari ũcio, ciugo gũthuthuria higo no ciage gũtaũkĩra andũ aingĩ kwoguo handũ ha kiugo higo, Bibilia ĩyo ĩhũthĩrĩte ciugo “meciria marĩa ma thĩinĩ mũno.” Ciugo icio nĩcio cionanĩtie wega kĩrĩa kĩrĩ thĩinĩ wa maandĩko marĩa ma tene mũno ma kiugo kĩa Ngai. O ũndũ ũmwe na ũcio, thĩinĩ wa Gũcokerithia Maathani 32:14 handũ ha kũhũthĩra ciugo “maguta ma higo-inĩ ma ngano,” rĩu Bibilia ĩyo ĩhũthĩrĩte ciugo “mũtu ũrĩa mwega mũno wa ngano.” Ningĩ thĩinĩ wa thiomi nyingĩ andũ nĩ mataũkagĩrũo nĩ ciugo “ndikoragwo na ũhoti mwega wa kwaria” gũkĩra ciugo “mĩromo ĩtarĩ mĩruu.”—Tham. 6:12.

Nĩ kĩĩ gĩtũmĩte ciugo “ariũ a Isiraeli” na “tũhĩĩ tũtarĩ na maithe” itaũrũo “Aisiraeli” na “ciana cia ngoriai”? Thĩinĩ wa rũthiomi rwa Kĩĩhibirania nĩ kũrĩ ciugo ihũthagĩrũo gũtigithũkania arũme na atumia. O na kũrĩ ũguo ciugo imwe iria ihũthagĩrũo kwaria ũhoro wa arũme no ikorũo ikĩhũthĩrũo kwaria ũhoro wa atumia. Kwa ngerekano maũndũ marĩa mathiũrũrũkĩirie mĩhari ĩmwe nĩ monanagia atĩ ciugo “ariũ a Isiraeli” kũrĩ hĩndĩ ciahũthagĩrũo kwaria ũhoro wa arũme na atumia, na nĩ ũndũ ũcio ciugo icio rĩu itaũrĩtwo “Aisiraeli.”—Tham. 1:7; 35:29; 2 Ath. 8:12.

O ũndũ ũmwe na ũcio, kiugo gĩa Kĩĩhibirania “ariũ” thĩinĩ wa Kĩambĩrĩria 3:16 gĩataũrĩtwo “ciana” thĩinĩ wa Bibilia cia tene cia New World Translation. Ĩndĩ o kiugo kĩu thĩinĩ wa Thama 22:24 rĩu gĩcenjetio gĩgataũrũo “Ciana ciaku [“ariũ” a Ahibirania] nĩ igaatuĩka ciana cia ngoriai.” Nĩ ũndũ wa kũhũthĩra njĩra o ĩyo, maandĩko-inĩ mangĩ ciugo “kahĩĩ gatarĩ na ithe” icenjetio igatuĩka “mwana ũtarĩ na ithe” kana “mwana wa ngoriai.” (Gũcok. 10:18; Ayub. 6:27) Ũguo nĩguo ciugo icio ciataũrĩtwo thĩinĩ wa Greek Septuagint. Ningĩ nĩ ũndũ wa gĩtũmi o kĩu ciugo “matukũ-inĩ ma wanake” rĩu itaũrĩtwo “matukũ-inĩ ma wĩthĩ” thĩinĩ wa Kohelethu 12:1. Nĩ kũrĩ na ciugo ingĩ nyingĩ cia Kĩĩhibirania ihũthĩtio igĩtaũrũo na Gĩthũngũ. Bibilia ĩyo ya 2013 ndĩrũmĩrĩire mwandĩkĩre wa ciugo wa Kĩĩhibirania na nĩ ũndũ ũcio nĩ hũthũ gũtaũkĩrũo nĩyo.

Nĩ kĩĩ gĩtũmĩte mĩrango ĩngĩ mĩingĩ ya Bibilia ĩyo yandĩkwo ta arĩ marebeta kana nyĩmbo? Icunjĩ nyingĩ cia Bibilia kĩambĩrĩria-inĩ ciaandĩkĩtwo ta arĩ marebeta. Thĩinĩ wa thiomi cia mahinda maya, marebeta makũũrĩkanaga nĩ ũndũ wa ciugo  gũkorũo na mĩgambĩre ĩhaanaine, no thĩinĩ wa rũthiomi rwa Kĩĩhibirania makũũrĩkanaga tondũ mandĩkagwo na njĩra ya kũringithania indo na kuonania ngũrani. Kwoguo thĩinĩ wa Kĩĩhibirania, marebeta mandĩkagwo kũringana na ũrĩa ũhoro ũrũmanĩrĩire, no ti ũrĩa ciugo irĩ na mĩgambĩre ĩhaanaine.

Bibilia cia hau kabere cia New World Translation cibangĩte ibuku rĩa Ayubu na rĩa Thaburi na mũbangĩre ũronania atĩ kĩambĩrĩria-inĩ mabuku macio maandĩkĩtwo ũndũ mangĩinwo ta nyĩmbo. Mũbangĩre ũcio wa marebeta nĩ wonanagia maũndũ marĩa matĩtĩrithĩtio na ũgatũma mũndũ aririkane maũndũ marĩa arathoma. Thĩinĩ wa Bibilia ĩyo ya 2013 ibuku rĩa Thimo, Rũĩmbo rũa Suleimani, na mabuku maingĩ ma ũrathi rĩu mandĩkĩtwo na njĩra ya marebeta na makandĩkwo na njĩra ya kũringithania indo na kuonania ngũrani ya cio. Ngerekano ĩmwe nĩ rĩandĩko rĩa Isaia 24:2 rĩrĩa rĩandĩkĩtwo na njĩra ya kũringithania. O gacunjĩ o gacunjĩ thĩinĩ wa rĩandĩko rĩu gekĩrĩte karĩa karũmĩrĩire hinya na gagatĩtĩrithia atĩ gũtirĩ mũndũ ũngĩhota gwĩthema ituĩro rĩa Ngai. Kwandĩka mĩhari ta ĩyo na njĩra ya marebeta gũteithagia mũthomi amenye atĩ andĩki a Bibilia ti gwĩcokera meecokagĩra ĩndĩ maahũthagĩra njĩra ĩyo ya marebeta gũtĩtĩrithia ndũmĩrĩri ya Jehova.

Bibilia imwe itaũrĩtwo na njĩra ya marebeta na ingĩ na njĩra ĩtarĩ ya marebeta tondũ ti hingo ciothe arĩ ũndũ mũhũthũ kũmenya wega ngũrani ya mwandĩkĩre wa ndũire wa Kĩĩhibirania na mwandĩkĩre wa marebeta. Mũtaũri nĩwe wagĩrĩirũo nĩ kũhũthĩra ũtaũku nĩguo amenye nĩ mĩhari ĩrĩkũ yandĩkĩtwo na njĩra ya marebeta. Mĩhari ĩmwe ĩkoragwo na ciugo ta cia marebeta, iria iteithagia mũthomi kũhũũra mbica, na ikamũteithia kũringithania maũndũ nĩguo ataũkĩrũo nĩ ũhoro ũrĩa arathoma.

Bibilia ĩyo nĩ yongereirũo gĩcunjĩ gĩtagwo Maũndũ Marĩa Marĩ Thĩinĩ. Gĩcunjĩ kĩu nĩ kĩa bata mũno harĩ gũteithia mũthomi amenye nũ ũraria ihinda rĩna thĩinĩ wa irebeta rĩa tene rĩa Rũĩmbo rũa Suleimani.

Gũthuthuria maandĩko marĩa ma tene mũno ma Kiugo kĩa Ngai gwateithirie atĩa harĩ gwĩka ũgarũrũku Bibilia-inĩ ya 2013? Bibilia ya mbere ya New World Translation yataũrĩtwo kuuma kũrĩ Bibilia ya Hebrew Masoretic na Bibilia ya Kĩngiriki ya Westcott and Hort ĩrĩa yahetwo gĩtĩo mũno. Gũthoma maandĩko marĩa ma tene mũno ma Kiugo kĩa Ngai nĩ kuongereire ũtaũku wĩgiĩ mĩhari ĩmwe ya Bibilia. Rĩu nĩ ũndũ mũhũthũ kuona Kobĩ cia Ikũnjo cia Iria rĩa Cumbĩ. Kobĩ ingĩ nyingĩ iria ciaandĩkĩtwo na Kĩngiriki nĩ ithometwo na ũbacĩrĩru. Rĩu kobĩ nyingĩ cia maandĩko marĩa ma tene mũno ma Kiugo kĩa Ngai nĩ ciĩkĩrĩtwo thĩinĩ wa kompiuta na nĩ ũndũ ũcio ũgakorũo ũrĩ ũndũ mũhũthũ kũringithania kobĩ ngũrani ngũrani nĩguo kũmenyeke ciugo iria ciagĩrĩire biũ harĩ gũtaũra Maandĩko ma Kĩĩhibirania kana Kĩngiriki. Kamĩtĩ ya Ũtaũri wa Bibilia ya New World yahũthĩrire maũndũ macio gũthoma wega mĩhari ĩmwe thĩinĩ wa Bibilia na nĩ ũndũ ũcio ĩgĩka mogarũrũku mamwe.

Kwa ngerekano thĩinĩ wa 2 Samueli 13:21, Septuagint ya Kĩngiriki ĩkoragwo na ciugo ici: “No ndangĩendire gũtuuria ngoro ya mũriũ wake Amunoni tondũ nĩ amwendete nĩ gũkorũo aarĩ irigithathi rĩake.” Bibilia cia hau kabere cia New World Translation itirĩ na ciugo icio tondũ ciugo icio itiarĩ thĩinĩ wa Bibilia ya Masoretic ya karine ya ikũmi. Ĩndĩ ciugo icio nĩ ciĩkĩrĩtwo thĩinĩ wa Bibilia ya 2013 tondũ irĩ thĩinĩ wa Ikũnjo cia Iria rĩa Cumbĩ. Nĩ ũndũ wa gĩtũmi o kĩu rĩĩtwa rĩa Ngai nĩ rĩcoketio maita matano thĩinĩ wa ibuku rĩa Samueli wa Mbere. Ningĩ gũthoma na ũbacĩrĩru Maandĩko ma Kĩngiriki nĩ gũtũmĩte hagĩe na ũgarũrũku harĩ mĩbangĩre ya maũndũ thĩinĩ wa Mathayo 21:29-31. Nĩ ũndũ ũcio mogarũrũku mamwe mekĩtwo kuumana na ũira mũrũmu wa kobĩ nyingĩ cia Maandĩko ma Kĩngiriki handũ ha kũnyitĩrĩra kobĩ o ĩmwe ya Maandĩko ma Kĩngiriki.

Macio no mogarũrũku manini marĩa mekĩtwo nĩguo andũ aingĩ arĩa monaga Bibilia ya New World Translation ĩrĩ kĩheo kuuma kũrĩ Ngai mahote gũthoma na gũtaũkĩrũo wega.